Chương 7
MỘT SỐ CHUYÊN ĐỀ LIÊN QUAN VỀ
HOẠT ĐỘNG DU LỊCH SINH THÁI
DLST là một lĩnh vực rộng và bao gồm rất nhiều vấn đề có liên quan
khác nhau. Do đó để có thể phát triển DLST một cách bền vững thì cần phải có
quá trình nghiên cứu lâu dài về nhiều khía cạnh khác nhau. Trong phần này,
chúng tôi sẽ trình bày với bạn đọc một số khía cạnh chính của công tác nghiên
cứu về DLST là:
- Nghiên cứu về sức chịu tải của khu vực DLST
- Nghiên cứu về quảng bá và tiếp thị cho hoạt động DLST
- Nghiên cứu về việc xây dựng khu nhà nghỉ sinh thái
- Vai trò và chức năng của các đối tượng trong quá trình phát triển
DLST tại một địa phương.
7.1. TỔNG QUAN VỀ SỨC CHỊU TẢI CỦA KHU DU LỊCH SINH
THÁI
Hiện nay, nhiều khu du lịch, nhiều địa điểm du lịch đang trở nên quá tải
do số lượng du khách đổ về những nơi này quá lớn. Sự quá tải này đã dẫn đến
những ảnh hưởng xấu đến tài nguyên và môi trường tại những khu vực này.
Đứng trước nhu cầu du lịch ngày càng tăng của du khách thì chắc chắn sự quá
tải này diễn ra sẽ ngày càng mạnh mẽ hơn trong thời gian sắp tới. Tình trạng
quá tải diễn ra liên tục trong một thời gian dài tại khu vực du lịch sẽ làm xuống
cấp trầm trọng nguồn tài nguyên du lịch tại địa phương và sẽ có tác dụng kiềm
hãm ngành du lịch phát triển. Do đó việc nghiên cứu và tìm hiểu về sức chịu tải
của khu du lịch sinh thái là một việc làm cần thiết và cấp bách.
7.1.1. Khái niệm sức chịu tải
Nhiều khu du lịch tại nước ta đã trở nên quá tải về số lượng du khách.
Những tác động do các hoạt động của du khách đến các tài nguyên du lịch và
môi trường thể hiện ngày càng rõ ràng. Vậy làm thế nào để xác định được, khu
du lịch có thể đón bao nhiêu khách du lịch trong một ngày để không ảnh hưởng
đến môi trường của khu vực. Để trả lời được câu hỏi này, điều cần thiết là
chúng ta phải đi tìm hiểu về sức chịu tải. Đây là một khái niệm còn tương đối
mới trong ngành du lịch nói chung và ngành DLST nói riêng.
Tổ chức Du lịch Thế giới năm 1981 đã định nghĩa sức chịu tải sinh thái
là: Sức tải sinh thái trong hoạt động du lịch là số lượng khách du lịch cực đại
có thể viếng thăm một điểm du lịch trong cùng một thời gian mà không phải là
nguyên nhân phá hủy môi trường vật lý, kinh tế và văn hóa xã hội và không
làm giảm đi chất lượng, ảnh hưởng đến sự hài lòng của du khách.
Như vậy rõ ràng sức chịu tải sinh thái trong hoạt động du lịch là một
khái niệm rộng và cần phải được tìm hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau.
7.1.1.1. Sức tải vật lý (Physical carrying capacity)
Sức tải vật lý là giá trị giới hạn tuyệt đối về số lượng khách du lịch tại
một vùng mà nguồn lực tại đó có thể chịu đựng được. Sức tải vật lý bao gồm hệ
thống cung cấp điện, hệ thống cung cấp nước, hệ thống xử lý chất thải rắn,
lỏng, hệ thống thông tin liên lạc, mạng lưới giao thông vận tải.
Khi nghiên cứu sức tải vật lý cần chú ý những tiêu chuẩn như: Diện tích
khu vực, không gian sử dụng, những tác động có thể nhìn thấy được, điều kiện
thời tiết, khí hậu, mỹ học, mỹ quan, chất lượng nơi ăn, ở, tiện nghi có sẵn để sử
dụng, hoạt động vận tải, số người có thể được đáp ứng về tiện nghi…
7.1.1.2. Sức tải môi trường (Environmental capacity)
Sức tải môi trường được hiểu là số lượng cực đại khách du lịch tại một
vùng có thể có được mà hệ sinh thái không bị ảnh hưởng.
Khi thiết lập những tiêu chuẩn về sức tải môi trường cần chú ý đến
những tiêu chuẩn như: Bảo tồn sinh thái, mức độ phá vỡ về môi trường, tài
nguyên động vật hoang dã, địa hình, nơi trú ẩn của động vật, thói quen của
những loài nhạy cảm, sự phong phú – đa dạng sinh học, tính độc nhất của loài
nhạy cảm, chỗ ẩn náu, khả năng phục hồi của hệ sinh thái, tác động của việc sử
dụng lên diện tích lưu vực…
7.1.1.3. Sức tải xã hội (Social carrying capacity)
Sức tải xã hội là giới hạn về lượng du khách mà tại đó bắt đầu xuất hiện
những tác động tiêu cực của hoạt động du lịch đến đời sống văn hóa – xã hội
của khu vực, cuộc sống bình thường của cộng đồng địa phương có nguy cơ bị
phá vỡ, bị tác động theo chiều hướng tiêu cực.
Khi nghiên cứu sức tải xã hội cần phải tìm hiểu, đánh giá sự lựa chọn,
thăm dò ý kiến, xem xét hành vi và thái độ, sự ưa chuộng và mong đợi, nhận
thức và hưởng ứng, hoạt động của du khách, mức độ chấp nhận về sự đông đúc
của du khách, những vấn đề xã hội của cộng đồng địa phương…
7.1.1.4. Sức tải kinh tế (Economic carrying capacity)
Sức tải kinh tế là giới hạn mà nếu vượt quá thì du lịch thiên về hướng chỉ
là một món nợ kinh tế.
Cần chú ý đến những tiêu chuẩn về: sự đầu tư trong hoạt động du lịch, số
lượng du khách, giá thành của một kỳ nghỉ (giá tour), mức độ lợi ích về phân
phối thu nhập cho các thành phần kinh tế tham gia du lịch, sự hài lòng về dịch
vụ lưu trú…
Việc định lượng sức tải kinh tế có thể dựa vào tổng giá trị đầu tư về cơ
sở hạ tầng trong du lịch, giá thành của một tour du lịch có quá đắt hay không,
mức độ chấp nhận về giá cả tăng lên như giá đất, giá thuê nhà, giá các dịch vụ
khác của du khách và cộng đồng địa phương như thế nào khi du lịch ở nơi đó
được phát triển…
Đối với một hệ sinh thái thì mỗi thành phần trong hệ sinh thái sẽ có
những chức năng riêng, do đó khi đánh giá sức chịu tải của một khu vực ta
cũng sẽ căn cứ vào những chức năng này để lựa chọn khía cạnh đánh giá cho
phù hợp.
Ví dụ: Xem xét để đánh giá sức chịu tải cho một vùng ven biển. Từ trong
đất liền tiến ra đến biển sẽ có những khu vực với những dịch vụ khác nhau, do
đó sức chịu tải tại mỗi khu vực cũng sẽ khác nhau tại những khu vực đó.
- Vùng nội địa (khu vực cung cấp dịch vụ và tiện nghi cho du khách),
chú ý sức tải vật lý;
- Cồn cát (khu vực chuyển tiếp, dành cho lối đi), chú ý sức tải môi
trường;
- Bãi biển (khu vực diễn ra các hoạt động nghỉ ngơi và giải trí), chú ý
sức tải xã hội; sức tải môi trường
- Biển (khu vực diễn ra các hoạt động vui chơi giải trí), chú ý sức tải môi
trường.
7.1.2. Những chỉ số cần lưu ý khi đánh giá sức chịu tải
7.1.2.1. Chỉ số về sinh thái – tự nhiên
Chỉ số về sinh thái tự nhiên là sự hợp thành của tất cả những chỉ số cố
định và biến động của môi trường tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên. Những
chỉ số này bao gồm sức tải về sinh thái, sức tải của các di sản thiên nhiên, chiều
dài vùng ven bờ, môi trường khí hậu…
Xem xét những thông số biến động trước hết là hệ thống cơ sở hạ tầng,
đó là nguồn cung cấp nước, hệ thống thoát nước, cung cấp điện và gas, giao
thông vận tải (đường giao thông riêng biệt), dịch vụ công cộng (dịch vụ bưu
điện và thông tin liên lạc, dịch vụ y tế, dịch vụ pháp luật và nhân phẩm, ngân
hàng, mua sắm và những dịch vụ khác).
7.1.2.2. Chỉ số về nhân khẩu – xã hội
Bao gồm tất cả những yếu tố có liên quan và ảnh hưởng đến lợi ích cộng
đồng như nơi ở của cộng đồng dành cho khách du lịch và mối quan hệ giữa
cộng đồng và khách du lịch. Không giống như những chi số về nhân khẩu học
phổ biến tương đối dễ dàng khi thu thập và đánh giá (nguồn nhân lực, trình độ
nhân công lao động), những chỉ số về văn hóa, xã hội, cụ thể như tính đồng
nhất của cộng đồng địa phương, kinh nghiệm du lịch, khả năng tiếp nhận nguồn
lao động mới và du khách mới đến của cộng đồng địa phương… khá trừu
tượng và không dễ dàng để có thể thu thập và đánh giá.
7.1.2.3. Thông số về kinh tế - chính trị
Chủ yếu bao gồm dự kiến vốn đầu tư và tác động kinh tế khi phát triển
du lịch. Lấy ví dụ nguồn cung cấp nước là giới hạn chính để phát triển. Nếu
chính quyền quản lý tạo cơ hội đầu tư xây dựng những đường ống dẫn mới, tạo
điều kiện cho những nhà đầu tư có tiềm năng trong du lịch, sau đó việc xác
định khả năng cung cấp nguồn nước nên dựa vào tình trạng của những đường
ống mới đã được lắp đặt hơn là tình trạng đã có. Tương tự vấn đề này, những
giới hạn liên quan đến nguồn nhân sự, lấy ví dụ nên điều chỉnh lại nếu các văn
bản chính thức của chính quyền đề nghị di dân tới một khu vực sẽ được khuyến
khích (chẳng hạn như một vài hòn đảo), và nếu cư dân địa phương bằng lòng
chấp nhận những người mới đến.
Hình 10. Những nhóm chỉ số quan trọng trong đánh giá sức tải
7.1.3. Một số công thức tính toán sức chịu tải
7.1.3.1. Sức tải tiềm năng (Potential Carrying capacity – PCC)
Việc định lượng sức tải sinh thái trong hoạt động du lịch khá phức tạp.
Khó có thể ứng dụng một công thức riêng cho các dạng sức tải khác nhau cũng
như cho các dạng du lịch tương tự ở những vùng khác nhau trên thế giới do có
sự khác nhau về điều kiện địa lý, sinh thái và cả điều kiện chính trị, kinh tế và
văn hóa, xã hội. Tuy nhiên, trong khuôn khổ nghiên cứu của đề tài này, nhằm
xác định được sức tải cho các điểm du lịch biển, chúng ta có thể lựa chọn các
công thức dưới đây để xác định, tính toán sức tải.
Mathieson, Wall (1982) và Innskeep (1991) đưa ra ba công thức tính
toán sức tải như sau:
Sức tải thường xuyên
CPI = AR/a (1)
Trong đó:
- CPI : Sức tải thường xuyên (Instantaneous carrying capacity)
- AR : Diện tích của khu vực (Size of area)
- a : Tiêu chuẩn không gian (Diện tích cần cho một người)
Sức tải hàng ngày
CPD = CPI * TR = (AR*TR)/a (2)
- CPD: Sức tải hàng ngày (Daily capacity)
- TR : Công suất sử dụng mỗi ngày (Turnover nhe of users per day)
Sức tải hàng năm