BỘ Y TẾ BỆNH VIỆN BẠCH MAI
TÀI LIỆU ĐÀO TẠO
CHỐNG ĐỘC CHUYÊN SÂU (DÀNH CHO ĐÀO TẠO LIÊN TỤC)
HÀ NỘI - 2011
Trải qua hơn 100 năm xây dựng và phát triển, Bệnh viện Bạch Mai đã trở thành địa chỉ tin cậy của hàng triệu người dân Việt Nam khi họ cần được chăm sóc sức khoẻ và của hàng ngàn cán bộ y tế khi họ cần được nâng cao kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp. Bệnh viện đã nỗ lực hỗ trợ các bệnh viện tuyến trước thông qua công tác đào tạo, chỉ đạo tuyến, tăng cường cán bộ y tế về cơ sở và đặc biệt triển khai mô hình bệnh viện vệ tinh.
Đề án “Xây dựng một số Bệnh viện vệ tinh của Bệnh viện Bạch Mai” được triển khai từ tháng 8/2009 theo Quyết định số 2741/QĐ-BYT ngày 30/7/2009 của Bộ trưởng Bộ Y tế. Mục đích của Đề án là nâng cao năng lực chuyên môn, quản lý cho cán bộ y tế và tăng cường chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh tại các bệnh viện tuyến tỉnh một cách bền vững, đáp ứng và phục vụ tốt hơn nhu cầu của người bệnh ngay tại cơ sở, góp phần giảm tải cho các bệnh viện tuyến trung ương.
Một trong các mục tiêu ưu tiên của Đề án là chuẩn hoá hoạt động đào tạo, chỉ đạo tuyến thông qua áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế ISO 9001:2008; đặc biệt là biên soạn, chuẩn hoá các chương trình, tài liệu đào tạo liên tục về các lĩnh vực lâm sàng và cận lâm sàng thuộc Đề án. Các chương trình và tài liệu đào tạo đã được phê duyệt bởi Hội đồng Khoa học của Bộ Y tế để áp dụng rộng rãi trong các cơ sở đào tạo y học. Đến nay gần 100 khung chương trình, tài liệu đào tạo đã được biên soạn, chuẩn hóa.
Sách “Chống độc chuyên sâu” được biên soạn trên cơ sở chương trình đã được Hội đồng khoa học Bộ Y tế thẩm định và phê duyệt, theo phương châm: kiến thức cơ bản, hệ thống; nội dung chính xác, khoa học; cập nhật các tiến bộ khoa học, kỹ thuật hiện đại và thực tiễn của Việt Nam. Sách được biên soạn bởi các Giáo sư, Tiến sỹ, Bác sỹ đang công tác tại Bệnh viện Bạch Mai và đã được Bộ Y tế ban hành theo công văn số 726/BYT-K2ĐT ngày 20/02/2012.
Ban Điều hành Đề án Bệnh viện vệ tinh của Bệnh viện Bạch Mai xin chân thành cảm ơn các tác giả đã dành nhiều công sức hoàn thành cuốn sách; xin cảm ơn các Giáo sư, Tiến sỹ trong Hội đồng khoa học đã đọc phản biện, nhận xét và góp nhiều ý kiến quý báu cho việc hoàn thiện cuốn sách này.
Chúng tôi mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, các học
viên và độc giả để cuốn sách được hoàn chỉnh hơn trong lần xuất bản sau.
Xin trân trọng cảm ơn!
LỜI GIỚI THIỆU
TRƯỞNG BAN ĐIỀU HÀNH ĐỀ ÁN
GIÁM ĐỐC BỆNH VIỆN BẠCH MAI
TS. NGUYỄN QUỐC ANH
Bệnh viện Bạch Mai là một bệnh viện đa khoa hoàn chỉnh hạng đặc biệt đầu
tiên trong cả nước với bề dày lịch sử trên 100 năm. Bệnh viện có nhiều chuyên khoa
đầu ngành, hệ thống trang thiết bị khám chữa bệnh hiện đại, đội ngũ thầy thuốc giỏi,
giàu kinh nghiệm. Bên cạnh đó, Bệnh viện là cơ sở đào tạo, thực tập cho cán bộ y tế trong cả nước và là cơ sở thực hành chính của trường Đại học Y Hà Nội.
Các bác sỹ công tác tại y tế cơ sở về lĩnh vực chống độc không chỉ có nhu
cầu đào tạo về các loại ngộ độc cụ thể thường gặp, mà còn cần các kiến thức tổng
hợp, kỹ năng thực hành có hệ thống và liên tục được cập nhật về lĩnh vực này.
Cuốn sách “Chống độc chuyên sâu” biên soạn dựa trên chương trình đào
tạo chống độc chuyên sâu với thời lượng 01 tháng đã được Bộ Y tế phê duyệt. Cuốn
sách cập nhật những kiến thức về chống độc, bao gồm 7 bài giảng lý thuyết, các bài
thực hành và thực tập lâm sàng nhằm cung cấp những kiến thức, kỹ năng và thái độ
về chống độc ở mức độ chuyên sâu cho các bác sỹ đã hoàn thành chương trình
chống độc cơ bản 3 tháng và chống độc nâng cao 02 tháng; ngoài ra, cũng có thể
dành cho các chuyên ngành y học khác tham khảo.
Các bài viết được chọn lọc dựa trên cơ sở thực tiễn của Việt Nam. Tuy nhiên
do nghiên cứu về ngộ độc trong nước còn chưa nhiều nên nhiều chỗ không tránh khỏi
phụ thuộc vào tài liệu nước ngoài. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các
độc giả trong quá trình sử dụng để lần xuất bản sau sách được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
LỜI NÓI ĐẦU
BAN BIÊN SOẠN
CHỈ ĐẠO BIÊN SOẠN
Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai
Trưởng Ban Điều hành Đề án các bệnh viện vệ tinh
BAN CHỈ ĐẠO: 1. TS.BS. Nguyễn Quốc Anh
2. GS.TS.BS. Trương Việt Dũng
Vụ trưởng Vụ Khoa học và Đào tạo - Bộ Y tế
Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai
Giám đốc Dự án Đào tạo và Chỉ đạo tuyến - Đề án các bệnh viện vệ tinh
3. PGS.TS.BS. Đỗ Doãn Lợi
Nguyên Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai
Phó trưởng Ban Điều hành Đề án các bệnh viện vệ tinh
4. PGS.TS.BS. Trần Thúy Hạnh
BAN THƯ KÝ: 1. TS. Phí Thị Nguyệt Thanh
Vụ Khoa học và Đào tạo - Bộ Y tế
Phó giám đốc Trung tâm Đào tạo và Chỉ đạo tuyến - Bệnh viện Bạch Mai
2. ThS.BS. Vũ Trí Tiến
Trung tâm Đào tạo và Chỉ đạo tuyến - Bệnh viện Bạch Mai
3. BS. Vũ Văn Nhân
Trung tâm Đào tạo và Chỉ đạo tuyến - Bệnh viện Bạch Mai
4. BS. Bùi Trung Dũng
5. ThS.BS. Nguyễn Trung Nguyên
Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai
BAN BIÊN SOẠN
CHỦ BIÊN: TS.BS. PHẠM DUỆ
Giám đốc Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai
1. PGS.TS.BS. BẾ HỒNG THU
CÁC THÀNH VIÊN THAM GIA BIÊN SOẠN:
2. TS.BS. HÀ TRẦN HƯNG
Phó Giám đốc Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai
3. BSCKII. ĐẶNG THỊ XUÂN
Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai
4. ThS.BS. NGUYỄN TRUNG NGUYÊN
Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai
Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai
MỤC LỤC
1 Bài 1. Động học của chất độc
Nguyễn Trung Nguyên
26 Bài 2. Ngộ độc kim loại nặng thường gặp
Hà Trần Hưng
36 Bài 3. Ngộ độc cây độc
Nguyễn Trung Nguyên
55 Bài 4. Co giật do ngộ độc
Đặng Thị Xuân
77 Bài 5. Các thuốc giải độc dùng trong điều trị ngộ độc
Phạm Duệ
88 Bài 6. Lọc máu trong ngộ độc
Bế Hồng Thu
100 Bài 7. Cấp cứu thảm họa ngộ độc
Nguyễn Trung Nguyên
120 Tự lượng giá
CÁC TỪ VIẾT TẮT
AEGL:
Acute Exposure Guideline Levels, Hướng dẫn về phơi nhiễm cấp tính
ARDS:
Acute respiratory distress syndrome, Hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển
AUC: Diện tích dưới đường cong
BAL: British anti-Lewisite, Dimercaprol
BVTV: Bảo vệ thực vật
CAVH:
Continuous arterio-venous hemofiltration, Lọc máu động mạch- tĩnh mạch liên tục
CAVHD: Continuous arterio-venous hemodialysis, Lọc máu thẩm tách
động mạch-tĩnh mạch liên tục
CK: Creatinin kinase
CT scan: Computed tomography, Chụp cắt lớp vi tính
CVVH:
Continuous veno-venous hemofiltration, Siêu lọc tĩnh mạch- tĩnh mạch liên tục
CVVHD: Continuous veno-venous hemodialysis, Lọc máu thẩm tách tĩnh
mạch-tĩnh mạch liên tục
CVVHDF
: Continuous veno-venous hemodiafitration, Lọc máu thẩm tách tĩnh mạch-tĩnh mạch liên tục
CYP 450: Cytochrome P450
DDE: Dichlorodiphenyldichloroethylene
DDT: Dichlorodiphenyltrichloroethane
DMSA: Dimercaptosuccinic acid
EDTA: Ethylenediaminetetraacetic acid
HTKNR: Huyết thanh kháng nọc rắn
IMAO: Monoamine oxidase
IPCS:
International Programme on Chemical Safety, Chương trình An toàn Hóa chất Thế giới
MRI: Magnetic resonance imaging, Cộng hưởng từ
NADPH: Nicotinamide adenine dinucleotide phosphate
NIOSH: National Institute for Occupational Safety and Health, Viện
quốc gia về các an toàn và y học lao động (Mỹ)
PAM: Pralidoxime
SAVE:
SCUF: Secondary assessment of victim endpoint, Đánh giá nạn nhân bước hai Slow continuous ultrafiltration, Siêu lọc chậm
Oxygen Saturation by Pulse Oximeter SpO2:
START:
TCDD: Simple triage and rapid treatment, Phân loại đơn giản và xử trí nhanh chóng 2,3,7,8-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin
TM: Tĩnh mạch
TMP: Trans membrane pressure, Áp lực xuyên màng
TPE: Therapeutic Plasma Exchange, Thay huyết tương
TTCD: Trung tâm chống độc
US EPA: US Environmental Protection Agency, Cơ quan Bảo vệ Môi
trường Mỹ
Vd: Thể tích phân bố
VTM: Vitamin
CHỐNG ĐỘC CHUYÊN SÂU Tài liệu đào tạo liên tục
Chịu trách nhiệm xuất bản:
Hoàng Trọng Quang Biên tập:
BS. Vũ Thị Bình
Sửa bản in:
Ths.BS. Trần Hoàng Hiệp BS. Trịnh Kim Giang
Thiết kế bìa:
Nguyễn Đình Thi Chế bản:
Trung tâm Đào tạo và Chỉ đạo tuyến Bạch Mai
