163
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG SAU PHẪU THUẬT TÁI TẠO
DÂY CHẰNG CHÉO SAU KHỚP GỐI
I. ĐẠI CƢƠNG
- Đứt dây chằng chéo sau là thƣơng tồn thƣờng gặp trong chấn thƣơng
khớp gối. Dây chằng chéo sau bị đứt do cơ chế chấn thƣơng làm duỗi gối quá
mức.
- Có thể gặp đứt dây chằng chéo sau đơn thuần hoặc đứt cả dây chằng
chéo trƣớc, chéo sau hoặc kết hợp với tổn thƣơng sụn chêm.
- Khi dây chằng chéo sau bị đứt xƣơng chày bị trƣợt ra sau so với xƣơng
đùi, khớp gối mất vững,bệnh nhân đi lại khó khăn.
- Đánh giá độ lỏng khớp bằng dấu hiệu ngăn kéo sau.
- Để phục hồi lại độ vững chắc của khớp và tránh các biến chứng thứ phát
bệnh nhân cần đƣợc tiến hành phẫu thuật tái tạo lại dây chằng chéo sau
- Hiện tại dây chằng chéo sau đƣợc tái tạo bằng chất liệu tự thân bằng gân
cơ Hamstring hoặc gân cơ đồng loại.
II. CHẨN ĐOÁN
1. Các công việc của chẩn đoán
1.1. Hỏi bệnh
- Bệnh nhân đƣợc phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo sau bao nhiêu ngày.
- Phƣơng pháp phẫu thuật: mổ tái tạo dây chằng chéo sau đơn thuần hay
kèm tái tạo các dây chằng khác.
- Có phẫu thuật sụn chêm kết hợp hay không.
1.2. Khám và lƣợng giá chức năng
- Nếu sau mổ ngày thứ 2 trở đi, hƣớng dẫn bệnh nhân tập luyện theo liệu
trình phục hồi chức năng .
- Sau khi bệnh nhân hết thời gian nằm điều trị tại khoa phẫu thuật : Đánh
giá độ sƣng nề khớp, biên độ vận động khớp, cơ lực chân phẫu thuật để đƣa ra
bài tập phục hồi chức năng cho phù hợp.
1.3. Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng
Chỉ chụp lại MRI khớp gối khi có chấn thƣơng khớp gối lại hoặc có dấu
hiệu lỏng khớp rõ.
2. Chẩn đoán xác định: Dựa vào cách thức phẫu thuật.
164
III. PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VÀ ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc điều trị và phục hồi chức năng
Phẫu thuật nội soi tái tạo dây chằng chéo sau cho phép ngƣời bệnh tập
PHCN sớm sau phẫu thuật, khớp gối nhanh chóng lấy lại đƣợc biên độ vận động
nhƣ trƣớc phẫu thuật, sức cơ hồi phục, đồng thời tránh teo cơ đùi.
2. Các phƣơng pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng
Bài tập phục hồi chức năng gồm những giai đoạn sau :
2.1. Ngày 1 đến 2 sau phẫu thuật
- Giảm đau và sƣng nề khớp gối bằng chƣờm đá lạnh 20 phút/ lần, cách
nhau mỗi 3h.
- Tập lắc, di động xƣơng bánh chè.
- Mang nẹp đùi cẳng chân cố định sau mổ : Tập dạng và khép khớp háng,
tập vận động khớp cổ chân các tƣ thế. Tập khoảng 10 động tác mỗi giờ tránh cục
máu đông. Tập nâng toàn bộ chân lên khỏi mặt giƣờng có trợ giúp.
- Tập co cơ tĩnh trong nẹp : Tập cơ đùi và cơ cẳng bàn chân.
- Nẹp sử dụng 4 tới 6 tuần đến khi kiểm soát đƣợc cơ lực .
2.2. Từ ngày thứ 2 sau phẫu thuật: Bắt đầu tập đứng dậy với 2 nạng trợ
giúp, chịu 50% trọng lƣợng cơ thể ở chân phẫu thuật.
2.3. Từ ngày thứ 3 tới 1 tuần sau phẫu thuật
- Mục tiêu: Giảm sƣng nề, giảm đau khớp gối, lấy lại tầm vận động khớp
gối ở tƣ thế duỗi.
- Tiếp tục tập các bài tập nhƣ ngày 1 & 2 sau phẫu thuật với cƣờng độ
tăng dần.
- Đeo nẹp liên tục cả ngày và đêm.
- Tăng cƣờng kiểm soát cơ đùi, tập mạnh sức cơ Hamstring.
- Bệnh nhân đi lại sử dụng 2 nạng nách trợ giúp.
2.4. Từ tuần thứ 2 đến hết tuần thứ 4
- Tiếp tục đeo nẹp duỗi gối và tập các bài tập trong nẹp. Tập nâng chân
phẫu thuật với nẹp.
- Tháo nẹp 3 lần /ngày : Tập vận động gập gối thụ động đến 60o
- Đến tuần thứ 4 gập gối đến 90o . Vận động thụ động và chủ động có trợ giúp.
- Tập vận động duỗi gối từ 60º đến 0º .
165
- Kiểm soát tập vận động làm mạnh sức cơ ở tƣ thế gối duỗi hoàn toàn.
- Chịu một phần trọng lƣợng trên chân phẫu thuật.
- Đi lại với nạng trợ giúp từ 4 tới 6 tuần.
- Nếu khớp gối sƣng đau : Ngừng tập, chƣờm lạnh khớp gối.
- Sau tuần thứ 4 : khớp gối phải đƣợc duỗi hoàn toàn, gối gập 90º, sức cơ
đùi phải mạnh.
2.5. Từ tuần thứ 5 đến hết 6 tuần
- Tiếp tục các bài tập vận động trong nẹp và khi tháo nẹp.
- Duy trì duỗi khớp gối tối đa.
- Tập vận động gập gối 90º và gập hơn nữa đến 110º .
- Tập duỗi gối chủ động từ 90º về 0º .
- Tập nâng và khép khớp háng ở tƣ thế duỗi khớp gối hoàn toàn.
- Luôn đeo nẹp khi đi lại và khi ngủ.
- Đi lại với nạng chịu 75% trọng lƣợng cơ thể trên chân phẫu thuật.
- Đến tuần thứ 6: bắt đầu bỏ nẹp đùi cẳng chân
- Tập nhún đùi (xuống tấn) trong giới hạn khớp gối duỗi dần từ 90º về 0º
và ngƣợc lại, tốc độ tăng dần theo thời gian.
- Tập bƣớc lên và bƣớc xuống 1 bậc thang.
2.6. Từ tuần thứ 7 đến hết tuần thứ 10
- Tập vận động gập gối tăng dần đến 120º . Gập gối hết tầm vận động đến
3 tháng sau mổ.
- Tập ngồi xổm đến 90º .
- Nâng toàn bộ chân và khép háng ( tƣ thế duỗi gối hoàn toàn ) với tạ từ 1
đến 2 kg.
- Chịu hoàn toàn trọng lực lên chân phẫu thuật ở tuần thứ 8.
- Đạp xe đạp.
- Tập lên xuống cầu thang.
- Tập đi bộ
2.7. Từ tuần 11 đến tuần thứ 16
- Tăng cƣờng các bài tập trên.
- Tập gập duỗi khớp gối chủ động phải đạt đƣợc biên độ bình thƣờng.
166
- Tập chạy nhẹ.
2.8. Từ tháng thứ 5 đến hết tháng thứ 6
- Tập các bài tập tăng cƣờng sức mạnh cơ đùi.
- Tập chạy tốc độ tăng dần : không nên chạy vòng hoặc xoay khớp gối.
- Trở lại hoạt động thể thao.
2.9. Từ tháng thứ 7
- Tiếp tục các hoạt động bình thƣờng.
- Hoạt động thể thao: chạy, nhảy và các hoạt động khác.
* Vật lý trị liệu:
- Chƣờm lạnh khớp gối đến 1 tuần sau phẫu thuật.
- Sau 4 tuần phẫu thuật có cứng, dính khớp gối hoặc cơ lực đùi yếu có thể
điều trị: sóng ngắn, hồng ngoại, điện phân, điện xung hoặc dòng thể dục kích
thích cơ.
- Bệnh nhân có thể tập thểm bằng máy tập kinetic.
3. Các điều trị khác
- Băng chun gối, nạng, gậy, khung tập đi.
- Điều trị thuốc bổ xung khi khớp gối bị sƣng nề:
- Thuốc giảm đau chống viêm chống phù nề tăng cƣờng
IV. THEO DÕI VÀ TÁI KHÁM
Giai đoạn đầu sau phẫu thuật 2 tuần bệnh nhân đƣợc tái khám sau đó cứ 1
tháng đƣợc tái khám 1 lần đến khoảng thời gian 7 tháng sau phẫu thuật bệnh
nhân đã trở lại hoạt động sinh hoạt bình thƣờng.