TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
197
TỈ LỆ SUY DINH DƯỠNG THẤP CÒI VÀ THỰC TRẠNG CHẾ ĐỘ ĂN
Ở BỆNH NHÂN BỆNH THẬN MẠN LỌC THẬN NHÂN TẠO
CHU KỲ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 2 NĂM 2023
Nguyễn Thị Thu Hậu1, Nguyễn Mạnh Hưng1, Mai Quang Huỳnh Mai1,
Nguyễn Hoàng Thanh Uyên1, Hoàng Ngọc Quý2, Trần Thị Hoài Phương1
TÓM TẮT24
Mục tiêu: Xác định tỉ lệ suy dinh dưỡng
(SDD) thấp còi ở bệnh nhi bệnh thận mạn (CKD)
lọc thận nhân tạo chu kỳ tại phòng Chạy Thận
Nhân Tạo, Bệnh viện Nhi Đồng 2 (BVNĐ2) năm
2023 và thực trạng tuân thủ chế độ dinh dưỡng.
Đối tượng và phương pháp: Mô tả hàng loạt ca
với 38 bệnh nhi CKD lọc thận nhân tạo (LTNT)
chu kỳ ngoại trú tại BVNĐ2 năm 2023. Tỉ lệ
thấp còi được phân loại theo WHO 2007 và bệnh
nhân được ghi nhật kí chế độ ăn 2 ngày không
chạy thận để đánh giá chế độ dinh dưỡng. Kết
quả: Tỉ lệ SDD thấp còi: 73,7% với mức độ vừa:
18,4%; nặng: 55,3%. Đáp ứng nhu cầu canxi từ
khẩu phần ăn: 20%; từ thuốc bổ sung: 48%. Có
68,42% trẻ có thực đơn chế độ ăn bệnh lý; tỉ lệ
tuân thủ đầy đủ thực đơn là 5,3%, tuân thủ thực
đơn về protein là 53,85%, tuân thủ thực đơn về
sữa 20,08%, tuân thủ thực đơn về ăn lạt 46,15%.
Kết luận: Tỉ lệ SDD thấp còi cao 73,7%, đa số là
mức độ nặng. Canxi cung cấp từ khẩu phần ăn
còn thấp; đa phần canxi cung cấp là từ thuốc. Tỉ
lệ trẻ được khám và tham vấn về chế độ ăn bệnh
lý thấp. Tỉ lệ tuân thủ thực đơn rất thấp. Cần phối
1Khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Nhi Đồng 2
2Khoa Thận nội tiết, Bệnh viện Nhi Đồng 2
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Thu Hậu
Email: thuhaunt@gmail.com
Ngày nhận bài: 21/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 5/8/2024
Ngày duyệt bài: 15/8/2024
hợp chặt chẽ giữa bác sĩ thận nhân tạo và chuyên
viên dinh dưỡng để cải thiện chế độ ăn và tình
trạng dinh dưỡng, thấp còi của nhóm bệnh nhân
này.
Từ khóa: bệnh thận mạn, suy dinh dưỡng
thấp còi, lọc thận nhân tạo, chế độ ăn, nhu cầu
canxi.
SUMMARY
PREVALENCE OF STUNTING AND
DIETARY RESTRICTION STATUS IN
CHRONIC KIDNEY DISEASE
PATIENTS RECEIVING OUTPATIENT
HEMODIALYSIS AT CHILDREN’S
HOSPITAL 2 IN 2023
Objective: Identify the rate of stunting
among pediatric chronic kidney disease (CKD)
patients undergoing hemodialysis at the
Hemodialysis Unit of Children’s Hospital 2
(CH2) in 2023 and to assess the adherence to
nutritional regimens of this patient group.
Methods: A case series description with 38
pediatric CKD patients undergoing outpatient
hemodialysis at CH2 in 2003. The rate of
stunting was classified according to WHO 2007,
and patients were required to keep a 2-day food
diary on non-dialysis days to assess their dietary
intake. Results: The rate of stunting was 73.7%,
with moderate at 18.4% and severe at 55.3%.
The rate of calcium intake from diet was 20%,
while 48% was from supplements. 68.42% of
them had a dietary regimen; the rate of full
compliance with the diet was 5.3%, compliance
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
198
with protein intake was 53.85%, with milk intake
was 20.08%, and with salt-restricted diet was
46.15%. Conclusion: The rate of stunting was
still high at 73.7%, mostly severe stunting.
Calcium intake from the diet remains low and
does not meet the children's needs; most of the
calcium intake comes from supplements. The
rate of children receiving dietary consultations is
low. Compliance with dietary regimens is very
low. Closer cooperation between nephrologists
and nutritionists is needed to improve dietary
regimens and nutritional status, particularly the
stunting status, of this patient group.
Keywords: chronic kidney disease, stunting,
hemodialysis, diet, calcium intake.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Suy dinh dưỡng (SDD) - nhất là thấp còi,
là biến chứng nghiêm trọng và phổ biến của
bệnh thận mạn (CKD) và có liên quan đến
tăng tỉ lệ mắc bệnh và tử vong ở trẻ em.1 Ở
Việt Nam có rất ít nghiên cứu (NC) về tình
trạng SDD thấp còi ở bệnh nhi CKD có
LTNT và việc tuân thủ chế độ ăn bệnh lý.
Bên cạnh đó cũng có rất ít dữ liệu về đáp ứng
nhu cầu dinh dưỡng và lượng canxi trong
khẩu phần ăn của trẻ phải lọc thận nhân tạo.
BVNĐ2 là 1 trong số ít những trung tâm có
lọc thận nhân tạo cho bệnh nhi. Chúng tôi
tiến hành NC này nhằm đánh giá tỉ lệ SDD
thấp còi và khảo sát mức đáp ứng nhu cầu
canxi thực tế, thực trạng chế độ ăn của bệnh
nhi CKD có LTNT đang điều trị tại Phòng
Chạy Thận Nhân Tạo ngoại trú, Khoa Điều
trị ban ngày, BVNĐ2. Đây là cơ sở để tư vấn
cho người thân và cả trẻ về chế độ dinh
dưỡng phù hợp. Đây cũng là cơ sở cho các
nghiên cứu về can thiệp chế độ ăn cho bệnh
nhi CKD phải LTNT sau này.
Câu hỏi nghiên cứu: Tỉ lệ SDD thấp còi
ở bệnh nhi CKD có LTNT chu kỳ tại phòng
Chạy Thận Nhân Tạo, BVNĐ2 năm 2023 là
bao nhiêu? Thực trạng chế độ dinh dưỡng
của nhóm bệnh nhi này như thế nào?
Mục tiêu nghiên cứu: (1) Xác định tỉ lệ
SDD thấp còi ở bệnh nhi CKD có LTNT chu
kỳ ngoại trú tại phòng Chạy Thận Nhân Tạo,
BVNĐ2 năm 2023; (2) Xác định tỉ lệ cung
cấp canxi từ chế độ ăn và từ thuốc so với nhu
cầu khuyến nghị; (3) Xác định tỉ lệ tuân thủ
chế độ ăn bệnh thận mạn.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu: Tất cả bệnh nhi
CKD đang LTNT chu kỳ ngoại trú tại Phòng
Chạy Thận Nhân Tạo, BVNĐ2 năm 2023.
Tiêu chuẩn lựa chọn: Bệnh nhi CKD
được LTNT chu kỳ ngoại trú tại Phòng Chạy
Thận Nhân Tạo, BVNĐ2. Gia đình và trẻ
đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân bị bệnh
lý dị dạng xương chân, bệnh nhân bị dị dạng
cột sống. Bệnh nhân không hoàn thành bản
nhật kí chế độ ăn.
Thời gian và địa điểm nghiên cứu: Từ
tháng 05/2023 đến tháng 07/2023 tại Phòng
Chạy Thận Nhân Tạo, BVNĐ 2.
Cỡ mu và phương pháp chọn mu:
Lấy mẫu thuận tiện.
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả hàng loạt
ca.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
199
Hình 1: Lưu đồ nghiên cứu
Phương pháp thu thập dữ liệu: Dùng
phiếu thu thập số liệu mẫu (Ghi nhật ký ăn
trung bình trong một ngày thường (chọn
ngày trong tuần, không chọn ngày có tiệc
tùng, không chọn ngày chạy thận) x 2 ngày)
và thu thập lượng canxi cung cấp qua thuốc
qua hồ sơ bệnh án.
Phương pháp thống kê:
Số liệu được nhập bằng phần mềm
EpiDATA 3.1, tính toán lượng chất dinh
dưỡng bằng phần mềm Eiyokun (phần mềm
tính khẩu phần ăn).
Xử lý và phân tích dữ liệu bằng phần
mềm Stata 16.0.
Biến được trình bày bằng tỉ lệ % và trung
bình (phân phối chuẩn), trung vị (nếu phân
phối không chuẩn) và độ lệch chuẩn.
Đạo đức nghiên cứu:
Đề cương nghiên cứu đã được trình qua
hội đồng đạo đức và nghiên cứu khoa học.
Có ký đồng thuận, người giám hộ và trẻ được
giải thích về mục đích và quá trình tiến hành
nghiên cứu, được thông báo về những lợi ích,
nguy cơ và bất lợi từ nghiên cứu và được
quyền rút ra khỏi nghiên cứu.
Nghiên cứu không can thiệp vào quá
trình điều trị, tên của bệnh nhân và số liệu
được mã hóa.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC KỸ THUẬT - HỘI Y HỌC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
200
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Có 38 trẻ đáp ứng tiêu chí và tham gia nghiên cứu.
Bảng 1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu (n = 38)
Đặc điểm
Tần số (n)
Tỉ lệ (%)
Giới tính
Nữ
18
47,37
Nam
20
52,63
Tuổi của trẻ (năm)
13,2 tuổi
Min: 8,5 tuổi
Max: 15,9 tuổi
Nhóm tuổi
< 1 tuổi
0
0
1 - 3 tuổi
0
0
4 - 10 tuổi
6
15,79
11 - 17 tuổi
32
84,21
Nhận xét: Tỉ lệ nam và nữ gần bằng nhau. Với độ tuổi trung bình là 13,2 tuổi. Đa phần trẻ
thuộc nhóm tuổi từ 11 - 17 tuổi chiếm 84,21% và nhóm tuổi từ 4 - 10 tuổi chiếm 15,79%.
Bảng 2. Đặc điểm về tình trạng SDD thấp còi của trẻ (n = 38)
Tỉ lệ SDD thấp còi
Tần số (n)
Tỉ lệ (%)
Bình thường, không thấp còi
10
26,3
SDD vừa
7
18,4
SDD nặng
21
55,3
Nhận xét: Trong nghiên cứu, có 73,7% bị SDD thấp còi, đa số là mức độ nặng 55,3%.
Bảng 3. Tỉ lệ SDD thấp còi theo thời gian mắc bệnh và thời gian lọc thận nhân tạo (n=38)
Tỉ lệ thấp còi theo thời gian (n,%)
Số bệnh nhân chung (n,%)
4 (50%)
8 (100%)
5 (62,5%)
8 (100%)
10 (83,3%)
12 (100%)
3 (75%)
4 (100%)
6 (100%)
6 (100%)
Số bệnh nhân thấp còi (n,%)
Số bệnh nhân chung (n,%)
9 (60%)
15 (100%)
9 (81,8%)
11 (100%)
7 (87,5%)
8 (100%)
3 (75%)
4 (100%)
-
0 (100%)
Nhận xét: Tỉ lệ thấp còi theo thời gian mắc
bệnh: mắc bệnh dưới 12 tháng thì thấp còi
chiếm 50% số bệnh nhân, từ 1 - 3 năm là
62,5%, từ 3 - 5 năm là 83,3%, từ 5 - 10 năm là
75%, trên 10 năm là 100%. Tỉ lệ SDD thấp còi
theo thời gian LTNT: LTNT dưới 12 tháng thì
thấp còi chiếm 60%, từ 1 - <3 năm là 81,8%,
từ 3 - <5 năm là 87,5%, từ 5 - <10 năm là 75%.
Không có trẻ nào LTNT > 10 năm. Số lượng
bệnh nhân mắc bệnh khá đồng đều ở các
khoảng thời gian, nhiều nhất là nhóm phát hiện
bệnh từ 3 - 5 năm: 12 bệnh nhi. Đa số bệnh nhi
LTNT trong khoảng < 12 tháng (15 bệnh nhi)
và 1 - 3 năm (11 bệnh nhi).
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
201
Bảng 4. Đặc điểm về lượng canxi trung bình trong ngày của trẻ (n = 38)
Đặc điểm
Tần số
Tỉ lệ (n,%)
Min
Max
Canxi trung bình trong khẩu phần ăn 1 ngày (mg)
38
201mg
21mg
668mg
Canxi trung bình bổ sung từ thuốc bổ sung (mg)
Có bổ sung
Không bổ sung
34 (89,5%)
4 (10,5%)
475±455,6mg
300mg
2.700mg
Canxi tổng từ khẩu phần ăn và thuốc (mg)
651±522 mg
21mg
2.944mg
Nhận xét: Trẻ nhận được trung bình 201
mg canxi mỗi ngày từ thực phẩm, với giá trị
thấp nhất là 21 mg và cao nhất là 668 mg. Đa
số trẻ (89,5%) nhận canxi bổ sung qua thuốc.
Lượng canxi bổ sung trung bình qua thuốc là
475 mg, với biến động từ 300 mg đến 2.700
mg. Tổng lượng canxi từ khẩu phần ăn và
thuốc: trẻ nhận được trung bình 651 mg
canxi mỗi ngày từ cả thực phẩm và thuốc bổ
sung, dao động từ 21 mg đến 2.944 mg.
Bảng 5. Mức tuân thủ chế độ ăn điều trị (n = 38)
Đặc điểm
Tần số
Tỉ lệ (%)
Có thực đơn trong vòng 3 tháng
Có
Không
26
12
68,42
31,58
Tuân thủ thực đơn về protein
Dư protein trong khẩu phần
Đủ protein trong khẩu phần
Thiếu protein trong khẩu phần
5
14
7
19,23
53,85
26,92
Tuân thủ thực đơn về sữa
Có uống sữa/chế phẩm sữa
Không uống sữa/chế phẩm sữa
6
20
23,08
76,92
Tuân thủ thực đơn về ăn lạt
Tự do ăn muối
Giảm muối một phần
Theo thực đơn được kê
Không thêm muối trong thức ăn
3
12
11
0
11,54
46,15
42,31
-
Thói quen ăn lạt ở bệnh nhi không có thực đơn
Ăn muối tự do
Giảm muối một phần
Không thêm muối trong thức ăn
2
10
0
16,67
83,33
-
Thói quen ăn protein ở bệnh nhi không có thực đơn
Tự do ăn protein
Giảm lượng ăn vào
Ăn rất ít
2
5
5
16,67
41,67
41,67
Nhận xét: Trong 38 trẻ thì có 26 trẻ được
khám và xây dựng thực đơn dinh dưỡng,
trong vòng 3 tháng, chiếm tỉ lệ 68,42%, 12
trẻ không có thực đơn dinh dưỡng, chiếm tỉ
lệ 31,58%.