Vài mo  vit mt bài báo khoa hc
Vi mc ích ca vic n hành mt bài báo khoa hc là  tác gi cung cp
mt tài liu có cha các thông tin y  mà các nhà nghiên cu khác có th: (i)
ánh giá ưc các quan sát mà tác gi ã thc hin; (ii) lp li ưc thc nghim
ó nu h mun; và (iii) xác nh rng liu các kt lun ưc ưa ra có n nhp gì
vi s liu hay không. Cho nên, tt c các báo cáo khoa hc (mà ting Anh
thưng gi là scientific papers) u ưc trình bày theo mt cu trúc gn như bt
bin. Cu trúc này cng không khác mt bài lun vn bao nhiêu, nó bao gm
nhng phn sau ây: ta , tác gi, tóm tt, phn dn nhp, phn phương pháp
nghiên cu, phn kt qu nghiên cu, phn lí gii nhng kt qu (hay phn tho
lun, phn bàn lun), thư mc (hay tài liu tham kho), các biu  hoc bng
thng kê s liu, và phn cm t. Có th tìm thy cu trúc này hin din trong tt
c các báo cáo khoa hc nào ưc ng trên các tp san khoa hc có uy tín, trong
l nh vc y khoa thí d như Lancet, New England Journal of Medicine, British
Medical Journal (BMJ), v.v.. !c qua các bài ng " ây, chúng ta có th rút ra
nhng kinh nghim như sau:
Th nht, ta  bài báo s# cho bit, mt cách khái quát,  tài mà tác gi
mun bàn n trong bài vit, và nó giúp cho ngưi c quyt nh có nên c ni
dung bài vit hay không. Tên tác gi bài báo có th cho ngưi c mt vài ý nim
v tác gi là ngưi có trách nhim hay có kinh nghim trong l nh vc nghiên cu
hay không. Phn tóm tt, như tên gi ám ch$, là mt tóm lưc v mc ích,
phương pháp, kt qu, và kt lun ca cuc nghiên cu. % mc này, tác gi cn
phi vit mt cách ngn gn (thưng ch$ gii hn trong vòng 250 ch) nhưng 
cho ngưi c tt c các ý chính ca bài báo.
Th hai, trong phn dn nhp, tác gi phi tr li câu h&i cn bn: “Ti sao
có cuc nghiên cu này?” Trong phn này, tác gi phi tun t t cuc nghiên
cu vào bi cnh ca vn , trong ó, tác gi phi di'n t cho ưc nhng ý
chính sau ây: (i) trong quá kh ã có nghiên cu nào liên quan n vn  này;
(ii) kt qu ca nhng nghiên cu ó ra sao, có mâu thun vi nhau hay không;
(iii) có vn  gì / khía cnh nào chưa rõ hay chưa ưc phát hin; (iv) ti sao
nghiên cu này là quan trng và nên làm; và (v) mc ích chính và c th ca
cuc nghiên cu này là gì. !ó là nhng câu h&i cn bn mà phn dn nhp phi
tr li cho ưc; nu không thì bài báo s# không có giá tr gì áng k.
Th ba, trong phn phương pháp, tác gi phi trình bày tt c nhng chi tit
chính liên quan n cuc nghiên cu, hay nói nôm na là tác gi phi tr li câu h&i
“!ã làm gì?”. Có th nói ây là phn quan trng nht nhì ca mt bài báo khoa
hc, vì qua ó mà ngưi c có th ánh giá nhng kt qu ca cuc nghiên cu.
Trong phn này, tác gi cn phi mô t a im, thi gian, i tưng, phương
pháp o lưng, và phương pháp phân tích s liu mt cách c th. Phn i tưng
nghiên cu, tác gi cn phi trình bày có bao nhiêu mu (hay bnh nhân); nu là
nhng mu thì chúng ưc ly hay chn la như th nào, da vào nhng tiêu
chu(n gì; và nu là bnh nhân thì h là ai (tu)i, gii tính, bnh lí, v.v.), ưc chn
qua nhng phương tin nào, da vào nhng iu kin nào ... V phương pháp thu
thp d kin, tác gi có trách nhim phi công b nhng yu t liên quan n cuc
nghiên cu (ch*ng hn như trng lưng, chiu cao, bnh lí, máu, nưc tiu, v.v.),
nhng yu t này ưc o lưng bng nhng phương pháp nào, và nhng phương
pháp này có  chính xác,  tin cy "  nào. Nu là máu và nưc tiu, các mu
này ưc bo qun và x+ lí như th nào. Sau cùng, trong phn phương pháp, nhà
nghiên cu phi trình bày rõ ràng là nhng d kin ưc thu thp ã ưc phân
tích bng nhng phương pháp thng kê gì, phi gii thích ti sao nhng phương
pháp này mà không là các phương pháp khác ưc ng dng, và nhng gi nh
(assumptions) ng sau nhng phương pháp phân tích này là gì.
Vì phn ln các d kin ưc thu thp thưng rt phc tp, và chúng òi
h&i nhà nghiên cu phi áp dng các phương pháp phân tích khá phc tp, òi h&i
mt s lưng tính toán có khi rt ln và ch$ có nhng nhu liu chuyên môn mi có
th làm ưc, và trong trưng hp này, nhà nghiên cu còn phi công b tên ca
nhng nhu liu này cùng hãng sn xut. Tu trung li, trong phn phương pháp
nghiên cu phi mô t tht y  và chi tit  sao cho các nhà nghiên cu khác,
nu mun lp li hay mun kim chng thì h có th tin hành ưc nghiên cu
ó theo úng quy trình ã nêu mà không vưng phi mt khúc mc gì.
Th tư, trong phn kt qu nghiên cu (Results), nhà nghiên cu phi tr
li câu h&i “Phát hin gì?”, bng cách trình bày nhng s liu thu thp và phân
tích trong mt s bng thng kê, hay biu , hay hình nh theo th t; ln lưt là
các câu tr li cho các mc ích mà nhà nghiên cu ã nêu ra trong phn dn
nhp. Tt c các bng thng kê, biu , và hình nh phi ưc chú thích rõ ràng;
tt c nhng kí hiu phi ưc ánh vn hay chú gii mt cách c th  ngưi c
có th hiu ưc ý ngh a ca nhng d kin này. Trong phn kt qu, tác gi ch$
trình bày s tht và ch$ s tht (facts), k c nhng s tht mà nhà nghiên cu
không tiên oán trưc ưc hay nhng kt qu “tiêu cc” (ngưc li vi iu
mình mong i). Trong phn kt qu, nhà nghiên cu không nên bình lun hay
di'n dch nhng kt qu này cao hay thp, xu hay tt v.v.. vì nhng nhn xét này
s# ưc  cp n trong phn tho lun (Discussion).
Th nm, trong phn tho lun, tác gi phi tr li câu h&i “Nhng phát
hin này có ngh a gì?”. Nhà nghiên cu có quyn vit mt cách “t do”, không
theo mt cu trúc c nh nào; tuy nhiên, mt ngưi có kinh nghim nghiên cu
thưng vit tho lun theo mt cu trúc như sau: gii thích nhng d kin trong
phn kt qu; so sánh nhng kt qu này vi các nghiên cu trưc; bàn v ý ngh a
ca nhng kt qu; ch$ ra nhng ưu im và khuyt im ca cuc nghiên cu; và
sau cùng là mt kt lun sao cho ngưi c có th l nh hi ưc mt cách d' dàng.
Trong phn tho lun, tác gi phi gii thích, hay  ngh mt mô hình gii thích,
ti sao nhng d kin thu thp ưc có xu hưng ã quan sát trong cuc nghiên
cu. Nu không gii thích ưc thì nhà nghiên cu phi thành tht nói y như th:
không bit. Tác gi còn phi so sánh vi kt qu ca nhng nghiên cu trưc và
gii thích ti sao chúng (nhng kt qu) khác nhau, hay ti sao chúng li ging
nhau, và ý ngh a ca chúng là gì. Ngoài ra, nhà nghiên cu còn phi có trách
nhim t mình vch ra nhng thiu sót, nhng trc tr", khó khn trong cuc
nghiên cu, cùng nhng ưu im ca cuc nghiên cu, cng như ưa ra các gii
pháp khc phc hay nhng  xut ra hưng nghiên cu, phát trin lên trong tương
lai.
Th n, trong phn kt lun, tác gi ch$ da vào nhng kt qu  dn n
mt kt lun cho m,i mc ích nghiên cu, ch không ưc i ra ngoài phm vi
ca d kin cho phép. Ch*ng hn như mt cuc nghiên cu v mi liên h gia
thuc lá và ung thư ph)i cho thy t$ l ung thư ph)i trong nhng ngưi hút thuc
lá cao hơn t$ l ung thư ph)i trong nhng ngưi không hút thuc lá 2 ln. Nhà
nghiên cu ch$ nói lên như vy ch không có quyn kt lun rng ngn ng-a hút
thuc lá s# gim ung thư ph)i 50% hay X%, vì lí do ơn gin là mt kt lun như
th nm ngoài phm vi cho phép ca d kin nghiên cu.
Trong m,i phn (dn nhp, phương pháp, kt qu, và nht là tho lun), nhà
nghiên cu có trách nhim phi tham kho nhng phương pháp hay kt qu ca
nhng nghiên cu ã công b trưc, và nhng tham kho này phi ưc ghi rõ
ngun (xut x) tài liu (như tác gi là (nhng) ai, ta  bài báo là gì, công b
trong tp san nào, xut bn nm nào, (b) s my, và trang my). Tt c nhng
ngun này phi ưc trình bày mt cách th t theo quy ư.c chung ca mt cách
trình bày mt phn tài liu tham kho (references) hay thư mc (bibliography) (thí
d như cách phân loi Havard, phân loi Vancouver v.v…). Do ó, trong mt báo
cáo khoa hc nghiêm túc phn tài lêu tham kho là mt phn không th thiu,
nu không nói là bt buc. Cn nói thêm rng nhng tài liu này phi ưc s+
dng mt cách có ý thc và cân nhc, ch không phi b-a bãi. !iu này có ngh a
là nhà nghiên cu phi xem mt công trình có áng ưc tham kho hay không, vì
có nhiu công trình công b trong các tp chí không qua h thng “peer review”
thì không nên trích dn. Tài liu ưc trích dn cn phi là tài liu gc (primary
source) ch không phi i trích li t- mt bài báo khác ã trích dn.
Ngày nay, mt nghiên cu khi ưc công b là mt công trình ca mt tp
th, vì hu như không có mt cá nhân nào có th hoàn thành mt nghiên cu
nghiêm ch$nh mà không cn n s giúp . ca nhiu cng s viên. Vì th, trong
mt báo cáo khoa hc, nhà nghiên cu phi ghi nhn s óng góp ca tt c các
thành viên trong công trình nghiên cu. Tuy nhiên, vì có vn  lm dng danh
ngh a, cho nên mt s tp san còn có quy nh là tác gi phi ưc s ng thun
ca ngưi mà tác gi mun ghi công, ch không phi công b tên ca h mt cách
tùy tin. C nhiên, nu công trình nghiên cu ưc s tài tr hay ng h ca các
cơ quan chính ph, tác gi còn có nhim v phi công b tên các cơ quan này.
Cng cn nói thêm, trong thi gian gn ây,  tránh tình trng “thương mãi hoá”
các công trình nghiên cu khoa hc, c bit trong Y hc,  duyt bài các tp san
Y hc có uy tín yêu cu các nhà nghiên cu phi ghi rõ các ngun h, tr tài chính
cho vic tin hành nghiên cu. Thí d như mt nghiên cu v giá tr ca vic nuôi
con bng sa m/ mà ưc nhn h, tr tài chính t- mt Công ty sn xut sa nhân
to (formula), thì kt qu ca cuc nghiên cu ó cn phi ưc xét li. Hay t$
như mt nghiên cu v tác dng ca mt loi thuc X nào ó, mà ưc nhn tài
tr t- chính Vin bào ch ra th thuc ó, thì rõ là phi t vn  là nghiên cu
 qung cáo. Nói chung nhng nghiên cu như vy u phi ưc th(m nh li
giá tr và ý ngh a khoa hc.
Vì mt s nghiên cu liên quan n bnh nhân tình nguyn, và  bo v
quyn li ca ngưi tình nguyn, tt c các nghiên cu liên quan n ngưi bnh
u phi ưc s chp thun và cho phép ca các hi ng y c a phương,
cng như nhà nghiên cu phi có giy cam oan tình nguyn tham gia nghiên cu
ca các i tưng nghiên cu. Do ó, mt iu quan trng hơn na, tác gi phi
cho ngưi c bit rng công trình nghiên cu ã ưc cơ quan nào chp nhn cho
tin hành. Tt c các tp san trong l nh vc Y khoa không chp nhn công b kt
qu nghiên cu nu nhng nghiên cu chưa ưc mt hi ng y c cho phép.
Ai trong chúng ta cng mun là tác gi ca nhng bài báo khoa hc tt,
nhng bài báo mà chúng ta có th t hào, và hi vng s# ưc lưu truyn rt lâu
trong tương lai. Tuy nhiên, dù chúng ta có c(n thn cách my, và bt k bao nhiêu
ln chúng ta c i c li, rà soát, các xác sut v bài báo có ít nht là mt sai
lm hay l,i nh& u rt cao. Mt cá nhân rt khó mà phát hin tt c các l,i lm
ca chính mình. !iu ó có ngh a là chúng ta cn ng nghip, nhng ngưi c
và phê bình mt cách nghiêm túc và thành tht. Chúng ta cn phi b& tính t ái, và
không nên s hãi trưc nhng phê phán. Theo kinh nghim ca ngưi vit bài
này, nhng phê phán ca ng nghip, dù ln hay nh&, lúc nào cng giúp cho bài
báo tr" nên hoàn ho hơn.
! kt thúc bài vit này, tôi xin mưn mt câu nói ca mt ngưi thông thái,
Kh)ng T+: “Nu dùng ngôn ng không úng, thì nhng gì ưc phát biu s b hiu
sai; nu nhng gì phát biu b hiu sai, thì nhng gì cn phi làm s không thc hin
ưc; và nhng gì không thc hin ưc, o c và ngh thut s tr nên ti t hơn.”
Tái bút: Bài vit này có th ưc xem là mt bn tóm lưc cho mt bài vit sau
(bng ting Anh) dài hơn và chi tit hơn v cách thc vit và xut bn mt bài báo
khoa hc trên các din àn (tp san) khoa hc quc t, c bit là các tp san y
hc. Bài vit theo sau bài này thc s là mt tài liu mà ngưi vit son và ã
tng dùng trong vic hun luyn các sinh viên tin s y hc Vin nghiên cu y
khoa Garvan và i hc New South Wales, Úc.