PHẪU THUẬT THAY KHỚP HÁNG TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
BS. Nguyễn Vĩnh Thống và cộng sự
Khoa Chấn Thương Chỉnh hình
1. Lý do và mục tiêu của báo cáo
Tất cả bệnh lý của khớp háng gây mất cơ năng đi lại, nếu không đáp
ứng với các điều trị kinh điển khác thì phải xem xét khả năng thay khớp. Bao gồm
nhiều bệnh lý khác nhau như: hoại tử vô trùng chỏm xương đùi, viêm thoái hoá
khớp nặng, gãy cổ xương đùi ở người lớn tuổi, gãy ổ cối mà không thể mổ nắn
chỉnh. Thời gian gần đây, phẫu thuật thay khớp háng ở nước ta phát triển khá
mạnh, nhiều trung tâm lớn và các bệnh viện tỉnh cũng đã triển khai phẫu thuật này.
Bài báo cáo này nhằm nêu lên một số kiến thức phổ biến về thay khớp háng, trình
bày hoạt động thay khớp háng tại bệnh viện Chợ Rẫy, đưa ra các kiến nghị để tạo
điều kiện phát triển loại phẫu thuật này.
2. Phẫu thuật thay khớp háng là gì?
Thay khớp háng là phẫu thuật tạo hình lại mặt khớp của chỏm xương
đùi và mặt khớp ổ cối.
Nếu tái tạo mặt khớp chỉ thực hiện ở chỏm xương đùi thì gọi
là thay chỏm, hoặc thay khớp háng bán phần.
Tái tạo mặt khớp thực hiện cả ở chỏm xương đùi và ổ cối thì
gọi là thay khớp háng toàn phần.
Thay khớp háng bán phần hiện nay có hai loại: - Chỏm Austin Moore –
và khớp háng lưởng cực Bi-polar. Gọi là lưởng cực vì nó có hai khớp vận hành
cùng lúc khi khớp háng vận động. Đó là khớp bên ngoài giữa cup kim loại với ổ
cối xương chậu và khớp bên trong giữa chỏm nhỏ bằng kim loại của khớp nhân
tạo (gọi là head) với tấm đệm bằng polyethylen. Khớp lưởng cực Bi-polar có tác
dụng làm giảm sự hư hỏng của ổ cối như trong trường hợp của chỏm Moore .
3. Có hai loại phẫu thuật thay khớp háng
Thay khớp háng kỳ đầu ( Primary Arthroplasty)
Thay lại khớp háng ( Revision Arthroplasty): là phẫu thuật
thay khớp lần thứ hai hoặc nhiều lần sau khi mà khớp nhân tạo có vấn đề
như lỏng lẻo khớp ( loosening), mòn khớp (wear), gãy vật liệu, gãy xương
đùi quanh khớp nhân tạo, nhiểm trùng, lún khớp nhân tạo.
Thay lại khớp háng (Revision) là phẫu thuật phức tạp và khó khăn hơn
thay khớp kỳ đầu, do đó, đòi hỏi phẫu thuật viên có kinh nghiện hơn, ngoài ra về
vật liệu đôi khi cần phải có loại khớp nhân tạo được thiết kế chuyên biệt.
4. Tuổi thọ của khớp nhân tạo
Tuổi thọ trung bình của khớp háng nhân tạo là 10-20 năm. Tuổi thọ dài hay
ngắn tuỳ thuộc vào các yếu tố sau:
Chất lượng của vật liệu cấu tạo khớp.
Kiểu mẫu thiết kế cũng như tính chất của tiếp xúc khớp nhân
tạo như : giữa kim loại và polyethylen, ceramic – ceramic, metal – metal…
Kỹ năng của phẫu thuật viên như đặt khớp có đúng trục, độ
vững chắc …
Sự tuân thủ của bệnh nhân khi thực hiên các yêu cầu cùa phẫu
thuật viên ( patient' compliance). Vì khi được đặt khớp nhân tạo, bệnh nhân
phải chịu một số hạn chế vận động khớp háng. Nếu không tuân thủ dễ làm
hư hỏng khớp.
5. Các biến chứng:
- Trật khớp nhân tạo: hay xảy ra trong 3 tuần đầu. Các nguyên nhân gây
trật khớp có thể là khi mổ đặt khớp nhân tạo không đúng trục, khối cơ mông yếu,
tư thế háng bị khép và xoay trong. Cần hướng dẫn điều dưỡng và người nhà và cả
bệnh nhân về cách giữ tư thế khớp háng đúng tư thế, cũng như một số vận động
của khớp háng không được làm. Về xử trí, cho gây mê để nắn khớp, một số trường
hợp khó khăn phải mổ mới đặt lại được.
- Nhiễm trùng sau mổ: là biến chứng nặng, cần mổ sớm làm sạch vết mổ
cũng như dùng kháng sinh thích hợp và lâu dài. Nếu nhiễm trùng sâu, điều trị dai
dẵng thì phải mổ lấy hết vật liệu thì mới hết nhiểm trùng. Sau đó, từ 2-3 tháng, khi
mà các xét nghiệm sinh hoá chứng tỏ hết viêm nhiễm thì tiến hành mổ thay khớp
lại.
- Gãy xương đùi sau mổ thay khớp: Theo phân loại của Vancouver thì có
3 loại: - Loại 1: là gãy phía trên nơi vùng mấu chuyển xương đùi – Loại 2: Gãy
quanh cán – Loại 3: gãy bên dưới cán.
Tùy theo tình trạng của cán; nếu cán cò được cố định vững chắc thì kết
hợp xương đơn thuần; nếu cán bị mất vững phải vừa thay lại khớp vừa kết hợp
xương.
- Mòn vật liệu ( wear ): chủ yếu là mòn miếng đệm bằng polyethylen
(Liner hay Insert).
- Gãy vật liệu: có thể gãy cán, bể liner, gãy cup. Phải mổ thay lại khớp.
- Lỏng lẻo khớp nhân tạo (loosening).
- Tiêu xương (Osteolytic): có nhiều nguyên nhân. Khi hiện tương tiêu
xương xảy ra ở quanh ổ cối, nhiều báo cáo cho rằng nguyên nhân là do các mảnh
nhỏ của polyethylen ( particle ) được phóng thích trong quá trình bào mòn đã kích
thích gây ra tiêu xương. Khi tiêu xương xảy ra vùng mấu chuyển xương đùi thì các
tác giả liên hệ đến hiện tượng không chịu lực của xương vùng mấu chuyển vì sức
nặng cơ thể truyền qua từ khớp háng đến phần dưới của cán. Vì không chịu lực lâu
ngày sẽ dẫn đến hiện tương loãng xương.
- Lún cán vì thiết kế cán không phù hợp hoặc kỹ thuật đặt cán không tốt.
6. Hiện tượng loãng xương do phần xương phía trên cán không chịu
lực (Stress Shielding)
Như trình bày trên về hiện tượng loãng xương vùng mấu chuyển xương
đùi do trọng lực truyền từ khớp háng xuống, đi qua cán để đến phần xa của cán.
Hiện tượng loãng xương khu trú này không gây đau nhưng có nguy cơ gãy xương.
Để khắc phục, nhà sản xuất vật liệu cho thiết kế lại cán sao cho sức nặng trọng
lượng cơ thể được phân bố vào xương suốt từ trên xuống dưới. Ngoài ra bên ngoài
cán được trán lớp hợp chất chuyên biệt, tạo những lỗ nhỏ để xương mọc bám chặt
vào cán.