TÂM TH C C NG CHIÊNG Ứ Ồ
1. Vùng văn hóa Tây Nguyên đã đ l i nh ng n t ng đ c bi t h p d n trong dòng ch y vănể ạ ữ ấ ượ ặ ệ ấ ẫ ả
hóa Vi t Nam và th gi i. Nói đ n Tây Nguyên là nh c đ n nh ng bi u t ng văn hóa đ c hóaệ ế ớ ế ắ ế ữ ể ượ ượ
thân trong các lo i hình ngh thu t c a h n 30 dân t c thi u s , đ c bi t là nh ng c dân b nạ ệ ậ ủ ơ ộ ể ố ặ ệ ữ ư ả
đ a nh ng i ê-đê, Ba-na, Brâu, Gia-rai, Sê-đăng, Triêng. ị ư ườ
Nói đ n Tây Nguyên cũng có nghĩa là lo l ng đ n nh ng di s n văn hóa ngh thu t có tính ch tế ắ ế ữ ả ệ ậ ấ
nguyên h p đang có nguy c bi n m t ho c b lai t p cùng v i tâm th c c a ch nhân c a nó.ợ ơ ế ấ ặ ị ạ ớ ứ ủ ủ ủ
Hãy lùi l i th i gian đ tìm ki m m t đêm khan đích th c v i d y đ s giao c m và siêu thoátạ ờ ể ế ộ ự ớ ầ ủ ự ả
gi a ng i, t c ng i v i th n linh. Hãy tìm ki m m t không gian nguyên s đ đ i tho i, đ cữ ườ ộ ườ ớ ầ ế ộ ơ ể ố ạ ộ
tho i v i nh ng t ng m , nhà m thì may chăng "c m thông" v i nh ng ng i ch t, nh ng thạ ớ ữ ượ ồ ồ ả ớ ữ ườ ế ữ ế
h đã "ch t"! Hãy đóng l i m t chi c kh và nh y múa, hò hét đ tìm l i di n m o c a mìnhệ ế ạ ộ ế ố ả ể ạ ệ ạ ủ
trong bu i h ng hoang ! R i, trong sâu th m, hãy l ng nghe ti ng c ng chiêng theo đu i su tổ ồ ồ ẳ ắ ế ồ ổ ố
m t đ i ng i, k l khi "g i tên gi t s ng", r i sinh ra cho đ n khi ch t đi... Ti ng chiêng dàiộ ờ ườ ể ừ ọ ọ ươ ồ ế ế ế
h n đ i ng i, ti ng chiêng n i li n, k t dính nh ng th h .Có l vì v y mà Lévi Strauss - nhàơ ờ ườ ế ố ề ế ữ ế ệ ẽ ậ
xã h i h c, văn hóa h c, ng i su t đ i đ u tranh cho s đa d ng c a các n n văn hóa đãộ ọ ọ ườ ố ờ ấ ự ạ ủ ề
kh ng đ nh : "Tính đa d ng c a các n n văn hóa con ng i, có th t trong hi n t i và cũng cóẳ ị ạ ủ ề ườ ậ ệ ạ
th t trong quá kh , là l n h n và phong phú h n nhi u so v i nh ng gì mà chúng ta đã bi t t i"ậ ứ ớ ơ ơ ề ớ ữ ế ớ
(1) . Bài vi t này cũng c g ng nói v cái "l n h n" và "phong phú h n nhi u" y trong âm nh cế ố ắ ề ớ ơ ơ ề ấ ạ
c ng chiêng Tây Nguyên. Th nh ng, cái "l n lao" và "phong phú" y th t khó lý gi i b ng bi nồ ế ư ớ ấ ậ ả ằ ệ
pháp đ nh l ng chia c t, đo đ c mà l i n tàng trong s c m nh n tâm linh, trong s giao c mị ượ ắ ạ ạ ẩ ự ả ậ ự ả
c a nh ng "th i đi m m nh". Cái đó n hi n trong tâm th c c ng chiêng !2. Nói nh v y khôngủ ữ ờ ể ạ ẩ ệ ứ ồ ư ậ
có nghĩa là chúng ta không có cách đ "v t ch t hóa" lo i hình ngh thu t "phi v t th " này. ể ậ ấ ạ ệ ậ ậ ể ở
vùng văn hóa đ c ch t Tây Nguyên, có bao nhiêu dân t c (t c ng i) thì có b y nhiêu cách ngặ ấ ộ ộ ườ ấ ứ
x c ng chiêng. S phong phú, đa d ng, giàu b n s c trong văn hóa c ng chiêng không h n nóiử ồ ự ạ ả ắ ồ ẳ
đ n tính th t c c a nó mà cái chính là chi c c u n i gi a hai th gi i : h u hình và vô hình.ế ế ụ ủ ế ầ ố ữ ế ớ ữ
Ph i chăng c ng chiêng nói đ n s c m nh, n i l c tinh th n c a t ng dân t c. Ng i ê-đê tả ồ ế ứ ạ ộ ự ầ ủ ừ ộ ườ ự
hào v ti ng chiêng c a chàng Đăm San vì khi đ c đánh lên, ti ng chiêng c a chàng làm choề ế ủ ượ ế ủ
"ma , "qu quên làm h i ng i"chu t sóc quên đào l , r n n m quay đ ", "voi và tê giác ph iỷ ạ ườ ộ ỗ ắ ằ ơ ả
l ng nghe và quên cho con bú" . Đ i v i ng i Brâu thì chiêng Tha không ph i là nh c khí mà làắ ố ớ ườ ả ạ
th n linh, h không g i là đánh chiêng mà là "m i Tha nói", "vì là v t quí và thiêng liêng nên thầ ọ ọ ờ ậ ủ
t c m i chiêng Tha nói r t kh t khe và cho đ n bây gi , chiêng Tha ch a đ c s d ng r ng rãiụ ờ ấ ắ ế ờ ư ượ ử ụ ộ
trong sinh ho t đ i th ng. Mu n đánh chiêng Tha ph i xin phép già làng và ph i có gà, r u"ạ ờ ườ ố ả ả ượ
(2) . Ng i Giê-triêng thì xem c ng chiêng là bi u t ng c a m t trăng, tính n . . . Có th nóiườ ồ ể ượ ủ ặ ữ ể
r ng, h u nh m i ho t đ ng văn hóa c a ng i Tây Nguyên đ u có c ng chiêng. Nhi u nhàằ ầ ư ọ ạ ộ ủ ườ ề ồ ề
khoa h c còn phát hi n ra t ng ti t t u giai đi u đ c tr ng c a c ng chiêng trong m i dân t c.ọ ệ ừ ế ấ ệ ặ ư ủ ồ ỗ ộ
"C ng chiêng ê-đê nh p đi u ph c h p, t c đ nhanh, c ng đ l n. C bài nh c là nh ng chùmồ ị ệ ứ ợ ố ộ ườ ộ ớ ả ạ ữ
âm giàu màu s c n i ti p, đan xen nhau. .. C ng chiêng M'nông c ng đ không l n m c dù t cắ ố ế ồ ườ ộ ớ ặ ố
đ khá nhanh. Nh ng b n nh c l i là m t cu c đ i tho i vui v c a nh ng cái chiêng. . . có thộ ư ả ạ ạ ộ ộ ố ạ ẻ ủ ữ ể
c m nh n r ng đó là ti ng su i ch y, ti ng gió th i, ti ng r ng cây xào x c, ti ng gia súc d iả ậ ằ ế ố ả ế ổ ế ừ ạ ế ướ
sàn nhà và trên h t là ti ng ng i . . . C ng chiêng Ba-na, J -rai thiên v tính ch t ch đi u c aế ế ườ ồ ơ ề ấ ủ ệ ủ
âm nh c. M t bè tr m c a các cái c ng (có núm) vang lên v i âm s c đ y đ n, v ng chãi, hùngạ ộ ầ ủ ồ ớ ắ ầ ặ ữ
tráng. Bên trên là bè giai đi u thánh thót c a các cái chiêng (không có núm) v i âm s c đanhệ ủ ớ ắ
g n, l nh lót. Hai bè hòa vào nhau trong th đ i tho i đ c coi nh câu chuy n Đ t và Tr i" (3) .ọ ả ế ố ạ ượ ư ệ ấ ờ
Tuy nhiên, khi gióng lên ti ng chiêng trong các d p l : t l th i tai cho tr s sinh đ n l b m ,ế ị ễ ừ ễ ổ ẻ ơ ế ễ ỏ ả
l cúng máng n c, l m ng c m m i, l đóng c a kho, l đâm trâu.. . hay trong m t bu i ngheễ ướ ễ ừ ơ ớ ễ ử ễ ộ ổ
khan, ng i dân Tây Nguyên không nghĩ đ n nh ng ti t đi u có v r t khoa h c đó. V i h ,ườ ế ữ ế ệ ẻ ấ ọ ớ ọ
c ng chiêng mang tính tín ng ng nhi u h n là "khoa h c v ngh thu t", dĩ nhiên khi ti ngồ ưỡ ề ơ ọ ề ệ ậ ế
chiêng đ c gióng lên, làm sao có th phân bi t đ c đâu là tín ng ng và đâu là ngh thu t.ượ ể ệ ượ ưỡ ệ ậ
Cũng gi ng nh ng i Chăm khi d ng lên Thánh đ a M S n đã đ l i nh ng ki t tác v ki nố ư ườ ự ị ỹ ơ ể ạ ữ ệ ề ế
trúc và điêu kh c mà ngày nay nó đã tr thành Di s n Văn hóa th gi i.Nh v y, c ng chiêngắ ở ả ế ớ ư ậ ồ
b c l tr ng thái tinh th n c a t ng dân t c, b c l di n m o văn hóa c a t ng dân t c trongộ ộ ạ ầ ủ ừ ộ ộ ộ ệ ạ ủ ừ ộ
quá trình sinh thành và phát tri n. C ng chiêng đi cùng năm tháng v i n i lo toan m t mùa vàể ồ ớ ỗ ấ
ni m vui sai h t. C ng chiêng ch ng l i th i gian và không gian b ng tâm linh c ng đ ng vĩnhề ạ ồ ố ạ ờ ằ ộ ồ
c u. Có l , chúng ta đã b c qua th i ti n s quá lâu nên nhi u khi không còn nghe, còn hi uử ẽ ướ ờ ề ử ề ể
đ c s u t c a c ng chiêng trong mùa l h i, cũng nh m t s gia đình dân t c ít ng i, doượ ự ư ư ủ ồ ễ ộ ư ộ ố ộ ườ
nh ng hoàn c nh khác nhau, đã mang v t thiêng c ng chiêng đi bán đ đ i l y mi ng c mữ ả ậ ồ ể ổ ấ ế ơ
manh áo, ho c đ i l y s hào nhoáng c a văn minh hi n đ i. Ph i chăng không ai có l i trongặ ổ ấ ự ủ ệ ạ ả ỗ
nh ng tr ng h p đáng ti c này mà đ y là s c nh báo v s r n v , thay đ i tâm th c văn hóaữ ườ ợ ế ấ ự ả ề ự ạ ỡ ổ ứ
đang di n ra các dân t c ít ng i Tây Nguyên? Trong khi đó, ngoài giá tr âm nh c, c ngễ ở ộ ườ ị ạ ồ
chiêng t nâng mình lên thành tâm th c v i nh ng bí n v quan ni m, t duy, mô th c ng xự ứ ớ ữ ẩ ề ệ ư ứ ứ ử
c ng đ ng và v i t nhiên, v i th gi i siêu nhiên. B i l , m i khi c ng chiêng đ c gióng lên làộ ồ ớ ự ớ ế ớ ở ẽ ỗ ồ ượ
lúc m i thành viên trong c ng đ ng có th nghe th y đ c nh ng đi u không nói ra, và nhìnỗ ộ ồ ể ấ ượ ữ ề
th y, c m nh n đ c nh ng cái vô hình.S r t khó khăn đ nói h t đ c giá tr văn hóa c ngấ ả ậ ượ ữ ẽ ấ ể ế ượ ị ồ
chiêng vì r ng đây là m t sinh ho t văn hóa nguyên h p có tính ch t tín ng ng, tâm linh vàằ ộ ạ ợ ấ ưỡ
ngh thu t c ng đ ng. H n th n a, đây là sinh ho t văn hóa mang đ m d u n th i đi m vàệ ậ ộ ồ ơ ế ữ ạ ậ ấ ấ ờ ể
môi tr ng, b i l văn hóa c ng chiêng không có tính ch t th ng nh t. M t "th i đi m m nh"ườ ở ẽ ồ ấ ườ ậ ộ ờ ể ạ
c a l , l h i, m t môi tr ng c ng c m, c ng c , c ng m nh là nh ng y u t làm cho c ngủ ễ ễ ộ ộ ườ ộ ả ộ ư ộ ệ ữ ế ố ồ
chiêng thăng hoa nh ng giá tr . Th nh ng, s kỳ v ng v d ng th c thăng hoa văn hóa đó c aữ ị ế ư ự ọ ề ạ ứ ủ
c ng chiêng đang v p ph i nh ng tr l c đáng bu n. C ng chiêng đã, đang và s "ch y máu" !ồ ấ ả ữ ở ự ồ ồ ẽ ả
Tâm th c c ng chiêng s b bi n m t! Ti ng kêu c u đã vang v ng c m t vùng Tây Nguyên,ứ ồ ẽ ị ế ấ ế ứ ọ ả ộ
đánh th c s mê m i trong đ i s ng v t ch t, đ c bi t Đ c L c đã có nhi u tr ng h p đángứ ự ả ờ ố ậ ấ ặ ệ ở ắ ắ ề ườ ợ
ti c x y ra. "T i buôn Dâng Yang, Bông Kjang (huy n Lak) đ ng bào M'nông đây đã bán h tế ả ạ ệ ồ ở ế
s c ng chiêng c a mình. T i xã Krông Buk (huy n Krông Păk) bà con bán m t đ t g n 150 bố ồ ủ ạ ệ ộ ợ ầ ộ
c ng chiêng cho b n gian th ng. M t s buôn làng M'drăk bán cho b n gian th ng t Lâmồ ọ ươ ộ ố ở ọ ươ ừ
Đ ng sang hàng ch c đ t c ng chiêng, m i đ t t 10 đ n 15 b . Ch tính s b s c ng chiêngồ ụ ợ ồ ỗ ợ ừ ế ộ ỉ ơ ộ ố ồ
th t thoát Đ c L c theo con đ ng gian th ng (t l991-l995) đã lên t i trên 500 b " (4). Ph iấ ở ắ ắ ườ ươ ừ ớ ộ ả
chăng không còn gi i pháp nào làm cho c ng chiêng s ng l i v i tâm th c c ng đ ng? Ph iả ồ ố ạ ớ ứ ộ ồ ả
chăng không còn môi tr ng văn hóa đ c ng chiêng b c l giá tr vô hình c a mình nh m tườ ể ồ ộ ộ ị ủ ư ộ
m c đích t thân và nhân b n ? S th nào n u vùng văn hóa Tây Nguyên không còn văn hóaụ ự ả ẽ ế ế
c ng chiêng Không ai có th hình dung n i l h ng văn hóa đó tác h i nh th nào đ i v i b nồ ể ổ ỗ ổ ạ ư ế ố ớ ả
s c văn hóa dân t c Vi t Nam. Th t ra, s m t mát văn hóa đó có nguyên nhân sâu xa t sắ ộ ệ ậ ự ấ ừ ự
thay đ i c a đ i s ng kinh t - xã h i. Ng i dân b n đ a Tây Nguyên không th s ng mãi v iổ ủ ờ ố ế ộ ườ ả ị ể ố ớ
đ i s ng du canh du c , t cung t c p mà ph i t tìm ki m s phát tri n trong s hòa nh pờ ố ư ự ự ấ ả ự ế ự ể ự ậ
kinh t - xã h i . Đi u quan tr ng là ph i c ng c thêm các l p văn hóa c a m i t c ng i chế ộ ề ọ ả ủ ố ớ ủ ỗ ộ ườ ứ
không ph i đánh m t ho c làm tha hóa. Thêm vào đó, m t s k đ i l t tôn giáo c tình phá bả ấ ặ ộ ố ẻ ộ ố ố ỏ
c ng chiêng, phá b l h i trong đ ng bào theo đ o Tin lành. C ng chiêng đã ra đi lúc l ng l ,ồ ỏ ễ ộ ồ ạ ồ ặ ẽ
lúc t theo s ma mãnh c a m t trái kinh t th tr ng.3. Trong tính nguyên h p văn hóa, m tồ ạ ự ủ ặ ế ị ườ ợ ấ
c ng chiêng là m t n n văn hóa c ng chiêng, cũng có nghĩa là m t tâm th c, b n s c dân t c.ồ ấ ề ồ ấ ứ ả ắ ộ
S ch ng có ý nghĩa gì n u nh chúng ta chìm đ m trong s ng i ca nh ng giá tr văn hóa c ngẽ ẳ ế ư ắ ự ờ ữ ị ồ
chiêng, đ ng th i m c nhiên nhìn th y s "ch y máu" y mà không có m t ý t ng, gi i pháp gìồ ờ ặ ấ ự ả ấ ộ ưở ả
đ c u vãn ho c h i sinh v n quí đó. Th nh ng c u vãn, b o v và phát huy nó nh th nào l iể ứ ặ ồ ố ế ư ứ ả ệ ư ế ạ
là m t đi u không đ n gi n. Ngay c v khái ni m và s đ nh danh c a hình th c sinh ho t vănộ ề ơ ả ả ề ệ ự ị ủ ứ ạ
hóa đ c bi t này. Có ng i cho r ng "c ng chiêng là s n ph m c a văn hóa v t ch t", vì chúngặ ệ ườ ằ ồ ả ẩ ủ ậ ấ
ta có th "s mó" c ng chiêng đ c . . .Th nh ng, ngh thu t c ng chiêng, tâm th c c ngể ờ ồ ượ ế ư ệ ậ ồ ứ ồ
chiêng không đ n gi n có th "s mó" đ c. Nó là văn hóa phi v t th theo nh cách phân đ nhơ ả ể ờ ượ ậ ể ư ị
c a UNESCO: "Di s n văn hóa phi v t th bao hàm toàn b nh ng sáng t o trên c s truy nủ ả ậ ể ộ ữ ạ ơ ở ề
th ng c a m t c ng đ ng văn hóa đ c nhìn nh n nh là s ph n ánh s ng đ ng nh ng khátố ủ ộ ộ ồ ượ ậ ư ự ả ố ộ ữ
v ng m i m t trong cu c s ng c a c ng đ ng đó, đ c l u truy n và bi n t u b ng nhi uọ ọ ặ ộ ố ủ ộ ồ ượ ư ề ế ấ ằ ề
ph ng th c khác nhau nh truy n kh u, mô ph ng, b t ch c.. . Nghĩa là nó bao g m các lo iươ ứ ư ề ẩ ỏ ắ ướ ồ ạ
hình văn h c ngh thu t ch y u nh âm nh c, ca múa, sân kh u ngôn ng , phong t c, t pọ ệ ậ ủ ế ư ạ ấ ữ ụ ậ
quán...". Vi c xác đ nh đúng khái ni m di s n văn hóa phi v t th này liên quan tr c ti p đ nệ ị ệ ả ậ ể ự ế ế
vi c tri n khai công tác kh o sát, đi u tra đúng h ng, đúng đ i t ng c n đ c gìn gi và phátệ ể ả ề ướ ố ượ ầ ượ ữ
huy. Trong quá trình nghiên c u, tìm hi u th c tr ng văn hóa c ng chiêng Tây Nguyên, ng iứ ể ự ạ ồ ở ườ
vi t bài này th nêu lên m t vài ý t ng đ c ng c và phát huy tâm th c c ng chiêng nhế ử ộ ưở ể ủ ố ứ ồ ư
sau :Th nh t, Đ ng và Nhà n c c n xây d ng đ ng l i, ch t ng chính sách, các văn b nứ ấ ả ướ ầ ự ườ ố ủ ươ ả
pháp lý nh m gi gìn và khai thác giá tr văn hóa c ng chiêng nói riêng và di s n văn hóa nóiằ ữ ị ồ ả
chung. Trong lĩnh v c này c n có ch đ , chính sách u đãi đ i v i các ngh nhân, già làng vìự ầ ế ộ ư ố ớ ệ
đây là m t "kho tàng s ng" . " Châu Phi, m t c già m t đi, đi u đó cũng có nghĩa là m t thộ ố ở ộ ụ ấ ề ộ ư
vi n c đã b đ t cháy" (Hapaté BÂ - ng i Bu ckina Faso). Chính vì v y mà m t trong nh ngệ ổ ị ố ườ ố ậ ộ ữ
nhi m v quan tr ng c p bách mà ngh quy t Trung ng V (khóa VIII) đ t ra là "coi tr ng vàệ ụ ọ ấ ị ế ươ ặ ọ
b o t n phát huy nh ng giá tr truy n th ng và xây d ng, phát tri n nh ng giá tr m i v vănả ồ ữ ị ề ố ự ể ữ ị ớ ề
hóa, văn h c, ngh thu t c a các dân t c thi u s "..." đ c bi t là "phát huy tài năng các nghọ ệ ậ ủ ộ ể ố ặ ệ ệ
nhân" (5) Trong quá trình xây d ng chính sách văn hóa ph i đ c bi t l u tâm đ n tâm th c, b nự ả ặ ệ ư ế ứ ả
s c văn hóa c a t ng dân t c, tránh r p khuôn, máy móc, áp đ t nh ng mô hình văn hóa hi nắ ủ ừ ộ ậ ặ ữ ệ
đ i vào t t c các dân t c mà không phân bi t đi u ki n đ a lý, sinh thái môi tr ng, c c u kinhạ ấ ả ộ ệ ề ệ ị ườ ơ ấ
t và t ch c xã h i. . . nh h ng r t nhi u đ n b n s c văn hóa t ng dân t c. Có nh v yế ổ ứ ộ ả ưở ấ ề ế ả ắ ừ ộ ư ậ
chúng ta m i tìm th y s "th ng nh t trong đa d ng" c a n n văn hóa Vi t Nam.Th hai là,ớ ấ ự ố ấ ạ ủ ề ệ ứ
trong quá trình đi u tra, kh o sát th c tr ng di s n văn hóa phi v t th , c n chú ý u tiên đ nề ả ự ạ ả ậ ể ầ ư ế
văn hóa c ng chiêng vì đây là sinh ho t văn hóa đ c thù có nguy c b mai m t và tiêu vong.ồ ạ ặ ơ ị ộ
Ti ng chiêng có th v t đèo, l i su i, băng núi, v t sông đ đ n v i th n linh, tr i đ t nh ngế ể ượ ộ ố ượ ể ế ớ ầ ờ ấ ư
không th v t qua nh ng dãy ph s m u t, nh ng khu chung c chăng đ y "m ng nh n" hayể ượ ữ ố ầ ấ ữ ư ầ ạ ệ
làm cho nh ng con v t trong s thú gi t mình. H n n a, c ng chiêng không ch p nh n nh ng aiữ ậ ở ậ ơ ữ ồ ấ ậ ữ
ch a t ng s ng núi r ng, ch a bi t h n c a núi r ng, ch a bi t h n cây, h n trâu, h n lúa. ..ư ừ ố ở ừ ư ế ồ ủ ừ ư ế ồ ồ ồ
V m t khoa h c k thu t, ý t ng v vi c "văn b n hóa", "v t ch t hóa" các thao tác trongề ặ ọ ỹ ậ ưở ề ệ ả ậ ấ
ngh thu t c ng chiêng là c n thi t, tuy nhiên đi đôi v i vi c ghi hình, ghi âm... chúng ta c n t oệ ậ ồ ầ ế ớ ệ ầ ạ
đi u ki n đ c ng chiêng đ c v v i c i ngu n c a nó.Th ba là, xã h i hóa các ho t đ ngề ệ ể ồ ượ ề ớ ộ ồ ủ ứ ộ ạ ộ
văn hóa đ nuôi gi nh ng giá tr truy n th ng đ ng th i phát hi n nh ng giá tr m i v văn hóaể ữ ữ ị ề ố ồ ờ ệ ữ ị ớ ề
c ng chiêng trong nhân dân. Có th t o đi u ki n đ l h i truy n th ng phát tri n vì chính môiồ ể ạ ề ệ ể ễ ộ ề ố ể
tr ng l h i m i có th nuôi d ng, tái sinh các l p bi u t ng - cái làm nên tâm th c c ngườ ễ ộ ớ ể ưỡ ớ ể ượ ứ ồ
chiêng nói riêng và tâm th c c ng đ ng, dân t c nói chung. Có th t ch c liên hoan văn hóaứ ộ ồ ộ ể ổ ứ
ngh thu t truy n th ng đ kêu g i ý th c trân tr ng di s n c a m i ng i dân, đ c bi t là thệ ậ ề ố ể ọ ứ ọ ả ủ ọ ườ ặ ệ ế
h tr . Và m t vi c làm thi t th c n a là c n đ a v n đ di s n văn hóa (đ c bi t là di s n vănệ ẻ ộ ệ ế ự ữ ầ ư ấ ề ả ặ ệ ả
hóa phi v t thê) vào h th ng giáo d c qu c dân đ th h tr , đ m i ng i dân không cònậ ệ ố ụ ố ể ế ệ ẻ ể ỗ ườ
th y xa l v i nh ng giá tr văn hóa mà cha ông, t tiên chúng ta đã đ l i.Có th còn r t nhi u ýấ ạ ớ ữ ị ổ ể ạ ể ấ ề
t ng n a trong hành trình b o v và phát huy di s n văn hóa dân t c nh ng trên h t ph i có sưở ữ ả ệ ả ộ ư ế ả ự
đ ng thu n văn hóa. Có th còn nhi u v n đ ch a nói h t đ c trong văn hóa c ng chiêngồ ậ ể ề ấ ề ư ế ượ ồ
nh ng s kỳ v ng v l ng lai b ng nh ng ý t ng văn hóa khiêm t n là c n thi t. Vì r ng,ư ự ọ ề ươ ằ ữ ưở ố ầ ế ằ
trong tính nguyên h p c a mình, giá tr , tâm th c c ng chiêng v n còn đang phía tr c. ợ ủ ị ứ ồ ẫ ở ướ
