1
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1. Lý do chọn đề tài
Báo cáo tài chính (BCTC) cho biết tình hình hoạt động của công ty
niêm yết (CTNY) thông qua các chỉ tiêu tổng hợp tình hình tài chính: “Độ
tin cậy và chất lượng thông tin BCTC là nhân tố quan trọng tác động trực
tiếp đến các quyết định của nhà đầu tư (NĐT). Nếu gian lận BCTC xảy ra vì
lợi ích cá nhân/tổ chức sẽ dẫn đến những sai lầm trong việc đưa ra quyết
định, điều này có thể khiến cho các cổ đông phải chịu những tổn thất nặng
nề về mặt kinh tế” (Vũ Thị Thục Oanh, 2018). Những năm gần đây, đặc biệt
là sau phá sản hàng loạt các công ty hàng đầu thế giới bị vào đầu thế kỷ XXI
thì gian lận BCTC là một trong những nguyên nhân chính thường xuyên được
nhắc tới như: Lucent, Waste Management, Enron, Tyco, Worldcom, Global
Crossing, Xerox, Raytheon, Sunbeam, Rite Aid, Micro Strategy, Adelphia
và Qwest,... Nhiều nghiên cứu nhằm tìm kiếm nguyên nhân sự sụp đổ của
các công ty trên được thực hiện và đều cho rằng các nhà quản lý cấp cao các
công ty trên gồm giám đốc điều hành, giám đốc tài chính được cho có liên
quan đến việc chỉnh sửa số liệu trên BCTC (Nguyễn Tiến Hùng & Võ Hồng
Đức, 2017). Tại Việt Nam, gian lận BCTC được xác định qua chỉ báo chênh
lệch lợi nhuận sau thuế (LNST) trước và sau kiểm toán với tỷ lệ rất cao tại
các CTNY. Theo thống kê Vietstock trên HOSE, HNX, UPCoM tính đến
06/04/2023, có tổng cộng 447 DN phi tài chính điều chỉnh LNST sau kiểm
toán: 155 DN tăng lãi, 214 DN giảm lãi, 47 DN tăng lỗ, 16 DN giảm lỗ, 11
DN có lãi chuyển thành lỗ và 4 DN chuyển lỗ thành lãi (Thế Mạnh, 2023).
Trong bối cảnh nghiên cứu tác động của gian lận BCTC đến GTDN,
vai trò HĐQT rất quan trọng, đặc biệt là trong việc giám sát, phê duyệt và
công bố thông tin tài chính. Vai trò điều tiết của HĐQT tại các DN được quy
định rõ trong các văn bản pháp luật như Luật Doanh nghiệp 2020 (Luật số
59/2020/QH14, ban hành ngày 17/06/2020, có hiệu lực từ 1/1/2021), Luật
chứng khoán 2019 (Luật số 54/2019/QH14, ban hành ngày 26/11/2019, có
hiệu lực từ 1/1/2021) và Thông tư 96/2020/TT-BTC (ban hành ngày
16/11/2020 và có hiệu lực từ 1/1/2021). HĐQT có trách nhiệm giám sát toàn
diện hoạt động DN bao gồm tổ chức hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB),
giám sát việc lập BCTC và phê duyệt thông tin trước khi công bố. Điều 153,
Luật Doanh nghiệp 2020 quy định HĐQT chịu trách nhiệm giám sát mọi
hoạt động kinh doanh và KSNB. Thực tế, nhiều vụ việc tại Việt Nam gần
đây đã minh chứng rõ vai trò HĐQT trong quản trị rủi ro tài chính: (i) Tại
CTCP Tập đoàn FLC (vi phạm Điều 153, Luật Doanh nghiệp 2020; Điều 8,
Luật chứng khoán 2019 về công bố thông tin tài chính minh bạch); (ii) Tại
CTCP Đầu tư và Công nghiệp Tân Tạo (vi phạm quy định về công bố thông
tin tài chính chính xác tại Điều 134, Luật Doanh nghiệp 2020; Điều 7, Thông
