Đ bài: Ngh lu n xã h i v cái đp trong thiên nhiên và trong xã h i ề ị ậ ộ ề ẹ ộ
Bài làm
Trong th c th đp ngh thu t d ng nh có t t c mà cũng nh không có riêng v m tự ể ẹ ệ ậ ườ ư ấ ả ư ề ộ
m t nào c a đi th c: quan h kinh t – xã h i, chính tr , tri t h c, văn hóa, đo đc,ặ ủ ờ ự ệ ế ộ ị ế ọ ạ ứ
khoa h c, nhân cách, l i s ng và l i ăn ti ng nói, s nghi p vĩ đi và đi th ng nhọ ố ố ờ ế ự ệ ạ ờ ườ ỏ
nh t, th gi i bên trong và m t c t bên ngoài, cá nhân và c ng đng, x a, nay và maiặ ế ớ ặ ắ ộ ồ ư
sau…
Đó là m t hi n t ng xã h i s ng đng, ch a đng bi t bao s ph n c th có b n ch tộ ệ ượ ộ ố ộ ứ ự ế ố ậ ụ ể ả ấ
“t ng hòa nh ng quan h xã h i” r t chung mà cũng r t riêng, r t quen thu c mà cũng r tổ ữ ệ ộ ấ ấ ấ ộ ấ
m i l . Chính th ngh thu t là "b n sao" sinh đng, toàn v n cu c s ng xã h i nh ng đãớ ạ ể ệ ậ ả ộ ẹ ộ ố ộ ư
v t kh i nguyên m u, lung linh tài năng sáng t o và th m đm "cái tâm” vì con ng i,ượ ỏ ẫ ạ ấ ượ ườ
vì "ng i h n" c a qu n chúng lao đng mà ngh sĩ là đi di n trung th c. M t tác ph mườ ơ ủ ầ ộ ệ ạ ệ ự ộ ẩ
có giá tr th m m cao là k t qu c a s hòa quy n nhu n nhuy n ba y u t c b n:ị ẩ ỹ ế ả ủ ự ệ ầ ễ ế ố ơ ả
ph n ánh chân th c đi s ng xã h i, đc đáo, đc s c sáng t o ngh thu t tình c m nhânả ự ờ ố ộ ộ ặ ắ ạ ệ ậ ả
đo, v i ý th c xã h i tiên ti n.ạ ớ ứ ộ ế
Nhu c u h ng t i cái đp c a con ng i luôn luôn mang tính kh ng đnh: con ng i c nầ ướ ớ ẹ ủ ườ ẳ ị ườ ầ
ph i đp "c khuôn m t, c qu n áo, c t t ng" (Tsêkhôp), và toàn b các quan h xãả ẹ ả ặ ả ầ ả ư ưở ộ ệ
h i v i nh ng ho t đng c th c a chúng cũng c n ph i "theo quy lu t c a cái đp"ộ ớ ữ ạ ộ ụ ể ủ ầ ả ậ ủ ẹ
(Mác). Vì v y, cái đp có quy n tuy t đi t n t i phát tri n. Cái đp là chu n m c, th cậ ẹ ề ệ ố ồ ạ ể ẹ ẩ ự ướ
đo đ đnh giá và đnh h ng, là lý t ng th m m mang tính ph bi n trong m i lĩnh v cể ị ị ướ ưở ẩ ỹ ổ ế ọ ự
s ng c a con ng i nói riêng, c a xã h i nói chung. Ch t cái đp ng i ta m i có thố ủ ườ ủ ộ ỉ ừ ẹ ườ ớ ể
ph đnh cái ác, cái gi , cái cũ. Trong ngh thu t cái đp càng hi n ra đy đn, r c rủ ị ả ệ ậ ẹ ệ ầ ặ ự ỡ
càng c s c lôi cu n, c vũ, c m hóa.ơ ứ ố ổ ả
Tr c cái đp c a con ng i và cu c s ng đc mô t trong tác ph m ngh thu t, tìnhướ ẹ ủ ườ ộ ố ượ ả ẩ ệ ậ
c m, th hi u phán đoán và lý t ng th m m c a công chúng đc kh i ngu n và r ngả ị ế ưở ẩ ỹ ủ ượ ơ ồ ộ
m tr c ti p, chính di n và có nh h ng rõ ràng. C m th cái đp là c m th đc bi tở ự ế ệ ả ướ ả ụ ẹ ả ụ ặ ệ
tích c c, khoái c m tr c cái đp là ni m hân hoan, s say mê v a sâu v a lâu b n. Th tự ả ướ ẹ ề ự ừ ừ ề ậ
là l , các c x a đng cay trăm n i, th mà v n ngâm ng i bông sen, con cò, cô T m,ạ ụ ư ắ ỗ ế ẫ ợ ấ
chàng Th ch Sanh, ông B t. Vào nh ng khi xã h i l m đo điên, đi ng i đy r y tangạ ụ ữ ộ ắ ả ờ ườ ầ ẫ
th ng, nhân dân trông đi ngh sĩ không ch phê phán th c tr ng tăm t i, mà ch y uươ ợ ở ệ ỉ ự ạ ố ủ ể
là soi t cho h ni m tin vào s c s ng nhân văn. Nh ng "k t thúc có h u", "đi đoàn viên"ỏ ọ ề ứ ố ữ ế ậ ạ
trong văn ch ng ta x a d ng nh là m t t t y u ngh thu t, m t nguyên t c đo lýươ ư ườ ư ộ ấ ế ệ ậ ộ ắ ạ
nh m th a mãn nhu c u xã h i – th m m , mà n u thi u v ng chúng ng i ta s m t điằ ỏ ầ ộ ẩ ỹ ế ế ắ ườ ẽ ấ
ch d a v ng chãi trong cu c đi th c. Ngay c nh ng ngh sĩ hi n th c "phê phán n ngỗ ự ữ ộ ờ ự ả ữ ệ ệ ự ồ
nhi t" vì "n i đau v con ng i" (Đôbrôliub p) cũng trăn tr tìm ki m "con ng i t tệ ỗ ề ườ ố ở ế ườ ố
tuy t v i" (Dôxtôiepxki), "con ng i m i" (Tsecn sepxki), "ni m t hào v con ng i",ệ ờ ườ ớ ư ề ự ề ườ
vì ngh thu t c n "phù h p v i nh ng đa con c a cách m ng" (Xtăngđan). Chính nh ngệ ậ ầ ợ ớ ữ ứ ủ ạ ữ
ngh sĩ đó đã ti p nh n t giác hay ch a th t t giác t t ng dân ch và xã h i chệ ế ậ ự ư ậ ự ư ưở ủ ộ ủ
nghĩa c a qu n chúng lao đng, t t ng cách m ng trong xã h i đng th i. Không ph iủ ầ ộ ư ưở ạ ộ ươ ờ ả
không t ng có s trùng kh p sóng đôi gi a s rung chuy n t n g c r xã h i và nghừ ự ớ ữ ự ể ậ ố ễ ộ ệ
thu t sinh ra đ đáp ng yêu c n c a s rung chuy n đó: Đi s ng không hi m k tíchậ ể ứ ầ ủ ự ể ờ ố ế ỳ
đc l p nên do qu n chúng t giác, t nguy n "g t phăng h t đi t nh h p" đ v nượ ậ ầ ự ự ệ ạ ế ờ ư ỏ ẹ ể ươ
t i th gi i m i đi đng. Ngh thu t n u t hào vào đám đông, vì đám đông, đngớ ế ớ ớ ạ ồ ệ ậ ế ự ươ
nhiên ph i miêu t "cho hay, cho chân th t và cho hùng h n" (H Chí Minh) cái đp – anhả ả ậ ồ ồ ẹ
hùng, cái đp – cao c trong t m vĩ mô h n là d ng l i, đào sâu m t b ph n vi mô riêngẹ ả ầ ơ ừ ạ ộ ộ ậ
l . Đó là tr ng h p văn th công xã Pari, ngh thu t xô vi t trong cách m ng tháng 10 vàẻ ườ ợ ơ ệ ậ ế ạ
Chi n tranh v qu c, ngh thu t Vi t Nam trong hai cu c kháng chi n v a qua. Kh u điế ệ ố ệ ậ ệ ộ ế ừ ẩ ạ
bác t ng lai bao nhiêu milimet s nh m vào ta khi hôm nay ta b n súng l c vào "th vănươ ẽ ằ ắ ụ ứ
ngh ng i ca" đó.ệ ợ
Gi đây t công cu c đi m i xã h i sâu s c và toàn di n nh ng nhân t m i, nh ng k tờ ừ ộ ổ ớ ộ ắ ệ ữ ố ớ ữ ế
qu b c đu quan tr ng, nh ng con ng i c a CNXH đích th c đã xu t hi n và nhânả ướ ầ ọ ữ ườ ủ ự ấ ệ
lên m nh m . Qu n chúng tin r ng ngh sĩ và ngh thu t s đi cùng chi u và đi tr c đạ ẽ ầ ằ ệ ệ ậ ẽ ề ướ ể
ghi nh n, gây men, d báo, đnh h ng. Mu n v y, tr c h t, ngh sĩ ph i có con m tậ ự ị ướ ố ậ ướ ế ệ ả ắ
tinh đi nhìn th y nh ng cái m i m . Nh ng s không đn gi n m t chút nào khi nh nờ ấ ữ ớ ẻ ư ẽ ơ ả ộ ậ
th c và ph n ánh cái m i, cái đp trong xã h i. Nh t là con ng i ngày nay năng đng,ứ ả ớ ẹ ộ ấ ườ ộ
c i m , nh y v t v t t c m i ph ng di n s ng c a nó, t ho t đng th c ti n, l iở ở ả ọ ề ấ ả ọ ươ ệ ố ủ ừ ạ ộ ự ễ ố
s ng, nhân cách, l i nói đn ý th c, t t ng, tâm lý, tình c m…ố ờ ế ứ ư ưở ả
T t nhiên, nh ng th c th hi n đi đó cũng ph c t p h n, đa d ng h n, nhi u ngõ ngáchấ ữ ự ể ệ ạ ứ ạ ơ ạ ơ ề
mê cung, nhi u ngh ch lý “cái không th tr thành cái có th ". đây, s ho t đng c aề ị ể ở ể Ở ự ạ ộ ủ
cái đp, cái t t, cái th t, cái m i không đng ngoài nh ng quy lu t ph bi n c a s v nẹ ố ậ ớ ứ ữ ậ ổ ế ủ ự ậ
đng và s phát tri n c a con ng i và xã h i. Đó chính là s v n đng c a m i cái đangộ ự ể ủ ườ ộ ự ậ ộ ủ ọ
t n t i, nh ng b c nh y v t c a s gián đo n tính ti m ti n, s chuy n hoá thành m tồ ạ ữ ướ ả ọ ủ ự ạ ệ ế ự ể ặ
đi l p, s tiêu di t cái cũ và s n y sinh ra cái m i, nh Lê nin đã nói. Vì v y tách r i, côố ậ ự ệ ự ả ớ ư ậ ờ
l p cái m i, cái đp, cái t t ra kh i m i liên h môi tr ng khách quan quy đnh chúng vàậ ớ ẹ ố ỏ ố ệ ườ ị
c th t v n đng, phát tri n ch quan c a chúng thì chúng ch là m t cái xác th m chí,ơ ể ự ậ ộ ể ủ ủ ỉ ộ ậ
m t quà t ng vô duyên đi v i công chúng. "T h ng” cũng có nghĩa là “đánh l a", dùộ ặ ố ớ ơ ồ ừ
xu t phát t ý đnh thành th t bi u d ng, ca ng i đn m c nào.ấ ừ ị ậ ể ươ ợ ế ứ
D c m, d báo không ph i là đc quy n hay u th tuy t đi c a riêng ngh thu t. Vàự ả ự ả ộ ề ư ế ệ ố ủ ệ ậ
cũng nh b t c t t ng khoa h c tiên ti n nào, nó là cái v n có c a ý th c th m mư ấ ứ ư ưở ọ ế ố ủ ứ ẩ ỹ
chân chính khi ngh sĩ nh n th c và ph n ánh đúng đn nh ng đi u trông th y trong điệ ậ ứ ả ầ ữ ề ấ ờ
s ng xã h i và xu h ng bi n đi t t y u khách quan c a nó. Ngh thu t không ch tiênố ộ ướ ế ổ ấ ế ủ ệ ậ ỉ
đoán, d báo v s n y sinh, phát tri n và chi n th ng c a cái m i, cái đp mà còn dự ề ự ả ể ế ắ ủ ớ ẹ ự
đoán quá trình cái cũ, cái x u s tàn l i, m t đi dù hôm nay nó đang hoành hành. Tính điấ ẽ ụ ấ
tr c c a t t ng khoa h c ch ch ra con đng th c ti n và cái đích, đi t i c a sướ ủ ư ưở ọ ở ỗ ỉ ườ ự ễ ớ ủ ự
phát tri n xã h i do n m b t đc nh ng nhu c u đã chín mu i c a đi s ng hi n th c,ể ộ ắ ắ ượ ữ ầ ồ ủ ờ ố ệ ự
vì v y, nó có ý nghĩa l n lao trong vi c h ng d n t ch c và giáo d c qu n chúng laoậ ớ ệ ướ ẫ ổ ứ ụ ầ
đng và các l c l ng ti n b gi i quy t nh ng nhi m v m i do chính đi s ng th cộ ự ượ ế ộ ả ế ữ ệ ụ ớ ờ ố ự
ti n đ ra. Còn ngh thu t l i hình t ng hóa d c m đ b c l c th , sinh đng lýễ ề ệ ậ ạ ượ ự ả ể ộ ộ ụ ể ộ
t ng th m m , trong đó cái đp c n có s có vai trò trung tâm, h t nhân h p lý, t p trungườ ẩ ỹ ẹ ầ ẽ ạ ợ ậ
và chi ph i toàn b d c m ngh thu t. Trong d c m này ch t t t ng khoa h c tiênố ộ ự ả ệ ậ ự ả ấ ư ưở ọ
ti n v nh ng quan h xã h i v a là c s khách quan tr c ti p v a đc hoà tan vàoế ề ữ ệ ộ ừ ơ ở ự ế ừ ượ
ch t th m m c a cái đp đc di n t . Đi v i công chúng, d c m ngh thu t đem l iấ ẩ ỹ ủ ẹ ượ ễ ả ố ớ ự ả ệ ậ ạ
chân lý, ni m tin c a s v n t i v cái đp, g i m và thôi thúc hi n th c hóa nó thôngề ủ ự ươ ớ ề ẹ ợ ở ệ ự
qua s t thanh l c, t đng hóa b ng ch t men tình c m và ý th c xã h i c a ch thự ự ọ ự ồ ằ ấ ả ứ ộ ủ ủ ể
th ng th c.ườ ứ
Xét góc đ th m m , cái đp trong nghĩa đy đ và sâu s c nh t c a nó d ng nh làở ộ ẩ ỹ ẹ ầ ủ ắ ấ ủ ườ ư
cái c t lõi c a nhân b n, g c r c a ch t ng i, b i vì con ng i sáng t o th gi i vàố ủ ả ố ễ ủ ấ ườ ở ườ ạ ế ớ
sáng t o mình "theo quy lu t c a cái đp". Nh ng cái đp ng i và cái nhân b n khôngạ ậ ủ ẹ ữ ẹ ườ ả
ph i là cái thu n túy tr u t ng, phi xã h i – l ch s do b n ch t hi n th c c a con ng iả ầ ừ ượ ộ ị ử ả ấ ệ ự ủ ườ
là m t ch nh th "t ng hòa m i quan h xã h i". T đó, cái đp nhân b n không thộ ỉ ể ổ ọ ệ ộ ừ ẹ ả ể
không g n bó ch t ch v i t t c nh ng gì tác đng qua l i v i con ng i: đi s ng kinhắ ặ ẽ ớ ấ ả ữ ộ ạ ớ ườ ờ ố
t – xã h i, chính tr , văn hóa, t t ng,… c a m t giai đo n và th i đi c a t ng c ngế ộ ị ư ưở ủ ộ ạ ờ ạ ủ ừ ộ
đng và t p đoàn xã h i nh t đnh và c nh ng đi u ki n s ng riêng c a t ng cá nhân, cáồ ậ ộ ấ ị ả ữ ề ệ ố ủ ừ
th nào đó. Xét cho cùng, cái nhân b n, cái đp xã h i luôn mang tính c th “ch u nhi uể ả ẹ ộ ụ ể ị ề
s quy đnh" r t c th , r t l ch s và do đó chúng cũng bi n đi, phát tri n trong s phátự ị ấ ụ ể ấ ị ử ế ổ ể ự
tri n chung toàn xã h i. M t xã h i th c s c tính loài, có nhân b n ch có th tìm th y ể ộ ộ ộ ự ự ố ả ỉ ể ấ ở
xã h i c ng s n ch nghĩa v i b c đi ban đu c a nó là xã h i ch nghĩa. Do chính làộ ộ ả ủ ớ ướ ầ ủ ộ ủ
th gi i c a ch nghĩa nhân đo, nhân bàn th c s , c a "ch nghĩa c ng s n” v i tínhế ớ ủ ủ ạ ự ự ủ ủ ộ ả ớ
cách là s xóa b m t cách tích c c ch đ t h u nh là s t tha hóa c a con ng i, vàự ỏ ộ ự ế ộ ư ữ ư ự ự ủ ườ
do đó coi nh s chi m h u m t cách th c s b n ch t con ng i b i con ng i và vìư ự ế ữ ộ ự ự ả ấ ườ ở ườ
con ng i do đó, coi nh vi c con ng i xã h i, nghĩa là có tính ch t ng i – s quay trườ ư ệ ườ ộ ấ ườ ự ở
l i này di n ra m t cách có ý th c và có gi l i t t c s phong phú c a s phát tri n đãạ ễ ộ ứ ữ ạ ấ ả ự ủ ự ể
đt đc" (C.Mác). Prômêtê và S n Tinh, Anna Karenina và Thúy Ki u là nhân lo i đangạ ượ ơ ề ạ
đi tìm cái toàn nhân lo i trong t ng n c thang nghi t ngã c a s ti n tri n l ch s – cạ ừ ấ ệ ủ ự ế ể ị ử ụ
th . Nh ng Sêchxpia, Huy gô, Bandăc, Lêôna đ Vanhxi, Beethoven, Tônxtôi, Goriki,ể ữ ơ
Nguy n Du không ph i là nh ng nhà nhân đo ch nghĩa c a th k XXI, mà là nh ngễ ả ữ ạ ủ ủ ế ỷ ữ
đi bi u kh ng l đu tranh cho lý t ng nhân b n trong nh ng không gian và th i gianạ ể ổ ồ ấ ưở ả ữ ờ
đng đi c a h , và chính vì v y h tr thành b t t , vĩnh h ng trong dòng đi vô t n.ươ ạ ủ ọ ậ ọ ở ấ ử ằ ờ ậ
G n đây, ng i ta đã đi đánh "ch t ng i muôn thu " đng trên m i xung đt xã h i đầ ườ ộ ấ ườ ở ứ ọ ộ ộ ể
đánh đng, đánh l n, xóa s ch nh ng cái v n có ranh gi i rõ ràng và đi l p trong m iồ ộ ạ ữ ố ớ ố ậ ọ
m t c a đi s ng hi n th c. Ng i ta cũng treo bi n "xem xét l i s ph n và thiên ch cặ ủ ờ ố ệ ự ườ ể ạ ố ậ ứ
con ng i" đ m n tr n, kích đng nh ng cái th p hèn mà con ng i đích th c đang lo iườ ể ơ ớ ộ ữ ấ ườ ự ạ
tr ho c co rút vào "bí n vũ tr riêng" đ nh m nháp, vu t ve nh ng m nh tâm h n t nừ ặ ẩ ụ ể ấ ố ữ ả ồ ủ
m n, l c lõng, thi u h n m t giá tr xã h i – th m m c n thi t. Rút c c l i t t c nh ngủ ạ ế ẳ ộ ị ộ ẩ ỹ ầ ế ụ ạ ấ ả ữ
cái mà ng i ta m nh danh là "phát hi n", tr l i mình và "sáng t o m i" trên đy th c raườ ệ ệ ở ạ ạ ớ ầ ự
ch là s v vào và nhai l i nh ng "c a n " m c l ch s xã h i l n l ch s ngh thu tỉ ự ơ ạ ữ ủ ợ ả ả ị ử ộ ẫ ị ử ệ ậ
đã th i b .ả ỏ
Trên tinh th n ngh thu t h ng t i cái đp, cái nhân b n giá tr nh n th c – c m hóaầ ệ ậ ướ ớ ẹ ả ị ậ ứ ả
th m m c a ngh thu t không lo i tr yêu c u mô t cái x u, cái không nhân b n cáiẩ ỹ ủ ệ ậ ạ ừ ầ ả ấ ả
đi l p v i cái đp và cái ch t ng i. Trong nh ng hoàn c nh l ch s nh t đinh và do yêuố ậ ớ ẹ ấ ườ ữ ả ị ử ấ
c u phê phán xã h i, đi v i m t s ngh sĩ nào đó, cái x u đc ph n ánh, mô t tr cầ ộ ố ớ ộ ố ệ ấ ượ ả ả ự
ti p và g n nh là duy.nh t (nh Gôgôn, Vũ Tr ng Ph ng đã làm). đây, cái x u, cái ácế ầ ư ấ ư ọ ụ Ở ấ
đc mô t là cái ch ng ng i c a s phát tri n con ng i, thù đch v i nh ng gì là ch tượ ả ướ ạ ủ ự ể ườ ị ớ ữ ấ
ng i dù m t ph m vi sinh ho t nh nh t c a nó. Nh ng cái x u, cái ác, dù ma quáiườ ở ộ ạ ạ ỏ ấ ủ ữ ấ
"h p d n", hoành hành ngang nhiên hay n náu gi u m t đn th nào chăng n a rút c cấ ẫ ẩ ấ ặ ế ế ữ ụ
cũng không thoát kh i đnh m nh sòng ph ng là b tiêu di t, do mâu thu n bên trong c aỏ ị ệ ẳ ị ệ ẫ ủ
nó, do áp l c và s tr ng ph t c a cái đp, cái t t, cái m i. Chính ngh thu t quá kh , tự ự ừ ạ ủ ẹ ố ớ ệ ậ ứ ừ
bi k ch c đi đn ch nghĩa hi n th c phê phán đã th m đm tinh th n nhân đo chi nị ổ ạ ế ủ ệ ự ấ ượ ầ ạ ế
đu đn cách nhìn mang nh ng nhân t ph đnh bi n ch ng nh t đnh.ấ ế ữ ố ủ ị ệ ứ ấ ị
Mô t , ph n ánh cái " không ph i là ch t ng i", n u ch d ng l i hi n t ng bênả ả ả ế ườ ế ỉ ừ ạ ở ệ ượ
ngoài, đn gi n, ho c th i ph ng quá khích, tuy t đi hoá nh m t tai h a vĩnh c u, m tơ ả ặ ổ ồ ệ ố ư ộ ọ ử ộ
b n ch t duy nh t c a xã h i v i cái tâm th ng vay ho c thù h n, thì ch đem l i choả ấ ấ ủ ộ ớ ươ ặ ậ ỉ ạ
công chúng s nh n bi t h i h t vô b , "lo âu" bu n nôn và “tuy t v ng" tr c cu c s ngự ậ ế ờ ợ ổ ồ ệ ọ ướ ộ ố
đang c n ph i v t lên. Bôi đen th c ch t là vi ph m tính chân th c ngh thu t và tínhầ ả ượ ự ấ ạ ự ệ ậ
chân thành c a ngh sĩ. G c r c a th "sáng t o bóng t i" này là cách nhìn đi qua t mủ ệ ố ễ ủ ứ ạ ố ờ ấ
kính c a m t "linh h n ch t" không m y may ni m tin vào con ng i v i t cách là chủ ộ ồ ế ả ề ườ ớ ư ủ
th quy t đnh v n m nh c a chính nó và vì nó. C n kh ng ho ng hi n nay c a không ítể ế ị ậ ệ ủ ơ ủ ả ệ ủ
khuynh h ng ngh thu t t s n là s ch i b chúng c a đông đo qu n chúng Ph ngướ ệ ậ ư ả ự ố ỏ ủ ả ầ ươ
Tây là m t đi u có th c t nghĩa đc.ộ ề ể ắ ượ
Quan đi m phê phán c a ch nghĩa nhân đo đích th c bao gi cũng g n li n v i s xemể ủ ủ ạ ự ờ ắ ề ớ ự
