UBND TỈNH BÌNH THUẬN
SỞ TƯ PHÁP
-----***----
TÀI LIỆU
TUYÊN TRUYỀN, PHỔ BIẾN PHÁP LUẬT
VỀ PHÒNG, CHỐNG MUA BÁN NGƯỜI (SỬA ĐỔI)
(Thực hiện Chương trình hành động
phòng, chống mua bán người năm 2024)
Năm 2024
1
Trên toàn cầu, cứ ba phụ nữ thì có một người bị bạo lực thể xác hoặc tình
dục, chủ yếu là do chồng hoặc bạn tình gây ra. Bạo lực đối với phụ nữ được coi
là đại dịch toàn cầu, cản trở việc thực hiện các quyền con người và làm xói mòn
thành quả phát triển bền vững cho mọi người, cản trở mục tiêu “không để ai bị
bỏ lại phía sau”. Trên khắp thế giới, hàng triệu phụ nữ bị ảnh hưởng bởi bạo lực,
với những hậu quả đáng kể và suốt đời đối với sức khỏe, hạnh phúc và sự thịnh
vượng kinh tế của các cá nhân, gia đình, cộng đồng và toàn xã hội. Mức độ
nghiêm trọng và hậu quả của bạo lực và những lời kêu gọi xóa bỏ bạo lực này đã
được ghi nhận trong các chuẩn mực và cam kết pháp lý quốc tế nhằm bảo vệ
phụ nữ và trẻ em và thúc đẩy quyền của họ, trong đó có Công ước Quyền trẻ em
(CRC) và Công ước Xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử đối với phụ nữ
(CEDAW), Cương lĩnh hành động Bắc Kinh, cũng như Chương trình nghị sự
2030 và các Mục tiêu phát triển bền vững. Mục tiêu phát triển bền vững nêu bật
tầm quan trọng của việc chấm dứt bạo lực trong hai chỉ tiêu cụ thể: Chỉ tiêu 5.2
của Mục tiêu 5 và chỉ tiêu 16.2 của Mục tiêu 16. Chính phủ Việt Nam cam kết
chính trị mạnh mẽ trong giải quyết bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em gái. Ở cấp
quốc tế, Việt Nam là một trong những nước phê chuẩn sớm nhất Công ước
CEDAW và những công ước liên quan khác, bao gồm cả công ước về lao động,
việc làm, các Hiệp định song phương, Điều ước quốc tế đa phương về phòng,
chống mua bán người (MBN) v.v và hàng loạt các công ước liên quan khác. Các
cam kết quốc tế này đã được nội luật hoá trong các chính sách quốc gia và
khuôn khổ pháp lý cụ thể của Việt Nam. Đặc biệt, công tác phòng, chống bạo
lực đối với phụ nữ trong đó có mua bán người đạt được nhiều kết quả tích cực.
Trong đó phải kể đến truyền thông phòng, chống bạo lực đối với phụ nữ; Đấu
tranh chống tội phạm mua bán người; Tiếp nhận, xác minh, hỗ trợ và bảo vệ nạn
nhân bị mua bán; Hoàn thiện chính sách, pháp luật về phòng, chống mua bán
người; Hợp tác quốc tế về phòng, chống mua bán người và xây dựng cơ sở dữ
liệu về công tác phòng, chống mua bán người.
Mặc dù có sự cam kết chính trị mạnh mẽ của Chính phủ trong giải quyết
bạo lực đối với phụ nữ, nhưng vấn đề này vẫn còn tồn tại ở Việt Nam, mà đây
cũng là xu hướng toàn cầu. Theo báo cáo "Nghiên cứu quốc gia về bạo lực đối
với phụ nữ ở Việt Nam 2019”, gần 2 trong số 3 phụ nữ (62,9%) ở Việt Nam đã
trải qua một hoặc nhiều hình thức bạo lực trong đời, và 32% bị bạo lực trong 12
tháng qua (còn được gọi là bạo lực hiện tại). Bạo lực đối với phụ nữ đã tác động
rõ rệt đến chính phụ nữ, gia đình và nền kinh tế nói chung.
Mua bán người cũng là một trong những hình thức bạo lực trên cơ sở giới.
Nạn nhân chủ yếu là phụ nữ và trẻ em gái, là nhóm người dễ bị tổn thương và
yếu thế. Nữ lao động di cư ở nước ngoài dễ bị tổn thương kép: vừa là lao động
di cư, và vừa là phụ nữ. Đặc biệt, họ phải đối phó với điều kiện sống và làm việc
khó khăn, nguy cơ cao về sức khoẻ, và thiếu tiếp cận các dịch vụ xã hội, chịu
nhiều hình thức bạo lực. Phụ nữ lao động di cư thường làm ở khu vực không
chính thức và không có luật pháp quy định, nên họ ít hoặc không được bảo vệ.
PHẦN I
HƯỚNG DẪN HỖ TRỢ VÀ BẢO VỆ PHỤ NỮ
BỊ BẠO LỰC VÀ MUA BÁN
2
Những phụ nữ lao động di cư không theo con đường chính ngạch thường có
nguy cơ cao bị lạm dụng, đe dọa, bị bóc lột về kinh tế và tình dục, bao gồm cả
việc bị mua bán và phân biệt chủng tộc. Thậm chí họ có thể bị giam giữ hoặc
trục xuất nếu họ cố rời bỏ chủ của mình1. Lao động nữ cũng có ít cơ hội tiếp cận
với các cơ chế giải quyết khiêu nại hiệu quả cũng như các dịch vụ hỗ trợ trong
trường hợp cần thiết.
Phụ nữ cũng là đối tượng chủ yếu mà tội phạm mua bán người hướng đến.
Theo số liệu của Ban Chỉ đạo phòng, chống tội phạm của Chính phủ, từ năm
2012 đến nay, các lực lượng chức năng tổ chức giải cứu, tiếp nhận khoảng 7.500
nạn nhân bị mua bán. Đa số nạn nhân là phụ nữ, khi bị lừa bán ra nước ngoài, bị
cưỡng ép kết hôn làm vợ người dân bản địa và bị bóc lột tình dục (chiếm gần
80%) và cưỡng bức lao động2.
Khi trở thành nạn nhân bị bạo lực, bị mua bán, nhiều phụ nữ bị tổn
thương cả thể chất và tinh thần. Theo báo cáo "Nghiên cứu quốc gia về bạo lực
đối với phụ nữ ở Việt Nam 2019", có tới 90% số nạn nhân bị bạo lực không tìm
kiếm sự trợ giúp và một nửa trong số họ không bao giờ nói chuyện hay tâm sự
với ai về bạo lực. Điều này cho thấy hầu hết phụ nữ bị bạo lực đã chọn cách im
lặng hoặc tự đấu tranh để sống sót mà không nhận được sự hỗ trợ phù hợp. Nạn
nhân thường e ngại không dám trình báo vụ việc của mình vì nhiều lý do khác
nhau, trong đó phải kể đến áp lực của gia đình (do lo sợ xấu hỗ), sợ bị người gây
bạo lực trả thù, gặp phải định kiến của các cán bộ thực thi pháp luật, tiếp xúc
ban đầu với nạn nhân; Họ sợ không được tin tưởng, sợ bị nghi ngờ trình báo sai
sự thật. Kể cả các phụ nữ có trình báo, họ cũng dễ bỏ cuộc, vì không được cung
cấp thông tin đầy đủ về cách cơ quan an ninh xử lý vụ việc và kể cả bị tổn
thương thêm lần nữa bởi những nhân viên thiếu nhạy cảm giới và định kiến với
nạn nhân. Vì vậy, việc nâng cao năng lực cho cán bộ thực thi pháp luật ở cơ sở
trong tiếp cận, làm việc với nạn nhân bị bạo lực giới, bị mua bán, nghi bị mua
bán, và đặc biệt hỗ trợ những người bị bạo lực bị mua bán là hết sức quan trọng.
I. GIẢI THÍCH TỪ NGỮ
Bạo lực trên cơ sở giới: bất kể hành động nào gây ra, hoặc có thể gây ra
sự tổn hại về thể chất, sinh lý hay tâm lý, hoặc gây đau khổ cho một người do
giới tính của họ, bao gồm sự đe dọa, ép buộc hoặc tước quyền tự do một cách
tùy tiện, bất kể xảy ra ở nơi công cộng hay trong cuộc sống riêng tư.3
Bạo lực đối với phụ nữ: là mọi hành vi bạo lực trên cơ sở giới dẫn đến
hoặc có thể dẫn đến sự xâm hại về thể chất, tình dục hoặc tâm lý hoặc sự đau
khổ cho phụ nữ kể cả việc đe dọa có những hành vi như vậy, việc cưỡng đoạt
1 IOM. Phòng, chống và xử lý bạo lực đối với nữ lao động di cư. 2009.
https://kmhub.iom.int/sites/default/files/working_to_prevent_and_ad_dress_violence_against
_women_migrant_workers_0.pdf
2 Báo Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, 2018, https://vksndtc.gov.vn/thong-tin/tinhhinh-toi-
pham-mua-ban-nguoi-trong-giai-doan-h-d12-t7696.html?Page=1#new-related (Tình hình mua
bán người trong giai đoạn hiện nay và giải pháp phòng ngừa).
3 Tuyên bố về xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ của LHQ năm 1993.
3
hoặc tước đoạt vô cớ tự do của phụ nữ, cho dù diễn ra trong đời sống công cộng
hoặc riêng tư.4
Bạo lực đối với phụ nữ sẽ được hiếu là bao gồm, và không chỉ giới hạn, ở
những vấn đề dưới đây:
1. Bạo lực về thể chất, tình dục và tâm lý diễn ra trong gia đình, kể cả
đánh đập, hành hạ, xâm hại tình dục trẻ em gái trong gia đình, bạo lực liên
quan đến của hồi môn, hiếp dâm vợ, cắt bỏ bộ phận sinh dục nữ, và các tập tục
truyền thống khác có hại cho phụ nữ, bạo lực với người chưa phải là vợ, và bạo
lực liên quan đến bóc lột;
2. Bạo lực về thể chất, tình dục và tâm lý diễn ra trong cộng đồng nói
chung; kể cả hiếp dâm, xâm hại tình dục, quấy rối và quấy rối tình dục ở nơi
làm việc trong các cơ sở giáo dục và những nơi khác mua bán phụ nữ và cưỡng
bức mại dâm;
Bạo lực về thể chất, tình dục và tâm lý do nhà nước thực hiện hoặc được
nhà nước bao che và bỏ qua, cho dù xảy ra ở bất kỳ nơi nào.
Điều 2, Tuyên bố về xóa bỏ bạo lực với phụ nữ của LHQ năm 1993.
Bóc lột tình dục: là bất cứ sự lạm dụng nào hoặc cố tình lạm dụng vị thế
dễ bị thương tổn, không ngang sức, hoặc lòng tin cho mục đích tình dục, bao
gồm, nhưng không giới hạn, việc thu lợi tiền bạc, lợi ích xã hội hoặc chính trị từ
việc bóc lột tình dục người khác.5
Bóc lột tình dục là việc ép buộc người khác bán dâm, làm đối tượng để
sản xuất ấn phẩm khiêu dâm, trình diễn khiêu dâm hoặc làm nô lệ tình dục.
Điều 2, Luật Phòng, chống mua bán người năm 2011.
Nô lệ tình dục: là việc bóc lột tình dục một cá nhân thông qua việc sử
dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, thường xảy ra trong xung đột vũ trang hoặc
giai đoạn bị chiếm đóng. Trong nô lệ tình dục có thể không có thu lợi tài chính,
khác với trường hợp bóc lột mại dâm (một hình thức nô lệ hiện đại khác)6
Nô lệ tình dục là việc một người do bị lệ thuộc mà buộc phải phục vụ nhu
cầu tình dục của người khác.
Điều 2, Luật Phòng, chống mua bán người năm 2011.
Lao động cưỡng bức: là tất cả các công việc hoặc dịch vụ mà một người
bị ép buộc phải làm dưới sự đe dọa về bất kỳ hình phạt nào và bản thân người đó
không tự nguyện làm. (Điều 2 (1), Công ước số 29 năm 1930 của ILO).
Lao động cưỡng bức là việc dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc các thủ
đoạn khác nhằm buộc người khác lao động trái ý muốn của họ.
Điều 2, Luật Phòng, chống mua bán người năm 2011.
4 UN Women, UNFPA, WHO, Gói dịch vụ tối thiểu cho phụ nữ và trẻ em gái.
5 Tổ chức Di cư quốc tế, Thuật ngữ di cư quốc tế năm 2019.
6 Quỹ ủy thác tự nguyện của LHQ vê các hình thức nô lệ hiện đại (United Nations Voluntary
Trust Fund on Contemporary Forms of Slavery. The human faces of modern slavery).
4
Mua bán người: là việc tuyển mộ, vận chuyển, chuyển giao, chứa chấp
và tiếp nhận người nhằm mục đích bóc lột bằng cách sử dụng hay đe dọa sử
dụng vũ lực hay bằng các hình thức ép buộc, bắt cóc, gian lận, lừa gạt, hay lạm
dụng quyền lực hoặc vị thế dễ bị tổn thương hay bằng việc đưa hay nhận tiền
hay lợi nhuận để đạt được sự đồng ý của một người đang kiểm soát những người
khác. Hành vi bóc lột sẽ bao gồm, ít nhất, việc bóc lột mại dâm những người
khác hay những hình thức bóc lột tình dục khác, các hình thức lao động hay
phục vụ cưỡng bức, nô lệ hay những hình thức tương tự nô lệ, khổ sai hoặc lấy
các bộ phận cơ thể (khoản a Điều 3 Nghị định thư về việc ngăn ngừa, phòng,
chống và trừng trị việc mua bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, bổ sung
Công ước về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia của Liên hợp quốc).
Các yếu tố của mua bán người:
Hành vi: tuyển mộ, vận chuyển, chuyển giao, chứa chấp hoặc tiếp nhận
người.
Phương thức, thủ đoạn: đe dọa, sử dụng bạo lực ép buộc, bắt cóc, lừa
gạt, gian lận, lạm dụng quyền lực hay vị thế dễ bị tổn thương của nạn nhân.
Cho hay nhận tiền hoặc lợi nhuận để đạt được sự đồng ý của một người
kiểm soát đối với người khác.
Mục đích: bóc lột (bóc lột mại dâm những người khác hay những hình
thức bóc lột tình dục khác, các hình thức lao động hay phục vụ cưỡng bức, nô lệ
hay những hình thức tương tự nô lệ, khổ sai hoặc lấy các bộ phận cơ thê).
Mua bán trẻ em: theo Nghị định thư về việc ngăn ngừa, phòng, chống và
trừng trị việc mua bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, định nghĩa về "mua
bán trẻ em" có điểm khác biệt so với "mua bán người" ở chỗ, chỉ cần có hành vi
(tuyển mộ, vận chuyển, chuyển giao, chứa chấp hoặc tiếp nhận) nhằm mục đích
"bóc lột" sẽ được xem là "mua bán trẻ em". Điều này có nghĩa là mua bán trẻ em
không tính đến yếu tố "phương thức thủ đoạn".
Các yếu tố của mua bán trẻ em:
Hành vi: tuyển mộ, vận chuyển, chuyển giao, chứa chấp hoặc tiếp nhận
người.
Mục đích: bóc lột (bóc lột mại dâm những người khác hay những hình
thức bóc lột tình dục khác, các hình thức lao động hay phục vụ cưỡng bức, nô lệ
hay những hình thức tương tự nô lệ, khổ sai hoặc lấy các bộ phận cơ thể).
Ghi chú:
MBN xảy ra do nhiều mục đích bóc lột, không chỉ bị giới hạn bởi
mục đích bóc lột tình dục.
Phụ nữ, trẻ em và nam giới đều có nguy cơ bị mua bán.
Bóc lột là yếu tố cần phải có khi truy tố một vụ án MBN. Mặc dù
điều này khó chứng minh, nhưng phải chứng minh được kẻ bị nghi mua bán
người đang có ý định bóc lột nạn nhân.
Sự đồng tình của nạn nhân không làm thay đổi trách nhiệm hình sự
của người phạm tội.