Bảo vệ cổ đông thiểu số theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHẠM VĂN HẢI

BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ THEO PHÁP LUẬT DOANH

NGHIỆP VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ

HÀ NỘI, năm 2020

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHẠM VĂN HẢI

BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ THEO PHÁP LUẬT DOANH

NGHIỆP VIỆT NAM HIỆN NAY

Ngành: Luật Kinh Tế

Mã số: 8.38.01.07

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS NGUYỄN NHƯ PHÁT

HÀ NỘI, năm 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế “Bảo vệ cổ đông thiểu số

theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam hiện nay” là công trình nghiên cứu của cá

nhân tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Như Phát. Những kết quả, trích

dẫn và số liệu trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cận và trung thực. Nội

dung bài viết này chưa ai công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi hoàn toàn chịu

trách nhiệm về sự cam đoan này.

Tác giả luận văn

Phạm Văn Hải

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU

SỐ THEO PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP VIỆT NAM ................................ 7

1.1. Khái quát về cổ đông và cổ đông thiểu số ............................................... 7

1.1.1. Khái niệm về cổ đông ...................................................................... 7

1.1.2. Khái niệm về cổ đông thiểu số và nhóm cổ đông ............................ 8

1.1.3. Đặc điểm và vai trò của cổ đông thiểu số trong quản trị công ty cổ

phần ......................................................................................................... 11

1.1.4. Nhu cầu và bản chất của bảo vệ quyền lợi của cổ đông thiểu số . 12

1.2. Các phương thức bảo vệ quyền lợi của của cổ đông thiểu số theo pháp

luật Việt Nam. ............................................................................................... 15

1.3. Quy định về các quyền của cổ đông thiểu số ......................................... 17

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP VỀ BẢO VỆ

CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM ... 24

2.1. Thực trạng pháp luật về bảo vệ của cổ đông thiểu số trong công ty cổ

phần tại Việt Nam ......................................................................................... 24

2.1.1. Các giai đoạn phát triển của pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số

trong công ty cổ phần tại Việt Nam ......................................................... 24

2.1.2. Thực trạng các phương thức bảo vệ cổ đông thiểu số theo pháp

luật doanh nghiệp Việt Nam hiện nay ..................................................... 28

2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty

cổ phần tại Việt Nam .................................................................................... 41

2.2.1. Các kết quả đạt được ..................................................................... 41

2.2.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân ....................................... 44

Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN

PHÁP LUẬT BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ .............................................. 54

3.1. Nhu cầu, định hướng nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi của cổ đông

thiểu số trong công ty cổ phần ở Việt Nam. ................................................. 54

3.2. Kiến nghị một số giải pháp hoàn thiện pháp luật bảo vệ quyền lợi của

cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần theo pháp luật doanh nghiệp tại Việt

Nam. .............................................................................................................. 56

3.2.1. Hoàn thiện các quy định về quyền của cổ đông thiểu số ............... 57

3.2.2. Hoàn thiện cơ chế bảo vệ nội bộ đối với cổ đông thiểu số ............ 64

3.2.3. Hoàn thiện cơ chế bảo vệ bên ngoài đối với cổ đông thiểu số ...... 68

3.2.4. Hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm quyền cổ đông ...................... 69

KẾT LUẬN ......................................................................................................... 72

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BKS Ban kiểm soát

BCTC Báo cáo tài chính

CĐTS Cổ đông thiểu số

CTCP Công ty cổ phần

ĐHĐCĐ Đại hội đồng cổ đông

LDN Luật doanh nghiệp

HĐQT Hội đồng quản trị

GĐ Giám đốc

TGĐ Tổng giám đốc

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong thời kỳ đổi mới và hội nhập,Việt Nam luôn chú trọng xây dựng và

hoàn thiện hệ thống pháp luật, đặc biệt pháp luật về các chủ thể kinh doanh. Chính

hội nhập kinh tế quốc tế dẫn đến không những có những tác động lớn đến hoạt động

đầu tư kinh doanh ở trong nước mà còn vấn đề bảo vệ cổ đông. Ngoài ra, Việt Nam

phải cam kết thực hiện những thông lệ quốc tế, chấp nhận cạnh tranh quốc tế, mở

cửa cho thị trường hàng hoá, dịch vụ nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi theo

nguyên tắc đối xử quốc gia cho các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào Việt Nam

dưới các hình thức khác nhau. Muốn như vậy, thì chúng ta phải cải thiện môi trường

đầu tư kinh doanh, trong đó việc tăng cường các cơ chế biện pháp bảo vệ nhà đầu

tư, các cổ đông là thiết yếu.

Cổ đông thiểu số thường chiếm số lượng lớn và thậm chí trong nhiều công

ty, đặc biệt là các công ty đại chúng có thể có đến hàng ngàn CĐTS và tổng vốn cổ

phần của họ cũng thường chiếm tỷ lệ đa số trong vốn điều lệ. Nói cách khác, một

khi tập hợp được đa số cổ đông nhỏ, cũng có thể tạo được một nguồn vốn lớn góp

phần vào công ty cổ phần. Nên trong những năm qua, có sự xảy ra tình trạng các

ĐHĐCĐ thường niên tổ chức không thành công nhiều đợt trong nhiều năm, đơn cử

là trường hợp tranh chấp của các cổ đông của Ngân hàng Exim Bank dẫn đến nhiều

lần phải huỷ các cuộc họp ĐHĐCĐ hoặc sự mua bán chuyển nhượng cổ phần của

các cổ đông lớn và nhỏ như ở Sacombank, Sabeco, Vinaconex cũng gây nhiều lãng

phí và tranh chấp xảy ra kéo dài.

Hơn nữa việc quản lý công ty cổ phần thường chịu tác động từ phía các cổ

đông lớn, mặc dù họ có tỷ lệ vốn góp chưa chắc đã cao và quyết định. Tuy nhiên,

thực tế hoạt động của các công ty cổ phần cho thấy, đã có những trường hợp xãy ra

như cổ đông lớn chèn ép cổ đông nhỏ, không ít HĐQT và Ban GĐ thể hiện lộng

quyền trong vai trò quản lý công ty, xuất hiện trường hợp cổ đông có quyền kiểm

soát thông tin, điều hành có sự áp đảo CĐTS; trong khi đó ý thức bảo vệ quyền và

nghĩa vụ của các CĐTS còn thấp. Ngoài ra, thị trường chứng khoán là một kênh

không thể thiếu cho các nhà đầu tư tham gia đầu tư và đang trên đà phát triển vì vậy

để phát triển thì vấn đề thiết lập, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật có liên

quan để bảo vệ tốt quyền và đảm bảo tính cạnh tranh, hấp dẫn cũng như lợi ích của

các nhà đầu tư cổ phần là cấp thiết. Vì vậy, tôi chọn đề tài “Bảo vệ cổ đông thiểu số

theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam hiện nay” để tìm hiểu các quy định của

pháp luật hiện hành, thực trạng áp dụng về quyền và nghĩa vụ của CĐTS trong các

công ty cổ phần trong thời gian qua. Đồng thời, từ đó rút ra một số bất cập trong

quy định của pháp luật, có đề xuất một số hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ

CĐTS trong công ty cổ phần tại Việt Nam.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Việc bảo vệ CĐTS trong công ty cổ phần là một nội dung trong pháp luật về

các chủ thể kinh doanh và pháp luật thương mại, được nhiều nhà khoa học, các nhà

doanh nghiệp nghiên cứu trong thời gian qua. Thông thường, các nhà nghiên cứu

khác nhau sẽ có cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu khác nhau. Hơn nữa, tại

từng thời điểm nghiên cứu sẽ có những nhận định khác nhau là điều không thể tránh

khỏi. Nhiều công trình đã xuất bản như: Sách, luận văn, báo, đề tài khoa học cấp

bộ, ngành, nhiều bài báo, tạp chí có đề cập đến nội dung nghiên cứu. Nhận thấy tầm

quan trọng của nó trong tình hình quản trị các doanh nghiệp và định hướng phát

triển kinh tế thị trường của đất nước, trong khả năng của người viết đã sưu tầm và

xin đề cập một vài nghiên cứu tiêu biểu như sau:

- Quách Thuý Quỳnh, 2010, “Quyền của cổ đông thiểu số theo pháp luật Việt

Nam”, Tạp chí luật học, Hà Nội. Bài viết đưa ra hai luận điểm chính: thứ nhất, bảo

vệ quyền lợi CĐTS, đây là vấn đề quan trọng trong việc quản trị công ty trong các

nền kinh tế chuyển đổi; thứ hai, quyền cổ đông , một phương tiện và cơ sở pháp luật

để bảo vệ CĐTS. Từ đó đã đề ra một số định hướng và giải pháp nhằm tăng cường

bảo vệ CĐTS theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam..

- Đỗ Thái Hán, 2012,“Bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần ở Việt

Nam”, Luận văn Thạc sĩ, Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội. Trình bày những

vấn đề về quyền của cổ đông, sự cần thiết phải bảo vệ CĐTS, cơ chế bảo vệ CĐTS

và so sánh pháp luật một số nước trên thế giới với các nội dung nghiên cứu: thực

trạng bảo vệ CĐTS trong công ty cổ phần, thực tiễn quản lý và điều hành công ty cổ

phần, bảo vệ CĐTS ở một số nước như Nhật Bản, Pháp, Mỹ.. từ đó rút ra những

quan điểm và đề xuất một số nghiên cứu để áp dụng cho Việt Nam, giải pháp và

kiến nghị.

- Nguyễn Thị Thu Hương, 2015,“Pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số trong

công ty cổ phần ở Việt Nam hiện nay”, Luận án Tiến sĩ, Học viện Khoa học Xã hội,

Việt Nam. Luận án nghiên cứu về sâu về quan điểm và nhu cầu bảo vệ CĐTS,

thông qua đó góp phần làm rõ nhận thức về bảo vệ CĐTS; làm rõ vai trò về việc

bảo vệ CĐTS và các yêu cầu đối với pháp luật về bảo vệ CĐTS, những yếu tố tác

động đến pháp luật về bảo vệ CĐTS đối với công ty cổ phần, từ đó đề ra các giải

pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ CĐTS.

- Đỗ Quang Minh, 2018, “Bảo vệ quyền lợi cổ đông thiểu số trong công ty cổ

phần theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ, Học viện

Khoa học Xã hội, Việt Nam. Luận văn gồm 03 chương bao quát về: Những lý luận

về quyền cổ đông và sự cần thiết bảo vệ quyền lợi của CĐTS trong CTCP; Đánh giá

thực trạng bảo vệ quyền lợi của CĐTS trong CTCP từ đó xây dựng phương hướng

và giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi của CĐTS trong

CTCP trong thời gian sắp tới.

- Phan Hoàng Ngọc, 2018,“Pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số công ty cổ

phần ở Việt Nam: nghiên cứu so sánh với Nhật bản và Hoa kỳ”, Luận án Tiến Sĩ

Luật, Học viện Khoa Học Xã hội, Việt Nam. Luận án khái quát về lý luận cơ bản về

bảo vệ CĐTS; phân tích và đánh giá pháp luật bảo vệ CĐTS, có liệt kê và đối chiếu

làm rõ những điểm tương đồng và khác biệt với pháp luật của Nhật Bản và Hoa Kỳ,

từ đó rút ra những khuyến nghị để tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ CĐTS.

Ngoài ra những cuốn sách rất ý nghĩa đã mang đến nhiều kiến thức bổ ích

cho việc nghiên cứu công ty cổ phần tại Việt Nam

- PGS.TS Bùi Xuân Hải và Nhóm biên soạn (2017), “Giáo trình Pháp luật về

chủ thể kinh doanh”, Nhà xuất bản Hồng Đức.

- Bùi Thị Hằng Nga và nhóm biên soạn (2018), “Pháp luật doanh nghiệp:

quy định và tình huống”, Nhà xuất bản Đại học quốc gia TP.HCM.

Những công trình trên đã có những đóng góp cơ bản cho khoa học pháp lý

Việt Nam đối với việc bảo vệ cổ đông trong công ty cổ phần. Tác giả luận văn kế

thừa những đóng góp khoa học đó, từ đó bổ sung thêm kiến thức khoa học pháp lý

kết hợp với tư duy nhận thức, kiến thức và thực tiễn để có thể hoàn thiện và viết

luận văn đạt chất lượng cao nhất.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở lý luận pháp luật và thực trạng trong việc bảo vệ CĐTS theo

LDN, rút ra một số định hướng từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về

bảo vệ CĐTS theo pháp luật Việt Nam.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Nhằm thực hiện và hoàn thiện các mục đích trên, luận văn giải quyết các vấn

đề sau:

Nghiên cứu lý luận về quyền và nghĩa vụ cổ đông thiểu trong công ty cổ

phần.

Phân tích các quy định cũng như thực trạng của pháp luật Việt Nam hiện

hành điều chỉnh về bảo vệ CĐTS trong công ty cổ phần.

Đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật để bảo vệ CĐTS trong

công ty cổ phần theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam hiện nay.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn tốt nghiệp cao học, người viết tập

trung vào việc phân tích LDN 2014 về các vấn đề cơ bản về CĐTS, quy định pháp

luật về bảo vệ CĐTS hiện nay, cơ chế bảo vệ CĐTS, giải pháp và kiến nghị về bảo

vệ CĐTS trong CTCP ở Việt Nam.

Luận văn không đề cập đến khía cạnh cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước

hoặc cổ đông với tư cách là người nắm giữ các loại chứng khoán khác như: trái

phiếu, chứng chỉ quỹ đầu tư; các loại chứng khoán khác. Không nghiên cứu toàn bộ

các quy định pháp luật về bảo vệ cổ đông của công ty, mà chỉ tập trung vào nghiên

cứu khía cạnh pháp luật về bảo vệ CĐTS trong công ty cổ phần.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Tác giả dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê Nin gồm

duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đặc biệt là nghiên cứu lý luận chung về Nhà

nước và Pháp Luật. Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp để xem xét một cách

toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn, cụ thể như sau:

- Phương pháp logic, phương pháp lịch sử: phương pháp này sử dụng chủ

yếu ở chương 1 nhằm phân tích quá trình phát triển để hình thành loại hình công ty

cổ phần tại Việt Nam. Làm rõ các khái niệm, cơ sở lý luận về vấn đề cổ đông, bảo

vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần.

- Phương pháp tổng hợp, phân tích luật viết: tập trung nghiên cứu những quy

định của pháp luật có liên quan đến bảo vệ quyền của cổ đông và CĐTS. Trên cơ

sở phân tích kết hợp với thực tiễn trong quá trình thực hiện trong thời gian qua liên

quan đến vấn đề bảo vệ CĐTS tại các công ty cổ phần ở Việt Nam.

- Phương pháp quy nạp, diễn dịch: chủ yếu được sử dụng ở chương 3 với

mục đích đánh giá các quy định của pháp luật có liên quan đến đề tài, đánh giá tình

hình chung của cả nước cũng như nêu lên những thực trạng về vấn đề bảo vệ CĐTS.

Qua đó, kiến nghị một số giải pháp hoàn thiện pháp luật bảo vệ cổ đông thiểu số.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn

Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ là cơ sở lý luận, tài liệu tham khảo cho

các công trình nghiên cứu có những nội dung có liên quan, cho các cơ quan quản lý,

các cổ đông và những người quản trị, điều hành công ty.

Những phân tích thực tiễn, kiến nghị những giải pháp trong luận văn sẽ là

định hướng và góp phần bổ sung các quan điểm lý luận khi các nhà làm luật hoàn

thiện pháp luật về góp vốn thành lập CTCP tại Việt Nam.

7. Kết cấu của luận văn

Luận văn gồm 3 chương chưa bao gồm phần mở đầu, kết luận và danh mục

tài liệu tham khảo theo quy định, kếu cấu như sau:

- Chương 1: Những vấn đề lý luận về quyền cổ đông và sự cần thiết bảo vệ

quyền lợi của cổ đông thiểu số trong công ty

- Chương 2: Thực trạng pháp luật doanh nghiệp về bảo vệ cổ đông thiểu số

trong công ty cổ phần tại Việt Nam.

- Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ cổ đông

thiểu số

Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ THEO

PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

1.1. Khái quát về cổ đông và cổ đông thiểu số

1.1.1. Khái niệm về cổ đông

Theo khoản 2 Điều 3 LDN 2014 “cổ đông là cá nhân hoặc tổ chức sở hữu ít

nhất một cổ phần của công ty cổ phần”. Cổ phần chính là vốn điều lệ được chia

thành nhiều phần bằng nhau, cũng chính là phần vốn nhỏ nhất của CTCP.

Theo quy định LDN 2014, tư cách cổ đông của tổ chức, cá nhân có thể được

xác lập trong các trường hợp sau: đăng ký mua cổ phần tại thời điểm đăng ký thành

lập doanh nghiệp; mua cổ phần do công ty chào bán trong phạm vi cổ phần được

quyền chào bán; nhận chuyển nhượng cổ phần từ cổ đông của công ty; thừa kế cổ

phần thuộc di sản của người để lại thừa kế; được cổ đông của công ty tặng cho; mua

cổ phần được bán đấu giá để thi hành án.

Tại Việt Nam, pháp luật không có quan niệm và công nhận về CTCP có một

cổ đông. Nhưng trên thực tế hoạt động của một số CTCP thì có loại hình CTCP chỉ

có một cổ đông chi phối hoặc biến tướng để phù hợp khi đăng ký thành lập nhưng

thực tế hoạt động điều hành chỉ có một cổ đông. Trong giáo trình Luật thương mại

của PGS.TS Ngô Huy Cương, “cũng có khái quát về pháp luật nhiều nước trên thế

giới có thừa nhận và điều tiết Công ty cổ phần một thành viên” [6, tr.229]. Tại

Điểm b, Khoản 1 Điều 110 LDN 2014 quy định “trong Công ty cổ phần bắt buộc

phải có tối thiểu 03 cổ đông và không hạn chế số lượng tối đa.”.

Mọi CTCP đều phải lập sổ đăng ký cổ đông theo quy định, sổ đăng ký cổ

đông có thể là văn bản, tập dữ liệu điện tử hoặc cả hai loại này. Phải được lưu trữ tại

trụ sở chính của doanh nghiệp hoặc trung tâm lưu ý chứng khoán. Cổ đông được

quyền kiểm tra, tra cứu, trích lục, sao chép nội dung sổ đăng ký cổ đông. Việc quy

định sổ cổ đông và cách thức quản lý sổ cổ đông và thông tin trao đổi được quy

định tại Khoản 2 Điều 121 LDN2014.

Tuỳ theo cách phân loại theo quyền và nghĩa vụ gắn liền với loại cổ phiếu

mà cổ đông sở hữu, cổ đông được phân thành như sau: cổ đông sáng lập, cổ đông

phổ thông và cổ đông ưu đãi.

Tuỳ theo tỷ lệ cổ phần mà cổ đông nắm giữ trong một công ty, cổ đông được

phân loại thành:

- Cổ đông lớn: do điều lệ công ty cổ phần quy định tỷ lệ để được coi là cổ

đông lớn trên cơ sở pháp luật hiện hành. Theo Điều 2, Thông tư số 155/2015/TT-

BTC về việc hướng dẫn công bố thông tin trên thị trường chứng khoán quy định “cổ

đông lớn là nhóm người có liên quan sở hữu từ 5% trở lên số cổ phiếu đang lưu

hành có quyền biểu quyết của công ty đại chúng; nhà đầu tư sở hữu từ 5% trở lên

chứng chỉ quỹ của quỹ đóng; cổ đông sáng lập trong thời gian bị hạn chế chuyển

nhượng của công ty đại chúng, công ty đầu tư chứng khoán đại chúng; thành viên

sáng lập của quỹ đại chúng”.

- Cổ đông nhỏ: Như đề cập định nghĩa về cổ đông lớn, thì có thể hiểu “cổ

đông nhỏ là những cổ đông sở hữu trực tiếp hoặc gián tiếp dưới 5% số cổ phiếu có

quyền biểu quyết của tổ chức phát hành”.

Căn cứ vào khả năng chi phối của công ty, cổ đông được chia thành 02 loại:

Cổ đông đa số và CĐTS.

1.1.2. Khái niệm về cổ đông thiểu số và nhóm cổ đông

CĐTS là khái niệm trên thực tế còn tồn tại rất nhiều tên gọi khác nhau và có

nhiều quan điểm khác nhau chưa thống nhất như sau:

Quan điểm thứ nhất khái niệm CĐTS dựa trên khái niệm của cổ đông lớn.

Trong khi Luật doanh nghiệp không định nghĩa cổ đông lớn và cổ đông thiểu số, thì

Hiện nay có văn bản luật trực tiếp quy định về cổ đông lớn đó là Luật các tổ chức

tín dụng 2010. Khoản 26 Điều 4 Luật các tổ chức tín dụng 2010 khái niệm“cổ đông

lớn của tổ chức tín dụng cổ phần là cổ đông sở hữu trực tiếp gián tiếp từ 5% vốn cổ

phần có quyền biểu quyết trở lên của tổ chức tín dụng cổ phần”. Như vậy, Luật đưa

ra một tỷ lệ là 5% để phân ranh giới giữa cổ đông lớn và loại cổ đông còn lại trong

CTCP, vì vậy có thể khái quát rằng cổ đông nhỏ hay còn gọi là CĐTS là cổ đông sở

hữu dưới 5% vốn cổ phần có quyền biểu quyết. Cách đề cập như trên là chưa hợp lý

bởi vì những tỷ lệ này chưa đủ phản ánh bản chất của CĐTS, mà tỷ lệ này được quy

định nhằm mục đích để ghi nhận các quyền lợi cho cổ đông lớn.

Quan điểm thứ hai cho rằng loại hình CTCP là loại công ty đối vốn, nên một

khi cổ đông góp nhiều vốn (cổ phần) thì sẽ có nhiều quyền hơn so với các cổ đông

khác và ngược lại. Nên từ đó hiểu rằng, CĐTS là những cổ đông sở hữu một tỷ lệ

phần trăm tương đối nhỏ cổ phần có quyền biểu quyết trong CTCP. Cách tiếp cận

này cũng có lý nhưng chưa đầy đủ, vì có những trường hợp các CĐTS tập hợp lại

thành nhóm cổ đông, đạt được một mức chi phối thì có thể chi phối được công ty,

trong khi đó các cổ đông được coi là cổ đông lớn lại có thể bị lép với bởi nhóm cổ

đông này. Ví dụ trong trường hợp có 40 cổ đông, trong đó có 01 cổ đông sở hữu

22% cổ phần của công ty và 39 cổ đông còn lại mỗi cổ đông sở hữu 2% cổ phần

công ty. Thông thường cổ đông có tỷ lệ cổ phần sở hữu đạt 22% thì được xem là cổ

đông lớn. Và cổ đông nắm giữ 2% là cổ đông nhỏ, các cổ đông này tập hợp lại cổ

phần của mình, tạo thành nhóm cổ đông sở hữu 78% cổ phần công ty thì cổ đông sở

hữu 22% cổ phần trong công ty lại ở vào vị trí CĐTS do bị hạn chế về khả năng chi

phối các quyền điều hành và định đoạt trong công ty.

Quan điểm thứ ba, theo quan điểm của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Xuân Hải

(2018) trong cuốn giáo trình pháp luật về chủ thể kinh doanh định nghĩa “Cổ đông

thiểu số dựa trên cả hai yếu tố quan trọng: thứ nhất, là phần vốn góp của họ (tỷ lệ

phần trăm có quyền biểu quyết) hay phần vốn góp của họ trong vốn điều lệ của

công ty. Thứ hai là khả năng trong việc tác động và chi phối đến các vấn đề quan

trọng cũng như có quyền biểu quyết thông qua các vấn đề được đưa ra tại Đại hội

đồng cổ đông”.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Hoàng Thuỳ Trang (2015) “nếu tỷ lệ cổ phần

của cổ đông mà không quyết định và kiểm soát công ty thì bản thân số lượng cổ

phần không thể nói lên được vị trí của cổ đông là cổ đông thiểu số hay cổ đông đa

số” hay theo như Luật sư Nguyễn Ngọc Bích và Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung trong

trang 349 sách Công ty, vốn, quản lý và tranh chấp theo luật doanh nghiệp 2005 thì

cho rằng “được gọi là cổ đông ít vốn hay nhiều vốn là khi phải nói đến số lượng tiền

họ bỏ ra thực tế để góp vốn vào công ty và gọi là đa số hay thiểu số là khi họ thực

thi và khả năng thực hiện quyền biểu quyết”.

Từ những phân tích và nhận định trên, cho thấy việc xác định CĐTS nên

theo hướng mở tuỳ thuộc cơ cấu cổ đông từng doanh nghiệp, theo đó khi nhận định

CĐTS không nên chỉ căn cứ vào việc ấn định tỷ lệ sở hữu vốn cụ thể mà cần phải

xem xét khả năng chi phối của cổ đông trong việc thực hiện quyền điều hành công

ty. Nói một cách khác, CĐTS nên được hiểu và xác định chính xác tuỳ thuộc vào cơ

cấu sở hữu thực tế trong mỗi CTCP. Theo thông lệ quốc tế về quản trị công ty tốt

thì được xem là CĐTS (minority shareholders) khi mà cổ đông/nhóm cổ đông đó

không có quyền biểu quyết hoặc nắm tỷ lệ cổ phần có quyền biểu quyết dưới 50%,

do quy định tại luật pháp đa số các nước tiên tiến là các Nghị quyết ĐHCĐ được

thông qua khi có số cổ phần có quyền biểu quyết chỉ cần từ 51% trở lên là hợp

pháp.

Thực tế cho thấy tỷ lệ phần vốn góp mà cổ đông nắm giữ quyết định khả

năng tham gia vào quá trình quản lý, kiểm soát CTCP. Theo đó, các cổ đông hoặc

nhóm cổ đông có tỷ lệ sở hữu cổ phần càng cao thì khả năng chi phối các vấn đề lớn

của công ty càng lớn và ngược lại. CĐTS với số vốn góp hạn chế sẽ gặp phải không

ít những bất lợi khi thực hiện quyền biểu quyết các vấn đề quan trọng trong công ty,

để tự bảo vệ mình những CĐTS có tiếng nói chung có thể tập hợp lại, thông qua

nhóm cổ đông thực hiện các quyền mà pháp luật cho phép. Về nhóm cổ đông, luật

quy định rõ tại Khoản 2 Điều 114 LDN như sau: “ Nhóm cổ đông là một tập hợp

các cổ đông thiểu số sở hữu từ 10% tổng số cổ phần phổ thông trở lên trong thời

hạn liên tục ít nhất 06 tháng hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn quy định tại Điều lệ công

ty”. Nhóm cổ đông được hình thành một cách đơn giản và linh hoạnh như: chỉ cần

có từ hai cổ đông và không hạn chế số lượng tối đa, khi tập hợp lại sở hữu ít nhất

10% tổng số cổ phần hoặc ít hơn theo Điều lệ công ty quy định, sở hữu cổ phần đó

liên tục ít nhất là 06 tháng. Nhờ đó, cổ đông tự mình hoặc được gộp các cổ đông

nhỏ lẻ thành nhóm cổ đông để thực hiện quyền đề cử, bầu, bổ nhiệm, miễn hội đồng

quản trị (HĐQT), ban kiểm soát (BKS); quyền triệu tập họp đại hội đồng cổ đông

(ĐHĐCĐ)…, những quy định này mang ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện

các biện pháp để bảo vệ CĐTS.

Trên cơ sở quan điểm về các quy định, phân tích trên về CĐTS và Nhóm cổ

đông. Tác giả đề xuất khái quát khái niệm CĐTS như sau: CĐTS còn gọi là cổ đông

nhỏ là cổ đông sở hữu một tỷ lệ cổ phần nhỏ trong CTCP, không có khả năng chi

phối, kiểm soát hoạt động của công ty một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.

1.1.3. Đặc điểm và vai trò của cổ đông thiểu số trong quản trị công ty cổ

phần

CĐTS cũng là cổ đông phổ thông, do đó, quyền và nghĩa vụ của CĐTS cũng

giống như cổ đông phổ thông. Ngoài các quyền của cổ đông phổ thông, CĐTS còn

có những quyền rất đặc thù để họ có thể tự bảo vệ mình trước các cổ đông lớn đầy

quyền lực, như quy định cụ thể tại khoản 2 Điều 114 LDN 2014. Về cơ bản, kế thừa

và tiếp thu các ý kiến sau khi vận dụng LDN 2005, LDN 2014 đã xây dựng thêm

một cơ chế để bảo vệ các CĐTS, vốn luôn là những nhóm có quyền và nghĩa vụ bé

nhỏ trong CTCP, bởi họ ít có khả năng tự bảo vệ quyền lợi của mình trước các cổ

đông lớn. Tuy nhiên, trong quá trình áp dụng các quy định pháp luật này đã xảy ra

nhiều vấn đề cho những nhà làm luật tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện các quy định

của pháp luật. Thông qua đó sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho CĐTS bảo vệ quyền lợi

hợp pháp của mình cũng có một cơ sở và cấu trúc hoàn chỉnh trong quản trị để

chính CTCP có thể hoạt động thuận lợi và hội nhập hơn.

LDN 2005 cũng như LDN 2014 gần như không có quy định nào liên quan

đến khái niệm cổ đông nhỏ hay cổ đông lớn, ngoại trừ một lần nhắc đến cụm từ “cổ

đông lớn”. Luật không quy định về CĐTS và cổ đông đa số, nhưng có thể coi cổ

đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu số cổ phần mà trong ĐHĐCĐ không đạt tỷ lệ biểu

quyết cần thiết để thông qua quyết định của ĐHĐCĐ là CĐTS. Như vậy, cổ đông

nhỏ và nhiều cổ đông lớn, thậm chí sở hữu tới 49% số cổ phần vẫn có thể thuộc vào

nhóm CĐTS, đây là đặc điểm để nhận biết CĐTS.

Về vai trò, cổ đông đa số hay CĐTS cũng đều phát sinh các vấn đề tương tự

nhau, trong đó có việc tranh chấp các vấn đề liên quan đến quyền lợi trong nội bộ

công ty. Chính vì vậy, cả LDN 2005 và LDN mới năm 2014 đều quy định, nguyên

tắc giải quyết tranh chấp nội bộ là một trong những vấn đề quan trọng bắt buộc phải

có trong Điều lệ của công ty.

Tuy nhiên, từ “tranh chấp” chỉ xuất hiện rất ít trong LDN 2014, chẳng hạn,

quy định tại điểm b, khoản 3, Điều 120 về “Cổ phiếu”, LDN 2014: Cổ đông phải

“chịu trách nhiệm về những tranh chấp phát sinh từ việc cấp lại cổ phiếu mới”

trong trường hợp đề nghị công ty cấp lại cổ phiếu mới, nếu bị mất, bị huỷ hoại hoặc

hư hỏng khác. Nhưng, Luật lại có nhiều quy định khác xử lý vấn đề tranh chấp nội

bộ công ty, trong đó có việc khởi kiện đối với người quản lý công ty.

1.1.4. Nhu cầu và bản chất của bảo vệ quyền lợi của cổ đông thiểu số

Trong ngôn ngữ tiếng Việt, bảo vệ có nghĩa là: chống lại mọi sự hủy hoại,

xâm phạm để giữ gìn cho được nguyên vẹn; bênh vực bằng lý lẽ để giữ vững ý kiến

hay quan điểm; bảo vệ quyền lợi có nghĩa là bảo vệ các lợi ích được hưởng, mà

người khác không được xâm phạm đến. Do vậy, bảo vệ quyền lợi CĐTS trong

CTCP được hiểu là: hoạt động pháp lý được thực hiện bởi những chủ thể có nghĩa

vụ bảo vệ các lợi ích được hưởng của CĐTS trong CTCP nhằm phòng ngừa, trừng

trị hành vi vi phạm quyền của CĐTS, đồng thời phục hồi những quyền đã bị hạn

chế, tước bỏ bởi hành vi vi phạm quyền của CĐTS.

Bảo vệ CĐTS là một trong những nhiệm vụ quan trọng bậc nhất của pháp

luật CTCP. CĐTS thường chiếm số lượng lớn và thậm chí nhiều công ty đặc biệt

trong các công ty đại chúng có CĐTS lên đến hàng ngàn người và tổng vốn cổ phần

của họ cũng thường chiếm tỷ lệ đa số trong vốn điều lệ. Nói cách khác, một khi tập

hợp được lại các cổ đông nhỏ thì cũng có thể tạo một nguồn vớn lớn góp vào CTCP,

chứ để từng cổ đông nhỏ riêng lẽ sẽ không có tiếng nói trong CTCP. Cho nên, thông

thường việc quản lý CTCP lại thường chịu tác động từ các cổ đông lớn, trong khi

chúng chưa chắc có một tỷ lệ vốn cổ phần cao. Như vậy, việc bảo vệ quyền lợi của

các cổ đông nhỏ sẽ tạo ra một sự phát triển bền vững trong mộ hình quản trị CTCP,

bởi nó sẽ đảm bảo tính cạnh tranh, hấp dẫn đối với các nhà đầu tư cổ phần. Tuy

- Cổ đông lớn chèn ép CĐTS: bảo vệ cả cổ đông lớn và CĐTS là phù hợp với

nhiên, thực tế trên thị trường có những trường hợp xảy ra như sau:

tinh thần của pháp luật doanh nghiệp, mọi cổ đông đều có quyền được đối xử công

bằng. Trong một công ty đối vốn như công ty cổ phần, cổ đông lớn với số lượng cổ

phần mà họ nắm giữ đã được pháp luật bảo vệ rất nhiều, ưu thế về vốn giúp họ

không chỉ tự bảo vệ quyền lợi của mình mà còn có thể dễ dàng chi phối công ty,

trục lợi thông tin, cá nhân, đẩy thiệt hại cho CĐTS. Nếu quyền lợi của CĐTS không

bị xâm phạm và bị xem thường từ thì sẽ không nêu ra vấn đề bảo vệ CĐTS. Lý do

khiến cổ đông lớn lạm quyền, xâm phạm quyền lợi của CĐTS chủ yếu là vì mục

đích tư lợi. Thực tế cho thấy các cổ đông lớn có những quyền lợi, tìm cách thâm

tóm công ty để dành quyền quản lý, từ đó không khó để họ thực hiện điều chèn ép

CĐTS bởi họ có trong tay sức mạnh quyền lực. Các CĐTS dù có biết mình bị xâm

phạm, nhưng do thời gian, thông tin tiếp cận khó nên phần lớn vẫn phải cam chịu

chấp nhận. Các thủ đoạn, cách thức mà cổ đông lớn hay dùng trong việc lấn quyền

phổ biến là việc cổ đông lớn trực tiếp điều hành công ty với quyền kiểm soát

HĐQT, thậm chí cả Ban giám đốc nên thông qua HĐQT bành trướng quyền lực,

xây dựng những quyết định có lợi cho mình tước bỏ quyền CĐTS hoặc lợi dụng

quyền hạn của mình và sử dụng các thông tin của công ty để thực hiện tối đa các

giao dịch tư lợi, chiếm đoạt tài sản của công ty.

- Sự lộng quyền của HĐQT, Ban giám đốc trong vai trò quản lý, thực tế rất

nhiều công ty không có sự tách bạch giữa sở hữu và quản lý là một dấu hiệu đặc

trưng của CTCP. Chính vì vậy, có những người được làm quản lý công ty rồi có

những hành động cá nhân mà không vì mục tiêu tối đa hóa của cải cho các cổ đông.

- Sự áp đảo của cổ đông có quyền kiểm soát thông tin, điều hành với CĐTS

trong CTCP, họ có quyền để giữ tài sản với số vốn đã góp vào công ty và lòng tham

nổi lên. Do vậy, về mặt lý thì các cổ đông góp nhiều vốn sẽ có nhiều ưu thế hơn

trong việc ứng cử và tham gia quản lý, từ đó quản lý được phần vốn của mình một

cách chính đáng và trục lợi phần vốn của các cổ đông nhỏ, gây ra bất công cho

những cổ đông nhỏ khi mà quyền của họ không được chính những người quản lý

bảo vệ.

- Ngoài ra ý thức tinh thần tham gia đầu tư góp vốn theo kiểu đám đông, nên

ý thức tự bảo vệ chính mình của CĐTS ở Việt Nam còn thấp. CĐTS thường không

hiểu biết hoặc ít hiểu biết về các quy định pháp luật hiện hành. Đa số họ xuất phát

từ nhiều thành phần khác nhau, vì vậy có trình độ, nhận thức, kiến thức, phương

thức đầu tư chủ yếu quan tâm đến khoản lời. Họ chỉ quan tâm đến việc tăng giá, giá

giá trị cổ phiếu hằng ngày, không quan tâm đến những nguy cơ gây thất thoát trong

vấn đề quản trị doanh nghiệp đó. Trong khi đó, các cổ đông lớn có thể biết nhau nên

họ gắn kết và liên minh dễ dàng để có thể kiểm soát công ty, từ đó có những xâm

hại đến lợi ích chung của định hướng phát triển của doanh nghiệp cũng như lợi ích

của các CĐTS.

Ngoài ra, sự cần thiết bảo vệ quyền lợi của CĐTS nói chung và cổ đông nói

riêng xét theo khía cạnh mục đích hoạt động của công ty: Các cổ đông với vai trò là

chủ sở hữu công ty sẽ được bảo đảm bảo lợi ích tốt nhất, công ty cũng có trách

nhiệm bảo vệ các quyền lợi và lợi ích của những chủ thể có có liên quan khác như

khách hàng, ngân hàng, nhân viên và đối tác của công ty.

Vì vậy có thể nói rằng, bản chất của việc bảo vệ CĐTS là:

- Đối với nhà đầu tư: Đảm bảo quyền lợi của các CĐTS, các CĐTS khi tham

gia góp vốn vào công ty cổ phần mà được bảo vệ thì sẽ có quyền lợi. Việc pháp luật

bảo vệ CĐTS sẽ giúp các nhà đầu tư có thể thực hiện được các quyền có cơ sở hơn.

Ngoài ra tránh được sự chèn ép, đối xử không công bằng của các cổ đông lớn, và

cuối cùng là nhận được quyền lợi công bằng của các cổ đông lớn và xứng đáng với

số vốn mình bỏ ra.

- Đối với công ty cổ phần: Khi bảo vệ quyền lợi CĐTS, thì sẽ khuyến khích

nhà đầu tư tin tưởng bỏ vốn thêm khi công ty có nhu cầu huy động. Cũng như các

CĐTS sẽ giữ đầu tư dài hạn, tạo sự bền vững trong phát triển của công ty và thị

trường chứng khoán nếu công ty lên sàn chứng khoán. Bảo vệ CĐTS, giúp nhà đầu

tư tin tưởng, lựa chọn tham gia góp vốn thay vì công ty phải đi vay ngân hàng,

chính sự minh bạch có thể phát huy giá trị của công ty thông qua kêu gọi góp vốn..

- Đối với quốc gia: Bảo vệ CĐTS sẽ làm cho môi trường đầu tư vốn được

minh bạch, lành mạnh từ đó thu hút đầu tư trong và ngoài nước, giúp tăng trưởng

kinh tế bền vững. Muốn phát triển kinh tế thì cần phải có chính sách thu hút nguồn

vốn nhàn rỗi từ xã hội và các nhà đầu tư. Vì vậy việc xây dựng một cơ chế pháp lý

hoàn chỉnh trong việc bảo vệ CĐTS không chỉ giữ được chân các nhà đầu tư trong

nước mà lựa chọn đầu tư tại Việt Nam mà còn ý nghĩa quan trọng trong việc thu hút

đầu tư nước ngoài tham gia vào thị trường vốn của chúng ta.

Vì vậy, có thể thấy trên phương diện bảo vệ quyền lợi của cổ đông, đặc biệt

là CĐTS, pháp luật cần phải bảo vệ cổ đông qua các cơ chế hay phương thức bảo

đảm vì lợi ích tốt nhất và công bằng để có quyền lợi cho cổ đông.

1.2. Các phương thức bảo vệ quyền lợi của của cổ đông thiểu số theo

pháp luật Việt Nam.

Ở Việt Nam, cơ chế tự bảo vệ CĐTS bao gồm 03 phương thức như sau:

- Cơ chế tự vệ của cổ đông (thông qua quyền)

Cơ chế tự vệ của cổ đông là dựa trên quyền của chính mình để CĐTS tự bảo

vệ quyền lợi bằng các quy định mà pháp luật trao quyền cho họ, đó chính là các quy

định về quyền của cổ đông. Theo tiến sĩ Quách Thuý Quỳnh“quyền của cổ đông

chính là công cụ duy nhất mà cổ đông có thể tự mình sử dụng để thực quyền và đảm

bảo quyền cho mình”. Mỗi loại cổ đông có một quy khái niệm, đặc trưng và được

pháp luật xây dựng một quy định riêng biệt., LDN 2014 có phân ra các loại cổ đông

khác nhau căn cứ vào việc nắm giữ: cổ đông phổ thông; cổ đông ưu đãi. Trong cổ

đông ưu đãi thì có cổ đông có quyền biểu quyết, cổ đông ưu đãi cổ tức, cổ đông ưu

đãi hoàn lại và cổ đông có ưu đãi khác theo điều lệ công ty.

Bên cạnh hình thức để bảo vệ: các CĐTS có quyền tham gia trực tiếp; thông

qua đại diện theo uỷ quyền, hình thức khác do pháp luật, điều lệ công ty quy định.

LDN chưa có hướng dẫn làm rõ “Các hình thức khác” sẽ áp dụng như thế nào,

nhưng quy định này đã trao quyền chủ động cho các doanh nghiệp trong việc tổ

chức họp ĐHĐCĐ, bảo đảm các quyền và lợi ích của toàn bộ các cổ đông.

Về tỷ lệ quy định đối với điều kiện tiến hành họp Đại hội đồng cổ đông và tỷ

lệ biểu quyết thông qua tại Đại hội đồng cổ đông được triển khai theo hướng bảo vệ

tiếng nói của CĐTS, cụ thể như sau:

Theo khoản 1 và 2 Điều 141 LDN năm 2014, điều kiện tiến hành họp

ĐHĐCĐ lần lượt với các tỷ lệ tương ứng với lần thứ nhất, lần thứ hai là 51%, 33%

và lần thứ ba giữ nguyên không phụ thuộc vào tổng số phiếu biểu quyết của các cổ

đông dự họp. Việc quy định tỷ lệ theo LDN 2014 rõ ràng tạo điều kiện cho các

CĐTS thực hiện quyền tiến hành họp ĐHĐCĐ được dễ dàng hơn.

Điều kiện thông qua nghị quyết của ĐHĐCĐ trong LDN 2014 là 51% và

65%. Quy định này cho thấy quyền của CĐTS được nâng cao, khi đã đủ điều kiện

tiến hành họp ĐHĐCĐ, thì có thể dễ dàng quyết định các vấn đề lớn của công ty.

- Cơ chế bảo vệ bên trong (cơ chế tổ chức nội bộ để bảo vệ cổ đông thiểu số)

Được hiểu là CĐTS được bảo vệ bởi các chủ thể bên trong CTCP như Đại

hội đồng cổ đông, thành viên HĐQT, thành viên BKS, Giám đốc hoặc Tổng giám

đốc, kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ.

Để bảo vệ quyền của cổ đông, ĐHĐCĐ phải có hiệu quả, LDN 2014 đã quy

định cụ thể về thủ tục, trình tự tiến hành họp ĐHĐCĐ, trách nhiệm thông báo, báo

cáo thông tin cho các tổ chức trước cuộc họp, quyền của các cổ đông đưa ra các vấn

đề bàn bạc tại cuộc họp, thủ tục bỏ phiếu,… Việc quy định ngày càng cụ thể, chi

tiết, rõ ràng cho thấy LDN 2014 đã mang lại một bước tiến dài trong vấn đề bảo vệ

CĐTS ở Việt Nam.

Các quyền và nghĩa vụ của HĐQT theo LDN 2014 không thay đổi so với

LDN 2005 trừ quy định: HĐQT có quyền “thông qua hợp đồng mua bán, vay, cho

vay và hợp đồng khác có giá trị bằng hoặc lớn hơn 35% tổng giá trị tài sản được

ghi trong báo cáo tài chính gần nhất của công ty…”. Mặc dù quy định này giảm đi

quyền của HĐQT nhưng về cơ bản trong quan hệ pháp luật về bảo vệ CĐTS , thì

quy định này có phần chi phối, kiểm soát mạnh và phục vụ cho lợi ích của đa số so

với quy định quyền của HĐQT theo LDN 2005..

Về cơ bản các chế định liên quan đến Giám đốc/Tổng giám đốc theo LDN

2014 không có sự thay đổi so với LDN 2005. Pháp luật đặt ra những tiêu chí lựa

chọn giám đốc, phân định quyền lực rõ ràng giữa cổ đông với HĐQT để công ty có

thể phát triển bền vững cũng như CĐTS được bảo vệ. Nhưng thực tế Giám

đốc/Tổng giám đốc có thể là những cá nhân không có cổ phần, lại do chính HĐQT

tuyển dụng và bổ nhiệm, nên Giám đốc/Tổng giám đốc vẫn có xu hướng đứng về

phía một vài thành viên HĐQT và đặc biệt là Chủ tịch HĐQT.

- Cơ chế bảo vệ bên ngoài (kiểm soát bên ngoài để bảo vệ CĐTS)

Được hiểu là quyền lợi của CĐTS được các chủ thể bên ngoài của CTCP bảo

vệ, bao gồm: cơ chế hành chính của Nhà nước, cơ chế khởi kiện và các thiết chế

thực thi khác. Theo quy định tại Điều 147 LDD 2014, theo đó CĐTS hoặc nhóm cổ

đông theo quy định tại khoản 2 Điều 113 có quyền yêu cầu Toà án hoặc Trọng tài

huỷ bỏ nghị quyết của ĐHĐCĐ bởi các lý do nêu tại điều này, đây là một quyền

khá quan trọng có tác dụng bảo vệ cho cổ đông. Như vậy, cổ đông mà đặc biệt là

CĐTS có thể tự chủ động lên tiếng, yêu cầu Toà án hoặc Trọng tài can thiệp để bảo

vệ quyền lợi và tài sản của mình. Điều này cũng hạn chế được sự thụ động trong

việc cổ đông chỉ biết trông chờ vào sự giám sát của cơ quan nhà nước, bởi vì quyết

định của ĐHĐCĐ là những vấn đề mang tính nội bộ của doanh nghiệp, hơn ai hết

cổ đông sẽ là người tiếp cận và bị tác động nhanh nhất, do đó trao quyền năng này

cho cổ đông để tự họ chủ động bảo vệ mình là hoàn toàn hợp lý

1.3. Quy định về các quyền của cổ đông thiểu số

Dù sở hữu một tỷ lệ vốn góp hay cổ phần nhỏ vốn điều lệ, CĐTS vẫn được

hưởng các quyền cơ bản của một thành viên, cổ đông như quyền biểu quyết và được

chia lợi nhuận. Khi CĐTS đạt đến một tỷ lệ sở hữu vốn nhất định, họ sẽ có những

quyền tương ứng với mức sở hữu đó. Một số mốc tỷ lệ chính được quy định bởi luật

có liên quan mật thiết đến quyền của CĐTS.

 Nhóm quyền tài sản

Quyền nhận cổ tức: Cũng như những cổ đông lớn, CĐTS có quyền nhận cổ

tức với mức theo quyết định của ĐHĐCĐ, so với LDN 2005, Khoản 4, Điều 132

LDN 2014 quy định rõ trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày kết thúc họp ĐHĐCĐ

thường niên CTCP phải thanh toán cổ tức cho cổ đông. Điều này sẽ góp phần hạn

chế tình trạng nợ cổ tức, củng cố thêm niềm tin của nhà đầu tư khi đầu tư vào

CTCP.

Trường hợp CTCP vi phạm các quy định về trả cổ tức, cổ đông có quyền

khởi kiện để yêu cầu tòa án buộc CTCP phải tuân thủ. Nếu các cổ đông có bằng

chứng chứng minh CTCP vi phạm các quy định về trả cổ tức thì ngoài việc khởi

kiện yêu cầu tòa án buộc công ty thanh toán cổ tức, các cổ đông còn có quyền yêu

cầu tòa án đưa ra phán quyết buộc công ty phải thanh toán thêm phần lãi chậm trả

cổ tức cho các cổ đông.

Các quyền liên quan đến chuyển nhượng cổ phần, yêu cầu công ty mua lại cổ

phần: LDN 2014 duy trì nguyên tắc tự do chuyển nhượng (trừ trường hợp 03 năm

của cổ đông sáng lập) từ LDN 2005, ngoài ra, cũng có quy định mới cho phép Điều

lệ công ty được quy định hạn chế về chuyển nhượng cổ phần. Theo đó, các cổ đông

đã có ý tưởng sáng lập ra công ty thường là những cổ đông lớn, họ phải có trách

nhiệm gắn bó với công ty, không được tùy ý từ bỏ công ty. Việc một cổ đông sáng

lập rời khỏi công ty phải được sự đồng ý của các cổ đông khác, cụ thể là được

ĐHĐCĐ chấp thuận, điều này cũng không nằm ngoài vấn đề bảo vệ CĐTS, đặc biệt

là những cổ đông đến mua cổ phần sau khi công ty thành lập.

Bên cạnh đó, cũng giống như các cổ đông khác trong công ty, CĐTS cũng có

các quyền khác về tài sản như quyền nhận một phần tài sản khi công ty giải thể hoặc

phá sản, quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán…

 Nhóm quyền quản trị công ty

Về hình thức tham dự và thực hiện quyền biểu quyết: Theo Điểm a, Khoản 1,

Điều 114 LDN 2014, bên cạnh hình thức tham dự và thực hiện quyền biểu quyết

trực tiếp hoặc thông qua đại diện theo ủy quyền thì còn có “các hình thức khác” do

pháp luật, điều lệ công ty quy định. Mặc dù “các hình thức khác” chưa được làm rõ,

nhưng quy định này không những đã thể hiện được sự chủ động của công ty trong

việc lựa chọn các hình thức tham dự cuộc họp phù hợp với tình hình hoạt động

(VD: họp trực tuyến, bỏ phiếu điện tử…) còn góp phần đảm bảo quyền và lợi ích

của toàn bộ cổ đông, đặc biệt là các CĐTS trong việc tham dự và thực hiện quyền

biểu quyết của mình.

Về điều kiện tiến hành họp: Nếu như trước đây, LDN 2005 quy định tỷ lệ cổ

đông dự họp lần thứ nhất, lần thứ hai (khi lần thứ nhất không đủ điều kiện) lần lượt

là: ít nhất 65% và ít nhất 51% thì Điều 141 LDN 2014 giảm xuống còn: ít nhất 51%

và ít nhất 33%. Như vậy, việc thực hiện quyền tiến hành họp ĐHĐCĐ dễ dàng tiến

hành hơn vì chỉ cần phối hợp với nhau để tạo thành nhóm cổ đông đạt tỷ lệ đủ điều

kiện tiến hành họp ĐHĐCĐ lần thứ hai mà không cần phải triệu tập và làm quy

trình ĐHCĐ lần thứ ba.

Nhưng cũng có quan điểm cho rằng, LDN 2005 bảo vệ quyền dự họp của

CĐTS được tốt hơn, hạn chế sự chi phối công ty của những cổ đông lớn. Tuy nhiên

theo chúng tôi, dù việc bảo vệ CĐTS là cần thiết nhưng phải trên cơ sở hợp lí, bởi

thực tế trong thời kỳ LDN 2005 có hiệu lực do CĐTS không tham dự họp ĐHĐCĐ

xảy ra khá nhiều, gây khó khăn không nhỏ trong việc họp ĐHĐCĐ tại CTCP.

Về tỉ lệ biểu quyết trong cuộc họp: Điều 144 LDN 2014 quy định tỷ lệ thông

qua các quyết định của ĐHĐCĐ từ 51% đối với quyết định thông thường, từ 65%

đối với quyết định quan trọng (LDN 2005 quy định tỷ lệ cũ là 65% và 75%). Xét

trên phương diện bảo vệ CĐTS việc giảm tỉ lệ trên dường như gây bất lợi hơn cho

CĐTS so với LDN 2005, tuy nhiên đây chỉ là những tỷ lệ tối thiểu; trong trường

hợp các bên có thỏa thuận một tỷ lệ lớn hơn thì sẽ áp dụng theo tỷ lệ đó. Do vậy,

nếu các cổ đông nhỏ có thể gôm lại để có một tỷ lệ đủ để quyết định thì vẫn hợp

pháp và sẽ bảo vệ quyền lợi của cổ đông tốt hơn. Mặt khác, việc giảm tỷ lệ biểu

quyết theo quy định tại LDN 2014 còn hạn chế được những trường hợp chỉ vì lợi

ích của một CĐTS trong công ty mà ngăn cản những chính sách lớn có lợi cho đa số

cổ đông.

Về việc bầu thành viên HĐQT, BKS: So với LDN 2005, LDN 2014 quy định

bầu dồn phiếu không còn là phương thức bắt buộc trong việc thực hiện bầu thành

viên HĐQT, BKS, việc lựa chọn bầu bằng phương pháp bầu dồn phiếu hay không

phụ thuộc vào quyền chủ động của công ty và được quy định trong điều lệ (Khoản

3, Điều 144). Bầu dồn phiếu là một công cụ pháp lý quan trọng để bảo vệ CĐTS,

mục đích cơ bản của việc bầu dồn phiếu chính là tăng cường sự hiện diện của các

CĐTS trong HĐQT và BKS, đảm bảo điều hòa được quyền hành và kiểm soát công

ty giữa các nhóm cổ đông với nhau. Mặc dù sự thay đổi trong LDN 2014 đã trao

thêm quyền tự chủ hoạt động cho các CTCP nhưng xét trên khía cạnh bảo vệ quyền

lợi của CĐTS thì quy định này phần nào hạn chế tác dụng của “công cụ pháp lý bầu

dồn phiếu”. Trường hợp nhà đầu tư trở thành cổ đông của công ty thì điều lệ công ty

đã có từ trước, trong đó nếu có quy định không áp dụng nguyên tắc bầu dồn phiếu

thì sẽ là một bất lợi cho nhóm cổ đông này.

Về quyền ứng cử, đề cử vào HĐQT, BKS: Khi những CĐTS liên kết lại để

hình thành nhóm cổ đông, họ sẽ được quyền cử người vào HĐQT, BKS. Bên cạnh

việc đáp ứng tiêu chuẩn và điều kiện làm thành viên HĐQT, khác với LDN 2005

(quy định thành viên HĐQT phải là cổ đông cá nhân sở hữu ít nhất 5% tổng số cổ

phần phổ thông) LDN 2014, không quy định cụ thể số cổ phần mà cổ đông phải

nắm giữ. Đây là một tiến bộ lớn tạo cơ hội để CĐTS tiến gần hơn vào bộ máy quản

lý của công ty, trực tiếp giám sát các hoạt động của công ty, bảo đảm lợi ích chính

đáng cho mình.

 Nhóm quyền về thông tin

Quyền được nắm bắt những thông tin trong công ty mà cổ đông tham gia góp

vốn là một trong những quyền cơ bản và rất quan trọng. Khi có thông tin mới có cơ

sở để cổ đông thực hiện chất vấn về tình hình công ty, sử dụng các quyền khác như

quyền biểu quyết trong cuộc họp ĐHĐCĐ, quyền bầu và miễn nhiệm HĐQT và cả

quyền quản lý cổ phần của cổ đông. Về nhóm quyền này, kế thừa LDN 2005, Luật

DN 2014 quy định đối với các thông tin quan trọng về báo cáo tài chính giữa năm

và hằng năm, biên bản, nghị quyết của HĐQT, báo cáo của BKS, chỉ khi các CĐTS

tập hợp lại thành nhóm cổ đông thì mới có thể thực hiện (Khoản 2 Điều 114). Như

vậy, có thể nhận thấy pháp luật Việt Nam đã trao quyền cho CĐTS cơ hội được tiếp

cận thông tin để có thể kiểm soát và theo dõi được tình hoạt động của công ty, tuy

nhiên với việc hạn chế lượng thông tin bắt buộc phải cung cấp và giới hạn về chủ

thể được yêu cầu cung cấp đã phần nào cản trở mục đích bảo vệ CĐTS của nhóm

quyền này trên thực tế.

 Nhóm quyền mang tính khắc phục

Về quyền yêu cầu hủy bỏ nghị quyết của ĐHĐCĐ: Điều 147 LDN 2014 đã

giới hạn lại chủ thể có quyền yêu cầu Tòa án hoặc Trọng tài xem xét hủy bỏ nghị

quyết của ĐHĐCĐ đó là “cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu từ 10% tổng số cổ

phần phổ thông trở lên trong thời hạn liên tục ít nhất 06 tháng hoặc một tỷ lệ khác

nhỏ hơn quy định tại điều lệ công ty”. Trước đây, LDN 2005 trao quyền này cho tất

cả các cổ đông, mặc dù có lợi hơn cho các CĐTS nhưng lại không tránh được khả

năng bị lạm dụng bởi những vi phạm trong quá trình triệu tập và ra quyết định của

ĐHĐCĐ rất phổ biến. Việc bảo vệ CĐTS là cần thiết nhưng phải trên cơ sở hợp lí,

các quy định của pháp luật vẫn phải tránh việc gây bất lợi cho cổ đông lớn do đó

LDN 2014 đã quy định chặt chẽ hơn vấn đề này.

Về quyền khởi kiện đối với thành viên HĐQT, GĐ/TGĐ: Khoản 1 Điều 161

LDN 2014 quy định “Cổ đông, nhóm cổ đông sở hữu ít nhất 1% số cổ phần phổ

thông liên tục trong thời hạn 06 tháng có quyền tự mình hoặc nhân danh công ty

khởi kiện trách nhiệm dân sự đối với thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc hoặc

Tổng giám đốc trong một số trường hợp Luật định”. Nếu như trước đây, Nghị định

102/2010/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều LDN 2005 quy định cổ

đông, nhóm cổ đông nói trên không được trực tiếp khởi kiện ngay từ đầu mà phải

thông qua BKS, chỉ sau 15 ngày kể từ ngày BKS nhận yêu cầu mà không tiến hành

khởi kiện thì cổ đông, nhóm cổ đông trên mới có quyền trực tiếp khởi kiện. Việc

trao quyền trực tiếp khởi kiện các chức danh quản lý cho cổ đông, nhóm cổ đông

ngay từ ban đầu mà không phải thông qua BKS theo LDN 2014 sẽ giảm bớt tính

phức tạp trong thủ tục khởi kiện những chức danh quản lý của công ty. Thêm vào

đó, họ có thể nhân danh công ty khởi kiện người quản lý khi phát hiện người quản

lý có các hành vi vi phạm, gây thiệt hại cho công ty để đòi bồi thường thiệt hại sẽ

góp phần bảo vệ CĐTS một cách hữu hiệu.

 Ấn định nghĩa vụ và trách nhiệm cơ bản của người quản lý công ty

Theo quy định tại Điều 160 LDN 2014 thì người quản lý công ty bao gồm

thành viên HĐQT, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc và người quản lý khác. Có trách

nhiệm bằng năng lực của mình phải bảo lợi ích hợp pháp cho công ty chính là lợi

ích cho cổ đông theo nguyên tắc thực hiện các quyền và nghĩa vụ được giao một

cách trung thực, cẩn trọng, tốt. Đây là những quy định được bổ sung trên tinh thần

trách nhiệm của người quản lý và từ đó đem lại lợi ích cho các CĐTS.

Liên quan đến vấn đề trách nhiệm của người quản lý công ty đối với việc

thực hiện yêu cầu triệu tập ĐHĐCĐ, LDN 2014 còn quy định thêm một số nội dung

như: Cả Chủ tịch HĐQT và các thành viên HĐQT đều phải chịu trách nhiệm khi

không thực hiện việc triệu tập cuộc họp bất thường theo đúng quy định (mà không

phải là Chủ tịch HĐQT phải chịu trách nhiệm như trong LDN 2005). Mặc dù Luật

chưa có quy định trong việc xác định mức độ trách nhiệm để bồi thường của các

thành viên HĐQT, nhưng đây vẫn là một trong những quy định giúp đảm bảo hơn

quyền lợi của CĐTS.

 Kiểm soát các giao dịch tư lợi

Theo LDN 2014, các hợp đồng, giao dịch giữa công ty với cổ đông, người

đại diện ủy quyền của cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần phổ thông của công

ty và những người có liên quan của họ; giữa công ty với thành viên HĐQT,

GĐ/TGĐ và người có liên quan của họ; giữa công ty với các doanh nghiệp mà

thành viên HĐQT, Kiểm soát viên, GĐ/TGĐ và người quản lý khác của công ty có

sở hữu cổ phần phải được ĐHĐCĐ hoặc HĐQT chấp thuận” (Điều 159, Điều

162).“Hội đồng quản trị chấp thuận các hợp đồng và giao dịch có giá trị nhở hơn

35%....”. Trước đó, Điều 120 LDN 2005 quy định là cao hơn 35%. Như vậy, việc

quy định giảm tỷ lệ như trên đã giúp quyền lợi của CĐTS được bảo đảm hơn rất

nhiều.

Tiểu kết chương 1

CTCP ra đời gắn liền với giai đoạn phát triển của nền kinh tế. Trong những

giai đoạn khác nhau, nhà nước có xây dựng những quy định pháp luật khác nhau áp

dụng đặc thù của mỗi nền kinh tế, với từng loại hình kinh doanh tương ứng.

Nội dung trọng tâm được trình bày là các vấn đề lý luận chung về cổ đông và

bảo vệ quyền của CĐTS theo pháp luật doanh nghiệp Việt Nam. Chương 2 sẽ xem

xét, xác định rõ thực trạng vấn đề bảo vệ CĐTS trong phạm vi pháp luật về công ty

cổ phần tại Việt Nam.

Chương 2

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG

THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM

2.1. Thực trạng pháp luật về bảo vệ của cổ đông thiểu số trong công ty

cổ phần tại Việt Nam

2.1.1. Các giai đoạn phát triển của pháp luật về bảo vệ cổ đông thiểu số

trong công ty cổ phần tại Việt Nam

Khái niệm cụm từ cổ đông chỉ xuất hiện khi có loại hình CTCP, cho nên

pháp luật về bảo vệ quyền lợi CĐTS luôn gắn liền với pháp luật của CTCP tại Việt

Nam. Hình thức CTCP được ra đời theo Luật công ty 1990. Tiếp theo đó ngày

12/6/1999 Quốc hội thông qua LDN 1999 để hợp nhất và thay thế Luật Công ty

1990 và LDN tư nhân 1990. LDN 2005 ra đời đánh dấu nhiều vấn đề đổi mới pháp

luật về CTCP và bảo vệ CĐTS ở Việt Nam, pháp luật về bảo vệ CĐTS ở Việt Nam

được quy định theo hướng tiếp cận dần đến các chuẩn mực pháp luật quốc tế. Trước

vấn đề hội nhập và tiếp thu việc áp dụng LDN 2005, LDN 2014 ra đời nhằm tạo

hành lang pháp lý cho các chủ thể kinh doanh, trong đó chú trọng đến Pháp luật về

công ty cổ phần và bảo vệ CĐTS, đã tạo ra có một bước đột phá bởi các điều khoản

luật đã tiếp cận được với pháp luật các nước phát triển.

Nghiên cứu lịch sử phát triển CTCP và pháp luật về bảo vệ CĐTS thì LDN

chính là đạo luật duy nhất quy định trực tiếp về CTCP và các vấn đề liên quan đến

cổ đông. Vì vậy, việc phải phân chia các giai đoạn phát triển của Pháp luật về bảo

vệ CĐTS cần được xây dựng trên nền tảng lịch sử phát triển của các LDN ở Việt

Nam.

Giai đoạn thứ nhất: Pháp luật về bảo vệ CĐTS thời kỳ Luật công ty 1990 cho

đến trước khi LDN 1999 có hiệu lực thi hành:

Luật công ty 1990 ra đời, trong đó không thể hiện và phân biệt các loại cổ

phần khác nhau, nghĩa là tất cả các cổ phần đều cùng loại như nhau. Theo Điều 8

Luật công ty 1990, quy định về quyền và nghĩa vụ của các thành viên hay còn gọi là

cổ đông trong CTCP. Chúng ta thấy, các quy định về quyền của các thành viên

trong công ty rất sơ sài và thiếu. Trong đó quy định thành viên công ty sở hữu một

tài sản của công ty tương ứng với phần vốn góp vào công ty là chưa phù hợp bởi vì

cổ đông một phần quyền sở hữu của công ty chứ không phải đối với tài sản của

công ty. Cổ đông chủ yếu mới có hai quyền đó là: tham dự, thảo luận, biểu quyết

các vấn đề thuộc thẩm quyền của đại hội đồng và được chia lợi nhuận chịu lỗ tương

ứng với phần vốn góp vào công ty. Các quyền khác của một thành viên trong công

ty như quyền được cung cấp thông tin cơ bản về tài chính, quản lý và hoạt động

kinh doanh của công ty; quyền được mua ưu đãi cổ phần hoặc góp vốn chi phối theo

tỷ lệ vốn góp hiện có đối với cổ phần mới phát hành; quyền đề cử người vào

HĐQT, kiến nghị nội dung và chương trình họp ĐHĐCĐ; quyền xem xét danh sách

cổ đông có quyền biểu quyết .. và những nội dung như công khai hoá thông tin,

minh bạch quản lý điều hành hay cấm giao dịch nội gián và kiểm soát giao dịch với

các bên có liên quan… không được thể hiện trong Luật.

Giai đoạn thứ hai: Pháp luật về bảo vệ CĐTS thời kỳ LDN 1999 có hiệu lực

LDN 1999 kế thừa và ghi nhận từ thực tế áp dụng trong giai đoạn 1, có sự

phân biệt giữa cổ phần phổ thông và cổ phần ưu đãi (cổ phần ưu đãi biểu quyết, cổ

phần ưu đãi hoàn lại và cổ phần ưu đãi cổ tức). Như vậy đã đa dạng cấu trúc cổ

phần của loại hình CTCP. Theo Điều 51 LDN 1999 quy định “cổ đông có thể là tổ

chức, cá nhân; số lượng cổ đông tối thiểu là ba và không hạn chế số lượng tối đa” .

Đây là sự thay đổi khác nhiều so với Luật công ty 1990 trước kia yêu cầu số lượng

cổ đông tối thiểu trong CTCP là bảy (khoản 1 Điều 30 Luật Công ty 1990)

Theo Điều 53 LDN 1999, quy định về quyền của cổ đông khá đổi mới. So

với Luật Công ty 1990, LDN 1999 đã quy định một số quyền mới mà trước đây

chưa được quy định, đó là: Quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần, quyền được ưu

tiên mua cổ phần mới chào bán tương ứng; Quyền được cung cấp thông tin cơ bản

về quản lý và hoạt động của công ty thông; Các quy định về thêm các quyền cho cổ

đông.

Như vậy, những quy định mới trên của LDN 1999 có ưu điểm khi đây chính

là các quy định nhằm bảo vệ quyền lợi cho các CĐTS, hạn chế sự lạm quyền từ các

cổ đông đa số khác trong CTCP.

Giai đoạn thứ ba: Pháp luật về bảo vệ CĐTS thời kỳ LDN 2005 có hiệu lực

Kế thừa các quy định về cấu trúc cổ phần của CTCP trong LDN 1999, nhưng

quy định đầy đủ hơn địa vị pháp lý của từng loại cổ đông nắm giữ từng loại cổ phần

tương ứng. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, đại đa số CTCP chỉ có cổ phần phổ thông,

chỉ có một ít công ty phát hành loại cổ phần ưu đãi biểu quyết hay cổ phần ưu đãi cổ

tức, còn cổ phần ưu đãi hoàn lại hầu như chưa dùng đến.

Theo Điều 77 LDN 2005,“cổ đông trong công ty cổ phần có thể là tổ chức,

cá nhân, số lượng cổ đông tối thiểu để thành lập Công ty cổ phần là ba và không

hạn chế số lượng tối đa”. Quy định này được giữ nguyên so với LDN 1999, thể hiện

phù hợp với thực tế.

Theo Điều 79 LDN 2005, quy định rõ các quyền của cổ đông phổ thông. So

với LDN 1999, LDN 2005 cổ đông đã được bổ sung thêm một số quyền mới liên

quan đến xem xét, tra cứu, trích lục thông tin, đây là điểm tốt để bảo vệ quyền lợi

cho CĐTS. Cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần phổ

thông trong thời hạn liên tục ít nhất sáu tháng hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn quy định

tại Điều lệ công ty, so với LDN 1999 thì bổ sung thêm nhiều quyền hơn như “Xem

xét và trích lục sổ biên bản và các nghị quyết của Hội đồng quản trị, báo cáo tài

chính giữa năm và hằng năm theo mẫu của hệ thống kế toán Việt Nam và các báo

cáo của Ban kiểm soát;Yêu cầu triệu tập họp Đại hội đồng cổ đông khi Hội đồng

quản trị vi phạm nghiêm trọng quyền của cổ đông, nghĩa vụ của người quản lý hoặc

ra quyết định vượt quá thẩm quyền được giao; nhiệm kỳ của Hội đồng quản trị vượt

quá 6 tháng mà Hội đồng quản trị mới chưa được bầu thay thế; Yêu cầu Ban kiểm

soát kiểm tra từng vấn đề cụ thể liên quan đến quản lý, điều hành hoạt động của

công ty khi xét thấy cần thiết”

Những quy định tăng thêm về quyền của cổ đông theo LDN 2005 đã góp

phần giúp CĐTS rất nhiều trong quá trình tự bảo vệ mình,tăng cường tính giám sát

của cổ đông đối với hoạt động quản lý, điều hành của công ty không chỉ giúp tăng

cường tính minh bạch thông tin của CTCP mà còn đảm bảo được tối đa quyền lợi

của cổ đông, đặc biệt là CĐTS. Quyền được mở rộng và nghĩa vụ cũng mở rộng

tương ứng của cổ đông phổ thông như sau: Cổ đông phổ thông phải chịu trách

nhiệm cá nhân khi nhân danh công ty dưới mọi hình thức để thực hiện một trong

các hành vi sau đây

- Vi phạm pháp luật

- Tiến hành kinh doanh và các giao dịch khác để tư lợi hoặc phục vụ lợi ích

của tổ chức, cá nhân khác

- Thanh toán các khoản nợ chưa đến hạn trước nguy cơ tài chính có thể xảy

ra đối với công ty. Những quy định này phần nào có tác dụng ngăn chặn các cổ

đông lớn, giúp bảo vệ quyền lợi của CĐTS.

Giai đoạn thứ tư: Pháp luật về bảo vệ CĐTS thời kỳ LDN 214 có hiệu lực

Theo Điều 110 LDN 2014, “cổ đông trong Công ty cổ phần có thể là tổ

chức, cá nhân. Số lượng cổ đông tối thiểu để thành lập Công ty cổ phần là ba và

không hạn chế số lượng tối đa”. Quy định này được giữ nguyên so với LDN 2005,

LDN 199. Theo Điều 114 LDN 2014, quy định rõ quyền của các cổ đông phổ

thông.

So với LDN 2005, LDN 2014 giữ nguyên quy định về cấu trúc công ty cổ

phần, nhưng có các quy định tăng cường thêm quyền mới cho cổ đông, đặc biệt là

cổ đông phổ thông. Từ đó cho thấy đã có những cố gắng trong việc xây dựng một

cơ chế để bảo vệ các CĐTS, vốn luôn là những nhóm lợi ích nhỏ trong CTCP,

nhóm cổ đông mà ít có khả năng tự bảo vệ quyền lợi của mình trước các cổ đông

lớn đặc biệt là cổ đông phổ thông. Thực tiễn áp dụng các quy định này trong các

năm qua đã làm phát sinh nhiều vấn đề cần phải tiếp tục nghiên cứu và tổng kết để

hoàn thiện các quy định của pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho CĐTS bảo vệ

quyền lợi hợp pháp của mình cũng như xây dựng một cơ chế hiệu quả để làm sao

CTCP hoạt động một cách hiệu quả và có khả năng tối đa bản chất của loại hình

này. Nhưng nội dung cụ thể của các điều luật đã có những sự thay đổi, dưới đây

phân tích những điểm mới của LDN 2014.

2.1.2. Thực trạng các phương thức bảo vệ cổ đông thiểu số theo pháp luật

doanh nghiệp Việt Nam hiện nay

2.1.2.1. Cơ chế tự vệ thông qua các quyền của cổ đông thiểu số

Từ các quy định tại Điều 110 LDN 2014, có thể định nghĩa CTCP là một loại

hình công ty có tư cách pháp nhân, có chế độ trách nhiệm tài sản hữu hạn, có vốn

điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần, trong đó phải có cổ

phần phổ thông và có thể có những cổ phần ưu đãi khác nhau, cổ phần được tự do

chuyển nhượng trừ một số trường hợp ngoại lệ theo quy định pháp luật và điều lệ

công ty quy định; Công ty có thể phát hành thêm cổ phần để huy động vốn trong

hoạt động sản xuất kinh doanh; cổ đông trong CTCP có thể là tổ chức, cá nhân góp

vốn thành lập và tối thiểu là ba và không có tối đa cổ đông. Các quy định trên đều

kế thừa các nội dung quy định tương ứng tại Điều 77 LDN 2005 cũng như Điều 51

LDN 1999. Điều đó cho thấy, những bản chất căn bản của loại hình CTCP có thể

xem như đã được định hình rất rõ rệt trong pháp luật doanh nghiệp Việt Nam, mặt

dù mỗi luật về sau đều phát triển một cách đáng kể từ những đúc kết của luật trước

về các quy định mới về mối quan hệ pháp lý của loại công ty này so với luật trước

đó.

Đối với quyền của cổ đông phổ thông, thì LDN 2014 đã quy định rõ tại Điều

114. Sau khi so sánh với LDN 2005 thì chúng ta thấy vẫn giữ các quyền như cũ.

Nhưng nội dung cụ thể của các điều luật đã có sự thay đổi, cụ thể như sau:

 Quyền nhận cổ tức

LDN 2014 quy định rõ thời hạn doanh nghiệp phải thanh toán cổ tức cho cổ

đông, được thể hiện rõ trong Khoản 4 Điều 132 với nội dung được bổ sung như sau

“ Cổ tức phải được thanh toán đầy đủ trong thời gian 06 tháng, kể từ ngày kết thúc

họp Đại hội đồng cổ đông thường niên:”. Đây là một quy định mang tính chất đột

phá. Trước đây cơ chế trả cổ tức do các cổ đông quyết định tại ĐHĐCĐ, cụ thể

ĐHCĐ quyết định mức trả cổ tức, hình thức trả cổ tức bằng cách thông qua nghị

quyết trên cơ sở đề nghị của HĐQT; còn về mặt thời gian, thời gian chi trả cổ tức

thường không nói đến hoặc uỷ quyền cho GĐ/TGĐ hoặc HĐQT quyết định. Việc

này dẫn đến nợ trả cổ tức cho các cổ đông mà không có quyền đòi. Với quy định tại

Khoản 4 Điều 132 LDN 2014 chắc chắn sẽ giúp giảm bớt tình trạng chiếm dụng

vốn không trả cổ tức cho cổ đông, để nguồn vốn đó phục vụ trong hoạt động kinh

doanh của công ty theo ý chí của những nhà quản lý công ty. Một điểm mới nữa là

tại Khoản 6 Điều 132 LDN 2014 còn quy định thêm về trường hợp chi trả cổ tức

bằng cổ phần. Có như vậy, giúp tăng niềm tin cho các cổ đông nhỏ lẻ khi tham gia

đầu tư cổ phiếu vào các công ty cổ phần.

Thực tế những năm qua, nhiều trường hợp doanh nghiệp nợ cổ tức và để cổ

đông, nhất là cổ đông nhỏ lẻ có thể đòi được cổ tức lại được nhiều ý kiến đánh giá

là việc không dễ. Như vậy, xét về lý thuyết và quy định của pháp luật, cổ đông có

quyền khởi kiện doanh nghiệp nợ cổ tức ra tòa án. Nhưng trên thực tế, việc khởi

kiện được đánh giá khó khả thi. Giả sử, cổ đông nhỏ có thắng kiện thì cũng có nhiều

khó khăn để bản án được thi hành, chưa kể nếu có đòi được cũng không tương xứng

với chi phí và công sức bỏ ra. Tại Điều 4, Quyết định 21/2012/QĐ-TTg quy chế

quản lý quỹ hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp có quy định, nếu chậm nộp

cổ tức, lợi nhuận được chia của phần vốn nhà nước góp tại các doanh nghiệp trong

vòng 3 tháng, doanh nghiệp phải chịu thêm tiền lãi tính trên lãi suất cơ bản của

Ngân hàng Nhà nước và phải chịu thêm tiền lãi tính theo lãi suất tiền vay quá hạn

nếu chậm nộp quá 3 tháng và sẽ bị áp dụng biện pháp cưỡng chế khi quá hạn 4

tháng cũng như các khoản phạt chậm nộp này không được tính vào chi phí hợp lý

khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Tuy nhiên, điều này chỉ áp dụng với cổ đông

nhà nước, còn các cổ đông khác không có sự bảo vệ như vậy.

 Quyền yêu cầu mua lại cổ phần

Các quyền liên quan đến chuyển nhượng cổ phần, yêu cầu công ty mua lại cổ

phần: LDN 2014 duy trì nguyên tắc tự do chuyển nhượng (trừ trường hợp 03 năm

của cổ đông sáng lập) theo quy định từ LDN 2005, ngoài ra cũng có quy định mới

cho phép Điều lệ công ty được quy định hạn chế về chuyển nhượng cổ phần như tại

Khoản 1 Điều 126 LDN 2014. Theo đó, các cổ đông đã có ý tưởng sáng lập ra công

ty thường là những cổ đông lớn, họ phải có trách nhiệm gắn bó với công ty, không

được tùy ý từ bỏ công ty. Việc một cổ đông sáng lập rời khỏi công ty phải được sự

đồng ý của các cổ đông khác, cụ thể là được ĐHĐCĐ chấp thuận, điều này cũng

không nằm ngoài vấn đề bảo vệ CĐTS, đặc biệt là những cổ đông đến mua cổ phần

sau khi công ty thành lập.

Bên cạnh đó, cũng giống như các cổ đông khác trong công ty, CĐTS cũng có

các quyền khác về tài sản như quyền nhận một phần tài sản khi công ty giải thể hoặc

phá sản, quyền ưu tiên mua cổ phần mới chào bán…

 Quyền dự họp ĐHĐCĐ