Một số loại thuốc cần lưu ý khi dùng
cho người cao tuổi
Người cao tuổi (NCT), đối tượng quen thuộc của phòng khám bệnh, là
nhóm người hay sử dụng thuốc nhất. Ở các nước phát triển khoảng 40% chi
phí về thuốc thuộc về NCT. Một thống kê cho thấy khoảng 61% số người
trên 65 tuổi phải luôn luôn dùng đến thuốc. Không chỉ hay dùng thuốc mà
NCT thường phải dùng nhiều loại thuốc cùng lúc (do mắc nhiều bệnh), phải
dùng lâu dài, gần như suốt đời do mắc các bệnh mạn tính (tim mạch, tăng
huyết áp, đái tháo đường...).
Trong khi đó, trải qua một quá trình sống và hoạt động trên 60 năm,
từng phải chống đỡ nhiều với hoàn cảnh bất lợi nên các chức năng của đa số
bộ phận trong cơ thể suy giảm nhất là chức năng biến đổi chọn lọc, đào thải
chất độc của gan, thận (giảm khoảng 50-60%). Do đó tác động phụ bất lợi
của thuốc cũng như sự tương tác tiêu cực giữa các thuốc dùng đồng thời có
thể gây nhiều tai biến cho NCT.
Một số thuốc NCT hay dùng nhưng cần lưu ý thận trọng
Digoxin: Đây là glycosid cường tim, thường dùng trong suy tim với
lưu lượng thấp nhất là khi có rung nhĩ. Hiệu quả của thuốc đối với NCT thấp
hơn so với người trẻ nhưng lại hay gây độc nên NCT dùng phải giảm liều.
Có khoảng 50-90% NCT khi dùng thuốc này đều cảm thấy mệt mỏi, ăn
không ngon, buồn nôn, kém ăn nên dễ gây cho cơ thể suy dinh dưỡng. Dùng
thuốc nếu thấy trọng lượng cơ thể tụt xuống nhanh cần báo thầy thuốc biết
để xử trí kịp thời. Digoxin có nhiều tương tác bất lợi với một số thuốc khác
nếu dùng phối hợp như chống chỉ định với các muối canxi (rối loạn nhịp tim
trầm trọng, gây tử vong), với sultoprid (thuốc an thần kinh) do gây rối loạn
tính tự động – chậm nhịp quá mức), thận trọng dùng chung với amiodaron,
quinidin (thuốc chống loạn nhịp), sucralfat (chống loét dạ dày – tá tràng tiến
triển), erythromycin (kháng sinh), một số thuốc hạ đường huyết... nên thực
hiện việc uống digoxin cách 2 giờ với các thuốc trên.
Nhóm thuốc lợi tiểu: NCT mắc bệnh về tim mạch hoặc tăng huyết áp
thường dùng loại thuốc này. Tác dụng phụ bất lợi của thuốc là gây cho
người dùng cảm giác mệt mỏi rã rời, nhịp tim thất thường, huyết áp thấp vì
lượng nước tiểu nhiều làm hạ kali. NCT rất nhạy cảm khi mất nước nên chịu
ảnh hưởng nhiều của thuốc. Để khắc phục cần bổ sung thêm kali qua nguồn
thực phẩm dồi dào chất này như: các loại đậu (xanh, đen, đỏ), nấm hương,
chuối tiêu, tôm nõn, lạc...
Nội tiết tố: Một loại thuốc NCT hay dùng, nhưng NCT cũng rất nhạy
cảm với các tác dụng phụ của thuốc gây ra như: teo, co với cơ, giòn xốp với
xương nhất là phụ nữ sau mãn kinh. Để hạn chế bất lợi này nên ăn bổ sung
một số loại thực phẩm giàu vitamin D như gan động vật, dầu gan cá, trứng,
sữa, lòng đỏ trứng, đậu phụ, tôm khô...
Rimifon: Thuốc chủ yếu thường có trong phác đồ điều trị lao. Do
thuốc độc với gan nhất là khi phối hợp với pyrazinamid, rifampicin nên có
thể làm tăng transaminase, bilirubin niệu, viêm gan cấp (tuy hiếm nhưng
nặng), đồng thời gây tình trạng thiếu vitamin B6. NCT nếu suy thận cần
giảm liều. Nếu là người nghiện rượu cần thận trọng khi dùng. Nên ăn nhiều
thức ăn giàu vitamin B6 như gan trâu bò, cám gạo, men khô hay dùng phối
hợp với pyridoxin (vitamin B6). Cần được định lượng transaminase và xét
nghiệm về hủy tế bào gan theo định kỳ, nếu tăng trên 3 lần của trị số bình
thường phải ngừng thuốc để bác sĩ chuyên khoa quyết định.
Thuốc an thần, gây ngủ: Về già, do mạch máu não xơ cứng, tế bào
thần kinh lão hóa, đồng thời hay lo nghĩ, phiền muộn nên dẫn đến khó hoặc
mất ngủ nên loại thuốc trên thường hay được NCT sử dụng. Lạm dụng thuốc
an thần gây tình trạng thường xuyên lơ mơ, buồn ngủ, biếng ăn hoặc ăn mất
ngon dẫn đến suy dinh dưỡng và một số chứng bệnh khác. Thuốc diazepam
hay gây lệ thuộc thuốc, ảnh hưởng gan, làm nặng thêm các triệu chứng liệt
cơ. Do đó dùng thuốc càng ngắn ngày càng tốt, giảm dần liều dùng và không
uống rượu khi dùng thuốc. Diazepam có thể gây cơn kịch phát ở NCT như
gây gổ, cáu gắt, hưng phấn, lú lẫn, ảo giác. Trường hợp đã dùng thuốc lâu
ngày, không nên ngừng đột ngột, cần giảm liều từ từ rồi mới thôi dùng để
tránh xảy ra các triệu chứng như nôn oẹ, mất ngủ, cơ bắp co giật, mất thăng
bằng.
Aminophylin: Thuốc làm mất cơn co thắt phế quản, tăng cường hô
hấp và tuần hoàn ở các động mạch nhỏ, lợi tiểu, thường dùng để phòng và trị
cơn hen phế quản, điều trị phối hợp chứng hen tim, suy tâm thất trái. NCT
dùng thuốc này chịu nhiều tác dụng phụ của thuốc do thời gian bán thải của
thuốc kéo dài. Có thể bị nhức đầu, buồn nôn, nôn, đỏ bừng mặt, đánh trống
ngực, bồn chồn, lo âu, khó thở, rối loạn tiêu hóa, trí nhớ giảm, định hướng
kém, loạn nhịp tim, huyết áp giảm đột ngột có thể dẫn đến tử vong. NCT
dùng thuốc này phải hết sức cẩn thận, dùng từ liều lượng nhỏ rồi tăng dần
(nếu nước tiểu ít phải báo ngay thầy thuốc để xem lại liều). Nếu thấy mất
ngủ hoặc dạ dày khó chịu có thể dùng một số dẫn chất benzodiazepin
(diazepam, pirenzepin), thuốc ức chế tiết dịch vị nhưng không có tác dụng
chống tiết cholin.
Thuốc giảm đau: aspirin, ibuprofen...
NCT thường hay đau đầu, nhức nhối xương khớp nên các loại thuốc
kháng viêm không steroid thường hay được dùng. Trong đó, có một số thuốc