Nhượng quyển Thương mại:
Những cân nhắc trước khi luật hoá
Trong khuôn khổ dự án Luật Thương mại (sửa đổi), Bộ Thương mại đang
tiến hành nhiều hội thảo, hội nghị để bàn về việc luật hoá khái niệm
Nhượng quyền thương mại.
Nhượng quyền thương mại (franchising), nói một cách đơn giản, là một
bên Nhượng quyền cho phép bên nhận quyền được sử dụng một hệ thống
kinh doanh đã được bên Nhượng quyền thực hiện thành công bao gồm cả
phương thức kinh doanh, nhãn hiệu thương mại, biểu tượng thương mại...
để hoạt động một cơ sở kinh doanh của bên nhận Nhượng quyền.
Trên thế giới hiện nay có đến trên 5.000 hệ thống Nhượng quyền với hàng
triệu cơ sở kinh doanh đang hoạt động. Riêng hệ thống Nhượng quyền bán
bánh hamburger và khoai tây chiên McDonald đã có khoảng 30.000 cơ sở
kinh doanh khắp nơi trên thế giới.
Phương thức lợi cho cả hai bên
Ở Việt Nam, mặc dù khái niệm này chưa được luật hoá, nhưng trên thực tế
cũng đã phát triển nhiều như chè Lipton, chè Qualitea và gần đây nhất là cà
phê Trung Nguyên được phát triển rộng rãi. Tại sao hình thức Nhượng
quyền thương mại lại được phát triển mạnh mẽ như vậy?
Nói ngắn gọn, bởi đây là một phương thức kinh doanh "đôi bên cùng có
lợi", cho cả hai bên Nhượng quyền và nhận quyền . Bên Nhượng quyền
được hưởng tiền phí Nhượng quyền thông qua việc bán quyền thương mại
cho bên nhận quyền . Ngoài ra, một lợi ích lớn hơn về mặt vĩ mô cho bên
Nhượng quyền là thực hiện được việc nhân bản, quảng bá, phát triển hình
thức kinh doanh của mình nhưng lại bằng vốn, công sức và rủi ro của bên
nhận quyền .
Đối với bên nhận quyền , phương thức kinh doanh này cũng rất có lợi, bởi
vì bên nhận quyền với số tiền đầu tư của mình, có ngay được một cơ sở
kinh doanh có "hồn" sẵn, mà không phải bắt đầu từ đầu. Ngay lập tức có
được phương thức kinh doanh, có được mô hình kinh doanh, bí quyết kinh
doanh mà không phải mất công mò mẫm để tự phát triển.
Ngay trong một vài tháng đầu đã có thể có lợi nhuận ngay, trong khi nếu tự
lập cơ sở kinh doanh với phương thức, nhãn hiệu của riêng mình thì không
biết bao giờ mới có thể có lợi nhuận.
Những tình huống có thể xảy ra trên thương trường
Tất nhiên, cũng như tất cả mọi hình thức khác, Nhượng quyền thương mại,
ngoài những cái "được", cũng có những cái "mất". Bên Nhượng quyền trao
quyền cho một bên khác để thực hiện ý tưởng kinh doanh của mình, đương
nhiên cũng phải chịu rủi ro khi bên nhận quyền thực hiện không đúng các ý
tưởng này, khiến công việc kinh doanh bị đổ bể, gây ấn tượng xấu cho hệ
thống kinh doanh của mình; đồng thời làm giảm giá trị thương hiệu cũng
như công việc kinh doanh của mình.
Ngược lại, bên nhận quyền phải thực hiện hệ thống kinh doanh của bên
quyền một cách cứng nhắc, không thể được tự tiện thêm bớt ý tưởng của
riêng mình vào trong cơ sở kinh doanh. Bởi vì một đặc điểm trong các hệ
thống Nhượng quyền thương mại là các cơ sở kinh doanh phải hoàn toàn
giống nhau để khách hàng vào bất cứ cơ sở, cửa hàng nào cũng đều cảm
thấy thoải mái, dễ dàng như vào các cơ sở, cửa hàng khác trong hệ thống
đó. Điều này nhiều khi hạn chế tính sáng tạo trong công việc kinh doanh,
hạn chế chính công việc, hiệu quả kinh doanh của bên Nhượng quyền.
Chính vì thế, theo lời Giáo sư Andrew Terry, trường Đại học New South
Wales - Australia: "Nhượng quyền tốt thì thật tốt, xấu thì thật xấu". Đã có
rất nhiều cơ sở kinh doanh theo hình thức Nhượng quyền thương mại bị đổ
bể, dẫn tới sự đổ bể cả chuỗi các cơ sở kinh doanh khác. Nhiều khi chỉ cần
một bên nhận quyền làm ăn không tốt, khiến cho hàng loạt các cơ sở nhận
quyền khác bị ảnh hưởng vì "con sâu làm rầu nồi canh".
Ngoài ra, cũng có rất nhiều bên Nhượng quyền muốn lợi dụng vị trí "bề
trên" của mình để áp đặt, o ép các bên nhận quyền , khiến cho các bên nhận
quyền phải chịu áp dụng những quy tắc hoàn toàn phi lý và cuối cùng dẫn
đến toàn bộ hệ thống bị đổ bể. Điều này khiến cho các nhà kinh doanh cũng
như các nhà lập pháp phải thật cẩn trọng khi thực hiện cũng như điều tiết
hình thức kinh doanh này.
Làm gì để tránh mang lại những hậu quả?
Trước hết, bên nhận quyền , trước khi tham gia vào hình thức kinh doanh
Nhượng quyền thương mại, cần tìm hiểu kỹ lưỡng xem đây có phải là một
hình thức kinh doanh có thể thành công trong trường hợp của bên nhận
quyền hay không. Chỉ vì phương thức kinh doanh của bên Nhượng quyền
đã thành công trong một vài cơ sở chưa chắc sẽ thành công trong điều kiện
môi trường, khả năng của bên nhận quyền.
Bởi vì thông thường, số vốn bỏ ra đầu tư vào một cơ sở Nhượng quyền
thương mại là khá lớn so với việc tự lập cơ sở kinh doanh riêng, vì nếu tự
lập cơ sở kinh doanh riêng thì có thể "liệu cơm gắp mắm", nhưng đã vào
trong một hệ thống Nhượng quyền thương mại, thì phải tuân thủ những ý
tưởng đã được định sẵn. Vì thế, nếu không cẩn thận rủi ro sẽ là tương đối
cao.
Thứ hai, nhiều hợp đồng Nhượng quyền thương mại yêu cầu bên nhận
quyền phải trả một khoản phí Nhượng quyền cố định, kể cả khi hoạt động
kinh doanh không có lãi. Điều này bên nhận quyền phải cân nhắc kỹ, liệu
khả năng tài chính dự phòng của mình có đủ để đáp ứng nghĩa vụ này
không.
Thứ ba, nhiều hợp đồng Nhượng quyền thương mại trao quyền rất lớn cho
bên Nhượng quyền trong việc chấm dứt hoặc gia hạn hợp đồng. Bên nhận
quyền nên nghiên cứu, đàm phán kỹ những điều khoản này bởi vì bên
Nhượng quyền có thể lợi dụng những điều khoản này để chấm dứt hoặc
không gia hạn hợp đồng cho bên nhận quyền , gây thiệt thòi, bất lợi cho bên
nhận quyền.
Thứ tư, nếu bên nhận quyền là một thương gia có tính sáng tạo, thích
những ý tưởng của riêng mình, thì có lẽ việc tham gia vào một hệ thống
Nhượng quyền thương mại là không hợp lý lắm bởi vì đã vào hệ thống này
thị bên nhận quyền phải liên tục chấp hành "mệnh lệnh" của bên Nhượng
quyền , kể cả những "mệnh lệnh" mà bên nhận quyền cho là bất hợp lý.
Thứ năm, một hệ thống Nhượng quyền thương mại tốt phải có sự tương tác
giữa bên nhận quyền và bên Nhượng quyền . Bên Nhượng quyền nên có
những hình thức liên tục đào tạo, hỗ trợ, tư vấn cho bên nhận quyền và các
bên nhận quyền nên có cơ hội được phản ánh, đóng góp ý kiến cho bên