7
Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 3, tập 11, tháng 6/2021
Nghiên cứu hiệu quả của thay huyết tương trong điều trị viêm tụy cấp
nặng do tăng triglyceride máu tại Bệnh viện Chợ Rẫy
Võ Thị Đoan Thục1, Phạm Thị Ngọc Thảo1, Trần Văn Huy2
(1) Bệnh viện Chợ Rẫy, thành phố Hồ Chí Minh
(2) Trường Đại học Y - Dược, Đại học Huế
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Viêm tụy cấp (VTC) do tăng triglyceride (TG) máu là một quá trình tổn thương cấp tính của
tụy có tỷ lệ biến chứng cao, diễn biến nặng. Đặc biệt tỷ lệ tái phát cao vẫn đang là một thách thức. Thay huyết
tương (plasma exchange: PEX) làm giảm đáng kể nồng độ TG từ 49 - 97%, giảm các cytokine viêm, ngăn ngừa
tiến triển suy tạng và hạn chế các biến chứng. Hiện nay chưa có nhiều nghiên cứu vấn đề này ở Việt Nam.
Nghiên cứu này nhằm 2 mục tiêu: Khảo sát một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và đánh giá hiệu quả,
độ an toàn của liệu pháp thay huyết tương ở bệnh nhân VTC nặng do tăng TG máu. Đối tượng và phương
pháp nghiên cứu: 49 BN được chẩn đoán VTC nặng do tăng TG có chỉ định thay huyết tương. Kết quả: TG
trung bình trước PEX có 2905,12 ± 2196,52 mg/dL, TG sau PEX lần 1: 611,49 ± 414,28 mg/dL, tỷ lệ giảm của
TG là 72,5% với (p<0,01); Creatinine trước PEX 1,75 ± 1,81 mg/dL, sau PEX1 creatinine 1,16 ± 1,02 mg/dL;
natri trước PEX 133,79 ± 4,96 mmol/L, sau PEX1 137,57 ± 4,67 mmol/L; pH 7,31 ± 0,09, HCO3
- 15,68 ± 5,19
mmol/L, sau PEX1 pH 7,40 ± 0,07, HCO3
-; 21,13 ± 5,60 mmol/L với (p< 0,001). Biến chứng: Hạ kali 18,3%, dị
ứng với huyết tương 10,2%, tắc quả lọc 2,0%. Kết quả điều trị: sống xuất viện 87,8%, tử vong 12,2%. Kết luận:
Thay huyết tương có hiệu quả cao trong giảm nhanh nồng độ TG máu, cải thiện mạch, huyết áp, SOFA, áp lực
ổ bụng. Thay huyết tương tương đối an toàn, biến chứng ít.
Từ khóa: Viêm tụy cấp nặng, tăng triglyceride máu, thay huyết tương.
Abstract
Study on the effectiveness of plasma exchange therapy in patients with
hypertriglyceridemia-induced severe acute pancreatitis at Cho Ray
Hospital
Vo Thi Doan Thuc1, Pham Thi Ngoc Thao1, Tran Van Huy2
(1) Cho Ray Hospital, Ho Chi Minh city
(2) Hue University of Medicine and Pharmacy, Hue University
Objective: Data about effectiveness and safety of plasma exchange therapy for patients of
hypertriglyceridemia-induced severe acute pancreatitis in Vietnam is still limited. This study is aimed
at assessing the effectiveness of plasma exchange therapy in patients with hypertriglyceridemia-induced
severe acute pancreatitis. Methods: A descriptive prospective study of 49 hypertriglyceridemia-induced
severe acute pancreatitis patients, who were received plasma exchange therapy at ICU of Cho Ray Hospital
from 02/2019 to 07/2020. Results: After one plasma exchange therapy session: The TG level decreased by
(72.5%), mean arterial pressure increased significantly (80.71 ± 23.42/90.61 ± 13.68) with (p<0.05); pulse
(134.02 ± 23.59/110.61± 20.59), SOFA score (6.20 ± 3.16/3.69 ± 2.90) and Intra-abdominal hypertension
(18.43 ± 5.55/16.40 ± 4.86 mmHg) decreased significantly (p<0.01). There were improvement of creatinine
(1.75 ± 1.81/1.16 ± 1.02 mg/dL), HCO3
- (15.68 ± 5.19/21.13 ± 5.60 mmol/L), and pH (7.31 ± 0.09/7.40 ± 0.07).
The most common complication was mild hypokalemia (9 patients, 18.3%), allergic reactions with plasma (5
patients, 10.2%). Mortality rate was 12.2%. Conclusions: Plasma exchange therapy appeared effectively and
safely in hypertriglyceridemia - induced severe acute pancreatitis patients.
Keywords: Hypertriglyceridemia-induced severe acute pancreatitis, therapeutic plasma exchange,
hypertriglyceridemia.
Địa chỉ liên hệ: Trần Văn Huy, email: tvhuy@huemed-univ.edu.vn DOI: 10.34071/jmp.2021.3.1
Ngày nhận bài: 22/12/2020; Ngày đồng ý đăng: 22/4/2021; Ngày xuất bản: 30/6/2021
8
Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 3, tập 11, tháng 6/2021
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Viêm tuỵ cấp (VTC) do tăng Triglyceride (TG)
máu là một quá trình tổn thương cấp tính của tụy
có tỷ lệ biến chứng cao, diễn biến nặng, suy tạng
dai dẳng [12]. Đặc biệt tỷ lệ tái phát cao vẫn đang
là một thách thức, theo Lê Thị Mỹ Duyên 2017 ghi
nhận VTC tăng TG tái phát 34,4%; Đoàn Hoàng Long
53,7% [2], [5].
Điều trị VTC do tăng TG bao gồm điều trị VTC và
giảm TG máu [3]. Tuy nhiên, chỉ định tối ưu của các
phương pháp làm giảm TG vẫn còn chưa hoàn toàn
thống nhất. Năm 2019, một tổng kết gồm nhiều
nghiên cứu được báo cáo tại Mỹ đưa ra kết luận,
thay huyết tương làm giảm đáng kể nồng độ TG từ
49 - 97%, giảm các cytokine gây viêm, ngăn ngừa
tiến triển suy tạng và hạn chế các biến chứng [15].
Tại Việt Nam có vài nghiên cứu về tính hiệu quả của
liệu pháp thay huyết tương trong điều trị VTC do
tăng TG máu, nhưng số lượng bệnh nhân còn ít, chủ
yếu nghiên cứu hồi cứu. Vì vậy chúng tôi tiến hành
đề tài: “Nghiên cứu hiệu quả của liệu pháp thay
huyết tương trên bệnh nhân viêm tụy cấp nặng do
tăng triglyceride máu tại Bệnh viện Chợ Rẫy” với 2
mục tiêu:
1. Khảo sát một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm
sàng ở các bệnh nhân viêm tụy cấp nặng do tăng
triglyceride máu.
2. Đánh giá hiệu quả và độ an toàn của liệu pháp
thay huyết tương ở bệnh nhân viêm tụy cấp nặng do
tăng triglyceride máu.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: 49 Bệnh nhân được
chẩn đoán VTC nặng do tăng TG có chỉ định PEX tại
khoa Hồi sức tích cực - Bệnh viện Chợ Rẫy trong thời
gian từ tháng 02/2019 - 07/2020.
Chẩn đoán VTC theo tiêu chuẩn của Hiệp Hội Tiêu
Hóa Mỹ 2018, kèm TG máu ≥ 1000mg/dL, sau khi đã
loại trừ các nguyên nhân khác (rượu, sỏi mật, giun chui
ống mật, do chấn thương…). VTC nặng dựa theo tiêu
chuẩn Atlanta 2012.
2.2. Phương pháp nghiên cứu: Mô tả tiến cứu
2.3. Xử lý số liệu: Dựa theo phần mềm SPSS 20.0.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung nhóm nghiên cứu, lâm sàng và cận lâm sàng
Bảng 1. Đặc điểm chung nhóm nghiên cứu
Đặc điểm n (%) ± SD
Giới Nam 38 (77,6)
Nữ 11 (22,4)
Tuổi 36,3 ± 6,9
BMI (kg/m2) 25,31 ± 3,63
BMI (kg/m2): Béo phì (≥30) 5 (10,2)
Viêm tụy cấp do tăng TG tái phát 16 (32,7)
Tiền sử đái tháo đường 12 (24,5)
Huyết thanh đục như sữa 29 (59,2%)
HATB (mmHg) 80,71 ± 23,42
Mạch (lần/phút) 134,02 ± 23,59
Tăng TG máu mức độ nặng: ≥ 2000 mg/dL 27 (55,1)
Bảng 2. Đặc điểm VTC nặng, số tạng suy và ALOB với kết cục
Biến số ( ± SD)Nhóm chung (n = 49) Nhóm sống (n = 43) Nhóm TV (n = 6) p
RANSON 4,57 ± 1,76 4,28 ±1,65 6,67 ± 1,03 0,001
BISAP 2,59 ± 1,03 2,44 ± 1,00 3,67 ± 0,51 0,006
APACHE II 18,57 ± 7,30 17,07 ± 6,09 29,33 ± 6,47 < 0,001
SOFA 6,2 ± 3,16 5,67 ± 2,84 10,00 ± 2,89 0,001
ALOB (mmHg)18,43 ± 5,55 18,16 ± 5,75 20,33 ± 3,67 0,376
Số tạng suy 3,06 ± 1,23 2,86 ± 1,12 4,50 ± 1,04 0,002
9
Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 3, tập 11, tháng 6/2021
Bảng 3. Kết quả xét nghiệm cận lâm sàng có so sánh 2 nhóm
Biến số ( ± SD) Nhóm chung (n = 49) Nhóm sống (n=43) Nhóm TV(n=6) p
Bạch cầu (G/L) 11,88 ± 3,34 11,85 ± 3,46 12,14 ± 2,60 0,840
Tiểu cầu (G/L) 244,33 ± 77,24 244,56 ± 77,65 242,67 ± 81,36 0,956
PT (giây) 15, 54 ± 2,80 15,26 ± 2,48 17,55 ± 4,28 0,061
Amylase máu(U/L) 503,98 ± 522,75 475,88 ± 481,71 740 ± 828,39 0,334
Lipase máu (U/L) 719,33 ± 737,41 735,30 ± 781,77 615,51 ± 354,17 0,713
Glucose (mg/dL) 239,85 ± 144,30 222,83 ± 130,88 359,0 ± 189,16 0,017
Creatinin (mg/dL) 1,52 ± 1,24 1,36 ± 1,11 2,69 ± 1,60 0,012
eGRF 81,87 ± 42,73 86,10 ± 40,24 51,55 ± 51,69 0,063
Na (mmol/L) 130,0 5 ± 5,97 129,91 ± 5,57 131,08 ± 8,92 0,656
Triglyceride(mg/dL) 3260,43 ± 2357,75 3175,28 ± 2326,69 3870,67 ± 2717,49 0,504
pH 7,31 ± 0,10 7,32 ± 0,10 7,26 ± 0,15 0,197
HCO3
- (mmol/L) 14,97 ± 5,45 14,97 ± 5,57 15,03 ± 4,99 0,980
Mức độ Balthaza E 42 (91,3%) 36 (90%) 6 (100%) 0,418
CTSI 5,22 ± 1,85 5,00 ± 1,55 6,67 ± 3,01 0,237
Kết quả thay huyết tương
Bảng 4. Số lần thay huyết tương (PEX) liên quan đến kết cục
Số lần PEX Sống (n, %) Tử vong (n, %) n, % p
1 36 (83,7) 4 (66,7) 40 (81,6)
2 6 (14) 2 (33,3) 8 (16,3 0,463
3 1 (2,3) 0 (0,0) 1 (2,0)
Tổng 43 (87,8) 6 (12,2) 49 (100)
Bảng 5. Thời gian lúc nhập viện đến PEX, số ngày nằm ICU, nằm viện
Biến số ± SD) Nhóm chung
(n = 49)
Nhóm sống
(n = 43)
Nhóm TV
(n = 6) p
Thời gian từ lúc nhập viện đến PEX (giờ) 25,68 ± 23,35 24,79 ± 22,35 32,0 ± 31,40 0,485
Số ngày nằm ICU 7,49 ± 7,58 6,12 ± 4,11 17,33 ± 16,63 0,16
Số ngày nằm viện 14,29 ± 8,08 13,70 ± 5,84 18,83 ± 17,70 0,511
Bảng 6. Biến đổi về lâm sàng, ALOB, SOFA
Đặc điểm ± SD) Trước PEX Sau PEX1 p
HATB (mmHg) 80,71 ± 23,42 90,61 ± 13,68 0,020
Mạch (lần/phút) 134,02 ± 23,59 110,61± 20,59 < 0,001
SOFA 6,20 ± 3,16 3,69 ± 2,90 < 0,001
ALOB (mmHg) 18,43 ± 5,55 16,40 ± 4,86 0,001
Bảng 7. Biến đổi cận lâm sàng trước và sau khi thay huyết tương
Biến số (± SD); (n, %) Trước PEX Sau PEX 1 p
Creatinin (mg/dL) 1,75 ± 1,81 1,16 ± 1,02 < 0,001
eGRF 77,48 ± 43,98 99,90 ± 42,86 < 0,001
Na (mmol/L) 133,79 ± 4,96 137,57 ± 4,67 < 0,001
10
Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 3, tập 11, tháng 6/2021
Kali (mmol/L) 3,89 ± 0,70 3,51 ± 0, 60 0,002
Canxi ion hóa (mmol/L) 0,82 ± 0,20 1,02 ± 0,16 < 0,001
Triglyceride mg/dL 2905,12 ± 2196,52 611,49 ± 414,28 < 0,001
Tỷ lệ giảm TG (%) 72,5 %
pH 7,31 ± 0,09 7,40 ± 0,07 < 0,001
HCO3
- (mmol/L) 15,68 ± 5,19 21,13 ± 5,60 < 0,001
Biến chứng thay huyết tương
Bảng 8. Biến chứng thay huyết tương
Biến chứng n %
Hạ Kali 9 18,3
Dị ứng 5 10,2
Tắc quả lọc (đông màng) 1 2,0
Phân tích các yếu tố viêm tụy cấp nặng với kết cục tử vong
Biểu đồ 1. Đường cong ROC của của yếu tố VTC nặng với kết cục tử vong.
Bảng 9. Giá trị điểm cắt, AUC, độ nhạy và độ đặc hiệu của các thang điểm VTC nặng trong dự báo tử vong
Thang điểm AUC (KTC 95%) Điểm cắt Độ nhạy (Se) Độ đặc hiệu Sp p
APACHE II 0,915 (0,796 - 1,00) 23,50 83,3% 86% 0,001
RANSON 0,882 (0,764 - 1,00) 7 41,7% 94,2% 0,003
SOFA 0,864 (0,738 - 0,991) 10,5 50% 93% 0,004
BISAP 0,833 (0,705 - 0,962) 3,5 66,7% 81,4% 0,009
ALOB 0,649 (0,471- 0,828) 22 33,35% 74,4% 0,240
4. BÀN LUẬN
Kết quả tuổi trung bình 36,3 ± 6,9. Lê Thị Mỹ
Duyên và cs 39,7 ± 7,92 [2]; Hani Al-Humoud và
cộng sự 34,7 ± 9,19 [9]; Nam giới (77,6%), nữ giới
(22,4%). Tỷ lệ nam/nữ = 3,46/1. Nguyễn Thanh Liêm:
nam 77,5%, nữ 22,5% [4]. Hani Al-Humoud và cộng
sự thì nam 75%, nữ 25% [9]. VTC tái phát 32,7%, đái
tháo đường 24,5%. Theo Lê Thị Mỹ Duyên và cs tiền
sử VTC 34,4% [2]. Biberci K và cs 2019 VTC tái phát
26,8% [10]. Đặc điểm VTC nặng: RANSON 3,94 ± 1,36;
APACHE II 18,57 ± 7,30; nhóm tử vong có điểm số cao
hơn (với p<0,01). Tương đương Lê Hữu Nhượng và
11
Tạp chí Y Dược học - Trường Đại học Y Dược Huế - Số 3, tập 11, tháng 6/2021
cs có RANSON 4,4 ± 2,16 điểm [6]. Heike Zeitler
và cộng sự RANSON 5,8 ± 1,2 [16]; Nguyễn Nghiêm
Tuấn và cs APACHE II 18,7 ± 5,7 điểm [8]; Nguyễn
Thị Trúc Thanh 2014 với APACHE II 19,3 ± 5,9 điểm
[7]; Thấp hơn Heike Zeitler và cs APACHE II 10 ± 3,5
điểm [16]; Bueno AR và cs năm 2014 có APACHE II 13
điểm [11]. Vì đối tượng nghiên cứu của các tác giả
này VTC nhẹ hơn.
BN PEX 1 lần chiếm 81,6%. Số lần PEX không
liên quan đến kết cục sống hay tử vong (p>0,05). Lê
Thị Mỹ Duyên và cs PEX 1 lần 65,4%, vì mức TG của
chúng tôi cao [2]; Tương tự Kandemir. A và cs PEX
1 lần chiếm 81,8 [14]. Biến đổi mạch, HA, SOFA,
ALOB: Trước PEX có HATB 80,71 ± 23,42 mmHg;
Mạch 134,02 ± 23,59 lần/phút. Sau PEX lần 1 HATB
90,61 ± 13,68 mmHg có sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê (với p < 0,05); mạch 110,61 ± 20,59 lần/phút, có
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (với p < 0,01). Để
theo dõi diễn tiến bệnh nhân sau thay huyết tương
chúng tôi dựa vào ALOB, thang điểm SOFA được
chứng minh là thang điểm có giá trị theo dõi diễn
tiến và tiên lượng bệnh. Trước PEX có SOFA trung
bình 6,20 ± 3,16; ALOB trung bình 18,43 ± 5,55
mmHg. Sau PEX1 thì SOFA trung bình 3,69 ± 2,90,
ALOB trung bình 16,40 ± 4,86 mmHg. Điểm SOFA
và ALOB giảm sau khi PEX, có sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê (với p < 0,01). Tương tự Lê Hữu Nhượng và
cs ghi nhận điểm SOFA, ALOB giảm sau khi PEX, có sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05) [6].
TG trung bình trước PEX có 2905,12 ± 2196,52
mg/dL, TG sau PEX lần 1: 611,49 ± 414,28 mg/dL,
tỷ lệ giảm TG là 72,5%, sự khác biệt này có ý nghĩa
thống kê (p < 0,01). Tương tự Hoàng Đức Chuyên và
cs ghi nhận TG giảm sau PEX lần 1 là 68% [1]; Kiran
Joglekar và cộng sự thì nồng độ TG giảm trung bình
sau PEX 2481 mg/dL, tỷ lệ giảm trung bình của TG
xấp xỉ 70% [13]. Creatinine trước PEX 1,75 ± 1,81
mg/dL, sau PEX1 creatinine giảm còn 1,16 ± 1,02
mg/dL; natri trước PEX hạ 133,79 ± 4,96 mmol/L,
sau PEX1 tăng lên 137,57 ± 4,67 mmol/L; pH 7,31
± 0,09, HCO3
- 15,68 ± 5,19 mmol/L, biểu hiện tình
trạng toan máu nhẹ. Sau PEX1 cải thiện với pH 7,40
± 0,07, HCO3
-; 21,13 ± 5,60 mmol/L, với (p < 0,001).
Chứng tỏ sau PEX chức năng thận cải thiện, và cân bằng
ion natri tốt hơn, có sự điều chỉnh toan kiềm tốt. Biến
chứng: hạ kali 18,3%, dị ứng với huyết tương 10,2%,
tắc quả lọc 2,0%, các trường hợp dị ứng do sử dụng
dịch thay thế là huyết tương tươi chủ yếu bị nhẹ, nổi
mề đay và ngứa, không có trường hợp nào diễn biến
nặng. Hoàng Đức Chuyên và cs hạ kali máu 19,6%,
dị ứng 8,9%, tắc quả lọc 23,2%, sốc phản vệ chiếm
1,8% [1]. Kết quả điều trị: sống xuất viện 87,8%,
tử vong 12,2%. Thấp hơn Nguyễn Nghiêm Tuấn
tử vong 26,3%, Nguyễn Thị Trúc Thanh tử vong
27,5% năm 2013 và 2014, 2 tác giả này lần lượt có
điểm APACHE II là 18,7 ± 5,7 và 19,3 ± 5,9 [7], [8];
có lẽ do có biện pháp hồi sức, điều trị tốt hơn nên
tỷ lệ tử vong giảm rõ.
5. KẾT LUẬN
Thay huyết tương có hiệu quả cao trong giảm
nhanh nồng độ triglyceridemáu ở bệnh nhân viêm
tụy cấp nặng do tăng triglyceride máu, đồng thời
giúp cải thiện huyết động, áp lực ổ bụng, thang điểm
SOFA và chức năng thận, tình trạng toan máu. Thay
huyết tương tương đối an toàn, biến chứng ít. Do đó
nên được cân nhắc chỉ định hợp lý ở các bệnh nhân
viêm tuỵ cấp nặng do tăng triglyceride.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hoàng Đức Chuyên, Nguyễn Gia Bình (2012),
“Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và hiệu quả điều trị viêm
tụy cấp do tăng Triglyceride”. Luận văn thạc sỹ Y học,
Trường Đại học Y Hà Nội.
2. Lê Thị Mỹ Duyên, Ngô Võ Ngọc Hương (2017),
“Nhận xét hiệu quả của phương pháp thay huyết tương ở
bệnh nhân viêm tụy cấp do tăng triglyceride máu”. Y học
thành phố HCM (16), số 1/2012. tr 84 – 90.
3. Trần Văn Huy (2017), “Bệnh học gan mật tụy”. NXB
đại học Huế. Tr 223-236.
4. Nguyễn Thanh Liêm, Lê Thành Lý (2014), “Liên
quan giữa tăng triglyceride máu và độ nặng viêm tụy cấp
thao lâm sàng và theo tiêu chuẩn Ranson”. Y học thực
hành (903), số 1/2014.
5. Đoàn Hoàng Long, Quách Trọng Đức (2019), “Mối
liên quan giữa mức độ tăng triglyceride máu với mức độ
nặng và biến cố hoại tử của viêm tụy cấp”. Y học thành phố
HCM (21), số 6/2017. Tr 103 -109.
6. Lê Hữu Nhượng, Hà Duy Dương, Lê Đình Nam,
Nguyễn Thị Huyền Tâm (2019), “Nhận xét kết quả thay
huyết tương trong điều trị viêm tụy tăng triglyceride tại
Bệnh viện Quân Y 354”. Tạp chí Gan Mật Việt Nam. Số 40,
tr 91-98.
7. Nguyễn Thị Trúc Thanh (2014), “Hiệu quả của liệu
pháp lọc máu liên tục trong điều trị viêm tụy cấp nặng”. Y
học thành phố HCM (18), số 2/2014. Tr 403-407.
8. Nguyễn Nghiêm Tuấn, Nguyễn Thị Thư Hương
(2013), “Bước đầu ứng dụng lọc máu liên tục trong điều
trị viêm tụy cấp nặng”. Y học TpHCM (17), số 1/2013. Tr
191-196.