B TRÍ M T B NGỐ Ặ Ằ
Trong ph n này tr c h t chúng ta s xem xét nh ng lý do nh h ng đ n quy tầ ướ ế ẽ ữ ả ưở ế ế
đ nh v m t b ng thi t b . M i m t doanh nghi p - t c a hàng l đ n nhà máy thépị ề ặ ằ ế ị ỗ ộ ệ ừ ử ẻ ế
có nh ng v n đ b trí thi t b liên quan đ n nh ng lý do này. Th hai là nh ng quiữ ấ ề ố ế ị ế ữ ứ ữ
trình s n xu t, g m nh ng v n đ cho phép chúng ta xác đ nh và phân lo i các quiả ấ ồ ữ ấ ề ị ạ
trình s n xu t. H c viên sau khi h c môn này ph i bi t đ c s khác nhau gi a m tả ấ ọ ọ ả ế ượ ự ữ ộ
phân x ng b trí theo qui trình và m t phân x ng b trí theo ch c năng: Gi a m tưở ố ộ ưở ố ứ ữ ộ
qui trình liên t c và h u h t nh ng qui trình s n xu t khác; và gi a s n xu t hàng lo tụ ầ ế ữ ả ấ ữ ả ấ ạ
và s n xu t chuyên bi t. Ph n ti p theo c a ch ng trình này bàn v nh ng quy tả ấ ệ ầ ế ủ ươ ề ữ ế
đ nh t ng quan trong vi c xác đ nh ki u b trí nào là thích h p nh t cho t i nh ngị ổ ệ ị ể ố ợ ấ ớ ữ
quy t đ nh chi ti t h n v vi c thi t k b trí. Trong vi c b trí theo s n ph m, đi uế ị ế ơ ề ệ ế ế ố ệ ố ả ẩ ề
này có nghĩa là làm sao cân b ng m t dây chuy n l p ráp. Đ i v i vi c b trí theo quiằ ộ ề ắ ố ớ ệ ố
trình, chúng tôi s cung c p nh ng gi i pháp th c t có th đôi khi không chính th ngẽ ấ ữ ả ự ế ể ố
nh ng l i có th h tr t t cho vi c b trí. Ph ng pháp thì r t h u d ng, nh ngư ạ ể ỗ ợ ố ệ ố ươ ấ ữ ụ ư
không ph i là có th áp d ng m t cách tuy t đ i. Khi nói đ n ph ng pháp th đúngả ể ụ ộ ệ ố ế ươ ử
sai, là chúng ta đ c p đ n vi c thi t k công vi c ch không ph i là gi i pháp choề ậ ế ệ ế ế ệ ứ ả ả
công vi c. Trong ph n này chúng tôi cũng đ c p đ n nh ng nguyên lý luân chuy nệ ầ ề ậ ế ữ ể
v t li u. Chi phí luân chuy n v t li u là khác nhau đ i v i nh ng cách b trí khácậ ệ ể ậ ệ ố ớ ữ ố
nhau.
1. T ng quát v b trí m t b ngổ ề ố ặ ằ
Các quy t đ nh v phân b và b trí thi t b là đ c bi t quan tr ng b i nh ngế ị ề ố ố ế ị ặ ệ ọ ở ữ
ng d ng lâu dài c a chúng. S r t t n kém khi ph i thi t k l i m t m t b ng. Sứ ụ ủ ẽ ấ ố ả ế ế ạ ộ ặ ằ ự
thay đ i v nhu c u đòi h i nh ng thay đ i v kh năng đáp ng (nh chúng ta đãổ ề ầ ỏ ữ ổ ề ả ứ ư
bi t, trong dài h n năng l c s n xu t đ c xác đ nh b i s l ng thi t b ; vi c b tríế ạ ự ả ấ ượ ị ở ố ượ ế ị ệ ố
nh ng thi t b này làm cho kh năng t t h n). S n ph m có th đ c thi t k l i,ữ ế ị ả ố ơ ả ẩ ể ượ ế ế ạ
ho c m t s n ph m có th đ c đ a vào ho c lo i ra kh i m t nhóm s n ph m. Cóặ ộ ả ẩ ể ượ ư ặ ạ ỏ ộ ả ẩ
th có s thay đ i trong công ngh ch t o s n ph m.ể ự ổ ệ ế ạ ả ẩ
Trong b t kỳ doanh nghi p nào, đ đ t đ c vi c b trí t t m t b ng nhà qu nấ ệ ể ạ ượ ệ ố ố ặ ằ ả
lý c n quan tâm đ n năm y u t sau:ầ ế ế ố
•Chi phí s n xu t/d ch v ; ả ấ ị ụ
•Hi u qu c a ho t đ ng; ệ ả ủ ạ ộ
•Kh năng thích ng trong vi c thay đ i s n ph m d ch v ; ả ứ ệ ổ ả ẩ ị ụ
•Ch t l ng; và ấ ượ
•Ng i lao đ ng đ t ch t l ng cao. ườ ộ ạ ấ ượ
1.1 M t b ng nh h ng đ n ho t đ ng nh th nàoặ ằ ả ưở ế ạ ộ ư ế
Chi phí s n xu t b tăng lên n u vi c b trí đòi h i tăng l ng d tr (làm tăngả ấ ị ế ệ ố ỏ ượ ự ữ
chi phí qu n lý chúng), d đoán không đ hàng d tr (làm ch m các ho t đ ng). Vi cả ự ủ ự ữ ậ ạ ộ ệ
b trí m t b ng nh h ng đ n hi u qu s n xu t thông qua tác đ ng c a nó lên vi cố ặ ằ ả ưở ế ệ ả ả ấ ộ ủ ệ
s d ng nguyên li u, th i gian và trên h t là không gian đ c s d ng. Tính linh ho tử ụ ệ ờ ế ượ ử ụ ạ
s n xu t nói đ n kh năng đi u ch nh các ph ng pháp s n xu t, vi c thi t k s nả ấ ế ả ề ỉ ươ ả ấ ệ ế ế ả
ph m, s n l ng ho c ch ng lo i s n ph m ho c lo i hình d ch v . Các cách b tríẩ ả ượ ặ ủ ạ ả ẩ ặ ạ ị ụ ố
khác nhau t o đi u ki n b o đ m s phù h p cho công vi c có t m quan tr ng đ cạ ề ệ ả ả ự ợ ệ ầ ọ ặ
bi t đ i v i ho t đ ng d ch v , n i di n ra nh ng giao d ch tr c ti p trong môi tr ngệ ố ớ ạ ộ ị ụ ơ ễ ữ ị ự ế ườ
đòi h i an toàn và t p trung. Khi b trí m t b ng ph i cân nh c đ n nh ng y u t trênỏ ậ ố ặ ằ ả ắ ế ữ ế ố
cũng nh khuynh h ng b nhàm chán khi ng i lao đ ng ph i luôn l p đi l p l i m tư ướ ị ườ ộ ả ặ ặ ạ ộ
nhi m v nào đó.ệ ụ
1.2. B trí hi n v tố ệ ậ
B trí m t b ng là vi c s p x p m i th c n thi t cho s n xu t ho c d ch vố ặ ằ ệ ắ ế ọ ứ ầ ế ả ấ ặ ị ụ
bao g m máy móc thi t b , con ng i, nguyên li u, và c thành ph m. Nh ng tiêuồ ế ị ườ ệ ả ẩ ữ
chu n cho m t m t b ng t t liên quan m t thi t đ n con ng i (nhân viên và kháchẩ ộ ặ ằ ố ậ ế ế ườ
hàng), nguyên li u (thô, đã x lý, và s ch ), máy móc, và nh ng m i t ng quan gi aệ ử ơ ế ữ ố ươ ữ
chúng. Vì th tr c h t chúng ta s bàn đ n nh ng m c tiêu chung c a vi c thi t kế ướ ế ẽ ế ữ ụ ủ ệ ế ế
m t b ng. Sau đó chúng ta s xét đ n các cách b trí căn b n và vi c đáp ng nh ngặ ằ ẽ ế ố ả ệ ứ ữ
m c tiêu nêu trên.ụ
2. Các cân nh c khi b trí m t b ngắ ố ặ ằ
M c tiêu chung c a vi c b trí m t b ng thi t b là b o đ m ho t đ ng v i chiụ ủ ệ ố ặ ằ ế ị ả ả ạ ộ ớ
phí r nh t có th đ c. Có m t vài nhân t t o nên chi phí s n xu t (khác v i chi phíẻ ấ ể ượ ộ ố ạ ả ấ ớ
nguyên li u) m t cách tr c ti p cũng nh gián ti p. Nh ng nhân t này c n đ c quanệ ộ ự ế ư ế ữ ố ầ ượ
tâm hàng đ u trong quá trình ra quy t đ nh b trí. B ng 4.1 ch ra nh ng lĩnh v c quanầ ế ị ố ả ỉ ữ ự
tâm khác nhau trong quá trình này. C th h n chúng ta s t p trung vào nh ng v n đụ ể ơ ẽ ậ ữ ấ ề
sau:
•S l u chuy n c a nguyên li u; ự ư ể ủ ệ
•Đi m đ ng; ể ứ ọ
•S đ c l p c a máy móc; ự ộ ậ ủ
•An toàn và tinh th n làm vi c c a ng i lao đ ng; ầ ệ ủ ườ ộ
•Vi c l a ch n thi t b ; và ệ ự ọ ế ị
•Tính linh ho t c a h th ng. ạ ủ ệ ố
S luân chuy n c a nguyên li uự ể ủ ệ
Trong m t h th ng s n xu t tiêu bi u, nguyên li u đ c di chuy n t côngộ ệ ố ả ấ ể ệ ượ ể ừ
đo n này đ n công đo n khác trong su t toàn b quá trình s n xu t, t khâu ti p nh nạ ế ạ ố ộ ả ấ ừ ế ậ
nguyên li u đ n vi c phân ph i s n ph m. Cũng t ng t nh v y trong ho t đ ngệ ế ệ ố ả ẩ ươ ự ư ậ ạ ộ
d ch v , khách hàng (ho c yêu c u) di chuy n qua các giai đo n trong h th ng. Vi cị ụ ặ ầ ể ạ ệ ố ệ
di chuy n c a nguyên li u ho c khách hàng không t o ra l i nhu n. Không có s tăngể ủ ệ ặ ạ ợ ậ ự
giá tr trong vi c di chuy n nh ng trên th c t còn ph i t n chi phí cho chúng. D th yị ệ ể ư ự ế ả ố ễ ấ
nh t đó là chi phí v n hành máy và l ng tr cho công nhân đ đi chuy n nguyên li u,ấ ậ ươ ả ể ể ệ
gi m vi c di chuy n có nghĩa là gi m đ c chi phí tr c ti p này. Cũng nh v y, càngả ệ ể ả ượ ự ế ư ậ
ph i di chuy n nhi u nguyên li u và khách hàng thì kh năng x y ra tai n n càng cao,ả ể ề ệ ả ả ạ
mà khi tai n n x y ra thì s làm tăng chi phí. Vi c di chuy n càng nhi u càng d gây raạ ả ẽ ệ ể ề ễ
đ v , nguy hi m, ho c h h ng hàng hoá và, t ng t nh v y, gi y t cũng d bổ ỡ ể ặ ư ỏ ươ ự ư ậ ấ ờ ễ ị
th t l c. Cùng v i vi c đ v và th t l c là kh năng gây th ng t n cho ng i làmấ ạ ớ ệ ổ ỡ ấ ạ ả ươ ổ ườ
vi c. M t v n đ khác có th n y sinh cùng v i vi c d tr thi u nguyên li u. Cu iệ ộ ấ ề ể ả ớ ệ ự ữ ế ệ ố
cùng vi c ch m tr trong luân chuy n nguyên li u có th gây ra b t mãn trong kháchệ ậ ễ ể ệ ể ấ
hàng và gi m doanh s .ả ố
B ng 4.1. Các nhân t trong vi c ch n l a cách b tríả ố ệ ọ ự ố
Tiêu chu n có th dùng ẩ ể Gi i thíchả
1D dàng thu h p ho c mễ ẹ ặ ở
r ng trong t ng lai. ộ ươ
Có th d dàng tăng ho c gi m không gian c nể ễ ặ ả ầ
s d ng?ử ụ
2Kh năng thích nghi và thayả
đ i ổ
Vi c b trí có th d dàng thích ng v i s thayệ ố ể ễ ứ ớ ự
đ i v ch ng lo i và s đa d ng c a s n ph mổ ề ủ ạ ự ạ ủ ả ẩ
mà không c n s p s p l i?ầ ắ ế ạ
3Tính linh ho t c a m t b ng ạ ủ ặ ằ M c đ d dàng thay đ i cách b trí khi c n đápứ ộ ễ ổ ố ầ
ng s thay đ i nh th nào?ứ ự ổ ư ế
4Hi u qu c a vi c di chuy n ệ ả ủ ệ ể nh h ng nh th nào đ n k t qu ho t đ ngẢ ưở ư ế ế ế ả ạ ộ
s n xu t ho c các b c di chuy n c a nguyênả ấ ặ ướ ể ủ
li u, gi y t , hay con ng i.ệ ấ ờ ườ
5H qu c a thi t b nângệ ả ủ ế ị
chuy n v t li u ể ậ ệ
Có th s d ng và qu n lý h th ng nâng chuy n,ể ử ụ ả ệ ố ể
thi t b , container d dàng đ n gi n?ế ị ễ ơ ả
6Hi u qu t n kho ệ ả ồ Hi u qu c a vi c t n kho nh th nào?ệ ả ủ ệ ồ ư ế
7Hi u qu s d ng không gian ệ ả ử ụ Bao nhiêu di n tích sàn và không gian đ c sệ ượ ử
d ng?ụ
8Hi u qu c a t t c các d chệ ả ủ ấ ả ị
v cung c p ụ ấ
Khu v c cung c p có đ c s p x p đ ph c vự ấ ượ ắ ế ể ụ ụ
t t nh t cho khu v c s n xu t?ố ấ ự ả ấ
9nh h ng đ i v i an toàn vàẢ ưở ố ớ
qu n lý c s v t ch t ả ơ ở ậ ấ
nh h ng c a b trí đ i v i tai n n và s s chẢ ưở ủ ố ố ớ ạ ự ạ
s ?ẽ
10 nh h ng đ i v i đi u ki nẢ ưở ố ớ ề ệ
làm vi c và s tho mãn c aệ ự ả ủ
ng i làm vi c ườ ệ
Vi c b trí đóng góp nh th nào trong vi c t oệ ố ư ế ệ ạ
nên m t môi tr ng làm vi c thu n l i?ộ ườ ệ ậ ợ
11 S d dàng trong vi c đi uự ễ ệ ề
khi n và ki m soát ể ể
Vi c b trí s giúp cho ng i qu n đ c h ngệ ố ẽ ườ ả ố ướ
d n và ki m soát ho t đ ng d dàng?ẫ ể ạ ộ ễ
12 Giá tr khuy ch tr ng đ i v iị ế ươ ố ớ
công chúng và chính quy nề
Vi c b trí có lôi cu i và h p d n đ làm n i b tệ ố ố ấ ẫ ể ổ ậ
hình t ng c a công ty?ượ ủ
13 nh h ng đ i v i ch t l ngẢ ưở ố ớ ấ ượ
s n ph m và nguyên li u ả ẩ ệ
nh h ng c a vi c b trí đ i v i ch t l ngẢ ưở ủ ệ ố ố ớ ấ ượ
s n ph m đ n m c nào?ả ẩ ế ứ
14 nh h ng đ i v i công tácẢ ưở ố ớ
b o trìả
Vi c b trí s h tr hay ngăn c n vi c b o trì ệ ố ẽ ỗ ợ ả ệ ả ở
m c nào?ứ
15 Phù h p v i t ch c nhà máy ợ ớ ổ ứ M t b ng s thích h p v i c u trúc c a t ch cặ ằ ẽ ợ ớ ấ ủ ổ ứ
nh th nào?ư ế
16 S d ng thi t b ử ụ ế ị Thi t b đ c s d ng đ n m c nào?ế ị ượ ử ụ ế ứ
17 nh h ng đ i v i an ninh Ả ưở ố ớ Vi c b trí giúp ki m soát vi c tr m c p nh thệ ố ể ệ ộ ắ ư ế
nào?
18 S d ng các đi u ki n tử ụ ề ệ ự
nhiên
Vi c b trí có thu n l i nh th nào v m t đi uệ ố ậ ợ ư ế ề ặ ề
ki n t nhiên?ệ ự
19 Kh năng đáp ng v côngả ứ ề
su t ấ
Vi c b trí có đáp ng t t nhu c u v s n l ng?ệ ố ứ ố ầ ề ả ượ
20 S t ng thích đ i v i kự ươ ố ớ ế
ho ch dài h n ạ ạ
Vi c b trí t ng thích v i k ho ch dài h n đ nệ ố ươ ớ ế ạ ạ ế
đâu?
3. Quá trình s n xu tả ấ
Chúng ta đã đ c p đ n hai qui trình s n xu t khác nhau - đó là s n xu t liên t cề ậ ế ả ấ ả ấ ụ
và gián đo n. Bây gi chúng ta s làm rõ h n chi ti t c a nh ng lo i hình này. V cănạ ờ ẽ ơ ế ủ ữ ạ ề
b n s phân chia c a chúng ta d a trên hai đ c tính, đó là vi c s p x p các ho t đ ngả ự ủ ự ặ ệ ắ ế ạ ộ
và m c đ l p l i c a các ho t đ ng, hai đ c tính này có quan h t ng h v i nhau.ứ ộ ặ ạ ủ ạ ộ ặ ệ ươ ỗ ớ
3.1 Đ c tính c a vi c s d ng v t li uặ ủ ệ ử ụ ậ ệ
Trong m t “phân x ng b trí theo dòng v t li u”, các y u t đ u vào đ c v nộ ưở ố ậ ệ ế ố ầ ượ ậ
chuy n theo cùng đ ng nh nhau. Ng i và máy hoàn t t thao tác gia công trên m iể ườ ư ườ ấ ỗ
đ u vào c a v t li u. Trong m t s tr ng h p, nh ng thao tác này là đ ng nh t tuyầ ủ ậ ệ ộ ố ườ ợ ữ ồ ấ
chúng không đ n gi n là cùng lo i v i nhau. Nh ng tr ng h p này bao g m s n xu tơ ả ạ ớ ữ ườ ợ ồ ả ấ
hàng lo t (ví d nh s n xu t xe h i, máy tính cá nhân) và m t s công vi c d ch vạ ụ ư ả ấ ơ ộ ố ệ ị ụ
kinh doanh.
Trong nh ng tr ng h p khác thì chu i ho t đ ng là nh nhau, nh ng cũng cóữ ườ ợ ỗ ạ ộ ư ư
s khác nhau v đ c thù và th i gian cho m i ho t đ ng. Phòng c p c u c a b nhự ề ặ ờ ỗ ạ ộ ấ ứ ủ ệ
vi n là m t ví d c a lo i b trí theo dòng v t li u. Chu trình cho các b nh nhân làệ ộ ụ ủ ạ ố ậ ệ ệ
đăng ký, ch n đoán, và l p hoá đ n, nh ng nh ng ho t đ ng th t s trong ba quá trìnhẩ ậ ơ ư ữ ạ ộ ậ ự
này là khác nhau tuỳ thu c theo yêu c u c a m i ng i b nh.ộ ầ ủ ỗ ườ ệ
Trong m t phân x ng b trí theo công vi c - c a hàng công vi c, m i đ u vàoộ ưở ố ệ ử ệ ỗ ầ
qua h th ng theo m t đ ng khác nhau. Ví d nh xí nghi p s n xu t đ g , b nhệ ố ộ ườ ụ ư ệ ả ấ ồ ỗ ệ
vi n, x ng in, tr ng đ i h c. Lo i hình b trí này th ng s n xu t hàng đ n chi cệ ưở ườ ạ ọ ạ ố ườ ả ấ ơ ế
ho c v i s l ng ít.ặ ớ ố ượ
3.2 Vi c l p l i c a các ho t đ ngệ ặ ạ ủ ạ ộ
Chúng ta s phân lo i vi c chuy n đ i c a các h th ng s n xu t theo m c đẽ ạ ệ ể ổ ủ ệ ố ả ấ ứ ộ
l p l i c a các công vi c. Đ u trên c a d i phân lo i là h th ng s n xu t liên t c, nóặ ạ ủ ệ ầ ủ ả ạ ệ ố ả ấ ụ
bao g m nh ng chuy n đ i x y ra liên t c. Ví d cho nh ng h th ng trên là s n xu tồ ữ ể ổ ả ụ ụ ữ ệ ố ả ấ
d c ph m và hoá ch t, khai thác và l c d u, s n xu t s n. Nh ng ngành công nghi pượ ẩ ấ ọ ầ ả ấ ơ ữ ệ
s n xu t liên t c là công nghi p ch bi n. m c đ d i đó là s n xu t theo dâyả ấ ụ ệ ế ế Ở ứ ộ ướ ả ấ
chuy n l p ráp, hay s n xu t hàng lo t. Ví d cho s n xu t hàng lo t bao g m s nề ắ ả ấ ạ ụ ả ấ ạ ồ ả
xu t xe h i, bóng đèn, đinh vít. M c đ k ti p là s n xu t theo lô, n i mà s n ph mấ ơ ứ ộ ế ế ả ấ ơ ả ẩ
đ c s n xu t theo lô hay đ t. Nh ng ví d c a lo i này là máy bay, các l p đ i h c,ượ ả ấ ợ ữ ụ ủ ạ ớ ạ ọ
hay n u ăn t i nhà hàng. Lo i cu i cùng đó là s n xu t đ n chi c, hay d án, n i màấ ạ ạ ố ả ấ ơ ế ự ơ
các đ n v ch đ c ch bi n m i cái m t l n. Ví d nh vi c ch a b nh, vi c xâyơ ị ỉ ượ ế ế ỗ ộ ầ ụ ư ệ ữ ệ ệ
d ng m t nhà máy, ho c phát tri n m t s n ph m m i.ự ộ ặ ể ộ ả ẩ ớ
Các lo i trong d i liên quan đ n nhau theo cách sau: Khi chúng ta di chuy n d cạ ả ế ể ọ
theo d i t h th ng s n xu t liên t c đ n s n xu t đ n chi c, là chúng ta đã tăngả ừ ệ ố ả ấ ụ ế ả ấ ơ ế