GIÁO VIÊN H NG D N: NGUY N KIM CHUNGƯỚ Ẫ Ễ Trang 1
CH NG 1: TÀI NGUYÊN Đ TƯƠ Ấ
1.1 KHÁI NI MỆ
−Đ t là m t d ng tài nguyên v t li u c a con ng i. Đ t có hai nghĩa: đ tấ ộ ạ ậ ệ ủ ườ ấ ấ
đai là n i , xây d ng c s h t ng c a con ng i và th nh ng là m tơ ở ự ơ ở ạ ầ ủ ườ ổ ưỡ ặ
b ng đ s n xu t nông lâm nghi p.ằ ể ả ấ ệ
−Đ t theo nghĩa th nh ng là v t th thiên nhiên có c u t o đ c l p lâuấ ổ ưỡ ậ ể ấ ạ ộ ậ
đ i, hình thành do k t qu c a nhi u y u t : đá g c, đ ng th c v t, khíờ ế ả ủ ề ế ố ố ộ ự ậ
h u, đ a hình và th i gian. Thànhậ ị ờ ph n c u t o c a đ t g m các h t khoángầ ấ ạ ủ ấ ồ ạ
chi m 40%, h p ch t humic 5%, không khí 20% và n c 35%.ế ợ ấ ướ
−Giá tr tài nguyên đ t đ c đo b ng s l ng di n tích (ha, kmị ấ ượ ằ ố ượ ệ 2) và đ phìộ
(đ m u m thích h p cho tr ng cây công nghi p và l ng th c).ộ ầ ỡ ợ ồ ệ ươ ự
−Tài nguyên đ t c a th gi i theo th ng kê nh sau:ấ ủ ế ớ ố ư
−T ng di n tích 14.777 tri u ha, v i 1.527 tri u ha đ t đóng băng và 13.251ổ ệ ệ ớ ệ ấ
tri u ha đ t không ph băng. Trong đó, 12% t ng di n tích là đ t canh tác,ệ ấ ủ ổ ệ ấ
24% là đ ng c , 32% là đ t r ng và 32% là đ t c trú, đ m l y. Di n tíchồ ỏ ấ ừ ấ ư ầ ầ ệ
đ t có kh năng canh tác là 3.200 tri u ha, hi n m i khai thác h n 1.500ấ ả ệ ệ ớ ơ
tri u ha. T tr ng đ t đang canh tác trên đ t có kh năng canh tác cácệ ỷ ọ ấ ấ ả ở
n c phát tri n là 70%; các n c đang phát tri n là 36%.ướ ể ở ướ ể
−Tài nguyên đ t c a th gi i hi n đang b suy thoái nghiêm tr ng do xói mòn,ấ ủ ế ớ ệ ị ọ
r a trôi, b c m u, nhi m m n, nhi m phèn và ô nhi m đ t, bi n đ i khíử ạ ầ ễ ặ ễ ễ ấ ế ổ
h u. Hi n nay 10% đ t có ti m năng nông nghi p b sa m c hoá.ậ ệ ấ ề ệ ị ạ
−Đ t là m t h sinh thái hoàn ch nh nên th ng b ô nhi m b i các ho tấ ộ ệ ỉ ườ ị ễ ở ạ
đ ng cu con ng i. Ô nhi m đ t có th phân lo i theo ngu n g c phátộ ả ườ ễ ấ ể ạ ồ ố
sinh thành ô nhi m do ch t th i công nghi p, ch t th i sinh ho t, ch t th iễ ấ ả ệ ấ ả ạ ấ ả
c a các ho t đ ng nông nghi p, ô nhi m n c và không khí t các khu dânủ ạ ộ ệ ễ ướ ừ
c t p trung. Các tác nhân gây ô nhi m có th phân lo i thành tác nhân hoáư ậ ễ ể ạ
h c, sinh h c và v t lý.ọ ọ ậ
1.2 VAI TRÒ C A TÀI NGUYÊN Đ TỦ Ấ
Đ t đai là tài nguyên vô cùng quý giá. Đ t là giá đ cho toàn b s s ng c aấ ấ ỡ ộ ự ố ủ
con ng i và là t li u s n xu t ch y u c a ngành nông nghi p. Đ c đi mườ ư ệ ả ấ ủ ế ủ ệ ặ ể
đ t đai nh h ng l n đ n quy mô, c c u và phân ph cu ngành nôngấ ả ưở ớ ế ơ ấ ố ả
nghi p. Vai trò c a đ t đai càng l n h n khi dân s ngày càng đông, nhu c uệ ủ ấ ớ ơ ố ầ
dùng đ t làm n i c trú, làm t li u s n xu t… ngày càng tăng và nông nghi pấ ơ ư ư ệ ả ấ ệ
phát tri n, tr thành ngành kinh t ch đ o. Vì v y ph i nghiên c u, tìm hi uể ở ế ủ ạ ậ ả ứ ể
quy mô, đ c đi m đ t đai đ b trí c c u cây tr ng thích h p nh m phát tri nặ ể ấ ể ố ơ ấ ồ ợ ằ ể
s n xu t nông nghi p, nâng cao đ i s ng nhân dân.ả ấ ệ ờ ố
Đ t đai là s n ph m c a s tác đ ng đ ng th i c a nhi u y u t t nhiênấ ả ẩ ủ ự ộ ồ ờ ủ ề ế ố ự
và kinh t -xã h i. đ a hình đa d ng, khí h u nhi t đ i, m, gió mùa mang tínhế ộ ị ạ ậ ệ ớ ẩ
ch t chuy n ti p, m ng l i sông ngòi, ngu n n c ng m khá phong phú,ấ ể ế ạ ướ ồ ướ ầ
GIÁO VIÊN H NG D N: NGUY N KIM CHUNGƯỚ Ẫ Ễ Trang 2
th m th c v t khá đa d ng, phong phú, dân s đông, l c l ng lao đ ng d iả ự ậ ạ ố ự ượ ộ ồ
dào, tình hình kinh t , xã h i n đ nh đã có nhi u thu n l i và cũng gây raế ộ ổ ị ề ậ ợ
không ít khó khăn cho đ t đaiấ
Đ t trung du mi n núi g m các lo i chính: đ t vàng nh t trên đá cát, đ t đấ ề ồ ạ ấ ạ ấ ỏ
vàng trên đá sét và đá bi n ch t, đ t vàng đ trên đá macma axit, các lo i đ tế ấ ấ ỏ ạ ấ
mùn, đ t đ nâu trên đá macma trung tính và basic... Đ t đ ng b ng g m đ tấ ỏ ấ ồ ằ ồ ấ
phù sa không b i hàng năm, đ t phù sa b i hàng năm... Các lo i đ t này có đ cồ ấ ồ ạ ấ ặ
đi m, tính ch t v t lý, hoá h c khác nhau.ể ấ ậ ọ
M i lo i đ t phù h p v i nh ng lo i cây tr ng, c c u mùa v khác nhau.ỗ ạ ấ ợ ớ ữ ạ ồ ơ ấ ụ
Vì v y, c n n m đ c đ c đi m c a t ng lo i đ t đ đ ra ph ng h ng,ậ ầ ắ ượ ặ ể ủ ừ ạ ấ ể ề ươ ướ
gi i pháp và mô hình s d ng đ t đai phù h p.ả ử ụ ấ ợ
Trong đó m t s lo i đ t thu n l i cho phát tri n nông nghi p nh ng cũng cóộ ố ạ ấ ậ ợ ể ệ ư
nh ng lo i đ t c n đ c c i t o. Cho nên, c n n m v ng đ c đi m t ng lo iữ ạ ấ ầ ượ ả ạ ầ ắ ữ ặ ể ừ ạ
đ t, l a ch n c c u cây tr ng, c c u mùa v thích h p nh t đ nâng caoấ ự ọ ơ ấ ồ ơ ấ ụ ợ ấ ể
hi u qu kinh t trong quá trình s d ng đ t.ệ ả ế ử ụ ấ
Đ t phù sa phù h p v i các lo i cây tr ng ng n ngày ch y u là : lúaấ ợ ớ ạ ồ ắ ủ ế
n c.Trung du và mi n núi ch y u t p trung đ t badan và feralit,phù sa c phùướ ề ủ ế ậ ấ ổ
h p v i các lo i cây công nghi p nh : chè ,cà phê,cao su,h tiêu,đi u,…và sợ ớ ạ ệ ư ồ ề ự
phân b c a các lo i cây này còn ph thu c vào khí h u mà ch y u là đ cao.ố ủ ạ ụ ộ ậ ủ ế ộ
Ngoài di n tích đ t b m t , n c ta còn có m t b ph n l n đ t ng pệ ấ ề ặ ướ ộ ộ ậ ớ ấ ậ
n c: các đ m l y, sông ngòi, kênh r ch, r ng ngâp m n, các vũng, v nh venướ ầ ầ ạ ừ ặ ị
bi n, h n c nhân t o…v i nhi u vai trò quan tr ng khác nhau. Đây là n iể ồ ướ ạ ớ ề ọ ơ
cung c p nhiên li u, th c ăn,gi i trí, nuôi tr ng th y s n, l u tr các ngu nấ ệ ứ ả ồ ủ ả ư ữ ồ
gien quý hi m…ngoài ra nó cũng đóng vai trò quan tr ng trong vi c l c n cế ọ ệ ọ ướ
th i,đi u hoà dòng ch y (gi m lũ l t và h n hán),s n xu t nông nghi p vàả ề ả ả ụ ạ ả ấ ệ
th y s n,đi u hòa khí h u đ a ph ng,ch ng xói l b bi n, n đ nh m chủ ả ề ậ ị ươ ố ở ở ờ ể ổ ị ạ
n c ng m cho ngu n s n xu t nông nghi p,tích lũy n c ng m,c trú c aướ ầ ồ ả ấ ệ ướ ầ ứ ủ
chim,gi i trí,du l ch,….Nhi u n i đã tăng hi u qu s d ng đ t ng p n cả ị ề ơ ệ ả ử ụ ấ ậ ướ
trong nuôi tr ng th y h i s n: nuôi tôm qu ng canh, qu n canh c i ti n, bánồ ủ ả ả ả ả ả ế
thâm canh và thâm canh công nghi p nh đ ng b ng sông C u Long, Càệ ư ồ ằ ử
Mau,B c Liêu,B n Tre, An Giang,…ạ ế
1.3 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH Đ TẤ
1.3.1 Qúa trình hình thành đ tấ
Đ t đ c hình thành và ti n hoá ch m hàng th k do s phân hu xác th cấ ượ ế ậ ế ỷ ự ỷ ự
v t d i s nh h ng c a các y u t môi tr ng . M t s đ t đ c hình thànhậ ướ ự ả ưở ủ ế ố ườ ộ ố ấ ượ
do s b i l ng phù sa song, bi n hay gió. Đ t có b n ch t ch t khác c b n v i đáự ồ ắ ể ấ ả ấ ấ ơ ả ớ
là có đ phì nhiêu và t o s n p m cây tr ng.ộ ạ ả ẩ ồ
Qua trinh hinh thanh đa rât ph c tap, bao gôm nhiêu hoat đông: sinh hoc, hoa hoc, ly+ , , , + + ư+ - , , - - - + - +
hoc, ly – hoa hoc tac đông t ng hô lân nhau:- + + - + - ươ . /
•S tông h p chât h u c va phân giai chung.ư- . ơ- + ư/ ơ , . +
•S tâp trung tich luy chât h u c , vô c va s r a trôi chung.ư- - + / + ư/ ơ ơ , ư- ư. +
•S phân huy cac khoang chât va s tông h p cac h p chât hoa hoc m i.ư- . + + + , ư- . ơ- + ơ- + + ơ+
GIÁO VIÊN H NG D N: NGUY N KIM CHUNGƯỚ Ẫ Ễ Trang 3
•S xâm nhâp cua n c vao đât va mât n c t đât.ư- - . ươ+ , + , + ươ+ ư, +
•S hâp thu năng l ng măt tr i cua đât lam đât nong lên va mât năng l ngư- + ươ- - ơ, . + , + + , + ươ-
t đât, lam cho đât lanh đi.ư, + , + -
T khi xuât hiên s sông trên trai đât thi qua trinh phong hoa xay ra đông th i v iư, + - ư- + + + , + , + . , ơ, ơ+
qua trinh hinh thanh đât.+ , , , +
Th c chât cua qua trinh hinh thanh đât la vong tiêu tuân hoan sinh hoc, th c hiênư- + . + , , , + , , . , , - ư -
do hoat đông sông cua sinh hoc (đông vât, th c vât va vi sinh vât). Trong vong tuân- - + . - - - ư- - , - , ,
hoan nay sinh vât đa hâp thu năng l ng, chât dinh d ng va cac khi t khi quyên, , - / + ươ- + ươ/ , + + ư, + .
đê tông h p nên chât h u c ( quang h p ). Cac chât h u c nay vô c hoa nh vi. . ơ- + ư/ ơ ơ- + + ư/ ơ , ơ + ơ,
sinh vât va la nguôn th c ăn cho sinh vât thê hê sau.- , , , ư+ - ơ. + -
Th c vât cua vong đai tuân hoan đia chât la qua trinh phong hoa đa đê tao thanhư - . , - , , + , + , + + . - ,
mâu chât. Con ban chât cua qua trinh hinh thanh đât la vong tiêu tuân hoan sinh hoc,/ + , . + . + , , , + , , . , , -
vi co tiêu tuân hoan sinh hoc đât m i đ c hinh thanh, nh ng nhân tô c ban cho đô, + . , , - + ơ+ ươ- , , ư/ + ơ . -
phi nhiêu cua đât m i đ c tao ra., . + ơ+ ượ -
Dòng ra b c x sóng dài, dòng đ n b c x sóng ng nứ ạ ế ứ ạ ắ
GIÁO VIÊN H NG D N: NGUY N KIM CHUNGƯỚ Ẫ Ễ Trang 4
Hình 1
Hình 2
Hình 1: Quan h gi a vòng tu n hoàn đ a ch t và ti u tu n hoàn sinh hoc.ệ ữ ầ ị ấ ể ầ
1.3.2 Các y u t hình thành đ tế ố ấ
Đât đ c hinh thanh do s biên đôi liên tuc va sâu săc tâng măt cua đât d i tac+ ươ- , , ư- + . - , + , - . + ươ+ +
dung cua sinh vât va cac yêu tô môi tr ng. Cac yêu tô tac đông vao qua trinh hinh- . - , + + + ươ, + + + + - , + , ,
thanh đât va lam cho đât đ c hinh thanh goi la cac yêu tô hinh thanh đât., + , , + ươ- , , - , + + + , , +
Docuchaev ng i đâu tiên nêu ra 5 yêu tô hinh thanh đât va goi đo la yêu tô phatươ, , + + , , + , - + , + + +
sinh hoc.-
1.3.2.1 Đa me
Nguôn cung câp vât chât vô c cho đât, tr c hêt la khoang chât, cho nên no la, + - + ơ + ươ+ + , + + + ,
bô x ng va anh h ng t i thanh phân c gi i, khoang hoc va c hoc cua đât.- ươ , . ươ. ơ+ , , ơ ơ+ + - , ơ - . +
Thanh phân va tinh chât đât chiu anh h ng cua đa me th ng đ c biêu hiên ro, , , + + + - . ươ. . + - ươ, ươ- . - /
rêt giai đoan đâu cua qua trinh hinh thanh đât, cang vê sau se bi biên đôi sâu săc do- ơ. - , . + , , , + , , / - + . +
cac qua trinh hoa hoc va sinh hoc xay ra trong đât.+ + , + - , - . +
1.3.2.2 Khi hâu
Khi hâu tham gia vao qua trinh hinh thanh đât đ c thê hiên qua:+ - , + , , , + ươ- . -
•N c m a (N, Cl, S t khí quy n theo m a)ươ+ ư ừ ể ư
•Cac chât trong khi quyên: O+ + + . 2, CO2, NO2
•H i n c va năng l ng măt tr iơ ươ+ , ươ- - ơ,
•Sinh vât sông trên trai đât.- + + +
Khi hâu co anh h ng tr c tiêp va gian tiêp đên qua trinh hinh thanh đât:+ - + . ươ. ư- + , + + + + , , , +
•Tr c tiêp: n c va nhiêt đô.ư- + ươ+ , - -
N c m a quyêt đinh đô âm, m c đô r a trôi, pH cua dung dich đât va tham gia tichươ+ ư + - - . ư+ - ư. . - + , +
c c vao phong hoa hoa hoc.ư- , + + -
Nhiêt đô lam cho đât nong hay lanh, no thuc đây qua trinh hoa hoc, hoa tan va tich- - , + + - + + . + , + - , , +
luy chât h u c ./ + ư/ ơ
•Gian tiêp: Biêu hiên qua thê gi i sinh vât ma sinh vât la yêu tô chu đao cho+ + . - + ơ+ - , - , + + . -
qua trinh hinh thanh đât: biêu hiên qua quy luât phân bô đia ly theo vi đô, đô+ , , , + . - - + - + / - -
cao va khu v c., ư-
GIÁO VIÊN H NG D N: NGUY N KIM CHUNGƯỚ Ẫ Ễ Trang 5