III. ĐÁNH GIÁ C CH QU N LÝ QU B O HI M XÃ H I VI TƠ Ế Ả Ỹ Ả Ể Ộ Ở Ệ
NAM HI N NAYỆ
1. Nh ng k t qu đ t đ c.ữ ế ả ạ ượ
1.1. Hình thành h th ng pháp lí làm c s cho c ch qu n lí tài chínhệ ố ơ ở ơ ế ả
BHXH:
T ngay sau 1995, Chính ph đã ban hành hàng lo t các Ngh đ nh v BHXHừ ủ ạ ị ị ề
quy đ nh và hoàn thi n d n các quy ch qu n lí cũng nh ho t đ ng c aị ệ ầ ế ả ư ạ ộ ủ
ngành nói chung và c a tài chính BHXH nói riêng. Đây chính là n n t ng, làủ ề ả
đ nh h ng quan tr ng trong quá trình th c hi n chính sách BHXH. H n n aị ướ ọ ự ệ ơ ữ
trong quá trình ho t đ ng h th ng pháp lí c a BHXH Vi t Nam luôn đ cạ ộ ệ ố ủ ệ ượ
s a đ i b xung cho phù h p v i s thay đ i c a đi u ki n kinh t , xã h i.ử ổ ổ ợ ớ ự ổ ủ ề ệ ế ộ
H th ng BHXH Vi t Nam ngày càng phát tri n v i s ng i tham gia BHXHệ ố ệ ể ớ ố ườ
tăng, năm 1995 m i có 2.275.998 ng i tham gia BHXH thì tính cho đ n cu iớ ườ ế ố
năm 2004 s ng i tham gia đã lên t i 6.344.508 ng i (tăng g n 3 l n).Nămố ườ ớ ườ ầ ầ
2008,s ng i tham gia b o hi m xã h i, b o hi m y t đ t trên 40,7 tri uố ườ ả ể ộ ả ể ế ạ ệ
ng i (tăng 7,4% so v i năm 2007) v i t ng s thu đ t trên 39.715 t đ ng,ườ ớ ớ ổ ố ạ ỷ ồ
trong đó BHXH b t bu c đ t 38.057 t đ ng; Chi BHXH, BHYT là: 44.662 tắ ộ ạ ỷ ồ ỷ
đ ng, trong đó chi t ngân sách trên 23.718 t đ ng, chi t qu BHXH 20.944ồ ừ ỷ ồ ừ ỹ
t đ ng.ỷ ồ Nh v y là chính sách đ i m i là hoàn toàn phù h p và phát huyư ậ ổ ớ ợ
đ c hi u qu ho t đ ng. Đi u này th hi n trong k t qu đ t đ c trongượ ệ ả ạ ộ ề ể ệ ế ả ạ ượ
m i m t, song trong khuôn kh c a đ tài ch xin đ c p đ n khía c nh qu nọ ặ ổ ủ ề ỉ ề ậ ế ạ ả
lí tài chính c a BHXH Vi t Nam.ủ ệ
1.2. Hình thành qu BHXH đ c qu n lí t p trung và đ c l p v i NSNN.ỹ ượ ả ậ ộ ậ ớ
Tr c đây qu BHXH ch t n t i trên danh nghĩa và h u nh không có thu,ướ ỹ ỉ ồ ạ ầ ư
ngu n chi tr cho các chính sách ph thu c vào NSNN. Hi n nay BHXH đãồ ả ụ ộ ệ
hình thành nên qu BHXH, đ c l p v i NSNN. Thu BHXH t hai đ i t ng làỹ ộ ậ ớ ừ ố ượ
ng i lao đ ng và ng i s d ng lao đ ng v i quy đ nh trích n p theo %ườ ộ ườ ử ụ ộ ớ ị ộ
l ng c a ng i lao đ ng và qu l ng c a doanh nghi p. Ho t đ ng thuươ ủ ườ ộ ỹ ươ ủ ệ ạ ộ
chi đ c th c hi n t ng đ i thu n l i chi phí th p mà hi u qu công vi cượ ự ệ ươ ố ậ ợ ấ ệ ả ệ
cao. Vi c phân c p thu chi theo ba c p, thu b ng chuy n kho n, th c hi n chiệ ấ ấ ằ ể ả ự ệ
tr thông qua đa lí là r t phù h p v i đi u ki n c a Vi t Nam hi n nay. M cả ị ấ ợ ớ ề ệ ủ ệ ệ ứ
chi BHXH d a trên nh ng căn c th c t , m c l ng t i thi u tính làm cănự ữ ứ ự ế ứ ươ ố ể
c đ m b o đ c m c s ng t i thi u cho ng i lao đ ng. ứ ả ả ượ ứ ố ố ể ườ ộ
T l h ng BHXH Vi t Nam là t ng đ i cao so v i các n c trên th gi iỉ ệ ưở ệ ươ ố ớ ướ ế ớ
th hi n ch c năng phân ph i l i thu nh p c a BHXH. Qu BHXH hi n nayể ệ ứ ố ạ ậ ủ ỹ ệ
luôn tăng tr ng qua các năm, qu đang thay th d n các kho n chi v i tưở ỹ ế ầ ả ớ ỉ
tr ng chi t qu BHXH tăng, gi m t tr ng chi t NSNN. Vi c ra đ i và phátọ ừ ỹ ả ỉ ọ ừ ệ ờ
tri n qu BHXH Vi t Nam là b c ngo t l n trong s phát tri m c a ngànhể ỹ ệ ướ ặ ớ ự ể ủ
BHXH, đánh d u s chuy n bi n v c ch qu n lí.ấ ự ể ế ề ơ ế ả
1.3 . Công tác thu đ c phân c p, t ch c thu h p lí an toàn qua h th ngượ ấ ổ ứ ợ ệ ố
tài kho n thu BHXH Vi t Nam.ả ệ
C p Trung ng, c p khu v c, c p c s là ba phân c p qu n lí c a h th ngấ ươ ấ ự ấ ơ ở ấ ả ủ ệ ố
BHXH Vi t Nam d a trên phân c p hành chính. Trên c s phân c p này ho tệ ự ấ ơ ở ấ ạ
đ ng thu, chi c a BHXH đ c tri n khai r ng kh p c n c. Vi c th c hi nộ ủ ượ ể ộ ắ ả ướ ệ ự ệ
thu ch y u là thông qua chuy n kho n t tài kho n c a doanh nghi p vào tàiủ ế ể ả ừ ả ủ ệ
kho n thu BHXH l p t i Kho b c Nhà n c, hay ngân hàng Nông nghi p vàả ậ ạ ạ ướ ệ
Phát tri n nông thôn Vi t nam. Hình th c thu n p trên v a đ m b o tính anể ệ ứ ộ ừ ả ả
toàn, chính xác l i giúp cho các doanh nghi p và c quan BHXH th c hi n dạ ệ ơ ự ệ ễ
dàng. K t qu là s thu c a BHXH Vi t Nam năm sau luôn tăng h n nămế ả ố ủ ệ ơ
tr c, gi m tình tr ng n đóng, tr n đóng, ch m đóng. T đó qu BHXHướ ả ạ ợ ố ậ ừ ỹ
đ c n đ nh, th c hi n theo đúng k ho ch qu n lí, b o t n và tăng tr ngượ ổ ị ự ệ ế ạ ả ả ồ ưở
qu , đ m b o đ c kh năng chi tr c a qu BHXH.ỹ ả ả ượ ả ả ủ ỹ
1.4. Qu đã có thu t ho t đ ng đ u t tăng tr ng qu , gi m đ cỹ ừ ạ ộ ầ ư ưở ỹ ả ượ
nh c đi m c a c ch qu n lí PAYGO ( ượ ể ủ ơ ế ả t c làứ vi c tr ti n tr c choệ ả ề ướ
chi tr c a mình)ả ủ
T sau 1997 BHXH Vi t Nam th c s có thu t ho t đ ng đ u t tăng tr ngừ ệ ự ự ừ ạ ộ ầ ư ưở
qu . Đây là m t ho t đ ng đóng vai trò v trí th c s quan tr ng khôngỹ ộ ạ ộ ị ự ự ọ
nh ng làm tăng thu mà còn góp ph n b o toàn kh năng chi tr c a quữ ầ ả ả ả ủ ỹ
BHXH. Tuy thu t đ u t ch a cao song đ m b o an toàn, không đ x y raừ ầ ư ư ả ả ể ả
th t thoát, nó đã th hi n s đúng đ n trong qu n lí tài chính BHXH. Đ c bi tấ ể ệ ự ắ ả ặ ệ
nh đi u ki n n c ta hi n nay ch s giá tiêu dùng t ng đ i cao (t l l mư ề ệ ướ ệ ỉ ố ươ ố ỉ ệ ạ
phát cao) có th d n t i vi c Nhà n c ph i quy đ nh l i m c l ng t iể ẫ ớ ệ ướ ả ị ạ ứ ươ ố
thi u. Nh v y n u không có s đ u t b o toàn và tăng tr ng qu thì s bùể ư ậ ế ự ầ ư ả ưở ỹ ự
thi u cho nh ng chênh l ch khi n p và khi h ng là không có. H n n a, ho tế ữ ệ ộ ưở ơ ữ ạ
đ ng đ u t còn mang l i không nh ng l i ích v m t kinh t mà c v m tộ ầ ư ạ ữ ợ ề ặ ế ả ề ặ
xã h i. Các d án đ u t có th mang đ n vi c làm cho nhi u lao đ ng th tộ ự ầ ư ể ế ệ ề ộ ấ
nghi p gi m gánh n ng cho xã h i ... . Vi c đ u t đã đ c th c hi n theoệ ả ặ ộ ệ ầ ư ượ ự ệ
đúng danh m c đ u t , đúng h n m c đ u t và đ m b o an toàn, tăngụ ầ ư ạ ứ ầ ư ả ả
tr ng qu BHXH góp ph n đ m b o kh năng chi tr cho các ch đ .ưở ỹ ầ ả ả ả ả ế ộ
1.5.Th c hi n chi tr các ch đ v a nhanh chóng k p th i, vùa đ m b oự ệ ả ế ộ ừ ị ờ ả ả
tính chính xác.
Cùng v i vi c đ y m nh công tác đôn đ c các đ n v th c hi n vi c trích n pớ ệ ẩ ạ ố ơ ị ự ệ ệ ộ
ti n BHXH đ đ m b o quy n l i lâu dài và h p pháp cho ng i lao đ ng, tề ể ả ả ề ợ ợ ườ ộ ừ
đ u năm đ n nay B o hi m xã h i đã th c hiên chi tr ch đ k p th i choầ ế ả ể ộ ự ả ế ộ ị ờ
các đ i t ng tham gia BHXH.ố ượ
Th c hi n chi tr l ng h u và tr c p BHXH cho các đ i t ng đúng kỳ, đự ệ ả ươ ư ợ ấ ố ượ ủ
s , đúng chính sách hi n hành, đ m b o an toàn ngu n kinh phí; xây d ng quiố ệ ả ả ồ ự
trình gi i quy t h ng ch đ BHXH rút ng n đ c th i gian phù h p v iả ế ưở ế ộ ắ ượ ờ ợ ớ
t ng ch đ , gi m thi u các gi y t , th t c không c n thi t cho ng i laoừ ế ộ ả ể ấ ờ ủ ụ ầ ế ườ
đ ng và đ n v , th c hi n chi tr khám ch a b nh k p th i, đúng qui đ nh vàộ ơ ị ự ệ ả ữ ệ ị ờ ị
đúng đ i t ng.ố ượ
2. Nh ng t n t i c n kh c ph c và nguyên nhânữ ồ ạ ầ ắ ụ .
2.1. Vi c s ng i tham gia còn ít đ c bi t là tình tr ng tr n tham gia,ệ ố ườ ặ ệ ạ ố
tr n đóng, n đ ng phí BHXH còn r t ph bi n.ố ợ ọ ấ ổ ế
* Hi n nay theo quy đ nh thì s lao đ ng b t bu c tham gia là r t l n song sệ ị ố ộ ắ ộ ấ ớ ố
ng i tham gia BHXH tính đ n th i đi m này là ch a cao. Tình tr ng tr nườ ế ờ ể ư ạ ố
tham gia BHXH c a các đ i t ng, đ c bi t là kh i doanh nghi p ngoài qu củ ố ượ ặ ệ ố ệ ố
doanh, nh ng công ty t nhân, c ph n, trách nhi m h u h n v a và nh làữ ư ổ ầ ệ ữ ạ ừ ỏ
t ng đ i cao. Th nh t là tình tr ng khai gi m, khai thi u s lao đ ng trongươ ố ứ ấ ạ ả ế ố ộ
doanh nghiêp, tr ng h p th hai là không tham gia hoàn toàn.ườ ợ ứ
T n t i tình tr ng trên m t ph n do s thi u tích c c c a ch s d ng laoồ ạ ạ ộ ầ ự ế ự ủ ủ ử ụ
đ ng, m t ph n do s qu n lí ch a ch t c a c quan ban ngành có liên quan.ộ ộ ầ ự ả ư ặ ủ ơ
Ch a có s ph i k t h p c n thi t gi a các đ n v qu n lí, bên c nh đó chư ự ố ế ợ ầ ế ữ ơ ị ả ạ ế
tài pháp lu t cũng ch a có nh ng bi n pháp s ph t nghiêm minh đ i v i tìnhậ ư ữ ệ ử ạ ố ớ
tr ng này, do nh ng ng i công nhân này làm m t th i gian ng n r i l i bạ ữ ườ ộ ờ ắ ồ ạ ỏ
vi c vì nhi u lý do khác nhau do đó r t khó cho vi c tham gia b o hi m. ệ ề ấ ệ ả ể
* Các doanh nghi p hi n nay trong vi c đóng phí BHXH v n di n ra tìnhệ ệ ệ ẫ ễ
tr ng khai gi m qu l ng c a doanh nghi p đ tr n đóng . Đ c bi t h n làạ ả ỹ ươ ủ ệ ể ố ặ ệ ơ
tình tr ng n đ ng, n ch m đóng còn nhi u. Tình tr ng trên còn t n t i là doạ ợ ọ ợ ậ ề ạ ồ ạ
c quan BHXH Vi t Nam ch a có nh ng bi n pháp qu n lí h u hi u, các quyơ ệ ư ữ ệ ả ữ ệ
đ nh v x ph t là ch a th c s nghiêm kh c.ị ề ử ạ ư ự ự ắ
2.2.Công tác đ u t b o t n và phát tri n qu tuy đã có thu nh ng còn h nầ ư ả ồ ể ỹ ư ạ
ch l i nhu n t đ u t còn r t nh .ế ợ ậ ừ ầ ư ấ ỏ
* V n đ đây là hi u qu đ ng v n b ra là ch a cao, lí do ch y u cácấ ề ở ệ ả ồ ố ỏ ư ủ ế
ho t đ ng đ u t còn theo ch đ nh c a Chính ph . Các quy đ nh v h ng m cạ ộ ầ ư ỉ ị ủ ủ ị ề ạ ụ
đ u t còn h n h p, hình th c đ u t đ n đi u. Các ngân hàng đ c phépầ ư ạ ẹ ứ ầ ư ơ ệ ượ
vay m i ch bó h p trong các ngân hàng Nhà n c: NH Nông nghi p và Phátớ ỉ ẹ ướ ệ
tri n nông thôn, NH Công th ng, NH Ngo i th ng, NH Đ u t và Phátể ươ ạ ươ ầ ư
tri n. Trong qu n lí đ u t BHXH Vi t Nam ch a có s phân đ nh tráchể ả ầ ư ệ ư ự ị
nhi m rõ ràng, ch a có b ph n chuyên môn qu n lí nghi p v này mà chệ ư ộ ậ ả ệ ụ ỉ
m i giao cho Ban K ho ch- tài chính đ m nhi m.ớ ế ạ ả ệ
* Ho t đ ng đ u t hi n nay v n hoàn toàn th đ ng, ch a ti p c n đ cạ ộ ầ ư ệ ẫ ụ ộ ư ế ậ ượ
v i nh ng d án l n, l i nhu n cao. Hi n nay lãi su t trung bình là r t th p,ớ ữ ự ớ ợ ậ ệ ấ ấ ấ
n u c nh hi n nay thì các bi n pháp đ u t b o toàn và tăng tr ng quế ứ ư ệ ệ ầ ư ả ưở ỹ
ch a đ đ khác ph c s m t cân đ i lâu dài c a qu BHXH trong t ngư ủ ể ụ ự ấ ố ủ ỹ ươ
lai. Tình hình tài chính khu v c m i n đ nh tr l i sau kh ng ho ng kinh tự ớ ổ ị ở ạ ủ ả ế
khu v c năm 1997, n n kinh t n c ta còn kém kh năng h p th v n đ u t .ự ề ế ướ ả ấ ụ ố ầ ư
Bên c nh đó th tr ng tài chính Vi t Nam ch a th c s n đ nh, t l l mạ ị ườ ệ ư ự ự ổ ị ỷ ệ ạ
phát m c t ng đ i cao. Nhà n c hi n nay đang th c hi n chính sách ti nở ứ ươ ố ướ ệ ự ệ ề
t th t ch t, t l lãi su t huy đ ng ti n g i th p.ệ ắ ặ ỷ ệ ấ ộ ề ử ấ
2.3. Trên th c t còn m t s h n ch khác nh :ự ế ộ ố ạ ế ư
- M c dù b lu t lao đ ng n c ta quy đ nh có hai lo i hình BHXH nh ngặ ộ ậ ộ ở ướ ị ạ ư
m i ch có đi u l v lo i hình BHXH b t bu c còn BHXH t nguy n v nớ ỉ ề ệ ề ạ ắ ộ ự ệ ẫ
mang tính tính ch t áp d ng th nghi m.ấ ụ ử ệ
- Hi n v n t n t i s l m d ng qu b o hi m thông qua chi tr cho tai n nệ ẫ ồ ạ ự ạ ụ ỹ ả ể ả ạ
giao thông; giá thu c trong qu n lý và cung ng qua BHXH còn gây nhi u ápố ả ứ ề
l c, đúng sai ch a rõ; đ i t ng tham gia b o hi m xã h i m i còn h n ch ...ự ư ố ượ ả ể ộ ớ ạ ế
- Đ i t ng ch a tham gia b o hi m xã h i b t bu c còn là m t s l ngố ượ ư ả ể ộ ắ ộ ộ ố ượ
không h nhề ỏ s đ n v và đ i t ng cũng nh m c ti n l ng đóng BHXHố ơ ị ố ượ ư ứ ề ươ
b t bu c năm sau cao h n năm tr c, chuă đánh giá đúng m c tình hình th cắ ộ ơ ướ ứ ự
hi n lu t BHXHệ ậ
- Th c t , t ng qu thu b o hi m xã h i b t bu c năm sau đ u cao h n nămự ế ổ ỹ ả ể ộ ắ ộ ề ơ
tr c nh ng th p h n t c đ đi u ch nh tăng m c l ng t i thi u và t ng sướ ư ấ ơ ố ộ ề ỉ ứ ươ ố ể ổ ố
đ i t ng tăng thêm. Đi u đó cho th y, vi c thu qu b o hi m xã h i b tố ượ ề ấ ệ ỹ ả ể ộ ắ
bu c v n th đ ng, ph thu c vào vi c đăng ký c a t ch c, doanh nghi pộ ẫ ụ ộ ụ ộ ệ ủ ổ ứ ệ
ch c quan qu n lý ch a ki m soát đ c.ứ ơ ả ư ể ượ
- vi c xác đ nh đ n v có s d ng lao đ ng ph i tham gia b o hi m xã h iệ ị ơ ị ử ụ ộ ả ả ể ộ
gi a các t nh là không th ng nh t. Hi n, có t nh d a vào s li u c a S kữ ỉ ố ấ ệ ỉ ự ố ệ ủ ở ế
ho ch đ u t cung c p r i ti n hành rà soát, có t nh l i d a vào s li u c aạ ầ ư ấ ồ ế ỉ ạ ự ố ệ ủ
ngành thu , t nh thì d a trên s li u th ng kê chung, cũng có t nh thì t ch cế ỉ ự ố ệ ố ỉ ổ ứ
ph i h p rà soát, đi u tra ... nh ng nhìn chung v n trên tinh th n th đ ngố ợ ề ư ẫ ầ ụ ộ
- Các đ n v b o hi m xã h i đ a ph ng ch n m và xác đ nh đ c khá chínhơ ị ả ể ộ ị ươ ỉ ắ ị ượ
xác s đ i t ng tham gia b o hi m xã h i thu c các c quan hành chính số ố ượ ả ể ộ ộ ơ ự
nghi p, doanh nghi p nhà n c, còn đ i v i các doanh nghi p khu v c ngoàiệ ệ ướ ố ớ ệ ự
nhà n c, thì ch a xác đ nh đ c đ y đ và không qu n lý đ c.. Th m chíướ ư ị ượ ầ ủ ả ượ ậ
vi c tr n đóng b o hi m xã h i x y ra c trong khu v c nhà n cệ ố ả ể ộ ả ả ự ướ
- M t b t c p n a đ c y ban v các v n đ xã h i ch ra là t c đ tăng thuộ ấ ậ ữ ượ Ủ ề ấ ề ộ ỉ ố ộ
qu b o hi m xã h i th p h n nhi u so v i t c đ tăng chi.xu h ng t t y uỹ ả ể ộ ấ ơ ề ớ ố ộ ướ ấ ế
s d n đ n ph i l y vào qu k t d đ b o đ m cân đ i thu chi h ng năm,ẽ ẫ ế ả ấ ỹ ế ư ể ả ả ố ằ
v lâu dài s d n t i m t an toàn qu b o hi m xã h iề ẽ ẫ ớ ấ ỹ ả ể ộ
- Ch a tìm đ c h ng đ u t t i u đ sinh l i cũng là m t trong nh ngư ượ ướ ầ ư ố ư ể ờ ộ ữ
h n ch đáng k trong v n đ s d ng ngu n v n t m th i nhàn r i. Hàngạ ế ể ấ ề ử ụ ồ ố ạ ờ ỗ
năm, s v n t n c a qu này khá cao nh ng ch a đ c s d ng t i đa choố ố ồ ủ ỹ ư ư ượ ử ụ ố
các m c đích sinh l i.ụ ợ
- Tình tr ng n đ ng b o hi m xã h i đã tr nên tr m tr ng m t s t nh,ạ ợ ọ ả ể ộ ở ầ ọ ở ộ ố ỉ
thành ph có s l ng doanh nghi p l n, t p trung nhi u khu công nghi p,ố ố ượ ệ ớ ậ ề ệ
nh h ng đ n quy n l i ng i lao đ ng, đ n chính sách an sinh xã h i lâuả ưở ế ề ợ ườ ộ ế ộ
dài.