Ngh thu t múa Chăm
ệ
ậ
h i mà h th ng l h i c a ng ầ ề ủ ễ ộ ủ ệ ố ệ i Chăm đ u g n li n v i l ườ ỗ ề ự ư ộ c v ng c a ng c th n linh, thân t c, thiên nhiên và c ng đ ng. H i Chăm tr ả ủ ướ ườ ướ ộ ồ ớ ễ ộ ữ ộ c b i thu, cây c i t i t ọ ư ượ ấ ộ ố ươ ố ổ ẻ ạ ượ ạ ờ c s ng yên n làm ăn và th ph ng t ụ ạ ủ ố ắ ữ ề ọ ộ ị ụ ề ầ ạ ố i Đa ph n các đi u múa c a ng ườ ắ ệ Chăm thì vô cùng phong phú. M i đi u múa ch a đ ng nh ng n i dung khác nhau, nh ng đ u ề ứ ọ ph n ánh ầ mong sao cho m a thu n gió hoà, mùa màng đ t, con cháu m no ậ ớ ễ tiên. Không ch g n bó v i l kho m nh, h nh phúc, đ ổ ỉ ắ h i, múa dân gian Chăm còn g n li n v i nh ng d p tr ng đ i c a gia đình nh c i xin, khánh ư ướ ớ thành nhà... Đi u đ c bi t là múa dân gian Chăm h u h t là múa có đ o c nh khăn, roi, tr ng, ệ ư ế qu t... và d a vào đ o c mà g i tên cho t ng đi u múa. ụ ự ặ ạ ừ ệ ạ ọ
ng ngày c a ng i Chăm, đ u là ph ộ ủ ườ ầ ệ ọ ộ ng ti n chuy n t ể ả ặ ệ ề ậ ồ ữ ấ ả ề ặ ủ ượ ậ ố ộ ắ ệ ữ ư ế ệ ặ ng ngày c a ph n đ ụ ữ ượ ủ ấ ng s d ng c tay đ b t hai đ u kh n gây n ể ậ ữ ộ ụ ạ ờ ủ ườ ườ ộ ầ ệ ử ụ ế ầ ổ Trong sinh ho t lao đ ng th i lâu đ i ờ ườ ạ ươ r t thu n ti n. Có khi ta b t g p h đ i nh ng bao lúa trên đ u t ru ng v làng, ho c nh ng ữ ắ ặ ấ ầ ừ ộ c chính là nh ng hình nh lao đ ng món đ khá n ng. Bóng dáng các cô gái đ i p đi l y n ộ ướ ụ c tái t o b ng hình t ng ngh thu t, đó là múa Đoa p . truy n th ng c a đ ng bào Chăm đ ồ ượ ằ Múa khăn cũng là đi u múa dân gian lâu đ i c a dân t c Chăm có m t trong h u kh p các sinh ầ ệ c đ a vào đi u múa v i ho t v n hoá. Nh ng chi c khăn đ i đ u th ớ ạ ǎ nh ng bi n hoá phong phú. Các ngh sĩ th ữ ǎ ng r n ràng, n hi n. t ệ ượ ẩ ộ
nh thì múa qu t l ế ư ụ ớ ấ ị ế ắ ị i r n ràng, vui t ố ạ ạ ộ ồ ế ạ i duyên dáng đ y đ a, khi nghĩa tình qu t sóng đôi bay l ộ ng l n... N u nh múa Đoa p v i tính ch t d u dàng, sâu l ng, t ươ i, sôi đ ng. Chi c qu t nh ti ng nói thân tình, khi vui qu t rung lên, khi bu n thì úp xu ng, lúc yêu ạ đ ạ ư ế ư ẩ ượ ươ ạ
i, nó bi u hi n s kho kho n, lòng qu t c ự ẻ ể ọ ậ ườ ế ằ ể ạ ủ ử ng có th chi n th ng ắ c thay th b ng cây mía nh ng n i ộ ng, ể ự ấ ườ ủ ệ ệ ệ ụ ự i cu c s ng thanh bình. Múa roi là múa c a nam gi ế ắ ớ m i chông gai th thách. Đôi khi đ o c trong múa roi đ ư ượ dung ý nghĩa c a đi u múa không có s thay đ i, nó v n bi u hi n s đ u tranh kiên c ẫ chi n th ng tà ma qu quái đ dành l ộ ổ ố ế ể ạ ắ ỷ
ẽ ấ ờ là đi u múa lâu đ i nh t trong kho tàng ngh thu t múa ẩ ệ ủ ể ộ ạ quá trình lao đ ng trên bi n c a c ả i ườ ủ ớ ộ i, đ ng th i kh ng đ nh ý chí con ng ư ể ắ i có th chi n th ng ộ ườ ỉ ẳ ườ ề ể ế ộ ồ ờ Ngoài múa roi, múa chèo thuy n có l ề ậ ệ Chăm. Múa chèo thuy n là m t tác ph m ph n ánh sinh ho t lao đ ng vùng bi n c a ng ề ả ộ Chăm v i n i dung đ y tính nhân văn. Nó không ch miêu t ầ dân, mà còn đ cao đ c đ con ng ị ứ m i gian nan th thách. ử ọ
ộ ử ố ệ ư ế ế ợ ạ ạ ữ ấ ộ ỉ ng đ c đáo, cu n hút ng ạ ỉ ư ủ ạ ố ố ố ố c n t ượ ấ ượ ầ ẩ ỉ ể ẫ ạ ứ ố ư ế ể ộ ể ệ ạ ạ ọ ề ữ ữ ẹ ộ Múa dân gian Chăm d a trên b n đ ng tác c b n nh : múa con công, múa con gà tây, múa quí ơ ả ự ộ phái và múa hoàng t i t o thành nh ng đ ng . Các ngh nhân đã phát tri n, bi n hoá, k t h p l ể tác múa hoàn ch nh. Có th xuyên su t bài múa ch có b n đ ng tác chính mang tính ch t qui i xem vào không khí linh n p, ch đ o nh ng v n t o đ ườ ộ thiêng, sâu th m nh ng ch a đ y n v ng. Đ ng tác tay có b n đ ng tác, còn đ ng tác chân ộ ộ ộ ư ẳ ọ trong múa Chăm truy n th ng ch có m t b quan c nhún nh ng không th thi u, đây là y u t ế ố ộ ướ ề ồ tr ng t o nên s m m m i, uy n chuy n c a các đi u múa Chăm. Đ ng tác nhún êm d u, b ng ủ ể ị b nh nh nh ng đ t sóng nh trên m t bi n mênh mông. Trong đ ng tác chân có nh ng nét ể ặ ph tô đi m cho nh ng nh p chính gây c m giác l ng. ự ề ợ ữ th ạ ườ ư ể ụ ả ị
ố ộ ụ ư ố ạ ạ ướ ộ cũng d a trên c s ti i, sôi đ ng và làm cho b ờ ơ ở ế ấ ự ể ướ ồ ệ ớ ộ ố ỗ ị ng riêng. Âm nh c cùng nh ng đi u múa đã n sâu vào ữ ưở ệ ủ t t u c a âm nh c, ạ ệ i hoà quy n ạ ệ ǎ ố i dân và góp ph n không nh t o nên nét đ c s c c a múa truy n th ng t t u riêng, mang âm h ườ ạ ỏ ạ ệ ắ ủ ề ỗ Nh c c chính trong múa Chăm g m b ba tr ng baran ng, kèn saranai và tr ng ghinăng. Âm ồ c chân, đi u múa c a các chàng nh c góp ph n t o không khí vui t ươ ầ ạ trai, cô gái thêm th t tha, y u đi u. Múa bao gi ủ ệ múa và nh c luôn đ ng đi u v i nhau gi a đ ng tác và nh p tr ng, m i đi u múa l ữ ạ cùng m t ti ộ ế ấ trong tâm h n m i ng ồ Chăm, mang đ m phong cách văn hoá c a c ng đ ng ng ặ i Ch m. ǎ ầ ủ ườ ậ ộ ồ
ộ ế ủ ề ề ự ể ệ và tính th m m cao. Nh ng b c phù điêu đ c đáo trên ớ ự ữ ậ ộ hào v n n ki n trúc, điêu kh c c a mình, nó là s th hi n tài năng xây ỹ ữ ộ ắ ẩ ẫ ữ ạ ứ ổ ồ ế ỹ ơ t bao ngh sĩ, t ệ ủ ề ữ ế ệ ướ ươ ặ t đ ủ ị ể ầ ượ ượ ễ ẩ ắ ờ ằ ấ ậ ư ằ ặ ộ ư ỉ ự ơ ủ c m và hi n th c đ ti n t i, h p nh t gi a i sáng. i m t t Dân t c Chăm r t t ấ ự d ng v i nh ng k thu t đ c đáo, tinh t ỹ ứ ǎ các tháp c nh tháp Hoà Lai, tháp M S n, tháp M n... cùng nh ng đi u múa dân gian Ch m ư ệ đó, nh ng đi u múa mang ch đ "khát v ng", đã t o ngu n c m h ng cho bi ọ ừ ả ấ c tình yêu", "lên tháp"... c a các biên đ o múa Đ ng Hùng, Ng c Canh, D ng T n "b n n ọ ạ ế ứ c ra đ i. Các tác ph m điêu kh c đã cung c p không ít c Đ c, Nguy n Th Hi n l n l ứ li u dù b ng đá mà nh có da, có th t. B ng s tĩnh l ng c a đá mà nh đang v n đ ng, s c ứ ự ị ệ ư s ng c a nó không ch cho ta s sao chép, s u t m đ n gi n mà mang ý nghĩa khái quát t ư ầ ố chính cái đ p c a con t ẹ ưở ng ươ ng hoá khách quan. Đó chính là v đ p huy n di u t ệ ừ ng lai t ự ủ ng, tr u t ừ ượ ấ ợ ườ ủ ả ề ộ ươ ẻ ẹ ể ế ớ ữ ướ ệ ơ
ạ ẩ ữ ặ ể ừ ắ ế ệ ổ
ng đ ng. S cân ữ ủ ừ ươ ươ ả ượ ắ ố ủ ng múa trong ki n trúc điêu kh c Chăm, Ngh sĩ Nhân dân Đ ng Hùng đã t ng h p l ng nên k t c u ngôn ế ấ ệ ế ng t ồ ộ ng thì ph i có m t bên chân h , hay t th bên d ế ộ ỉ ằ ả ố ư ế ạ ộ ướ ạ ố m t vai trò quan tr ng. Múa cung đình đ ọ ử ữ ộ ủ ữ ư ả ạ ầ t tha mà tác đ ng m nh m đ n tâm h n c a ng c xây d ng d a trên nh ng chu n Nh ng tác ph m múa Chăm c a các nhà biên đ o múa đ ẩ ự ủ ữ ự ượ th hoàn ch nh c a các nhi u t m c và đ c thù riêng. T các đ c đi m mang tính quy t c, t ỉ ề ư ế ừ ắ ặ ự c t ợ ạ ượ i đ ặ ượ i Chăm quan ni m s ng ph i có âm, có d 8 th tay và 4 th chân. Ng ố ườ ng c a t ng đ ng tác múa ph i theo qui t c cân đ i, th ng h âm d ươ ự ạ ả t đ ng tác. N u m t bên tay đ i không ch n m trong không gian mà cân đ i trong t ng chi ti ế ừ ố ế ộ i g i khuỳnh ra thì bên trên tay cũng th ướ ố ượ i úp... Gi ng nh trong múa dân gian, âm nh c trong ph i khuỳnh ra, tay trên ng a thì tay d ư ả c các nh c sĩ sáng tác d a múa cung đình Chăm gi ự ượ trên nh ng vũ đi u c a các nhà biên đ o, có khi là b n nh c tr m hùng sâu l ng, nh ng có lúc l ẽ ế ạ ệ i nh nhàng thi ế ạ ắ i ngh sĩ. ệ ạ ạ ườ ủ ẹ ộ ồ
ư ệ Nh ng đi u múa dân gian Chăm cũng nh nh ng đi u múa cung đình đã ph n nào th hi n ể ệ ữ đ c s sáng t o, tâm h n, tình c m c a m i ng i Chăm. ầ ệ i dân trong c ng đ ng ng ườ ộ ữ ượ ườ ự ủ ạ ả ồ ồ ỗ
