95
THÚC ĐẨY KHỞI NGHIỆP DU LỊCH
TRONG THỜI ĐẠI CÔNG NGHIỆP 4.0 - THỰC TIỄN
MÔ HÌNH DU LỊCH 4.0 TẠI BỒ ĐÀO NHA
ThS. Nguyễn Thị Thanh Nga
Trường Đại học Huế - Khoa Du Lịch
Tóm tắt
Cách mạng công nghiệp 4.0 tạo ra cơ hội và thách thức lên tất cả các lĩnh vực
trong đó có ngành du lịch. Nghiên cứu này cung cấp các khái niệm về công nghiệp
4.0, du lịch 4.0 và các thuật ngữ liên quan. Đồng thời, phân tích mô hình du lịch 4.0
mà Tổ chức Du Lịch Bồ Đào Nha đã thực hiện trong thời đại công nghiệp 4.0. Đây
là một trong ba dự án được đề cử cho Giải thưởng Sáng kiến Nghiên cứu và Công
nghệ của Tổ chức Du Lịch Thế Giới (UNWTO) năm 2017 và đạt giải “First runner
up”. Kết quả nghiên cứu cho thấy Bồ Đào Nha đã thực hiện một số chương trình nổi
bật như: “Lisbon challenge”; “Smart Open Lisboa” nhằm khuyến khích các ý tưởng
khởi nghiệp trong du lịch và hỗ trợ tiếp cận với các nguồn tài trợ thông qua chương
trình: “Call for Entrepreneurship” và “Call + Património +Turismo” với số tiền đầu
tư lên đến 700000 EUR. Rõ ràng, dự án Du Lịch 4.0 như một lộ trình thực sự của Bồ
Đào Nha cho việc đầu tư khởi nghiệp, sáng tạo trong thời đại công nghiệp 4.0 mà du
lịch Việt Nam cần hỏi học.
Từ khóa: Du lịch 4.0, khởi nghiệp, cách mạng công nghiệp 4.0.
1. Giới thiệu
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã giúp thay đổi nhanh chóng thực tiễn sản
xuất – kinh doanh trên mọi lĩnh vực. Ngành du lịch cũng không nằm ngoài sự tác
động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Ngành du lịch có rất nhiều quy trình và
cần sự phối hợp tác của các ngành khác nên cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có ảnh
hưởng lớn đối với ngành du lịch. Du khách sẽ tìm thông tin về điểm đến du lịch, các
điểm tham quan, danh lam thắng cảnh và các dịch vụ tại điểm đến. Ngay bước đầu
tiên này, cách mạng công nghiệp 4.0 đã thay đổi cách mà du khách tìm kiếm và thu
thập thông tin. Hơn nữa, với sự phát triển mạnh mẽ về công nghệ thông tin như vậy,
du khách có thể so sánh được giá cả cũng như có những kỳ vọng nhất định đối với
các điểm đến và các dịch vụ du lịch dễ dàng thông qua một số trang web hoặc một
số ứng dụng trên điện thoại thông minh. Thậm chí, du khách chỉ cần sử dụng một
số thiết bị như kính 3D là có thể cảm nhận thật hơn về các điểm du lịch mà không
cần phải di chuyển đến đó. Vậy trước những tác động như vậy, ngành du lịch cần
làm gì để thích ứng và phát triển mạnh mẽ hơn?
96
Du lịch và lữ hành giữ vị trí cực kỳ quan trọng đối với nền kinh tế Bồ Đào Nha
đồng thời du lịch của Bồ Đào Nha cũng có vai trò quan trọng trong bản đồ du lịch thế
giới. Bồ Đào Nha nằm trong danh sách 20 quốc gia có nhiều du khách nhất thế giới
theo số liệu năm 2013, đón tiếp trung bình 13 triệu du khách ngoại quốc mỗi năm [1].
Vào năm 2014, Bồ Đào Nha được “USA Today” bầu chọn là quốc gia Châu Âu tốt
nhất [2]. Trước tầm quan trọng của du lịch đối với Bồ Đào Nha và giữa Du lịch Bồ
Đào Nha và du lịch thế giới, tổ chức Du Lịch Bồ Đào Nha đã đã xây dựng và thực
hiện dự án “Du Lịch 4.0” nhằm thúc đẩy phát triển du lịch trong thời đại cách mạng
công nghiệp 4.0. Dự án này đã đạt giải “First runner up” về Giải thưởng Sáng kiến
Nghiên cứu và Công nghệ của tổ chức Du Lịch Thế Giới (UNWTO) năm 2017. Vì
vậy, nghiên cứu mô hình du lịch 4.0 của Bồ Đào Nha có ý nghĩa thực tiễn cao trong
việc đề xuất các giải pháp cho du lịch Việt Nam.
2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
2.1. Cơ sở lý thuyết
2.1.1. Ý nghĩa của thuật ngữ công nghiệp 4.0
Từ "Industrie 4.0" ban đầu được chính phủ Đức chỉ định. Nó mô tả sự thay đổi
về công nghệ trong sản xuất và đưa ra các chính sách ưu tiên nhằm duy trì khả năng
cạnh tranh toàn cầu của ngành công nghiệp Đức. “Industrie 4.0” đưa ra một cách để
quan sát và hiểu được một hiện tượng và cung cấp một loạt các sáng kiến được hỗ trợ
bởi chính phủ và các đại diện doanh nghiệp sẽ thực hiện các chương trình nghiên cứu
và phát triển.
Công nghiệp 4.0 mô tả việc tổ chức các quy trình sản xuất dựa trên công nghệ
và thiết bị tự động giao tiếp với nhau trong chuỗi giá trị: mô hình nhà máy "thông
minh" trong tương lai, nơi mà các hệ thống máy tính theo dõi quá trình vật lý, tạo ra
một bản sao ảo của vật lý thế giới và đưa ra các quyết định phân cấp dựa trên các cơ
chế tự tổ chức. Khái niệm này tính đến sự gia tăng tính tự động hóa, công nghệ hóa
của các ngành công nghiệp sản xuất, nơi các đối tượng vật lý liền mạch được tích hợp
vào mạng thông tin. Kết quả là "các hệ thống sản xuất được kết nối theo chiều dọc
với quy trình kinh doanh trong các nhà máy và doanh nghiệp và được kết nối theo
chiều ngang với các mạng giá trị phân tán theo không gian có thể được quản lý theo
thời gian thực - ngay từ thời điểm đặt hàng qua các dịch vụ hậu cần vận chuyển hàng
hóa" [3]. Những sự phát triển này làm cho sự khác biệt giữa ngành công nghiệp và
dịch vụ thu hẹp hơn khi các công nghệ kỹ thuật số gắn liền với các sản phẩm và dịch
vụ công nghiệp vào các sản phẩm đại trà mà không phải là hàng hoá và dịch vụ độc
quyền. Trên thực tế, cả cụm từ 'Internet of Things' và 'Internet of Services' đều được
coi là các yếu tố của công nghệ 4.0 [4].
97
Các tính năng chính của Công nghiệp 4.0 là:
Khả năng tương tác: các hệ thống vật lý không gian (các bộ phận làm việc,
trạm lắp ráp và sản phẩm) cho phép con người và các nhà máy thông minh
khác kết nối và giao tiếp với nhau.
Hiện thực hóa: một bản sao ảo của nhà máy thông minh được tạo ra bằng
cách liên kết dữ liệu cảm biến với mô hình nhà máy ảo và mô hình mô phỏng
giúp hiện thực hóa các sản phẩm.
Phân quyền: khả năng của các hệ thống vật lý trực tuyến cho phép tự quyết
định và sản xuất tại chỗ nhờ công nghệ ví dụ như công nghệ in 3D.
Năng lực kiểm soát thời gian: khả năng thu thập và phân tích dữ liệu và cung
cấp cho thu thập thông tin chi tiết ngay lập tức, tiết kiệm thời gian.
Định hướng dịch vụ: Công nghiệp 4.0 giúp nhà đầu tư có thêm nhiều sự lựa
chọn trong việc thực hiện hóa các kế hoạch kinh doanh và định hướng sản
phẩm, dịch vụ.
Module: Công nghiệp 4.0 cho phép các nhà máy thông minh có thể linh hoạt
thay đổi các yêu cầu bằng cách thay thế hoặc mở rộng các module riêng lẻ.
2.1.2. Phát triển khái niệm
Bledowski đã gợi ý rằng nguồn gốc của ý tưởng này được tìm thấy trong Chiến
lược Công nghệ cao của chính phủ Đức năm 2006 [5]. Một số tính năng của ngành
công nghiệp 4.0 đã được xác định trong chính sách công nghiệp của Đức trong năm
2010 [6] và trong năm 2012 chính phủ đã đưa công nghiệp 4.0 trở thành một trong 10
dự án tương lai trong Chiến lược Công Nghệ Cao [7]. Nhóm công tác bao gồm đại diện
từ các ngành công nghiệp, các viện nghiên cứu và khoa học được Bộ Giáo dục và Đào
tạo của Đức thành lập năm 2013 công bố báo cáo cuối cùng vạch ra 8 ưu tiên của Chiến
lược về Công nghiệp 4.0, từ chuẩn hóa đến học tập. Bộ Kinh tế đã đưa ra mục tiêu thúc
đẩy nghiên cứu và đổi mới "ở giai đoạn tiền đầu tư" và đẩy mạnh quá trình chuyển giao
những phát hiện khoa học vào sự phát triển của các công nghệ có thể tiếp cận được thị
trường. Điều này không chỉ liên quan đến các tập đoàn lớn mà còn bao gồm mục tiêu
tăng cường sức mạnh đổi mới cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ bằng cách tạo ra các
trung tâm thẩm quyền cho ngành công nghiệp 4.0.
Chính phủ Đức từ đó đã thể chế hóa cam kết của mình đối với ngành công
nghiệp 4.0 bằng cách thiết lập một nền tảng do Bộ Kinh tế và Nghiên cứu dẫn đầu
với sự tham gia của đại diện các doanh nghiệp, khoa học và các hiệp hội ngành nghề.
Nền tảng công nghiệp 4.0 đã chia thành các khu vực trọng tâm chính gồm năm lĩnh
vực khác nhau: Kiến trúc tham khảo; Tiêu chuẩn; Nghiên cứu và đổi mới; Bảo mật hệ
thống mạng; Môi trường pháp lý và Giáo dục đào tạo/ việc làm. Nền tảng này đưa ra một
98
báo cáo đầu tiên vào tháng 4 năm 2015. Báo cáo này giới thiệu các tiện ích của ngành
công nghiệp 4.0 với nền kinh tế và xã hội rộng lớn hơn là một trong những khía cạnh
chính cần được khám phá sâu hơn trong tương lai và vạch ra một lộ trình nghiên cứu chi
tiết hơn cho đến năm 2030. Rõ ràng, Công nghiệp 4.0 là một chiến lược rất dài hạn và
cần sự chuyển đổi mạnh mẽ để duy trì và phát triển hơn nữa.
2.1.3. Các cuộc cách mạng công nghiệp
Nhóm công tác phát triển khái niệm về Công nghiệp 4.0 [8] xem nó như là
một loạt các đột phá sáng tạo trong sản xuất và bước nhảy vọt trong các quy trình
công nghiệp dẫn đến năng suất cao hơn đáng kể. Nó được xem là lần thứ tư như một
sự gián đoạn xảy ra sau:
1. Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên khi năng lượng hơi kết hợp với sản xuất
cơ khí đã dẫn tới sự nghiệp công nghiệp hoá sản xuất vào cuối những năm 1700.
2. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai khi điện và dây chuyền sản xuất
dẫn đến sản xuất hàng loạt từ giữa những năm 1800 trở đi.
3. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba khi điện tử và CNTT kết hợp với
toàn cầu hoá đã đẩy nhanh công nghiệp hóa từ những năm 1970.
Theo logic này, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư liên kết các nhà máy
thông minh với mọi bộ phận của dây chuyền sản xuất và tự động hóa thế hệ tiếp theo
đã bắt đầu xuất hiện từ năm 2010 [9]. Trong một nhà máy (Công nghiệp 3.0) với mức
độ tự động hóa hợp lý, các phương tiện sản xuất đã được kết nối với nhau. Các giải
pháp công nghệ hiện tại trong tự động hóa thiết lập một hệ thống phân cấp được xác
định trước, nơi các mức kết nối (bên trong nhà máy) đã được xác định trước, từ cảm
biến đo lường trạng thái của quá trình, đến phần mềm được sử dụng ở cấp độ cao nhất
của quá trình ra quyết định (ví dụ cho kế hoạch kinh doanh hay hậu cần). Tuy nhiên,
tầm nhìn của công nghiệp 4.0 tạo ra một kết nối siêu vượt xa các nhà máy và nơi sản
xuất có nghĩa là tương tác không chỉ với môi trường nhà máy mà còn theo chuỗi giá
trị mà khách hàng, nhà cung cấp, hậu cần,…
Đối với các động thái bị cáo buộc có tiềm năng gây rối trong việc chuyển đổi
sản xuất đóng gói theo thuật ngữ "Công nghiệp 4.0", người đề xuất ý tưởng rằng bây
giờ là lần đầu tiên có thể liên kết các yếu tố bị cô lập trước đây của chuỗi sản xuất
thông qua các chip RFID (radio-frequency identification) hoặc cái gọi là transponders
nhỏ [10]. Điều này có nghĩa là mỗi sản phẩm có thể có thông tin kỹ thuật số được
nhúng vào nó và có thể được chia sẻ qua các tín hiệu radio khi nó di chuyển dọc theo
dây chuyền sản xuất và các sản phẩm này sau đó có thể truyền thông với nhau độc
lập với sự can thiệp của con người. Các thông tin do đó tạo ra có thể được phân tích
với dữ liệu lớn và quy trình điện toán đám mây cho phép phát hiện và giải quyết các
vấn đề vô hình như suy thoái máy, mặc thành phần, vv trong nhà máy. Đến mức độ
99
tự động được thực hiện, các thiết bị thông minh sau đó có thể quản lý hoạt động sản
xuất và tự động tối ưu hóa chúng một cách tự động bằng cách điều chỉnh các thông
số của chính chúng khi chúng cảm nhận các thuộc tính nhất định của một sản phẩm
chưa hoàn thành. Hơn nữa, những cải tiến về công nghệ này cho phép tùy chỉnh sản
phẩm cho một đơn vị duy nhất, thu hút người tiêu dùng vào quá trình sản xuất dưới
hình thức "tùy biến theo khối lượng" [11]. Điều này cho phép các nhà sản xuất đáp
ứng nhanh chóng để thay đổi nhu cầu của khách hàng và điều kiện thị trường.
2.1.4. Du lịch 4.0
Hiện tại, chưa có một định nghĩa chính thức của Du lịch 4.0. Khái niệm du lịch
4.0 được hiểu là du lịch trong thời đại công nghiệp 4.0. Vì vậy có thể hiểu du lịch 4.0 là
phát triển du lịch một cách thông minh với sự hỗ trợ của công nghệ số, để tạo ra và cung
cấp các dịch vụ thuận tiện nhất cho khách du lịch và làm du khách hài lòng. Trong thực
tiễn, du lịch 4.0 là một sáng kiến của tổ chức Du Lịch Bồ Đào Nha (Turismo de Portugal)
với mục đích thúc đẩy tinh thần kinh doanh, hỗ trợ du lịch và khởi sự du lịch cũng như
thúc đẩy đổi mới du lịch trong nước. Theo sáng kiến này, tổ chức Du Lịch Bồ Đào Nha
hoạt động như một cơ quan tư vấn và điều phối viên bằng cách thúc đẩy việc thành lập
các liên minh và hợp tác giữa các đại lý khác nhau, tạo điều kiện cho việc tiếp cận tài trợ,
đào tạo và tư vấn chiến lược cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Do đó, một số sáng kiến
đã được đưa ra kể từ khi thành lập chương trình, góp phần thúc đẩy môi trường kinh
doanh năng động ở Bồ Đào Nha.
Theo ông Nguyễn Văn Tuấn – Tổng cục trưởng Tổng cục Du lịch thì ngành
Du lịch xác định ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) là yếu tố quan trọng quyết
định đến năng lực cạnh tranh của ngành du lịch Việt Nam. Các giải pháp ứng dụng
CNTT cũng chính là công cụ hữu hiệu để phục vụ 4 đối tượng chính trong lĩnh vực
du lịch, đó là: khách du lịch, điểm đến du lịch, doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà
nước. Vì lẽ đó, ứng dụng CNTT trong ngành du lịch theo hướng tiếp cận Cách mạng
Công nghiệp 4.0 trong thời gian tới của Việt Nam sẽ nhằm hiện thực 5 định hướng
chính, gồm: Đẩy mạnh số hóa công tác quản lý ngành du lịch, phát triển chính quyền
điện tử hướng tới du lịch bền vững, trong đó lấy nhu cầu của khách du lịch, người
dân và doanh nghiệp làm trung tâm; Đổi mới hoạt động quảng bá xúc tiến, áp dụng
công nghệ số và thiết bị số tiên tiến; Tăng cường chất lượng môi trường; Tạo điều
kiện cho doanh nghiệp hợp tác Công- Tư, phát triển trên nền tảng số hóa nhằm nâng
cao giá trị gia tăng trong việc cung cấp dịch vụ du lịch; Đổi mới phương thức quản
lý điểm đến kết hợp số hóa chia sẻ và làm giàu dữ liệu điểm đến nhằm phát huy nội
hàm văn hóa, giá trị gia tăng về du lịch, cải thiện yếu tố môi trường và hạ tầng phục
vụ du lịch; Hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực du lịch dựa
trên nền tảng công nghệ.