Rủi ro và các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động tín dụng tài trợ xuất nhập
khẩu của ngân hàng thương mại ở Việt Nam
Tác giả
Lê Tuấn Anh
Rủi ro trong tín dụng tài trợ xuất nhập khẩu của ngân hàng thương mại
Rủi ro trong hoạt động tín dụng tài trợ XNK là một dạng rủi ro trong hoạt
động của ngân hàng thương mại. Đó là những biến cố bất thường, không
mong đợi xảy ra, dẫn đến tổn thất cho ngân hàng. Trong nền kinh tế thị
trường với xu hướng toàn cầu hoá ngày càng rõ rệt và quan hệ thương mại
quốc tế ngày càng được mở rộng thì đồng thời hoạt động XNK cũng đồng
thời cũng phát triển với quy mô ngày càng lớn. Điều này đóng vai trò quan
trọng trong việc phát huy lợi thế của các quốc gia trong quan hệ kinh tế đối
ngoại với các quốc gia khác. Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng của hoạt động
XNK thì vai trò của ngân hàng trong việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong
hoạt động XNK ngày càng lớn, và cũng do vậy những rủi ro với các ngân
hàng cũng ngày càng lớn hơn. những rủi ro tín dụng tài trợ XNK là rất đa
dạng và khó quản lý. Bởi vì khác với hoat động tín dụng thông thường, hoạt
động tín dụng tài trợ XNK chịu tác động của nhiều yếu tố ngẫu nhiên, bất
ngờ khó nắm bắt như: tình hình kinh tế, chính trị trên thế giới, các cuộc
khủng hoảng kinh tế chính trị ảnh hưởng rất lớn đến các quan hệ kinh tế đối
ngoại, tác động trực tiếp đến tâm lý, nhu cầu cũng như nguồn cùn cấp các
mặt hàng nhập khẩu. Bên cạnh đó, các yếu tố liên quan đến tỷ giá, yếu tố thời
vụ cũng ảnh hưởng đến giá trị hàng hoá XNK, qua đó tác động xấu đến hoạt
động của doanh nghiệp và ảnh hưởng đến lợi ích của ngân hàng, dẫn tới tổn
thất cho ngân hàng và nền kinh tế.
Như chúng ta đã biết,trong quan hệ XNk thường luôn có một phía đối tác
nước ngoài, và như vậy, các doanh nghiệp kinh doanh XNK trong nước cũng
như ngân hàng tài trợ rất khó nắm bát được tất cả các thông tin cần thiết về
đối tác một cách chính xác. Do đó, khả năng xảy ra rủi ro đã xảy ra thì tổn
thất không thể tránh khỏi đối với doanh nghiệp cũng như ngân hàng. Mặc dù,
về nguyên tắc trong hợp đồng tín dụng giữa ngân hàng và đơn vị được tài trợ
luôn có những điều khoản quy định roc ràng quyền hạn của ngân hàng cũng
như trách nhiệm của doanh nghiệp, các điều khoản này nhằm đảm bảo khả
năng trả nợ của doanh nghiệp và sử dụng vốn đúng mục đích, có hiệu quả.
Đông thời đơn vị được tài trợ cũng luôn phải có tài sản thế chấp đảm bảo
khoản vay. Tuy nhiên, những tài sản thế chấp này lại chính là lô hàng đó.
Thậm chí ngay cả khi hợp đồng XNK hàng hoá của doanh nghiệp là hoàn hảo
và doanh nghiệp thực hiện hợp đồng một cách suôn sẻ thì rủi ro vẫn có thể
xảy ra do sự vi phạn các điều khoản trong hợp đồng tín dụng, ngay cả khi các
đơn vị được tài trợ hoàn toàn có khả năng thực hiện các cam kết đó.
Xét một cách tổng thể, ta có thể thấy rằng, rủi ro trong tín dụng tài trợ XNK
cũng giống ngư của tín dụng ngân hàng nói chung nó luôn là một yếu tố bất
lợi, tiềm ẩn có thể xảy ra bất cứ lúc nào, với hậu quả không thể lường trước
được. Vị vậy, đòi hỏi các ngân hàng phải tìm ra biện pháp phòng ngừa, hạn
chế tối đa rủi ro và thiệt hại có thể xảy ra. Muốn vậy các ngân hàng phải têưjc
hiện có hiệu quả trong việc tìm hiểu thông tin về đối tác, về thị trường, về dự
báo và đưa ra các biện pháp phòng ngừa rủi ro.
Các biện pháp phải được thiết lập một cách đồng bộ và phải được thưc hiện
một cách nghiêm túc và có sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng chuyên
trách. Có như vậy mới có thể thực hiện tốt được công tác phòng ngừa ruỉ ro,
hạn chế tối đa tổn thất, thúc đẩy sự phát triển của hoạt động XNK nhằm tăng
nguồn thu ngoại tệ cho đất nước, đổi mới công nghệ, thúc đẩy nền kinh tế
phát triển.
Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động tín dụng tài trợ xuất nhập khẩu của
ngân hàng thương mại ở Việt Nam
Do việc cho vay có liên quan chặt chẽ đến cả ngân hàng và khách hàng mà nó
phục vụ, các chính sách cho vay phải được phác hoạ một cách cẩn thận sau
khi đã xem xét nhiều yếu tố. Sau đây là một số yếu tố quan trọng nhất ảnh
hưởng đến tín dụng tài trợ XNK của NHTM.
Chủ trương chính sách phát triển kinh tế xã hội của Nhà nước
Các hoạt động kinh tế nói chung và XNK nói riêng chịu tác động rất lớn bởi
chính sách chủ trương đường lối phát triển kinh tế của Nhà nước.
- Về mặt tích cực: chính sách vĩ mô của Nhà nước có thể tạo điều kiện cho
vay XNK của ngân hàng được mở rộng và phát triển. Nếu Nhà nước dùng
chính sách tiền tệ mở rộng thì NHTM được cấp thêm vốn dự trữ, khả năng
cho vay của ngân hàng sẽ gia tăng. Các ngân hàng có thể có chính sách cho
vay tự do hơn. Chính sách lãi suất linh hoạt, lãi suất thực dương luôn là đòn
bẩy thúc đẩy hoạt động tín dụng của ngân hàng. Hoạt động tín dụng tài trợ
XNK chủ yếu diễn ra theo hình thức cho vay bằng ngoại tệ. Vì vậy nếu Nhà
nước cho phép tập trung ngoại tệ vào ngân hàng, quản lý ngoại tệ một cách
chặt chẽ thì ngân hàng sẽ có nhiều nguồn ngoại tệ đáp ứng nhu cầu nhập máy
móc, thiết bị, nguyên liệu của nhà nhập khẩu.
- Về mặt tiêu cực: Chính sách kinh tế vĩ mô của Nhà nước có thể gây ra nhiều
rủi ro cho hoạt động tín dụng XNK của ngân hàng. Nếu Nhà nước không có
chiến lược hướng về xuất khẩu thì hoạt động kinh doanh của các doanh
nghiệp XNK rất hạn chế. Từ đó dẫn đến hoạt động cho vay của ngân hàng sẽ
ít đi lợi nhuận của ngân hàng sẽ giảm xuống. Khi Nhà nước áp đặt một hàng
rào thuế quan, phi thuế quan thì nó sẽ dẫn đến tăng giá của một số loại hàng
nhập khẩu, lượng hàng nhập khẩu giảm dẫn đến nhu cầu vay vốn giảm.
Ngoài ra, việc thay đổi nhỏ trong chính sách lãi suất, tỷ giá hối đoái cũng tác
động không ít đến hoạt động tín dụng tài trợ XNK của Ngân hàng. Môi
trường pháp không ổn định, cơ chế chính sách hay thay đổi làm ảnh hưởng
đến chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp, làm đảo lộn chính sách tín
dụng của từng ngân hàng. Đây chính là nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng
cho các NHTM.
Môi trường kinh tế chính trị, xã hội trong và ngoài nước
Đất nước, khu vực mà có nền kinh tế bị rơi vào khủng hoảng hoặc luôn luôn
bị chao đảo, biến động mạnh về kinh tế, chính trị dễ dẫn đến hoạt động tín
dụng của Ngân hàng bị thu hẹp. Ngược lại, nếu kinh tế ổn định sẽ dẫn đến
chính sách cho vay tự do hơn. Thực tiễn cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ
năm 1997 ở khu vực Đông Nam á đã chứng minh điều đó. Tất cả hoạt động
của các ngành các lĩnh vực của các quốc gia trong khu vực, đặc biệt hoạt
động của hệ thống ngân hàng đã bị ảnh hưởng sâu sắc. Hàng loạt ngân hàng
của Hàn Quốc, Nhật Bản, Malaysia bị tàn phá do không thu lại được các
khoản nợ, không cho vay được để bù đắp chi phí khi nhu cầu tín dụng của
khu vực giảm.
Tình hình chính trị xã hội chiến tranh cũng như thiên tia, dịch hoạ cũng là
một trong những nguyên nhân gây ra rủi ro bất khả kháng đối với các khoản
cho vay của Ngân hàng.
Khả năng ý thức thanh toán của doanh nghiệp XNK
Nhu cầu tín dụng của ngân hàng là yếu tố quyết định đến hoạt động tín dụng
ngân hàng được mở rộng hay thu hẹp. Song nếu có nhu cầu vay vốn để nhập
máy móc thiết bị từ nước ngoài để sản xuất hàng xuất khẩu nhưng khả năng
hoàn trả của doanh nghiệp không cao thì ngân hàng cũng sẽ không cho vay.
Mặt khác, khi ngân hàng cấp vốn cho vay các doanh nghiệp XNK, nhưng vì
một nguyên nhân nào đó các ngân hàng này gặp rủi ro trong quá trình hoạt
động kinh doanh (bị huỷ bỏ hợp đồng, hàng bị mất cắp giảm giá trị... ) làm
cho họ không thu hồi đủ vốn để trả lại các khoản vay cho ngân hàng. Đối với
ngân hàng khi mà có quá nhiều khách hàng đến hạn trả mà khôn có khả năng
thanh toán hoặc cố ý chây ỳ thiếu ý thức tôn trọng các điều khoản thoả thuận
trong hợp đồng tín dụng thì ngân hàng sẽ mất khả năng thanh toán của mình
thậm chí ngân hàng còn rơi vào tình trạng phá sản.