Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến (Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam)

Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam

Martha J Garrett Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế trực tuyến Trường Đại học Y tế công cộng, INASP, và INFORM

Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam Tái bản có sửa chữa và mở rộng, 3/ 2011 Martha J Garrett, INFORM Với các đóng góp từ Các thành viên nhóm Giảng viên chính quốc gia Việt Nam Biên soạn cho chương trình ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế trực tuyến’ Hoạt động hợp tác giữa Trường Đại học Y tế công cộng, Việt Nam, Mạng Ấn phẩm khoa học quốc tế (INASP), và Mạng tài liệu và nguồn thông tin trực tuyến quốc tế (INFORM)

Mục lục

Lời nói đầu

i ii viii

Về tài liệu này Về INFORM & CERTIOREM Về chương trình Thông tin y tế cho Việt Nam Giới thiệu

1 7 Khám phá truy cập bạn đã có Phát triển các kỹ thuật tìm kiếm và kỹ năng máy tính

Tìm kiếm tư liệu

12 21 26 36 61 64 72 73 Tìm kiếm và lưu tài liệu tham khảo Xây dựng chuỗi tìm kiếm Tìm kiếm tài liệu tham khảo dạng bài báo Truy cập toàn văn các bài báo Tìm kiếm tài liệu tham khảo dạng sách và tài liệu xám Truy cập toàn văn sách và tài liệu xám Truy cập tài liệu bằng các cách khác Tìm kiếm các thư mục và tài liệu tham khảo

Sử dụng WWW

76 Di chuyển trên Web & tìm kiếm các trang Web

Tìm kiếm các nguồn thông tin chuyên ngành tại các trang tin cậy 87 95 134 Tìm kiếm thông tin tại WHO, NIH, & NLM Tìm kiếm thông tin về các chuyên ngành Tìm kiếm thông tin theo vùng

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ các mục đích chuyên môn

Tìm kiếm thông tin hỗ trợ EBM Tìm kiếm thông tin hỗ trợ giảng dạy Tìm kiếm thông tin hỗ trợ nghiên cứu Tìm kiếm thông tin về việc tìm tài trợ Tìm kiếm thông tin hỗ trợ cách viết và truyền thông Tìm kiếm thông tin hỗ trợ phát triển chuyên môn 140 146 150 160 163 166

Và để giúp bạn nhớ The INFORM Sourcebook Rap 170

Về tài liệu này

Hỗ trợ phát triển các kỹ năng thông tin ở Việt Nam Đây là bản cập nhật của cuốn tài liệu đã được biên soạn trước đây cho chương trình ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế’ tiến hành tại Việt Nam trong giai đoạn 2009-2011. Chương trình có sự hợp tác giữa Trường Đại học Y tế công cộng, tổ chức từ thiện Anh INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications), và INFORM (International Network for Online Resources & Materials) với hỗ trợ kinh phí từ Atlantic Philanthropies. Về tác giả và bằng cấp của tác giả Cả nguyên bản và tái bản của cuốn tài liệu này đều được viết bởi Martha J Garrett, giảng viên chính của INFORM đồng thời là giám đốc của CERTIOREM— tổ chức từ thiện phi lợi nhuận của Thụy Điển, nơi hiện điều hành chương trình INFORM. Đề xuất về một số trang web của Việt Nam đưa ra trong cuốn tài liệu này được đóng góp bởi các thành viên của Chương trình Giảng viên chính quốc gia Việt Nam. Đặc biệt cảm ơn chị Nguyễn Thị Thu Hằng, nguyên cán bộ thư viện tại Trường Đại học Y tế công cộng, về những đóng góp xuất sắc của chị cho bản biên soạn lần đầu. Martha Garrett được đào tạo ở Hoa Kỳ, có bằng cử nhân sinh vật học của trường Wellesley College và bằng tiến sĩ về động vật học tại University of North Carolina-Chapel Hill. Sau một thời gian làm về sinh vật biển, bà bắt đầu làm việc trong lĩnh vực phát triển quốc tế từ năm 1985 và sức khỏe quốc tế từ 1993 với vai trò tư vấn cho WHO ở mảng tương lai y tế. Bà đã dạy về động vật học tại University of North Carolina, nhân sinh thái học tại Göteborgs Universitet ở Thụy Điển và làm việc 15 năm với tư cách giảng viên và nghiên cứu viên về sức khỏe bà mẹ và trẻ em quốc tế tại Uppsala University, Thụy Điển. Sau khi bắt đầu quan tâm tới các vấn đề thông tin y học, bà nhận được bằng đại học từ Trường Khoa học thông tin và Thư viện Thụy Điển. Kể từ năm 2004 bà làm việc chuyên về truy cập thông tin y tế và đến đào tạo tại Châu Phi, Châu Á, NIS và viết hơn 35 cuốn tài liệu hướng dẫn INFORM cho cán bộ y tế ở nhiều nước thu nhập thấp và trung bình thấp. Về sao chép và phân phát các tài liệu này Các cán bộ y tế nhận được cuốn tài liệu này đều được khuyến khích chia sẻ thông tin tới những người khác trong lĩnh vực y tế, nhằm hỗ trợ xây dựng nên năng lực tìm kiếm thông tin ở Việt Nam. Tất cả các tài liệu hướng dẫn của INFORM đều không giữ bản quyền, cả ở dạng in trên giấy và dạng số hóa. Chi tiết có tại đường dẫn: Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Unported License. Tóm lại, cuốn tài liệu hướng dẫn này có thể được sao chụp và chia sẻ mà không có bất cứ giới hạn nào, trừ việc mua bán. Hình thức và nội dung bên trong phải được giữ nguyên như bản gốc. Không được có bất cứ thay đổi hoặc bổ sung nào. Các bản dịch có thể bổ sung thêm tên người dịch nhưng phải giữ nguyên tên tác giả.

Người đọc muốn chia sẻ bản số của cuốn tài liệu này có thể tải và lưu dạng pdf từ trang INFORM (http://www.inform-network.org) và gửi cho đồng nghiệp, sinh viên hoặc phát miễn phí dưới dạng đĩa CDs. Tuy nhiên, cách tốt hơn là gửi qua thư điện tử cho mọi người đường dẫn tới trang INFORM và khuyến khích họ tải và lưu tại máy tính của mình cuốn tài liệu này. Với cách này, người dùng sẽ quen thuộc hơn với trang INFORM và có thể vào đây thường xuyên để xem các cập nhật của cuốn này cũng như các tài liệu hướng dẫn khác. Một lợi thế nữa là tại INFORM chúng tôi có thể thấy sự quan tâm từ phía Việt Nam tăng lên thể hiện qua số lượt vào trang web tăng. Không hề có yêu cầu phải đăng ký để sử dụng trang web hoặc để tải tài liệu, cũng như không có việc thu thập thông tin từ người vào trang web.

Hãy chia sẻ đường dẫn tới trang INFORM và tới cuốn sách này. Thông tin cũng giống như tình yêu- càng cho đi nhiều, bạn sẽ càng được nhận lại nhiều.

5/2011, tháng trang vào đầu của thư tại viện HSPH

Liên quan đến ngôn ngữ và bản tiếng Việt Các nguồn tin được mô tả trong cuốn tài liệu này chủ yếu bằng tiếng Anh, thứ ngôn ngữ quốc tế chủ yếu trong truyền thông khoa học, bao gồm cả y học. Các nguồn tin nhằm giúp người đọc củng cố tiếng Anh được đề cập trong chương về phát triển nghề nghiệp. Theo kế hoạch, việc dịch cuốn tài liệu này sang tiếng Việt sẽ được tiến hành như hoạt động cuối cùng của chương trình quốc gia Việt Nam. Bản dịch tiếng Việt sẽ được đưa lên mạng (http://www.hsph.edu.vn/library/node/69) và tại http://www.inform-network.org. Về nội dung Những chủ đề được đưa ra trong cuốn tài liệu tập huấn INFORM được quyết định chủ yếu dựa trên phản hồi từ những người đọc trước. Khi người dùng tin yêu cầu hỗ trợ tìm kiếm thông tin về những chủ đề cụ thể, chúng tôi tiến hành nghiên cứu về những nguồn tin sẵn có và viết mô tả về chúng. Những yêu cầu bổ sung chủ đề cho những lần tái bản sau đề nghị liên lạc với tác giả, Martha Garrett, tại địa chỉ cung cấp ở chương sau.

Bản này của cuốn tài liệu tập huấn đề cập tới một số chủ đề mới do các bác sĩ Việt Nam yêu cầu, và do ông Rolf Johansson, một bác sĩ người Thụy Điển đã làm việc tại Việt Nam từ đầu những năm 1980, hiện vẫn đang tham gia một số dự án với Việt Nam đề xuất. Hầu hết các nguồn tin trong cuốn sách này đều đáp ứng được ba tiêu chí sau:  Chúng phải được miễn phí cho người dùng. Có một số rất ít nguồn yêu cầu trả tiền nhưng vẫn được đưa vào đây vì không có nguồn miễn phí nào thay thế.

 Chúng phải liên quan tới Việt Nam. Chỉ các nguồn tin mà các cơ quan hoặc cá nhân người Việt Nam được phép truy cập mới được đưa vào đây. Hầu hết chúng đều để phục vụ cho khai thác ở những nước như Việt Nam.

 Chúng phải có chất lượng về mặt chuyên môn. Phần lớn các nguồn tin ở đây đều của các tổ chức lớn hoặc được liệt kê tại những cổng thông tin được điều hành cẩn thận. Chúng tôi đã cố gắng hết sức để chỉ lấy những nguồn thông tin lâm sàng nếu chúng là những nguồn thông tin dựa trên bằng chứng, và những nguồn thông tin khác nếu được chỉ dẫn và đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng quốc tế.

Tuyên bố về mục đích sử dụng và tuyên bố về từ chối Cuốn tài liệu tập huấn này không phải là sách giáo trình y khoa hoặc y tế công cộng và không nhằm mục đích được sử dụng như một nguồn hàng đầu về thông tin y tế. Thay vào đó, nó là hướng dẫn phục vụ cho các bác sĩ và cán bộ y tế, giúp họ tìm kiếm được những nguồn thông tin chất lượng cao trên Web. Chúng tôi giả định rằng những người đọc tại Việt Nam sẽ sử dụng máy tính được trang bị phần mềm MicroSoft, quen thuộc với Google và có thể cả EndNote. Những giả thiết này hoàn toàn không dựa trên việc những công cụ trên được ưa thích hơn những công cụ thay thế khác, mà dựa trên những quan sát- được thực hiện ở nhiều địa phương khác nhau trên khắp Việt Nam trong vài năm qua- về những công cụ hiện đang được các cán bộ y tế Việt Nam sử dụng. Tác giả, INFORM, cũng như CERTIOREM đều không chịu trách nhiệm về giá trị của các thông tin có trên các trang web được đề cập trong cuốn sách này. Những tài liệu, cũng như tất cả những nguồn thông tin lấy được thông qua cuốn sách phải được các chuyên gia y tế đánh giá cẩn thận trước khi áp dụng vào giảng dạy, nghiên cứu, hoạch định chính sách cũng như thực hành lâm sàng. Khi làm nghiên cứu cho cuốn tài liệu này cũng như những tài liệu tập huấn khác, đôi khi tác giả đã gặp phải những trang web có thông tin tốt nhưng dường như lại có vấn đề về an ninh mạng. Những trang như vậy đều không được đưa vào tài liệu. Tuy vậy, tác giả, INFORM, và CERTIOREM đều không thể đảm bảo rằng tất cả các trang đều an toàn. Cá nhân người dùng nên có những biện pháp nhằm đảm bảo máy tính của mình được bảo vệ hoàn toàn nhờ những chương trình chống vi rút, trojan và các đe dọa an ninh mạng khác. Chúng tôi chưa hề nhận được bất cứ phàn nàn nào từ người dùng về những địa chỉ web trong tài liệu tập huấn. Nếu bạn gặp vấn đề ở bất cứ trang nào—yêu cầu trả tiền đối với những nguồn tin được thể hiện là miễn phí, tài liệu số bị ảnh hưởng, sử dụng sai các thông tin cá nhân được cung cấp khi đăng ký, hoặc những rắc rối khác- hãy cho chúng tôi biết!

iii

Mối quan hệ với những trang và tổ chức được liệt kê Cả tác giả lẫn INFORM/CERTIOREM đều không có bất cứ quan hệ về tài chính hay lợi ích nào với các tổ chức được đề cập trong tài liệu tập huấn, ngoài một số ngoại lệ sau: CERTIOREM đang có một dự án chờ IDRC phê duyệt; tác giả và/hoặc INFORM đã từng được nhận các hợp đồng hoặc trước đó có hoạt động đào tạo cho WHO, the World Bank, the Multilateral Initiative for Malaria, INASP, Ipas, và Médecins Sans Frontières. Văn phòng HINARI tại WHO đã cho phép INFORM có được mật khẩu HINARI để đi đào tạo tại các nơi và phục vụ cho các yêu cầu nghiên cứu để có thể viết được các nội dung về HINARI trong cuốn tài liệu này và các tài liệu khác. Rất cảm ơn vì điều này! Về các ảnh chụp màn hình Các ảnh chụp màn hình có trong cuốn tài liệu này không ám chỉ chứng nhận của INFORM với các tổ chức sở hữu những trang web đó. Ảnh chụp màn hình được thêm vào tài liệu tập huấn nhằm phục vụ các mục đích giáo dục. Bất cứ ai đã từng giảng dạy cho đối tượng là những cán bộ chuyên ngành, có ít kinh nghiệm làm việc trực tuyến đều biết rằng cảm giác không được định hướng và không chắc chắn là những rào cản chính đối với học tập hiệu quả. “Liệu tôi đã vào đúng chỗ chưa nhỉ?” là một trong những câu hỏi phổ biến nhất thường được học viên các hội thảo đưa ra. Ảnh chụp màn hình giờ đây được thêm vào nhằm đảm bảo với người dùng của tài liệu này rằng họ đang vào các địa chỉ đúng. Về các câu chuyện Ngoài câu chuyện ngụ ngôn về những chiếc chìa khóa bị thất lạc, tất cả các truyện khác đều là thực- thật đáng kinh ngạc phải không nào? Tuy nhiên, các tình tiết đã được thay đổi nhằm bảo vệ quyền riêng tư của những người liên quan.

Về INFORM & CERTIOREM

Công việc của INFORM INFORM (International Network for Online Resources & Materials) hỗ trợ sự phát triển bằng cách cung cấp đào tạo tại chỗ về tìm kiếm thông tin cho các nước thu nhập thấp và trung bình thấp. Các nhóm đối tượng chủ yếu bao gồm bác sĩ lâm sàng, những nhà nghiên cứu, giáo viên, người hoạch định chính sách, nhân viên y tế cộng đồng trong mảng y, cũng như cán bộ thư viện và chuyên gia thông tin trong lĩnh vực này. INFORM cũng có kinh nghiệm tập huấn thông tin về các chủ đề khác, bao gồm quyền con người, luật quốc tế, toán và vật lý. Nơi INFORM làm việc INFORM được đặt tại tổ chức phi quyền lợi Thụy Điển có tên là CERTIOREM, với một mạng lưới các cộng tác viên và đơn vị hợp tác ở nhiều nước, tất cả đều làm việc nhằm ‘bắc cầu cách biệt thông tin’. Chương trình được thành lập tại Khoa sức khỏe bà mẹ và trẻ em quốc tế, trường Đại học Uppsala, dưới sự điều hành của Giáo sư Gunilla Lindmark. Kể từ khi bắt đầu năm 2004, INFORM đã tổ chức các hội thảo đào tạo tại Estonia, Latvia, Lithuania, Ukraine, Nam Phi, Tanzania, Kenya, Zambia, Uganda, Rwanda, Ethiopia, Ghana, Burkina Faso, Afghanistan, Pakistan, Sri Lanka, Việt Nam, Ấn Độ, và Trung Quốc. Hai hội thảo đào tạo đa ngành cấp vùng đã được INFORM tổ chức cho các nhà nghiên cứu ở Châu Phi. Chúng tôi đã nhận được yêu cầu tổ chức tập huấn từ hầu hết các nước đã từng tổ chức hội thảo INFORM như Zimbabwe, Mozambique, Somaliland, Sudan, Botswana, Nigeria, Bangladesh, Nepal, Lào, và Cam pu chia. Trong lĩnh vực y tế, các hoạt động chủ yếu của INFORM bao gồm một chương trình đào tạo ‘dồn dập’ cấp quốc gia kéo dài qua một số năm tại Việt Nam, hiện nay đã đào tạo được cho hàng ngàn bác sĩ, một dự án Châu Phi mở rộng cung cấp đào tạo thông tin tại các trung tâm nghiên cứu sốt rét, và một dự án khu vực cho những nhà nghiên cứu y tế ở Tây Phi. Ngoài ra, hai chương trình lớn đang trong quá trình lập kế hoạch, một ở Châu Á và một ở Châu Phi. INFORM cũng phát triển các chương trình tập huấn thông tin y tế cho các cán bộ chuyên môn của các tổ chức như Chữ thập đỏ Thụy Điển, văn phòng Châu Âu của Tổ chức Bác sĩ không biên giới. Ở Thụy Điển, INFORM đào tạo cho những nhà nghiên cứu và học viên nghiên cứu được mời đến từ những nước thu nhập thấp về truy cập dành cho họ tại nơi làm việc tại quê nhà. Ai là đối tác và cộng tác viên của INFORM Nhiều hội thảo của INFORM đã được phối hợp thực hiện với INASP (International Network for Availability of Scientific Publications), một tổ chức đặt tại Oxford, và chương trình hợp tác với nhiều nhóm và đơn vị khác nhằm tăng cường truy cập thông tin trong bối cảnh quốc gia đang phát triển. INFORM cũng có quan hệ mật thiết với cộng đồng thư viện quốc tế.

Tập huấn INFORM luôn luôn được tổ chức với sự cộng tác của một đơn vị đối tác, đó có thể là một trường đại học, bệnh viện, tổ chức nghề nghiệp, bộ hoặc tổ chức phi chính phủ. Phương pháp cộng tác của chúng tôi được hình tượng hóa trong lô-gô với hình hai người nắm tay nhau.

Tập huấn của INFORM bao quát những gì Tập huấn INFORM bao quát được toàn bộ các nguồn thông tin trực tuyến hiện có ở quốc gia tổ chức tập huấn, chú trọng vào các tài liệu miễn phí hoặc được trả phí trước. Ở những nước đủ điều kiện truy cập các tạp chí toàn văn miễn phí từ các chương trình truy cập bao cấp quốc tế hoặc các bố trí theo quốc gia, học viên học cách sử dụng truy cập đó và nếu cần, được hỗ trợ đăng ký cho đơn vị của họ. Nội dung cụ thể phụ thuộc vào trọng tâm của hội thảo. Thông thường, nhiều chục nguồn cụ thể được giới thiệu và thực hành. Các nguồn tin thường được giới thiệu trong các hội thảo cho cán bộ y tế có thể kể đến:  Medline/PubMed, bao gồm các vấn tin lâm sàng, các giới hạn và bộ lọc toàn văn miễn phí;  WHO, NIH, và các chị em như K4Heath với vai trò là những nguồn cung cấp ấn phẩm chính;

 GFMER và National Guideline Clearinghouse về các hướng dẫn lâm sàng;  FreeMedicalJournals, Highwire, OpenJ-Gate, DOAJ, và những trang web khác cung cấp danh sách tạp chí truy cập miễn phí;

 INASP/PERii, cung cấp truy cập trả trước tới các tạp chí hàn lâm ở nhiều quốc gia;  HINARI, AGORA, và OARE: qua đó người dùng ở hầu hết các nước thu nhập thấp có thể truy cập tới nhiều triệu bài báo toàn văn từ các tạp chí hàn lâm quốc tế hàng đầu;

 Cochrane và các trang EBM khác về tổng quan hệ thống  Essential Health Links và những trang khác cung cấp các bộ liên kết có quản lý;  FreeBooks4Doctors, medicalstudent.com, và những nguồn khác cung cấp sách điện tử miễn phí;

 Các nguồn về thống kê, tài liệu nghiên cứu và giảng dạy, hình ảnh y khoa… Với mỗi hội thảo, INFORM soạn thảo một tài liệu tập huấn từ 100-200 trang, bao quát các nguồn tin trực tuyến liên quan đến chủ đề đào tạo. Học viên được nhận cuốn sách này cùng bản in của bài giảng PowerPoint, các bài tập phát tay và một đĩa CD với các tập tin tương ứng. Tất cả các tài liệu đào tạo của INFORM đều không giữ bản quyền để học viên có thể sao chép và phân phát cho đồng nghiệp và sinh viên của họ và có thể sử dụng chúng trong các hội thảo mà họ có thể tiến hành sau này.

Điều làm nên sự khác biệt trong đào tạo của INFORM INFORM không phải là chương trình tập huấn thông tin duy nhất hoạt động ở các nước đang phát triển. Tuy nhiên, đây là chương trình duy nhất tổ chức tập huấn đáp ứng được tất cả những tiêu chí sau:  Được dạy tại chính những đơn vị yêu cầu đào tạo.  Không chỉ dành cho các chuyên gia thông tin mà còn tới người dùng tin;  Gồm cả những thực hành kiểu cầm tay chỉ việc tại máy tính;  Bao quát đầy đủ các nguồn thông tin mà nước đó được phép truy cập; và  Tập trung theo chủ đề. Công việc của INFORM được chi trả ra sao CERTIOREM và chương trình INFORM đều phi lợi nhuận, nhưng tất cả những chi phí đào tạo đều phải được chi trả. Các đơn vị có nhu cầu tập huấn nên tính đến các nguồn kinh phí. Tập huấn INFORM đã được đưa vào một loạt các chương trình nghiên cứu và xây dựng năng lực tài trợ bởi các cơ quan phát triển. INFORM cũng nhận được những hợp đồng từ INASP, Sida, Viện Raoul Wallenberg, International Science Programs, the Multilateral Initiative on Malaria, Tổ chức Bác sĩ không biên giới, Hội chữ thập đỏ Thụy Điển, và Ngân hàng thế giới, cũng như các tài trợ từ Virtual IT Faculty và Khoa Y tại Đại học Uppsala, Swedish Programme for Information and Communication Technology in Developing Regions (SPIDER), và Swedish InDevelop Foundation. Làm cách nào liên hệ được với INFORM Những ai muốn có thêm thông tin hoặc muốn tổ chức tập huấn nên liên hệ với Martha Garrett hoặc Anders Wändahl hoặc vào trang web của INFORM tại địa chỉ dưới đây. Dr Martha J Garrett, PhD Director, CERTIOREM Trainer, INFORM Övre Slottsgatan 28B SE-75312 Uppsala, Sweden Tel: +46-(0)18-127752 Mobile: +46-(0)730-500-368 E-mail: martha.garrett@inform-network.org Mr Anders Wändahl Vice-Director, CERTIOREM Trainer, INFORM Librarian, Karolinska Institute Tel: +46-(0)8-524-84059 Email:anders.wandahl@ki.se, anders.wandahl@inform-network.org Web address: http://www.inform-network.org

vii

Về chương trình thông tin y tế Việt Nam

Chương trình thông tin y tế quốc gia Việt Nam, tên chính thức là ‘Phát triển năng lực truy cập và sử dụng thông tin y tế’ được thực hiện nhằm xây dựng một nhóm các giảng viên với kỹ năng nâng cao trong giảng dạy về các nguồn thông tin trực tuyến sẵn có cho các chuyên gia y tế ở Việt Nam. Trong số nhóm giảng viên còn theo chương trình đến cuối cùng, có 6 bác sĩ y khoa và 10 cán bộ thư viện, nhiều người trong số này có bằng cấp nâng cao ở nước ngoài. Chương trình được khai mạc vào tháng 3 năm 2009 với hai tuần đào tạo về các nguồn tin trực tuyến chuyên ngành về y tế và sức khỏe, tập trung vào những nguồn giá trị mà các cơ quan ở Việt Nam được phép truy cập miễn phí. Hai đợt đào tạo tiếp sau vào tháng Năm và tháng Sáu năm 2009 cung cấp các kiến thức cơ bản về giáo dục học, thư viện học chuyên ngành và tổ chức quản lý hội thảo. Những giảng viên chính (Master trainers) đã hoàn thành tốt những khóa đào tạo căn bản này sau đó tự mình tiến hành các khóa đào tạo với sự hỗ trợ từ các cố vấn. Tính đến cuối chương trình vào tháng 3 năm 2011, các giảng viên chính đã tự đào tạo được khoảng 1400 sinh viên y khoa bậc đại học và sau đại học, cùng các nhà nghiên cứu, giảng viên và bác sĩ lâm sàng. Các đơn vị tham gia chương trình bao gồm: Đại học Y tế công cộng, Đại học Y Huế, Đại học Y Phạm Ngọc Thạch, Đại học Y dược thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Y Dược Cần Thơ, cùng các trung tâm học liệu tại Thái Nguyên, Huế, Đà Nẵng, Cần Thơ. CIMSI, NACESTI, và Đại học Văn hóa cũng cử đại diện tới tham dự các lớp đào tạo căn bản. Chương trình có sự hợp tác của ba đối tác: Tổ chức từ thiện Anh INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications), Tổ chức của Thụy Điển INFORM (International Network for Online Resources & Materials), và trường Đại học Y tế công cộng tại Việt Nam. Kinh phí được tài trợ bởi Atlantic Philanthropies. Các điều phối chương trình bao gồm anh Martin Belcher từ INASP, Tiến sĩ Martha Garrett từ NFORM, và chị Nguyễn Hải Hà từ trường Đại học Y tế công cộng. Martin Belcher và Rebecca Bailey phụ trách đào tạo về giáo dục học, thư viện học và quản lý. Tiến sĩ Martha Garrett chịu trách nhiệm đào tạo về các nguồn thông tin trực tuyến. Chị Hải Hà là điều phối quốc gia và lo tổ chức những vấn đề trong cả nước. Chị và tiến sĩ Martha Garrett cũng đồng thời là những cố vấn cho các giảng viên chính trong cả nước, và tới các đơn vị của nhóm giảng viên ít nhất hai lần trong suốt chương trình để quan sát quá trình đào tạo của họ, đưa ra những hỗ trợ và khuyến nghị. Chị Shampa Nath, một chuyên gia nhiều kinh nghiệm về sức khỏe quốc tế, đã tiến hành đánh giá sâu. Cô Margaret Law, Phó giám đốc thư viện đại học, chịu trách nhiệm về hợp tác quốc tế tại Đại học Alberta, Canada giảng về quảng bá thư viện trong kỳ họp tổng kết dự án. Xin cảm ơn những phiên dịch xuất sắc đã hỗ trợ chúng tôi trong nhiều hội thảo khác nhau.

Mặc dù chương trình đã chính thức kết thúc, chúng tôi vẫn đang lập kế hoạch cho việc tiếp tục ‘tiếp cận’ tới các mảng khác của lĩnh vực y tế ở Việt Nam. Các giảng viên đều hi vọng vào khả năng tiến hành tập huấn cho các bác sĩ và những người làm thực hành lâm sàng trong các bệnh viện tại Việt Nam.

viii

Thông tin liên lạc của nhóm giảng viên chính Việt Nam

Tên Đơn vị Địa chỉ e-mail

Nguyễn Hải Hà Martin Belcher Martha J Garrett Ngô Huỳnh Hồng Nga Đại học Y tế công cộng INASP, Anh/Thụy Điển INFORM, Thụy Điển Trung tâm học liệu Cần Thơ

Nguyễn Thi Hải Yến Đại học Y Dược Cần Thơ

Lê Hoàng Mỹ Trần Thanh Xuân halib_hsph@yahoo.com.vn mbelcher@inasp.info martha.garrett@kbh.uu.se nhhnga@ctu.edu.vn nhhngalrc@gmail.com haiyenydet@yahoo.com.vn Ttx1953@yahoo.com

Hồ Thông Minh

Ngô Thị Nghiệp Đại học Y Dược Cần Thơ Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch

Lê Tố Hạnh Trần Nữ Sơn Thi Nguyễn Hữu Châu Đức Tôn Nữ Phương Mai Võ Thúy Hoa Vũ Thị Yến Hồng Nguyễn Hoài Nam Nguyễn Thị Thu Hằng Trần Thị Thu Vân Pham Quynh Trang Shampa Nath Trung tâm học liệu Đà Nẵng Đại học Y Huế Đại học Y Huế Trung tâm học liệu Huế Trung tâm học liệu Huế Trung tâm học liệu Thái Nguyên Trung tâm học liệu Thái Nguyên Đại học Y tế công cộng Đại học Y tế công cộng Đại học Y tế công cộng HealthLinks

Margaret Law Đại học Alberta, Canada

Rebecca Bailey INASP, Anh thongminh@yds.edu.vn; hthongminh@yahoo.com ngonghiep @yahoo.com; ngonghiep@pnt.edu.vn tohanhvn@gmail.com sonthi75@yahoo.com chauduc2107@yahoo.com tonmaivn14@gmail.com vothuy_hoa@hotmail.com vyhong@lrc-tnu.edu.vn nhnam@lrc-tnu.edu.vn ntth4@hsph.edu.vn ttv@hsph.edu.vn pqt1@hsph.edu.vn shampa.nath@googlemail. com margaret.law@ualberta.ca rbailey@inasp.info

Khám phá truy cập bạn đã có

Bạn là một cán bộ y tế ở Việt Nam. Vì bạn sống ở đây, chứ không phải ở một nước phát triển cao nào khác, bạn có thể cho rằng mình ít có được các quyền truy cập vào những thông tin chuyên ngành trực tuyến như sách điện tử, các hướng dẫn lâm sàng, các bài báo nghiên cứu hay các tài liệu giảng dạy. Tuy nhiên, trên thực tế, nhờ một loạt các chương trình quốc tế mà bạn được truy cập miễn phí tới rất nhiều những thông tin này.

Bạn là một cán bộ làm việc trong lĩnh vực y tế ở Việt Nam

Vô cùng nhiều các nguồn thông tin miễn phí, nhưng lại dễ bị bỏ qua Rất khó để tính được giá trị của các nguồn thông tin trực tuyến miễn phí đối với những cán bộ y tế như bạn, nhưng chắc chắn con số đó sẽ vượt hơn mức hàng triệu đô la mỗi năm. Những nguồn thông tin này bao gồm hàng triệu bài báo toàn văn từ các tạp chí quốc tế, hàng ngàn cuốn sách điện tử miễn phí trong lĩnh vực y học và sức khỏe, các hướng dẫn lâm sàng phục vụ cho việc thực hành dựa trên bằng chứng, những tài liệu giảng dạy miễn phí như các khóa học liệu mở hoặc các bài trình bài. Tuy nhiên vấn đề ở đây lại nằm ở chỗ các thông tin chuyên ngành được miễn phí thường bị “giấu” và có thể rất khó tìm, và vì thế mà chúng bị bỏ qua. Ở tất cả những nước INFORM đã tổ chức hội thảo, học viên thường đến tham dự đào tạo trong tâm trạng hoài nghi với suy nghĩ rằng các thông tin miễn phí chất lượng cao có thể có cho các cán bộ trong ngành ở đâu đó, chứ không phải cho họ khi ở nước họ. Sau khi nghe được câu chuyện có thật dưới đây, chúng tôi đã gọi hiện tượng này là “ngồi trên miệng giếng, phàn nàn về việc thiếu nước”.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “Everyday we hear people cry, We’ve got no info, the well’s gone dry! Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Phiến đá ở sân làng: Câu chuyện về nguồn lực bị bỏ qua

Một ngôi làng có vấn đề nghiêm trọng về nước. Ngôi làng ở khá xa sông, nhưng nhiều năm trước một trận lụt đã mở dòng chảy mới, chảy qua gần làng trước khi nhập lại vào dòng sông cái. Thời gian trôi qua, nhánh sông này bị tắc, và nay dân làng phải mất rất nhiều thời gian mỗi ngày để mang nước từ sông cái về. Tình trạng này không thể chịu nổi và chính quyền đã muốn di dời ngôi làng. Giải pháp đào giếng cũng được đề ra, nhưng bị bác bỏ do chi phí và cũng thực sự không cần thiết.

Một chuyên gia thủy văn được chính phủ cử đến để thảo luận với những người lãnh đạo trong làng về vấn đề này. Hàng ngày chị đi bộ từ chỗ ở đến khu trụ sở của làng. Trên đường đi, cô đi qua sân làng và thường dừng lại nói chuyện với dân làng, những người đang ngồi đó bàn tán về chuyện thiếu nước. Một ngày nọ, khi đến sân, cô chú ý đến tảng đá to nơi mọi người thường ngồi. Đó là một tảng bê tông tròn, bề ngang chừng 2m, cao gần nửa mét. “Đây là cái gì ạ?”, cô hỏi một người dân. “Ồ, đó chỉ là nơi chúng tôi hay ngồi nói chuyện thôi mà”- một người đàn ông trả lời. “Nó ở đây lâu chưa ạ?”- cô tò mò. “Nhiều năm rồi” – một trong những người phụ nữ đáp. Cô chuyên gia thủy văn đề nghị được đưa tới gặp người cao tuổi nhất trong làng, một cụ ông rất già. “Khi ông còn trẻ, phiến đá đó đã ở giữa làng chưa ạ?- cô hỏi. “Ồ, không” ông cụ trả lời. “Khi tôi còn bé, có một cái hố ở đó, và bọn trẻ con bị cấm không được phép lại gần. Rồi sau đó người ta mang thuyền chở tảng bê tông đó tới, và từ đấy bọn trẻ con chúng tôi được phép chơi tại đây.” Cô chuyên gia thủy văn đưa một nhóm những người tình nguyện khỏe mạnh trở lại sân làng. Họ nhấc phiến bê tông sang một bên, và…đó chính là cái miệng giếng. Sâu dưới lòng đất, họ tìm thấy một cái giếng hoàn hảo, chứa đầy nước sạch. Trong hơn một năm qua, dân làng đã ngồi trên miệng một cái giếng và phàn nàn về việc thiếu nước.

Mối nguy hiểm của việc bỏ qua các cán bộ thư viện Một câu hỏi thường gặp tại các hội thảo của INFORM là: “Tại sao các cán bộ thư viện không nói cho chúng tôi biết cách để truy cập các nguồn thông tin trực tuyến phục vụ cho công việc chuyên ngành?!” Ồ, đôi khi cán bộ thư viện cũng không làm đúng với vai trò của mình trong trường hợp này. Nhưng trong các trường hợp khác, họ cũng đã cố gắng để phổ biến thông tin về các nguồn tin, nhưng người dùng tin lại không chịu lắng nghe.

Thông báo không được đọc: Câu chuyện về nguồn lực bị bỏ qua

Một giảng viên INFORM chuẩn bị tới một nước Châu Á. Đồng nghiệp đề nghị cô tới gặp nhóm các nhà nghiên cứu vẫn phàn nàn về việc họ không truy cập được bất cứ tạp chí nào. “Họ nói là họ chẳng có gì cả,”- người đồng nghiệp giải thích. “Tôi hợp tác nghiên cứu với họ, và họ đã email cho tôi, đề nghị chuyển các bài báo cho họ qua đường fax. Nhưng tôi không chắc lắm về quy định bản quyền, tôi cũng không muốn họ lệ thuộc vào tôi về mặt tài liệu. Chị giúp tôi được không?” Khi giảng viên đó tới nơi, cô đã gặp gỡ các cán bộ thư viện ở một vài trường đại học để chuẩn bị cho hội thảo. Họ đã thảo luận về các cách truy cập thông tin hiện có tại các cơ sở đào tạo ở nước này. Người giảng viên biết rằng một số các tạp chí có thể truy cập được thông qua INASP/PERI, và các thư viện đã thiết lập một liên hiệp thư viện ở cấp quốc gia để đăng ký mua các tạp chí khác cho toàn quốc. Để chắc chắn là tất cả mọi người đều biết về những nguồn thông tin giá trị này, liên hiệp đã gửi cho các đơn vị những thông báo được in trên giấy vàng chóe để mọi người khó có thể bỏ qua! Sau khi kết thúc hội thảo, người giảng viên liên hệ với nhóm nghiên cứu và hẹn gặp họ. Cuộc gặp bắt đầu bằng việc các nhà nghiên cứu thi nhau phàn nàn về việc họ không truy cập được vào các tạp chí. Giảng viên không tranh cãi với họ mà chỉ thuyết phục họ ngồi vào máy tính, hướng dẫn họ vào trang của INASP và chỉ cho họ thấy rằng cơ quan họ có thể truy cập được hàng ngàn tạp chí hàn lâm thông qua PERI nếu như họ đăng ký. Mặc dù vui vẻ học, nhưng các nhà nghiên cứu vẫn có điều bực mình. “Chúng tôi không sao hiểu nổi mấy cô thủ thư?”, một nghiên cứu viên phàn nàn trong phòng học, “Họ giúp sắp xếp tất cả các truy cập này, nhưng lại không cho ai biết là sao?” Ngay lập tức, giảng viên INFORM nhìn xuống mặt bàn của nhà nghiên cứu đó và thấy nằm trên đống giấy tờ là bản hướng dẫn màu vàng chói- tờ thông báo từ liên hợp thư viện! Cô nhặt tờ giấy lên, đưa cho nhà nghiên cứu. Anh này có vẻ rất ngạc nhiên nhưng cũng bắt đầu đọc nó. Một phút sau, nhà nghiên cứu ngẩng lên và nói với một nụ cười trên môi: “Hmmmm… có lẽ chúng tôi nên thôi ca cẩm về việc thiếu truy cập mà nên bắt đầu nói chuyện với các thủ thư của mình và đọc những thông tin mà họ gửi đến cho chúng tôi”.

Mối nguy hiểm của việc không đến thăm các thư viện Ở Thụy Điển, chúng tôi vẫn thường nói “Hãy đào chính nơi mình đứng”. Câu này rất phù hợp khi áp dụng trong tìm kiếm thông tin chuyên ngành. Các thư viện y tại địa phương của bạn là nơi đầu tiên bạn nên bắt đầu tìm kiếm. Lẽ tất nhiên, thư viện là nơi bạn có thể tìm đọc được những cuốn sách và các tạp chí in. Không những thế, các thư viện tại địa phương của bạn còn có thể là chỉ dẫn quan trọng tới các nguồn thông tin trực tuyến, bao gồm cả các tạp chí điện tử. Thậm chí nếu bạn không thuộc một trường đại học nào, bạn vẫn có thể sử dụng các dịch vụ của thư viện địa phương được.

Các tạp chí bị “giấu”: Câu chuyện về những nguồn tin bị bỏ qua Chương trình HINARI được bắt đầu vào năm 2000, nhằm cung cấp truy cập tới tạp chí cho nhiều quốc gia. Chẳng bao lâu sau đó, một bác sĩ nhi khoa từ một trong các nước mới tách ra độc lập của Liên Xô cũ tham gia học một khóa đào tạo của INFORM tại Thụy Điển và được học về HINARI. Khi về nước, chị đã liên lạc với thư viện ở cơ quan mình- một trong những trường đại học y hàng đầu của cả nước- và đăng ký để có được tên truy cập và mật mã khai thác HINARI. Đồng thời, chị cũng thông báo cho các đồng nghiệp của mình biết và họ đã khai thác rất hiệu quả các tạp chí điện tử của HINARI. Tuy nhiên, đất nước đó càng ngày càng phát triển và chẳng bao lâu họ không còn nằm trong diện được truy cập miễn phí vào HINARI nữa. Trước thực tế không còn khai thác được 100 tạp chí hàng đầu về nhi khoa qua HINARI như trước, các bác sĩ nhi tại trường đại học cảm thấy nản. Giờ đây họ chỉ đọc được những tạp chí truy cập mở (miễn phí với tất cả mọi người) nhưng thậm chí cũng chỉ tìm được vài nhan đề vì không biết phải tìm chúng ở đâu. Cuối cùng nhóm đã liên lạc với INFORM và tổ chức một hội thảo kéo dài trong 2 ngày chỉ tập trung duy nhất vào các tạp chí truy cập mở. Đêm trước khi đi đào tạo, người giảng viên của INFORM quyết định sẽ kiểm tra trang web của trường đại học y nói trên. Mặc dù tất cả đều bằng một thứ ngôn ngữ mà chị không biết, chị đã chọn ra những từ về thư viện (và nháy chuột vào), về các nguồn tin điện tử (nháy chuột vào), các tạp chí điện tử (nháy chuột!). Kết quả hiện ra một danh sách các tạp chí điện tử được thư viện đăng ký thông qua một hiệp hội quốc gia. Danh sách này gồm hàng ngàn tạp chí, trong đó có hơn 100 tạp chí hàng đầu về nhi khoa. Ngày hôm sau, tại trường đại học y có khoảng 30 bác sĩ nhi tập trung để tham dự hội thảo. Câu đầu tiên mà giảng viên nói là: “Xin lỗi các bạn, nhưng tôi chưa hiểu rõ lắm. Tại sao các bạn lại nói rằng các bạn không có tạp chí nào? Thế hàng ngàn tạp chí y- bao gồm cả những tạp chí về nhi khoa- mà thư viện các bạn mua và để trực tuyến thì sao? Đáp lại là sự im lặng đến sững sờ của các bác sĩ. Không ai trong số những người ngồi đó đến thư viện trong vòng 2 năm trở lại đây, dù là đến trực tiếp hay ghé thăm website. Không ai tìm hiểu xem thư viện cung cấp những nguồn thông tin trực tuyến nào.

Đừng chỉ ngồi trên miệng giếng phàn nàn về việc không có nước! Thư viện “đóng” và câu chuyện về các nguồn tin bị bỏ qua

Một giảng viên INFORM được cử tới một đất nước Châu Á để làm việc với các tổ chức phi chính phủ đang tiến hành các dự án giảm tử vong cho bà mẹ và trẻ em trong khu vực. Tất cả các NGOs đều có máy tính nối mạng Internet, nhưng họ không biết cách tìm kiếm thông tin liên quan đến công việc của mình. Đó cũng là lý do họ mời INFORM tới tổ chức hội thảo để hướng dẫn. Do nước này không đăng ký HINARI nên hội thảo tập trung vào các nguồn thông tin như các bài tạp chí miễn phí, sách điện tử miễn phí, và các tài liệu từ WHO. Hội thảo cũng giới thiệu về dịch vụ cung cấp tài liệu miễn phí của chương trình K4Health. Các học viên cảm thấy rất hào hứng với các nguồn này, nhưng vẫn chưa thoải mái vì họ không truy cập được vào các tạp chí qua HINARI. “Có cách nào khác để chúng tôi có thể đến được các tạp chí này không ạ?” họ hỏi.

Giảng viên INFORM suy nghĩ chừng một phút rồi đáp: “Chúng ta đang ở trung tâm của một thành phố lớn, thủ đô của một bang lớn. Ở đây chắc hẳn phải có một trường đại học nào đó, phải không nào? “Ồ, có chứ,”, các học viên nói. “Nhưng chúng tôi không thuộc khối hàn lâm. Chúng tôi làm việc cho các NGOs, vì thế chúng tôi không thể sử dụng các nguồn thông tin ở các thư viện tại đó được.” “Hmm. Thử xem nào,”, giảng viên nói. Rồi cô lên mạng, vào trang web của trường đại học, nháy chuột vào đường liên kết dẫn tới thư viện, và tìm thấy một thông báo như sau: “Các đối tượng không thuộc trường đại học nhưng có mong muốn được sử dụng các nguồn thông tin tại thư viện có thể đăng ký thẻ mượn bạn đọc ngoài, cho phép truy cập tới tất cả các nguồn thông tin tại đây. Mẫu đăng ký có trực tuyến, và phải được nộp lại cho cán bộ thư viện.” “Ồ,” giảng viên nói “Có vẻ ở đây các bạn có một thư viện rất thân thiện đấy! Các bạn nên đến đó và đăng ký thẻ mượn bạn đọc ngoài đi thôi.” “Không đâu“, một học viên nói, “Chỉ phí thời gian thôi mà. Họ không chịu hỗ trợ chúng tôi đâu. Họ sẽ chẳng bảo giờ cấp thẻ cho những đối tượng như chúng tôi.” Đúng lúc đó, một học viên khác, trông có vẻ rất ngượng ngùng, lôi từ trong ví ra một chiếc thẻ, chính là chiếc thẻ mượn dành cho bạn đọc ngoài của thư viện trường đại học đó và nói rằng anh ta có nó đã khá lâu rồi. (Anh ta chỉ không nói vì sao anh ta lại không bảo cho các đồng nghiệp của mình trong mạng lưới NGO về nguồn lực tại chỗ tuyệt vời này mà thôi!)

Vấn đề với Google Rất nhiều cán bộ y tế vào Google khi họ cần thông tin. Tiếc rằng Google lại thường bỏ qua những nguồn tốt nhất. Ngay cả những người không tin là những thông tin họ cần có thể tìm được qua Google vẫn quay lại tìm kiếm trong Google chỉ bởi vì họ cảm thấy thoải mái ở đó, và vì họ thấy hoảng khi mò mẫm trong những vùng đất chưa được khám phá trên Internet. Dưới đây là một câu chuyện mô phỏng theo chuyện ngụ ngôn nổi tiếng của Mulla Nasrudin, minh họa cho vấn đề này.

Chìa khóa bị đánh mất

Một người phụ nữ đang đi bộ về nhà trong đêm. Khi gần đến khu mình ở, cô nhìn thấy có một bóng người đang bò loanh quanh trên nền đất, trong quầng sáng ngay phía dưới cây đèn đường. Thoạt tiên cô cảm thấy hoảng sợ, nhưng rồi nhận ra đó chính là người hàng xóm ở nhà bên. Vì vậy, cô đã dừng lại hỏi xem anh ta đang làm gì. “Tôi đang tìm chùm chìa khóa của mình”, anh hàng xóm trả lời. “Tôi đã làm rớt chúng.”

“Để tôi giúp anh tìm!”. Nói rồi cô đi quanh quầng sáng của ánh đèn đường, tìm chùm chìa khóa, nhưng không thấy gì. Vài phút sau, cô quay lại phía anh hàng xóm của mình. Anh này vẫn đang bò và lần sờ quanh khu đó. “Tôi chẳng thấy chúng đâu”, cô than thở, “Anh có chắc anh làm rớt ở chỗ này không?” “Không, không!”, anh hàng xóm đáp. “Tôi làm rớt ở đằng kia.” Rồi anh chỉ tay vào chỗ bóng tối nằm ngoài quầng sáng của chiếc đèn đường. “Nhưng….nhưng….vậy sao anh lại tìm ở đây?” người phụ nữ hỏi với vẻ bối rối “Bởi vì chỉ chỗ này mới có ánh đèn mà thôi!“ anh hàng xóm giải thích.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ….

“Most people look in the places they know Out in the darkness they’re frightened to go” Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Phát triển kỹ thuật tìm kiếm và kỹ năng máy tính Khi tìm kiếm thông tin, bạn sẽ muốn làm sao để việc tìm kiếm của mình vừa nhanh gọn (không đòi hỏi quá nhiều thời gian hay công sức) và vừa hiệu quả (tìm kiếm được những thông tin hữu ích). Để đạt được những mục tiêu này đòi hỏi phải có những kỹ thuật tìm kiếm tốt cũng như những kỹ năng máy tính phù hợp, và cả sự tập luyện rất cần mẫn nữa! Các kỹ thuật tìm tin cần rèn luyện  Thử các công cụ và các nguồn thông tin khác nhau: Mỗi khi bạn thực hiện việc tìm tin trực tuyến, công cụ hoặc nguồn thông tin hữu dụng nhất cho việc tìm kiếm đó có thể là một công cụ tìm tin, một thư mục, một thư viện số, một cơ sở dữ liệu hoặc một mục lục tra tìm trên máy (OPAC) - tất cả đều được mô tả trong tài liệu này. Không có một công cụ nào hay một nguồn tài nguyên thông tin nào luôn giữ vị trí số 1 cả! Hãy suy nghĩ về những gì bạn đang tìm kiếm và bắt đầu bằng việc sử dụng những gì mà bạn tin là thích hợp nhất nhưng cũng đừng quên thử những phương tiện/nguồn tin khác nữa.  Thử các phép tìm kiếm nâng cao Nhiều nguồn thông tin trực tuyến cho phép tìm kiếm nâng cao. Thử sử dụng nó luôn là một ý hay vì bạn có nhiều khả năng hơn trong việc xây dựng cụm từ tìm kiếm.  Dành thời gian ghi chú một cách cẩn thận Nếu bạn không thể tài tài liệu trực tiếp về máy tính của mình, đừng quên lấy các thông tin thư mục của tài liệu đó để có thể tìm theo cách khác. Hãy đọc chương nói về các trích dẫn để xem bạn sẽ cần phải lấy được những chi tiết nào. Viết những thông tin thư mục này một cách cẩn thận và không dùng những từ viết tắt do bạn tự tạo ra.  Đọc các hướng dẫn hoặc thử nghiệm Không phải tất cả các nguồn thông tin đều giống nhau. Bạn có thể hình dung một hệ thống hoạt động như thế nào bằng cách thử nghiệm hoặc đọc cách hướng dẫn. Trong một số trường hợp, thậm chí bạn còn tìm được tài liệu hướng dẫn trực tuyến, cho phép bạn từng bước thực hiện quá trình tìm kiếm thông tin.  Cuộn, nháy chuột, cuộn, nháy chuột, cuộn, nháy chuột Khi vào một trang web mới, hãy nhớ rằng đôi khi cái bạn cần lại nằm tận cuối trang đó hoặc trên một trang khác. Điều đó có nghĩa là bạn phải di chuyển loanh quanh. Cuốn xuống tận phía cuối trang. Nháy chuột vào một chỗ nào đó và xem nó sẽ dẫn bạn tới đâu. Cuộn, nháy chuột! Nháy chuột, cuộn!  Lưu các tài liệu ở dạng số Bạn có thể lưu phần lớn các tài liệu trực tuyến vào máy tính hoặc thẻ nhớ USB hoặc một thiết bị lưu trữ khác. Nhiều tài liệu ở dạng pdf, nhưng cũng có những tài liệu khác dạng Word, Powerpoint (PPT), hoặc là toàn bộ các trang Web.  Tận dụng các phần mềm quản lý tài liệu tham khảo Phần mềm quản lý tài liệu tham khảo giúp xác định, thu thập và quản lý các thông tin thư mục. Hãy kiểm tra xem tại cơ quan hay tổ chức của bạn có sẵn phần mềm quản lý tài liệu tham khảo nào không, hoặc hãy thử một trong những phần mềm được cung cấp miễn phí. Nếu dành thời gian để sử dụng một chương trình quản lý tài liệu tham khảo, sau này bạn

có thể tiết kiệm được rất nhiều ngày làm việc. Chúng tôi sẽ đề cập kỹ hơn trong chương về tìm kiếm và lưu trữ thông tin,  Duy trì một thư mục các đường dẫn ưa thích Hãy tận dụng chức năng Favorites trên Internet Explorer (hoặc Bookmarks trong Mozilla Firefox) để khỏi phải nhập lại các địa chỉ. Khi đã có một tập hợp các địa chỉ, bạn cũng có thể chuyển chúng sang các máy tính khác. Trong chương về khai thác WWW có hướng dẫn cụ thể. Một cách khác là bạn có thể vào Google, tìm ‘online favorites’ hoặc ‘online bookmarks’ để tìm thấy các hệ thống miễn phí cho phép bạn có được tập hợp các đường dẫn ưa thích của mình từ bất kỳ máy tính nào.  Ghi chép các lần tìm kiếm Bạn nên ghi lại quá trình tìm kiếm, liệt kê những nơi đã tìm, những lệnh tìm đã thực hiện. Ghi lại ngày tháng, nguồn tin, các lệnh tìm và các trường đã dùng cũng như kết quả. Việc ghi chép này sẽ giúp bạn không bỏ sót những nguồn quan trọng cũng như đảm bảo rằng bạn sẽ không mất thời gian làm lại những phép tìm đã làm trước đó.

Tìm kiếm thông tin cũng giống như thành thạo một nhạc cụ. Cần phải tập luyện!

 Biết khi nào nên dừng, dành thời gian đọc! Khi mới bắt đầu, mỗi tìm kiếm đều cho bạn những tài liệu mới. Tuy nhiên, sau một lúc, bạn sẽ chỉ tìm thấy những tài liệu đã biết cộng thêm một vài cái khác tương đối liên quan. Đó là lúc nên dừng lại, thu nhận các tài liệu và đọc chúng (thậm chí là đọc đi đọc lại!). Đừng tiếp tục tìm chỉ bởi vì bạn lo bạn có thể bị sót điều gì. Không có cách nào để có thể tìm được tất cả các tài liệu đã được xuất bản về một chủ đề cụ thể nào cả.  Nếu mọi việc không chạy, hãy thông báo đến đúng đối tượng Con người đôi khi làm những việc rất lạ lùng. Lấy ví dụ, họ vào một trang web mà họ nghĩ là có thể tìm được thông tin. Họ thử tìm trong đó và phát hiện ra rằng nó không hoạt động. Và họ bắt đầu phàn nàn- với gia đình, với bạn bè, với đồng nghiệp của họ, và thậm chí, với cả những người lạ, nhưng họ lại không liên hệ với những người đang quản lý trang web đó! Nếu bạn cố gắng sử dụng một nguồn tin trực tuyến và nó không chạy tốt, hãy gửi thư điện tử tới những người quản lý web hoặc một ai đó chịu trách nhiệm ở đó, nói cho họ biết về vấn đề bạn đã gặp phải. Nếu có thể, hãy gửi kèm ảnh của màn hình để minh họa cụ thể khó khăn của bạn. Chụp ảnh màn hình rất đơn giản. Trong chương về các nguồn thông tin hỗ trợ giảng dạy ở phần sau của cuốn sách này có hướng dẫn cách làm và sử dụng chúng.

Những người dùng im lặng: Câu chuyện về tầm quan trọng của việc đưa thông tin phản ánh

Trong một thời gian dài, rất khó để những người sử dụng chương trình HINARI của Tổ chức Y tế thế giới có thể lọc được những bài báo mà họ có thể lấy được toàn văn miễn phí trong Medline/PubMed. Thoạt tiên, người dùng phải đăng nhập vào HINARI trên trang của WHO bằng tên và mật khẩu của họ, rồi nháy chuột vào đường dẫn tới Medline/PubMed. Sau đó, tại PubMed, họ phải tạo các lệnh tìm với “bộ lọc kép” để chỉ ra rằng họ chỉ muốn nhận được các tài liệu vừa được cung cấp miễn phí qua HINARI, vừa được cung cấp miễn phí tới tất cả mọi người. Lấy ví dụ, để tìm các bài toàn văn miễn phí về malaria, họ phải nhập: malaria AND (loprovhinari[sb] OR free full text[sb])

Vào giữa tháng 3 năm 2006, Thư viện Y học Hoa Kỳ (NLM) đã áp dụng một bộ công cụ hạn chế mới cho Medline/PubMed. Khoảng một tháng sau đó, một số nhà nghiên cứu Châu Phi tới thăm INFORM. Họ chưa từng nghe về HINARI, vì thế một giảng viên đã ngồi vào máy tính và hướng dẫn họ cách khai thác Medline/PubMed qua HINARI. Nhưng khi cô nhập bộ lọc kép thì máy tính hiện ra một thông báo rằng hệ thống không nhận diện được loprovhinari[sb]. Điều đó có nghĩa là người dùng HINARI không thể lọc để lấy được các bài báo do HINARI cung cấp miễn phí cho họ! Giảng viên INFORM đã gửi thư cho NLM và nhận được phản hồi ngay. Người trả lời xin lỗi về vấn đề trên và giải thích rằng PubMed không nhận bộ lọc HINARI vì toàn bộ hệ thống đã có thay đổi từ mấy tuần trước đó. Một điều lạ là trước đó chưa hề có ai phàn nàn. Lá thư thông báo lỗi của INFORM là cái đầu tiên NLM nhận được. Trong hơn một tháng, tại hàng ngàn trường đại học đăng ký sử dụng HINARI trên toàn thế giới, mọi người đều nhận được thông báo rằng bộ lọc của HINARI không được nhận diện, vậy mà họ chỉ chấp nhận hoàn cảnh mà thôi! Không hề có ai viết thư cho NLM để thông báo về vấn đề này cả!

Nếu một nguồn tin có trục trặc, hãy gửi thư báo lỗi! Nếu những người quản lý nguồn tin không biết là bạn đang gặp vấn đề, họ sẽ không thể khắc phục nó.

Nắm vững các kỹ năng tin học khác http://www.itrainonline.org Dưới đây là những kiến thức cơ bản bạn cần biết liên quan đến sử dụng máy tính và Internet. Nếu chưa biết làm thế nào để thực hiện được những việc này, hãy nhờ một đồng nghiệp (hoặc một sinh viên) dạy bạn. Bạn cũng có thể vào những địa chỉ cung cấp các hướng dẫn trực tuyến, ví dụ ItrainOnline.  Mở một trình duyệt Web trên Internet Explorer hoặc Mozilla Firefox.  Nhập một địa chỉ web và kết nối bằng cách nhấn phím Enter.  Khi vào được trang web, hãy kéo màn hình lên/ xuống (cuốn).  Chuyển từ trang web này sang trang web khác bằng cách nháy vào các liên kết.  Kết nối vào một trang web bằng cách nháy vào liên kết trong văn bản Word hoặc Pdf.  Thêm một địa chỉ trang web vào thư mục favorites/bookmarks và quản lý những liên

kết này.

 Lưu các trang web.  Tải các tập tin dạng pdf và lưu lại trong máy tính hoặc USB (thẻ nhớ) của bạn.  Lập các thư mục và quản lý các tài liệu bên trong. Một số lỗi thông thường nên tránh trong quá trình tìm kiếm Lỗi số 1: Sử dụng Google để tìm kiếm những địa chỉ bạn đã có Nếu bạn đã có một địa chỉ web trong cuốn sách này, bạn có thể truy cập đến địa chỉ đó trên bản điện tử một cách tự động bằng cách nháy chuột vào đường liên kết. Nếu bạn tìm thấy một địa chỉ thú vị trong một nguồn nào khác, bạn có thể phải gõ lại địa chỉ đó vào trình duyệt web (Internet Explorer or Mozilla Firefox). Nhưng khi đã có địa chỉ rồi, bạn sẽ không phải dùng Google để tra tìm nữa. Làm vậy sẽ rất lãng phí thời gian. Tuy nhiên khi địa chỉ đó dài và phức tạp, gồm cả các dấu cách lạ thì dùng Google tìm đến trang web lại là một cách tiết kiệm thời gian. Lỗi số 2: Nhập sai địa chỉ Các địa chỉ Web phải được nhập một cách cẩn thận, nếu không nó sẽ dẫn bạn đến trang khác hoặc thông báo rằng không tìm thấy địa chỉ đó. Các lỗi thường gặp là:  Mắc lỗi chính tả  Sử dụng tên miền sai (edu, gov, com, org, ...)  Bắt đầu địa chỉ bằng www dù trong địa chỉ thực không có phần này (ví dụ

www.highwire.stanford.edu, thay vì highwire.stanford.edu)  Nhập cả dấu ngoặc đơn hoặc dấu chấm hết vào cuối địa chỉ Mục cuối cùng này cần được nói rõ hơn. Đôi khi bạn sẽ gặp một địa chỉ web trong văn bản và nó được để trong dấu ngoặc đơn, như: (www.pubmed.org) hoặc một dấu chấm câu. Các ngoặc đơn và dấu chấm câu ở đây không phải là một phần của địa chỉ cụ thể. Nếu nhập chúng vào, bạn sẽ nhận được một thông báo rằng không tìm thấy địa chỉ này. Lỗi số 3: Nhập các địa chỉ và chuỗi tìm kiếm vào sai chỗ Các trình duyệt Web như Internet Explorer và Mozilla Firefox đều có thanh địa chỉ ở phía trên cùng màn hình, nơi bạn có thể gõ địa chỉ vào. Các công cụ tìm tin và cơ sở dữ liệu cũng có các thanh tìm kiếm, là nơi bạn nhập từ hoặc cụm từ thể hiện nội dung cần tìm kiếm. Thanh địa chỉ trong trình duyệt web hay các thanh tìm kiếm trong các công cụ tìm tin và cơ sở dữ liệu trông giống nhau- đều là các ô dài, trống, hình chữ nhật. Xin đừng lẫn lộn chúng với nhau. Câu chuyện ở trang sau minh họa cho vấn đề này.

Medline đầy phiền toái (#1)

Một nghiên cứu sinh đang làm việc cho dự án vắc xin sốt rét tới tham gia hội thảo của INFORM và rất muốn học cách tìm kiếm thông tin. Nhưng khi các học viên bắt đầu tìm kiếm trong Medline/ PubMed thì chị ngồi im và có vẻ buồn. Một trong những giảng viên của INFORM lại gần và hỏi xem có phải cô không tìm được thông tin không. “Không ạ,” cô đáp, “Dù tôi có nhập gì đi chăng nữa thì tôi cũng chỉ thu được các đường dẫn tới các trang web chứ không phải là các bài báo. Thật điên đầu quá!”

“Các trang web ư?” giảng viên hỏi lại. “Hmmmm. Tôi xem được không?” Nói rồi anh ngồi xuống bên cô và quan sát trong khi cô tiến hành tìm kiếm. Anh đã phát hiện ra rằng cô nhập các lệnh tìm kiếm của mình vào thanh địa chỉ trong trình duyệt web như hình dưới đây:

Thay vì vậy, cô cần nhập chúng vào thanh tìm kiếm trong PubMed như sau:

Các giảng viên INFORM thường thấy các nhà nghiên cứu và các chuyên gia y tế nhiều kinh nghiệm mắc phải lỗi này. Nếu trong quá trình tìm kiếm, bạn nhận được những kết quả khác thường, hãy kiểm tra xem mình đã nhập thông tin đúng chỗ chưa nhé!

Tìm kiếm và lưu tài liệu tham khảo

Dù bạn làm việc ở đâu, cơ sở lâm sàng, cơ quan nhà nước hay NGO, hay trong một trường đại học hoặc một đơn vị đào tạo, bạn cũng cần sử dụng các ấn phẩm thông tin chuyên ngành, hay còn gọi là tài liệu tham khảo. Khi tiến hành tìm kiếm tài liệu tham khảo, bạn tìm 3 loại sau: các bài báo/tạp chí, sách và tài liệu xám. Sự khác biệt giữa các loại khác nhau là quan trọng- như bạn sẽ thấy ở phần sau- vì nó quyết định việc bạn sẽ cần tìm ở những nguồn nào trên web. Cái gì làm cho báo được gọi là báo, sách được gọi là sách? http://www.issn.org/ http://www.isbn-international.org/ http://www.greynet.org/  Các bài báo/tạp chí Các bài báo, thường được gọi là bài viết, được in trong các tạp chí. Tạp chí là các xuất bản phẩm định kỳ được các nhà xuất bản thương mại phát hành theo những khoảng thời gian đều đặn nhất định. Nhiều chuyên gia y tế biết một số các tạp chí trong lĩnh vực chuyên môn của họ. Một tạp chí thường có chỉ số ISSN, được in ở trang thông tin về tạp chí. Địa chỉ web đầu tiên trên đây cung cấp chi tiết hơn về hệ thống ISSN và các trung tâm ISSN quốc gia. .

 Sách Chúng ta đều rất quen với sách và có thể nhận ra chúng, nhưng định nghĩa được chúng thì không dễ chút nào. Một trong những định nghĩa phổ biến về sách là: “một tập hợp các trang in được đóng tập và bao bìa”. Trong lĩnh vực thư viện và xuất bản, sách đôi khi còn được gọi là chuyên khảo, có nghĩa là chúng được in một lần chứ không phải định kỳ, mặc dù sách cũng có thể được phát hành theo các tuyển tập, tùng thư. Cũng như với các tạp chí, sách được nhà xuất bản in và bán. Không phải luôn luôn, nhưng thường thì sách có chỉ số ISBN. Địa chỉ thứ hai trên đây đưa bạn tới Văn phòng ISBN quốc tế, với các liên kết tới văn phòng ISBN các quốc gia.  Những thứ ở giữa Đôi khi rất khó để phân biệt đâu là sách, đâu là tạp chí. Như đã nói ở trên, sách đôi khi cũng được xuất bản theo tuyển tập, tùng thư. Từng cuốn sách riêng lẻ trong tuyển tập có thể có ISBN, trong khi cả tuyển tập lại mang ISSN. Mặt khác, các bài viết từ tạp chí cũng có thể được tập hợp lại và in ra như một cuốn sách.

 Tài liệu xám Tài liệu xám là từ dùng để chỉ những tài liệu như các thông báo chính sách, các hướng dẫn thực hành, bản tin, báo cáo của đơn vị, kỷ yếu hội nghị, luận văn, luận án. Các định nghĩa về tài liệu xám thường mô tả chúng là các ấn phẩm thông tin của chính phủ, các đơn vị hàn lâm hoặc kinh doanh, có dạng điện tử hoặc là tài liệu in nhưng không xuất bản nhằm mục đích thương mại. Một số tài liệu xám có thể có số ISBN hoặc ISSN, nhưng thường là không có các chỉ số này. Trong các lĩnh vực hàn lâm, chẳng hạn như di truyền học và vật lý, tài liệu xám không quan trọng lắm. Nhưng với các lĩnh vực khác, như phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng chẳng hạn, tài liệu xám rất quan trọng, bởi hầu hết các ấn phẩm giá trị nhất đều do các NGOs nhỏ tiến hành. Địa chỉ thứ 3 trên đây dẫn đến trang web cung cấp thêm nhiều thông tin về tài liệu xám. Tìm kiếm các thông tin tin cậy Các hệ thống kiến thức thường mang tính độc tài. Mọi người được dạy để chấp nhận các thông tin là thực nếu chúng được đưa ra bởi ai đó có vị thế cao. Nhưng nếu bạn muốn trở thành một người sử dụng thông tin tốt, bạn phải có được tư duy phê phán. Điều đó có nghĩa là phải tự mình đánh giá về chất lượng và giá trị của những thông tin bạn tìm được. Tuy nhiên, hầu như những thông tin bạn tìm được sẽ là những thông tin đúng đắn nếu như bạn bắt đầu từ những nguồn tin cậy. Tính tin cậy khác với độc tài. Một nguồn tin tin cậy là nguồn được kiểm chứng bởi kinh nghiệm, kiến thực và cả sự trung thực. Đó là nguồn bạn có thể tin tưởng và biết rằng nó sẽ cung cấp cho bạn những thông tin đúng đắn. Do vậy, để tìm sách, trước hết bạn nên tìm trong mục lục thư viện trường đại học. Một cuốn sách được đưa vào đây chỉ khi nó được ai đó, thường là một cán bộ thư viện hoặc một giảng viên, đánh giá là có giá trị. Khi tìm các bài báo, bạn nên tìm kiếm trong các tạp chí quốc tế hoặc trong các cơ sở dữ liệu có những tạp chí như vậy. Các bài báo được xuất bản trong những tạp chí chuyên ngành này đã được các nhà nghiên cứu khác duyệt về chất lượng, và vì thế, bạn có thể tin tưởng hơn những bài được xuất bản trong các tạp chí phổ thông. Một lần nữa xin được nhắc lại rằng điều đó không có nghĩa là tất cả những gì được in trong sách tại thư viện hay trong tạp chí chuyên ngành đều tin cậy hay đều có chất lượng tốt. Chắc chắn có thể tìm ra trong đó những tài liệu có lỗi dữ liệu, có phần bỏ sót, có nội dung phiên giải sai, hay đưa ra những lý thuyết sai, có các sai số, và thậm chí cả thông tin dối trá. Tốt nhất là bạn nên tiếp cận thông tin với một tư duy cởi mở nhưng có phê phán. Dưới đây là một số điểm lưu ý khi đọc các bài viết khoa học, các sách hàn lâm hay các tài liệu xám. Xem xét các thông tin của tư liệu  Nhà xuất bản. Nói chung, xuất bản phẩm được ấn hành bởi một nhà xuất bản hàn lâm hay thương mại có uy tín được coi như một chỉ số để tin tưởng vào chất lượng của cuốn sách. Tuy nhiên, các nhà xuất bản danh tiếng đôi khi cũng in ra những cuốn sách vớ vẩn, và những nhà xuất bản không tên tuổi đôi khi lại có những sản phẩm đạt chất lượng cao. Những tạp chí đáng tin cậy nhất là những tạp chí được tham khảo nhiều và có uy tín trên tầm quốc tế.

 Nguồn tài trợ. Ai trả tiền cho nghiên cứu? Liệu nguồn tài trợ đó một lần nữa đảm bảo cho chất lượng công trình hay gợi lên câu hỏi về mục đích của công trình nghiên cứu?

 Tác giả. Khi bạn làm việc trong một lĩnh vực nào đó, bạn có thể biết các nhà nghiên cứu nhiều kinh nghiệm và đáng kính trọng trong lĩnh vực của mình. Nếu tác giả là người bạn chưa hề biết đến, hãy tự đặt cho mình những câu hỏi như sau: Họ có những thành tựu gì? Bằng cấp của họ ra sao? Họ làm việc ở đâu? Bạn có nghi ngờ gì về mục đích của công trình không? Tác giả có đưa ra các tuyên bố rõ ràng trong phần xung đột quyền lợi không? Đừng chỉ quan tâm đến những thành tích của tác giả, hãy giữ cho mình cách suy nghĩ cởi mở. Các chuyên gia không phải lúc nào cũng đúng, những người mới đôi khi cũng có những công trình rất xuất sắc cũng như những đóng góp rất quan trọng.

 Cấp phép. Công trình đã được thông qua bởi các hội đồng đạo đức nghiên cứu liên quan chưa? Đã được các cấp có thẩm quyền liên quan cho phép chưa?

 Ngôn ngữ. Liệu ngôn ngữ có phù hợp với một ấn phẩm khoa học không? Có rõ ràng, thẳng thắn không? Có chính xác về mặt chính tả và ngữ pháp không? Các thuật ngữ kỹ thuật có được định nghĩa không? Tác giả có tránh được việc lạm dụng các ngôn từ kỹ thuật, các từ phức tạp hay thể hiện tình cảm không?

 Cấu trúc và trình bày. Tác giả đã cấu trúc bài viết của mình ra sao? Cách cấu trúc có hợp lý không, có tôn trọng bản chất của công trình không? Tài liệu trong mỗi phần có phù hợp không? Ví dụ: liệu phần “kết quả” có dành toàn bộ cho các kết quả không? Nhan đề đã mô tả được công trình một cách chính xác chưa? Các nhà nghiên cứu có dễ dàng thấy nó khi tìm kiếm trong cơ sở dữ liệu không? Các từ khóa có được xác định không? Có đưa phần tóm tắt vào chưa?

Hãy nhớ đánh giá các thông tin mà bạn tìm được.

 Chủ đề, câu hỏi, mục tiêu. Các tác giả có nêu rõ ràng xem họ nghiên cứu cái gì, cố gắng học hỏi được điều gì và tại sao họ là nghiên cứu công trình này không? Nếu họ thử nghiệm một giả thuyết thì họ có nêu ra giả thuyết đó một cách rõ ràng không?

 Bối cảnh. Nhóm tác giả có làm rõ các lý thuyết, khái niệm và giả định trong công trình không? Họ có đưa ra đầy đủ thông tin về các công trình liên quan mà họ hoặc các nhà nghiên cứu khác đã làm trước đó không?

 Thiết kế nghiên cứu. Các tác giả có mô tả rõ ràng về thiết kế nghiên cứu không? Họ có định nghĩa quần thể nghiên cứu không? Họ có nói về cách chọn mẫu không? Nếu đây là một nghiên cứu thử nghiệm, việc các cá nhân đã được lựa chọn vào các nhóm thử nghiệm và đối chứng có được nêu rõ ràng không? Các tác giả có mô tả các kỹ thuật và công cụ họ đã sử dụng không? Các thông tin về loại dữ liệu được thu thập, các biến được đo lường cũng như các phân tích đã được tiến hành có được nêu rõ không?

 Tính thống nhất, logic và chất lượng tổng thể. Tác phẩm có tính thống nhất không? Mục tiêu nghiên cứu có được định nghĩa một cách thống nhất từ đầu đến cuối công trình không? Có hợp lý không? Thiết kế có phù hợp với các vấn đề đặt ra không? Các phương pháp phù hợp có được sử dụng không? Có hiệu quả và đáng tin cậy không? Cách tiếp cận phân tích có phù hợp và hiệu quả không? Các kết quả có được trình bày rõ ràng không? Các số liệu có được đưa ra không? Các kết quả có hỗ trợ cho phần kết luận không? Thiết kế nghiên cứu có cho phép hình thành các kết luận không? Các khẳng định về nguyên nhân-kết quả có căn cứ chắc chắn không? Nghiên cứu có đòi hỏi một nhóm kiểm soát không, nếu có thì nghiên cứu đã đưa vào chưa? Mẫu có đủ lớn để mang tính khái quát cho quần thể không?

 Tài liệu tham khảo. Bao nhiêu tài liệu tham khảo được đưa ra? Có hạn chế gì không, ví dụ, chỉ gồm sách, chỉ gồm một hoặc hai tạp chí, hay chỉ gồm các tài liệu được xuất bản bởi một cơ quan chính phủ duy nhất? Có gồm các ấn phẩm gần đây không? Nếu bạn thử tìm kiếm nhanh trong một vài cơ sở dữ liệu thư mục, bạn có tìm thấy nhiều các tài liệu liên quan nhưng không được các tác giả trích dẫn không?

Các cách tìm tư liệu khác Không chỉ có một cách duy nhất để tìm tư liệu. Bốn kỹ thuật thường gặp nhất là.  Tìm thủ công, không kế hoạch Tìm kiếm thủ công, không có kế hoạch là đi tới thư viện, quanh quẩn và lướt qua các tạp chí in, các cuốn sách tìm thấy trên giá. Đây là cách tuyệt vời để thư giãn một ngày, biết đâu, bạn cũng có thể gặp may, nhưng thực sự không phải là một cách nhanh gọn và hiệu quả để giúp bạn tìm được các thông tin liên quan trong lĩnh vực nghiên cứu của mình.  Tạo quả bóng tuyết Tạo quả bóng tuyết là quá trình làm bóng tuyết. Bạn nặn tuyết thành một trái bóng nhỏ rồi lăn nó trong tuyết, nặn thêm xung quanh cái nhân ban đầu. Sau đó bạn lại lăn nó trong tuyết và cứ làm thế cho đến khi trái bóng tuyết đạt được kích cỡ bạn mong muốn. Trong nghiên cứu, thuật ngữ này có nghĩa là xây dựng bộ sưu tập từ một ấn phẩm ban đầu, điển hình là một bài báo hoặc một cuốn sách mới. Khi xem ở phía cuối của bài báo hay cuốn sách, bạn sẽ thấy phần “Danh mục tài liệu tham khảo”. Phần này đưa ra các thông tin xuất bản của các bài báo, các cuốn sách và các xuất bản phẩm khác mà tác giả đã trích dẫn trong văn bản. Để tạo quả bóng tuyết, bạn xem qua những tài liệu tham khảo này, chọn ra một số liên quan và sau đó tìm đến chính các xuất bản phẩm này. Kế đó, bạn kiểm tra danh mục tài liệu tham khảo ở cuối của những tài liệu này, lại lựa chọn ra những cái quan trọng nhất, và cứ tiếp tục như vậy. Cách “tạo quả bóng tuyết” này rất phổ biến. Nó giống như một trò chơi, và là một cách xây dựng bộ sưu tập nhanh chóng.

Tuy nhiên cách này cũng có những khiếm khuyết nhất định. Một là kết quả của bạn có thể dẫn đến một phần phụ thiếu tin cậy của các tài liệu. Một điểm nữa là quả bóng tuyết chỉ lăn ngược thời gian. Nếu bạn tìm vào năm 2010, dựa trên tài liệu tham khảo đầu tiên vào năm 2007, thì các tài liệu tham khảo tiếp theo bạn tìm được sẽ là từ 2007 trở về trước.  Sử dụng các thư mục Thư mục là danh sách các tài liệu tham khảo thường về một chủ đề nhất định. Một số thư mục có trực tuyến, thông thường tại website của các tổ chức đã làm ra chúng. Số khác được xuất bản thành sách và chứa hàng ngàn các thông tin tài liệu tham khảo. Nhưng có lẽ các thư mục hữu ích nhất là các thư mục trong các bài báo/tạp chí dạng “tổng quan” hoặc “tổng quan tài liệu”. Chúng không chỉ đưa ra các thông tin tham khảo cho các xuất bản phẩm, mà còn cung cấp cả những đánh giá về chất lượng và tầm quan trọng của từng mục.  Tìm kiếm trong các nguồn thông tin kỹ thuật số, thường là trực tuyến Kỹ thuật cuối cùng, tìm kiếm trong các nguồn thông tin kỹ thuật số, là cách tìm kiếm chủ yếu hiện nay. Các nguồn tin kỹ thuật số bao gồm cả các cơ sở dữ liệu và các thư mục thư viện, mà thường được tìm kiếm trực tuyến. Cuốn sách này sẽ hướng dẫn bạn quá trình tìm kiếm và sử dụng các nguồn thông tin này. Tầm quan trọng của các tài liệu tham khảo thư mục Tất cả các kỹ thuật mô tả ở trên, ngoại trừ cách tìm kiếm thủ công không kế hoạch, đều bắt đầu bằng việc tìm kiếm các tài liệu tham khảo. Khi đã có tài liệu tham khảo, bạn có thể tìm đến toàn văn dạng số hóa hoặc dạng giấy. Trong một vài trường hợp, khi nháy chuột vào một tài liệu tham khảo trực tuyến, tập tin toàn văn sẽ hiện ra và bạn có thể tải về. Trong các trường hợp khác, bạn cần tìm toàn văn ở một chỗ khác và cuốn sách này sẽ giúp bạn làm điều đó. Thường thì bạn có thể tự mình tìm kiếm. Nhưng nếu không được, hãy nhờ đến sự trợ giúp của cán bộ thư viện. Do đó, tìm tài liệu tham khảo là bước then chốt để tìm tư liệu. Và các tài liệu tham khảo đều rất có giá trị, bởi chúng chỉ đường đến các tài liệu toàn văn. Đừng bao giờ coi tài liệu tham khảo “chỉ là tài liệu tham khảo”, như thể chúng không quan trọng chút nào! Vậy thì một cách chính xác tài liệu tham khảo là gì? Tài liệu tham khảo thư mục thường được gọi là tài liệu tham khảo hoặc trích dẫn- là những miêu tả ngắn gọn về sách, bài báo/tạp chí và tư liệu khác, đưa ra thông tin tác giả, nơi xuất bản và thời gian xuất bản. Tài liệu tham khảo cung cấp tất cả các chi tiết bạn cần để tìm ra tư liệu toàn văn. Tài liệu tham khảo cho các dạng văn bản khác nhau luôn gồm những thông tin cơ bản giống nhau. Do vậy, tài liệu tham khảo cho các bài báo luôn có tên tác giả, nhan đề bài báo, tên tạp chí, năm xuất bản, số tập (có thể có cả số xuất bản và/hoặc tháng hoặc thời điểm cụ thể của xuất bản phẩm) và các số trang. Khi thu thập các thông tin tài liệu tham khảo, bạn sẽ nhận thấy rằng những tài liệu tham khảo y hệt sẽ không trông y hệt ở những thư mục hoặc danh mục tài liệu tham khảo khác nhau. Điều này là do các dạng trình bày tài liệu tham khảo, việc định dạng quyết định đến thứ tự và hình thức trình bày các thông tin xuất bản, cách các tài liệu tham khảo được đưa vào trong văn bản cũng như trong danh mục tài liệu tham khảo. Ví dụ, các dạng trình bày tài liệu tham khảo khác nhau ở vị trí năm được đưa ra trong tài liệu tham khảo, ở việc liệu

tên tạp chí có được viết tắt hay không viết tắt. Có rất nhiều dạng trình bày tài liệu tham khảo khác nhau. Hai dạng phổ biến nhất là dạng số- hay còn gọi là dạng Vancourve và dạng tác giả- ngày tháng, hay còn gọi là dạng Harvard. Một số tạp chí có những thay đổi của riêng họ đối với những dạng chuẩn này. Dưới đây là tài liệu tham khảo cho một bài báo, được đưa ra ở dạng Vancourve và sau đó là dạng Harvard:

Lan AL. IT in aid. Med Inform 2010;19(2):317-38. Lan, A.L. (2010). ‘IT in aid’, Medical Information, vol. 19, no. 2, pp. 317-338.

Nếu là một cuốn sách, thông tin sẽ bao gồm tên tác giả, nhan đề cuốn sách, nơi xuất bản, tên nhà xuất bản, và năm xuất bản. Đây là ví dụ về một cuốn sách được trình bày dạng Vancouver và Harvard

Andersson MH. Informatics in Pediatrics. New York: Praeger; 2010. Andersson, M.H. (2010). Informatics in Pediatrics. New York: Praeger.

Tài liệu tham khảo đến tư liệu xám rất khác nhau, phụ thuộc vào bản chất của tư liệu. Chúng thường bao gồm tác giả, tổ chức hoặc đơn vị sản xuất, nơi và thời gian xuất bản. Tuy nhiên, cũng có thể có thêm các thông tin khác nữa, nếu như cần thiết cho việc xác định và hồi cứu tư liệu. Thậm chí đôi khi bạn còn bắt gặp thông tin tham khảo tới tài liệu xám có bao gồm cả địa chỉ thư hoặc địa chỉ thư điện tử để bạn có thể gửi đến yêu cầu được nhận một bản tư liệu! Các nội dung chi tiết hơn sẽ được đề cập đến sau trong cuốn sách này. Từ giờ trở đi, bạn chỉ cần biết rằng, khi thu thập các tài liệu tham khảo, bạn có thể lưu giữ chúng ở bất cứ định dạng nào mà nó có. Sau đó, khi sử dụng những tài liệu tham khảo nhất định trong bài viết của mình, ví như một báo cáo dự án, bạn nên trình bày chúng theo cùng một dạng. Tìm kiếm tài liệu tham khảo cho các dạng tư liệu khác nhau Tìm kiếm tư liệu là tìm các bài báo/tạp chí, sách và tài liệu xám có chứa các thông tin liên quan đến công việc của bạn. Tuy nhiên, như bạn đã biết từ các trang trước, cách tốt nhất để tìm được các nguồn thông tin là tìm đến các tài liệu tham khảo mô tả các nguồn thông tin đó. Các nguồn thông tin chứa các tài liệu tham khảo này bao gồm danh mục tài liệu tham khảo, các bài tổng quan tài liệu, các cơ sở dữ liệu thư mục và các mục lục. Chúng khác nhau về dạng thông tin tham khảo chứa bên trong.  Cơ sở dữ liệu thư mục thông thường chỉ chứa các thông tin tham khảo tới các bài báo/tạp chí.

 Mục lục thường chủ yếu chứa các thông tin tham khảo tới sách và tài liệu xám.  Danh mục tài liệu tham khảo, thư mục và các bài tổng quan tài liệu thường chứa thông tin tham khảo tới tất cả các loại ấn phẩm.

MẸO! Thông tin tham khảo tới các dạng tư liệu khác nhau được tìm thấy trong các nguồn khác nhau!

Các cơ sở dữ liệu thư mục có thể được gọi là chỉ mục hoặc cơ sở dữ liệu tóm tắt và thường do một công ty thương mại hoặc một thư viện chuyên ngành xây dựng. Hiện nay có hàng ngàn những cơ sở dữ liệu như vậy. Phần lớn, mỗi cái bao quát một lĩnh vực cụ thể- đó là cơ sở dữ liệu theo chủ đề. Một ví dụ về cơ sở dữ liệu như vậy trong lĩnh vực y tế chính là Medline của Thư viện Y học Hoa Kỳ. Đó là một trong những nguồn thông tin miễn phí quan trọng nhất mà bạn có thể sử dụng để tìm tư liệu liên quan đến tất cả các khía cạnh của y học và sức khỏe. Thư mục ngày nay thường ở dạng thư mục truy cập công cộng trực tuyến (OPACs), chứa các tài liệu tham khảo đến vốn tài liệu của một thư viện hoặc một nhóm các thư viện. Nói cách khác, thư mục thường tập trung theo vùng địa lý. Tài liệu tham khảo trong OPAC mô tả các sách và tài liệu xám do thư viện sở hữu, cũng như các tạp chí mà thư viện đặt mua, nhưng thường không có thông tin tham khảo đến từng bài báo trong mỗi tạp chí. Hãy xem biểu đồ dưới đây. Nó chỉ cho bạn nên tìm các dạng khác nhau của các nguồn thông tin ở đâu. Tư liệu Các nguồn chứa thông tin tham khảo tới tư liệu

Đây là những tài liệu bạn muốn tìm được toàn văn. Các bài báo/tạp chí Sách Tài liệu xám Đây là nơi bạn nên bắt đầu tìm kiếm. Những nguồn này cho bạn thông tin tham khảo tới các bài báo, sách và tài liệu xám. Cơ sở dữ liệu thư mục để tìm thông tin tham khảo về các bài báo/tạp chí

Mục lục/OPACs để tìm thông tin tham khảo cho sách và tài liệu xám Thư mục, danh mục tài liệu tham khảo, tổng quan tài liệu để tìm tất cả các dạng thông tin tham khảo

Phân biệt giữa thông tin tham khảo và trích dẫn Đôi khi, thông tin tham khảo và trích dẫn là tương tự nhau. Trong các bài báo, khi tác giả nhắc đến các ấn phẩm đã giúp họ trong quá trình nghiên cứu, họ đưa ra thông tin tham khảo ngắn gọn cho các ấn phẩm này. Sau đó, ở cuối bài báo, họ đưa ra thông tin tham khảo chi tiết hơn trong danh mục tài liệu tham khảo. Chúng ta nói rằng tác giả “tham khảo” tới một bài báo hoặc một cuốn sách, nhưng phải nói rằng họ “trích dẫn” những ấn phẩm này mới chính xác. Nhưng danh mục phía cuối của bài báo lại luôn được gọi là “Tài liệu tham khảo”, chứ không phải là “Các trích dẫn”. Các cuốn sách không có thông tin tham khảo trong phần nội dung nhưng vẫn có danh mục ở phía cuối, thì danh mục đó được gọi là “Thư mục”. Khi tìm kiếm trong cơ sở dữ liệu thư mục là bạn đang tìm kiếm các thông tin tham khảo. Nhưng những thông tin này đôi khi lại được gọi là “trích dẫn” như trong trang PubMed, giao diện tìm kiếm trực tuyến chính của cơ sở dữ liệu Medline.

Khi nói về một ấn phấm đã được tham khảo tới bao nhiêu lần trong các ấn phẩm khác, chúng ta sử dụng từ “trích dẫn”. Chẳng hạn, chúng ta vẫn nói: “Bài viết của cô ấy trong Lancet đã được trích dẫn hơn 500 lần.” Quản lý tài liệu tham khảo http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_reference_management_software http://www.endnote.com/ (Trang EndNote, có hướng dẫn) http://www.inform-network.org (Trang INFORM) http://extranet.who.int/hinari/en/journals.php (Truy cập EndNoteWeb cho người sử dụng HINARI) Theo dõi và quản lý những tài liệu tham khảo bạn tìm thấy là một vấn đề hoàn toàn khác. Khi chỉ có 10 tài liệu tham khảo, bạn có thể ghi lại chúng. Tuy nhiên, nếu tìm kiếm thông tin cho một dự án nghiên cứu lớn hoặc sử dụng trong thực hành lâm sàng hoặc cho giảng dạy, bạn sẽ có số lượng tài liệu tham khảo lớn hơn nhiều, có lẽ phải đến hàng trăm. Theo dõi hàng trăm tài liệu tham khảo có thể là một nhiệm vụ đầy thách thức. Rất may là người ta đã xây dựng các phần mềm quản lý thư mục, hay còn gọi là phần mềm quản lý tài liệu tham khảo để hỗ trợ cho nhiệm vụ này. Phần mềm này giúp bạn thu thập tài liệu tham khảo từ các cơ sở dữ liệu, mục lục và các nguồn khác, lưu trữ chúng trong một “thư viện” trên máy tính của bạn, và sau đó đưa ra những trích dẫn tham khảo theo đúng cách khi cần viết bài.

Bạn sẽ cần một hệ thống để theo dõi các tài liệu tham khảo của mình.

Các phần mềm quản lý tài liệu tham khảo hiện nay bao gồm Reference Manager, EndNote, ProCite, và RefWorks. Một số, ví như Zotero, được miễn phí; một số khác có giá khoảng vài trăm đô la Mỹ. Trong các cơ sở hàn lâm, phần mềm quản lý tài liệu tham khảo thường được mua theo bao gói cho cả đơn vị, và cho phép cài đặt lên nhiều máy tính. NFORM đã thấy các phòng thực hành máy tính ở Việt Nam trang bị phần mềm như vậy cho tất cả các máy. Nếu bạn muốn kiếm một phần mềm quản lý tài liệu tham khảo và muốn xem các thông tin tổng quan về những cái sẵn có, bài báo Wikipedia đưa ra phía trên là một địa chỉ khởi đầu tốt. EndNote có lẽ là phần mềm quản lý tài liệu tham khảo được sử dụng nhiều nhất ở Việt Nam. Trên trang EndNote đưa ra bên trên có hướng dẫn sử dụng EndNote miễn phí. Bạn cũng có thể tìm các hướng dẫn sử dụng khác bằng cách vào Google và nhập lệnh tìm sau: EndNote tutorial library Theo kinh nghiệm của chúng tôi, khó khăn lớn nhất đối với người sử dụng EndNote là tìm ra cách sử dụng chương trình kết nối với Medline/PubMed. Rất dễ để bắt đầu bên trong

chương trình EndNote, nối với Medline tại PubMed, thực hiện lệnh tìm và nhập các tài liệu tham khảo tìm được. Tuy nhiên, khi người dùng cố gắng bắt đầu từ Medline/PubMed, tiến hành một lệnh tìm và xuất các tài liệu tham khảo thu được vào thư viện EndNote của họ, họ thường nhận thấy rằng mỗi lần chỉ xuất được một tài liệu tham khảo mà thôi. Vấn đề này rất dễ giải quyết! Để biết hướng dẫn, hãy vào trang web của INFORM nêu trên và nháy chuột vào ‘How to files’. Nếu bạn đang ở một cơ quan của Việt Nam, bạn có thể được truy cập miễn phí vào bản EndNote trên web, hay còn gọi là EndNoteWeb. Chương trình này cho phép bạn lưu các tài liệu tham khảo của bạn trong ‘không gian mạng’ và sau đó truy cập và sử dụng chúng khi cần. Bạn có thể tìm thấy nó trên trang HINARI bằng cách vào ‘References sources’ Tuy nhiên, để sử dụng EndNoteWeb, bạn cần được trang HINARI nhận diện như một người dùng hợp lệ. Điều đó có nghĩa là bạn cần có tên và mật khẩu truy cập hoặc đăng nhập vào qua một thư viện có bảo mật mật khẩu ở Việt Nam. Chi tiết về truy cập vào HINARI có trong chương nói về các bài báo toàn văn. Quản lý một bộ sưu tập toàn văn dạng số và dạng in Nếu có thể xác định và tải về nhiều nguồn thông tin toàn văn (chắc chắn là có thể!), làm cách nào để bạn lưu trữ và quản lý chúng? Nếu như tìm thấy các thông tin tham khảo, từ đó tìm được đến toàn văn, tải về, in ra rồi lại làm mất tất cả thì thật là phí phạm thời gian. Bạn sẽ cần một hệ thống để theo dõi tất cả các tài liệu dạng in và dạng số. Phần mềm quản lý tài liệu tham khảo có thể rất có ích trong việc quản lý các tài liệu toàn văn. Chúng không chỉ giúp lưu trữ các thông tin tham khảo, mà còn cho phép bạn kết nối từ mỗi tài liệu tham khảo tới các bản toàn văn dạng số tương ứng trong máy tính của bạn. Khi bắt đầu thu thập tài liệu từ Web, bạn có thể tạo một thư mục mang tên “Tài liệu tải về” và đưa tất cả những tài liệu bạn lấy được từ trên web vào đó, nhưng khi số lượng tài liệu đã tăng lên, chắc chắn bạn sẽ cần có nhiều những thư mục như vậy, chia theo các lĩnh vực mà bạn cảm thấy cần thiết. Có hai lựa chọn phổ biến là:  Các thư mục chia theo dạng tài liệu (tóm tắt, các bài nghiên cứu toàn văn, hướng dẫn, tổng quan, tổng quan hệ thống, các gói đào tạo, bảng hỏi, hình ảnh…)

 Các thư mục chia theo tiểu đề mục. Chẳng hạn, nếu bạn làm cho dự án áp dụng các quy trình tốt hơn trong chăm sóc sau sinh, một thư mục có thể chứa các hướng dẫn lâm sàng liên quan đến các khía cạnh khác nhau của chăm sóc sau sinh, thư mục kia chứa các tài liệu đào tạo về chăm sóc sau sinh cho nhân viên y tế, một thư mục khác nữa tập trung vào các vấn đề chung của quản lý lâm sàng

Khi lưu một tài liệu trực tuyến vào máy tính, bạn cần chắc chắn là nó được lưu vào thư mục phù hợp với một cái tên phù hợp. Nếu bạn giữ lại tên gốc (thường là một tập hợp không hoàn chỉnh các chữ cái và chữ số, ví dụ như 23cfhp56hn), bạn sẽ không thể nào tìm lại được nó. Thay vào đó, hãy đặt cho mỗi tài liệu một tên theo dạng viết tắt của thông tin tham khảo (tác giả, năm, nhan đề…): Johansson 2009 maternal care in refugee camps, WHO 2007 World Health Report, MSF 2007 Obstetrics in Remote Settings, … Nếu in các tài liệu ra, bạn nên giữ chúng trong một file kẹp có dán nhãn tên. Thậm chí nếu bạn lưu các tài liệu số theo dạng hoặc theo chủ để, bạn cũng nên lưu các tài liệu in theo thứ tự ABC tên tác giả

Xây dựng chuỗi tìm kiếm

Khi truy cập vào một nguồn thông tin mà bạn muốn thực hiện phép tìm tin trên đó (Medline/PubMed hoặc cơ sở dữ liệu thư mục khác như CINAHL, OPAC, hay một công cụ tìm tin…) hãy cẩn thận trong khi xây dựng chuỗi tìm kiếm- là những từ hoặc cụm từ mà bạn nhập vào thanh tìm kiếm. Đây là một số chi tiết để cân nhắc. Các ví dụ bên dưới được tiến hành trong Medline/PubMed, nhưng về nguyên tắc đều thống nhất với tất cả các cơ sở dữ liệu thư mục.  Ngôn ngữ Khi tìm kiếm trong một cơ sở dữ liệu thư mục (hoặc một nguồn tin nào khác), bạn phải sử dụng những thuật ngữ tìm cũng như những chuỗi tìm kiếm theo ngôn ngữ của cơ sở dữ liệu đó. Những nguồn thông tin cho phép tìm kiếm được mô tả trong cuốn tài liệu này, bao gồm cả Medline/PubMed, đều dựa trên tiếng Anh. Điều đó cũng có nghĩa là bạn phải nhập lệnh tìm của mình bằng tiếng Anh.  Chính tả Một số hệ thống, như Medline/PubMed, có chứa các thông tin cài đặt sẵn về chính tả theo tiếng Anh và tiếng Mỹ, vì thế bạn có thể tìm theo một dạng nhưng sẽ tìm được những tài liệu tham khảo ở cả hai dạng. Các hệ thống khác không được “thông minh” như vậy, do đó bạn phải tìm riêng cho paediatrics và pediatrics, gynaecology và gynecology, …  Dạng mở, dạng đóng và dấu câu Luôn luôn xem xét lệnh tìm của mình và tự hỏi xem có thể còn dạng nào khác không. Lấy ví dụ, breastfeeding có thể được viết là breast-feeding. Sự kết hợp của HIV và AIDS thường gặp là HIV/AIDS, nhưng cũng có thể là HIV-AIDS. Vietnam có thể là Viet Nam. Sự lựa chọn của bạn có thể tạo ra những khác biệt đáng kể. Thậm chí ngay cả với Medline/PubMed, tinh vi như vậy, nhưng bạn cũng có những kết quả tìm kiếm khác nhau với những cách viết khác nhau của từ Việt Nam: Vietnam thu được 10.124 tài liệu tham khảo, trong khi Viet Nam thu được những 10.414 tài liệu, nhiều hơn đến 300 tài liệu.  Cụm từ Bạn cũng có thể cần dùng đến dấu câu nếu định tìm theo cụm từ. Nếu bạn tìm child survival (không có dấu câu) trong Medline/PubMed, hệ thống sẽ tìm như là bạn gõ child AND survival. Bạn sẽ nhận được tài liệu tham khảo có chứa cả hai từ trong nhan đề, trong tóm tắt, trong các từ khóa hoặc trong các tiêu đề MeSH. Một số không phải về child survival. Nếu bạn muốn tìm chỉ về chủ đề này, hãy nhập cụm từ trong dấu ngoặc kép: “child survival”. (Các cơ sở dữ liệu khác sẽ cần đến các dấu câu khác. Hãy xem howngs dẫn hoặc hãy thử!)  Toán tử Boolean Nhiều nguồn thông tin chấp nhận các lệnh tìm với AND, OR, hay NOT. Đây là các toán tử Boolean nhằm giúp mở rộng hoặc giới hạn kết quả tìm kiếm. Quá trình mà trong đó hệ thống quyết định các tài liệu nào sẽ được đưa vào trong kết quả được gọi là chuỗi Boolean. Từ ‘Boolean’ được lấy tên của nhà khoa học người Anh là George Boole (1815- 1864), người đã phát triển luận lý đại số. Chuỗi Boolean rất quan trọng trong một số ngành khoa học, bao gồm công nghệ và dòng dẫn máy tính, và nó cũng là cơ sở của các hệ thống tìm kiếm dữ liệu số trong ngành thư viện. Trong mỗi nguồn thông tin mà bạn sử dụng, cần kiểm tra xem liệu nguồn đó có “hỗ trợ” chuỗi Boolean không (liệu bạn có thể thực hiện tìm kiếm với các toán tử Boolean không),

các liên kết Boolean nào có thể sử dụng, các toán tử Boolean nào được mặc định và bạn không cần phải nhập vào.

Xây dựng các lệnh tìm Boolean đúng

Các toán tử Boolean có thể bẫy bạn! Nó giúp nhóm lệnh tìm của bạn bằng cách sử dụng các cụm từ đôi, được gọi là EITHER/OR, BOTH/AND, BUT/NOT. “Tôi muốn tìm tất cả các tài liệu tham khảo dạng bài báo HOẶC là về suy dinh dưỡng HOẶC là về vi chất dinh dưỡng.”. Cụm từ tìm kiếm đúng là malnutrition OR micronutrients. “Tôi muốn tìm tất cả các tài liệu tham khảo dạng bài báo đề cập CẢ về suy dinh dưỡng VÀ về vi chất dinh dưỡng.”. Cụm từ tìm kiếm đúng là malnutrition AND micronutrients. “Tôi muốn tìm tất cả các tài liệu tham khảo dạng bài báo về suy dinh dưỡng NHƯNG KHÔNG về vi chất dinh dưỡng.”. Cụm từ tìm kiếm đúng là malnutrition OR micronutrients. Hình vẽ dưới đây minh họa các tìm kiếm Boolean. Vòng tròn lớn thể hiện các tài liệu tham khảo về suy dinh dưỡng (malnutrition). Vòng tròn nhỏ hơn thể hiện các tài liệu về vi chất dinh dưỡng (micronutrients). Dĩ nhiên có một số tài liệu tham khảo về cả hai chủ đề. Vùng màu đỏ chỉ kết quả của các tìm kiếm khác nhau.

OR

AND

malnutrition OR micronutrients malnutrition AND micronutrients malnutrition NOT micronutrients

NOT

Nhiều cơ sở dữ liệu xây dựng hệ thống Boolean “gắn trong”. Nếu bạn không sử dụng toán tử Boolean, hệ thống sẽ mặc định ý bạn bằng cách đưa toán tử giả định vào. Trong Medline/PubMed, toán tử giả định là AND. Nếu bạn nhập một chuỗi tìm kiếm chỉ bao gồm các từ mà không có toán tử đi kèm, toán tử AND sẽ được tự động thêm vào. Tuy nhiên, nếu tìm kiếm trong các cơ sở dữ liệu khác, toán tử giả định sẽ là OR. Sự khác nhau trong toán tử giả định tạo nên sự khác biệt rất lớn trong kết quả!

MẸO! Nếu bạn không nhập toán tử, hệ thống sẽ tự động thêm vào. Một số hệ thống mặc định AND, một số khác mặc định OR.

 Dấu câu trong các cụm từ tìm kiếm phức tạp Nếu lệnh tìm phức tạp, bạn có thể cần thêm các dấu câu vào các cụm từ. Trong Medline, cần dấu ngoặc đơn ( ). Chúng không giống như dấu ngoặc vuông [ ]. Ví dụ, nếu bạn muốn tìm hoặc là suy dinh dưỡng (malnutrition) hoặc là vi chất dinh dưỡng (micronutrients) ở cả Việt Nam và Châu Á (Asia), lệnh tìm sẽ là: (malnutrition OR micronutrients) AND (Vietnam OR Asia)

Hệ thống sẽ tìm từng cặp trong ngoặc đơn trước- tìm các tài liệu tham khảo dạng bài báo về suy dinh dưỡng hoặc vi chất dinh dưỡng và các tài liệu tham khảo dạng bài báo về Việt Nam hoặc Châu Á, sau đó sẽ kết hợp kết quả để tìm ra những tài liệu tham khảo có cả hai.  Dấu rút gọn Rút gọn là sử dụng dấu * hoặc các ký hiệu khác để chỉ các phần không xác định trong từ.

child* đại diện cho child, children, child’s, children’s, childhood, childlike, ..., vaccin* đại diện cho vaccine, vaccines, vaccination, vaccinations communit* đại diện cho community, community’s, communities, communities’

Hãy cẩn thận đừng để bị quá rút gọn! Từ tìm kiếm với ‘med*’ sẽ tìm tất cả medicine, medical, medium, media, mediocre, Mediterranean, mediate…… Hầu hết các cơ sở dữ liệu chỉ cho phép rút gọn ở phần cuối của từ, nhưng một số cũng cho phép ở phần giữa từ, ví dụ như wom?n. Dấu đại diện cho các ký tự rút gọn ở phần cuối hoặc phần giữa của từ rất đa dạng. Hãy xem trong mục ‘Search tips’ hoặc ‘Help’.  Dấu cách Đừng quên để các dấu cách thông thường giữa các từ, kể cả các toán tử Boolean. Hệ thống sẽ không nhận diện được các từ nếu chúng được viết sít vào nhau không có dấu cách. Những cán bộ y tế mới bắt đầu tìm kiếm trực tuyến và không có nhiều kinh nghiệm dùng bàn phím máy tính thường hay mắc lỗi này, như trong câu chuyện có thực dưới đây.

Medline phiền toán (#2)

Một nhà nghiên cứu cao cấp tham dự khóa tập huấn INFORM do trường đại học tổ chức phàn nàn rằng anh ta chẳng bao giờ tìm được bất cứ cái gì trong Medline. “Nó không hoạt động!” anh ta than vãn. “Tôi chẳng tìm được gì cả! Điên đầu quá!”

Giảng viên đề nghị anh hãy thực hiện một lệnh tìm trong Medline về chủ đề nghiên cứu của anh ta và quan sát anh này làm. Anh ta gõ như sau: malariaduringpregnancy Không tìm được kết quả nào và thông báo hiện ra: “Không tìm thấy từ này: malariaduringpregnancy.” “Mmmm, tôi nghĩ là anh nên đặt dấu cách giữa các từ,” giảng viên gợi ý. “Dễ thấy là dấu cách phải ở đâu mà,” anh ta phản ứng lại. “Chẳng lẽ cơ sở dữ liệu không tự động thêm dấu cách vào hay sao?” “Tôi không nghĩ vậy,” giảng viên đáp. “Anh cứ thử thêm vào để xem kết quả sẽ thế nào.” Rồi giảng viên gõ: malaria during pregnancy Kết quả ra 2,500 tài liệu tham khảo.

 Chuỗi tìm kiếm khác (các từ nhập vào ô tìm kiếm) Cuối cùng bạn sẽ có một khái niệm về chuỗi tìm kiếm cần dùng để có được những thông tin bạn cần. Nhìn chung, hệ thống tìm kiếm chỉ đối chiếu các từ trong lệnh tìm của bạn với các từ trong nhan đề, từ khóa, tóm tắt… Do vậy, khi tạo chuỗi tìm kiếm:  Tránh các từ như references, research, output, impact, effect, problems, ….  Không phải lúc nào cũng thêm một nước hoặc vùng vào lệnh tìm- một nghiên cứu tốt có thể được thực hiện ở bất cứ đâu, và bạn sẽ có lợi khi xem việc đã làm ở nơi khác  Tránh các từ như ‘community-based’. Tác giả có thể dùng từ mang nghĩa tương tự nhưng cách viết khác, chẳng hạn như ‘in the community’.

 Xem thử một khái niệm có thể được diễn tả bằng cách khác không. Ví dụ: ‘increases in survival’ có thể thay bằng ‘decreases in mortality’, và ‘birth control’ có thể thay bằng ‘contraception’ hoặc ‘family planning’.

8 79 772 1,035 409 59

4 31,216

 Chức năng giới hạn Nếu lệnh tìm của bạn cho ra kết quả quá lớn, bạn có thể giảm bớt bằng cách giới hạn theo số năm nhất định, giới hạn vào một ngôn ngữ,… Những chức năng hạn chế như vậy có trong phần lớn các mục lục, cơ sở dữ liệu và công cụ tìm tin. Medline/PubMed có một bộ giới hạn vô cùng hữu ích, bao gồm cả giới hạn lệnh tìm để chỉ tìm trong nhan đề và giới hạn để chỉ lấy các liên kết đến toàn văn miễn phí. Các giới hạn khác của Medline/PubMed được mô tả ở chương kế tiếp.  Building up, then cutting down Hai ví dụ sau được thực hiện trong Medline/PubMed, minh họa ảnh hưởng của lệnh tìm và của các giới hạn tới kết quả tìm kiếm. Con số thể hiện số lượng tài liệu tham khảo tìm được với mỗi lần tìm kiếm. Giới hạn tới toàn văn miễn phí có nghĩa là bạn có thể lấy được các bài báo toàn văn mà không phải trả bất cứ khoản phí nào. Hướng dẫn về giới hạn tới toàn văn miễn phí được đưa ra ở phần sau cuốn sách. Trong số các lệnh tìm được đưa ra ở mỗi ví dụ dưới đây, lệnh tìm đầu tiên bao gồm các từ không cần thiết. Các lệnh tìm tiếp sau cho ra kết quả tốt hơn vì không có những từ không cần thiết như vậy, đồng thời lại sử dụng thuật Boolean và dấu rút gọn. Tuy nhiên, những phép tìm này vẫn cho ra quá nhiều kết quả. Vì vậy, các lệnh tìm cuối cùng ở mỗi ví dụ đều có thiết lập giới hạn để hạn chế kết quả, chỉ lấy những tài liệu có mức liên quan cao. efficacy of different vaccines for Japanese encephalitis: efficacy vaccines Japanese encephalitis: vaccines Japanese encephalitis: vaccin* Japanese encephalitis: vaccine* Japanese encephalitis, giới hạn chỉ tìm trong nhan đề bài báo: tương tự, nhưng thêm giới hạn chỉ lấy toàn văn miễn phí: alternative treatments recommended for type 2 diabetic patients: (therap* OR treatment*) AND type 2 diabetes: (therap* OR treatment*) AND type 2 diabetes, giới hạn chỉ tìm trong nhan đề bài báo: 2,871 695 tương tự, nhưng thêm giới hạn chỉ lấy toàn văn miễn phí: type 2 diabetes, giới hạn vào các hướng dẫn, hướng dẫn thực hành, và hội nghị nhất trí phát triển: tương tự, nhưng thêm giới hạn chỉ lấy toàn văn miễn phí: 229 74

Tìm kiếm tài liệu tham khảo dạng bài báo

Một cách tốt để luôn cập nhật với các phát triển mới liên quan đến công việc chuyên môn của mình là đọc các bài báo. Các bài báo không cung cấp tổng quan như sách, nhưng chúng là nguồn thông tin tuyệt vời về các nghiên cứu. Ngoài ra, từ bản thảo đến xuất bản một cuốn sách mất hàng năm, trong khi bài báo được xuất bản nhanh hơn nhiều. Các cơ sở dữ liệu thư mục theo chủ đề http://www.pubmed.org (Medline/PubMed) http://agricola.nal.usda.gov (Agricola) http://www.eric.ed.gov (ERIC) Cần nhớ rằng các cơ sở dữ liệu thư mục gồm thông tin tham khảo về các bài báo, và phần lớn cơ sở dữ liệu thư mục đều tập trung về một chủ đề. Có hàng ngàn cơ sở dữ liệu, hầu hết cung cấp thông tin tham khảo theo lĩnh vực chủ đề được giới hạn. Medline đánh chỉ mục cho các tạp chí về y và các lĩnh vực liên quan; Agricola làm về nông nghiệp, ERIC về giáo dục và đào tạo; CINAHL về điều dưỡng và các khoa học sức khỏe liên quan. Các cơ sở dữ liệu thường gồm thông tin thư mục của các bài báo được xuất bản trong một loạt các tạp chí đã được lựa chọn từ trước. Nếu một cơ sở dữ liệu đã có danh sách các tạp chí được đưa vào, bạn sẽ không thể tìm được những bài báo thuộc các tạp chí khác không có trong danh sách này. Một số cơ sở dữ liệu chỉ gồm vài trăm tên tạp chí được lựa chọn, riêng Medline hiện nay có tới khoảng 5.500 tạp chí. Nhiều cơ sở dữ liệu được để trực tuyến. Một số cho miễn phí, và, ví dụ quan trọng nhất trong mảng y học chính là Medline, được truy cập thông qua giao diện PubMed tại Thư viện Y học Hoa Kỳ. Một cơ sở dữ liệu khác là Agricola, cung cấp thông tin tham khảo cho các tài liệu trong lĩnh vực nông nghiệp và dinh dưỡng, hay ERIC, cung cấp thông tin tham khảo về các xuất bản phẩm liên quan đến giáo dục. Không may là hầu hết các cơ sở dữ liệu thư mục theo chủ đề không được miễn phí cho tất cả mọi đối tượng mà đòi hỏi phải đặt mua và giá cả rất cao. Do vậy, thư viện ở các nước đang phát triển thường chỉ có rất ít hoặc không hề có các cơ sở dữ liệu này. Tuy nhiên, nếu bạn đang làm trong một cơ quan của Việt Nam và cơ quan bạn có tham gia vào các chương trình truy cập của UN (HINARI, AGORA, and OARE), bạn sẽ quyền truy cập trực tuyến - thông qua chương trình này- tới một số các cơ sở dữ liệu thư mục chính, bao gồm CINAHL, Environment Index, AGRIS và một số khác. Đôi khi ở Việt Nam cũng truy cập được các cơ sở dữ liệu thư mục khác nhờ đặt mua từ các đơn vị cấp quốc gia như NACESTI hay CIMSI, liên hợp thư viện, hoặc các thư viện, trung tâm học liệu đơn lẻ. Hãy hỏi thủ thư của cơ quan bạn về việc truy cập tới các cơ sở dữ liệu này! Một thủ thư y khoa ở Việt Nam có nói với INFORM rằng anh đặt mua một trong những nguồn tư liệu cực kỳ giá trị này cho thư viện ở trường đại học y của mình, nhưng các nhân viên y tế gần như không bao giờ sử dụng nó. Thật đáng tiếc!

MẸO! Tìm các cơ sở dữ liệu thư mục mà bạn được truy cập và hãy sử dụng chúng!

Google Scholar http://scholar.google.com Google có một chức năng được gọi là Google Scholar, nhờ đó bạn có thể tìm kiếm trong nhiều cơ sở dữ liệu miễn phí, bao gồm Medline và cơ sở dữ liệu của các nhà xuất bản. Sử dụng Scholar có thể giúp bạn tiết kiệm được nhiều thời gian. Danh sách kết quả tìm kiếm từ Scholar bao gồm cả các đường dẫn tới các trang của nhà xuất bản, nơi có thể có các bài báo toàn văn miễn phí. Nhưng Google Scholar không phải là một phép lạ. Nó không thể giúp bạn truy cập các cơ sở dữ liệu học thuật cần phải mua. Nó cũng không cung cấp toàn văn các bài báo cần phải mua nếu như bạn không trả tiền. Nó cũng không cho bạn biết liệu một bài báo thông thường vẫn phải trả tiền có thể được lấy miễn phí từ chương trình như kiểu Popline (sẽ đề cập kỹ hơn ở phần sau) hay không. Hơn nữa, Google Scholar cũng không có nhiều tùy chọn hạn chế như Medline/PubMed. Do vậy, tốt nhất là dùng PubMed để tìm thông tin tham khảo đến các bài báo trong mọi lĩnh vực y tế và dùng Scholar nếu bạn không truy cập được cơ sở dữ liệu chuyên biệt về các lĩnh vực quan tâm khác. Bạn cũng nên thử Open J-Gate (mô tả kỹ hơn ở phần sau) như một cách thay thế cho Google Scholar.

Rất tiếc, nhưng Google Scholar không phải là một phép lạ.

Cơ sở dữ liệu của các nhà xuất bản http://onlinelibrary.wiley.com/ (Wiley Online Library) http://www.springerlink.com (SpringerLink) http://www.sciencedirect.com (Elsevier ScienceDirect) http://www.biomedcentral.com (BioMed Central) Một cách khác để tìm tài liệu tham khảo đến các bài báo là vào trang web của các nhà xuất bản, như tại một số đường dẫn nêu trên đây, trong đó đã cài đặt sẵn các cơ sở dữ liệu miễn phí về ấn phẩm của họ (thường cả sách và báo)

Tìm trong các cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản thường không nhanh gọn bằng tìm trong một cơ sở dữ liệu thư mục chủ đề như Medline. Tuy nhiên, tìm trực tuyến trong các cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản còn nhanh hơn là đọc mục lục của từng số báo một và đây có lẽ cũng là một cách hợp lý khi cần tìm tài liệu tham khảo về một lĩnh vực mà lại không sẵn có cơ sở dữ liệu thư mục chủ đề.

MẸO! Bạn có thể nhận được các dịch vụ tuyệt vời từ các nhà xuất bản ngay cả khi bạn không mua cơ sở dữ liệu của họ Bạn sẽ cần phải đăng ký, nhưng hầu như việc đăng ký luôn được miễn phí.

Bạn không cần phải mua một tờ báo nào để được sử dụng các cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản trong việc tìm thông tin tham khảo! Thông thường bạn có thể tận dụng rất nhiều dịch vụ tuyệt vời của nhà xuất bản mà không cần trả phí. Tuy nhiên, bạn cũng có thể phải đăng ký với nhà xuất bản để được nhận dịch vụ. Thủ tục này có thể được gọi là “đăng ký dịch vụ”, nhưng việc đăng ký cũng như các dịch vụ thường được miễn phí. Nếu có thu phí, bạn sẽ được yêu cầu cung cấp thông tin thẻ tín dụng trước khi nhận được dịch vụ. Gần như không thể nào có chuyện “tình cờ” mất phí được!

Sử dụng hiệu quả các dịch vụ của nhà xuất bản

 eTOCs là mục lục điện tử của một số tạp chí. Nhiều nhà xuất bản cung cấp một dịch vụ miễn phí mà thông qua đó họ gửi qua email phần mục lục của mỗi số tạp chí mới xuất bản. Thường thì tất cả những gì bạn phải làm là đăng ký bằng cách gửi cho họ địa chỉ email của bạn. Hãy tìm eTOC hoặc TOC trên trang chủ tạp chí.

 Thông báo qua e-mail cũng có thể tự động gửi e-TOCs. Trong các trường hợp khác, đó cũng có thể là kết quả cập nhật của các tìm kiếm mà người dùng đã thực hiện trước đó trong cơ sở dữ liệu của nhà xuất bản.

 RSS (Really Simple Syndication/Rich Site Summary) là một hệ thống cập nhật khác. Một khay RSS là một liên kết tự động gửi đi các thông tin cập nhật, ví dụ, mục lục của các số tạp chí mới. Thay vì gửi đến từng địa chỉ email cá nhân, thông tin sẽ được hiển thị trực tuyến và người dùng nếu muốn có thể truy cập bằng cách nháy chuột vào liên kết tên tạp chí. Đăng ký sử dụng khay RSS đơn giản và miễn phí. Bạn chỉ cần tìm biểu tượng RSS , nháy chuột vào ‘subscribe’, và chỉ rõ nơi bạn muốn đặt liên kết. Biểu tượng có thể được đánh dấu XML, là ngôn ngữ viết RSS.

 Medline/PubMed http://www.pubmed.org Medline/PubMed, như đã được nhắc đến nhiều lần trước đây, là nguồn thông tin miễn phí giá trị nhất để tìm kiếm tài liệu tham khảo về tất cả các lĩnh vực y học và sức khỏe. Medline là cơ sở dữ liệu thư mục có chứa thông tin tham khảo tới các bài báo nghiên cứu được xuất bản trong một số tạp chí có chọn lọc. Hiện nay, cơ sở dữ liệu này gồm hơn 20 triệu tài liệu tham khảo với khoảng 5500 tạp chí được làm chỉ mục. Cách đơn giản nhất để sử dụng Medline là thông qua giao diện PubMed ở địa chỉ trên đây. PubMed không phải là một cơ sở dữ liệu, đó là một hệ thống mà thông qua đó bạn tiến hành được việc tìm kiếm trong Medline và cũng đồng thời lấy được các bài toàn văn nếu có. Cả Medline lẫn PubMed đều không chứa các bài toàn văn. Các bài toàn văn được để ở trang web của các tạp chí và các nhà xuất bản, kết nối tới PubMed thông qua một hệ thống được gọi là LinkOut.  Thực hiện tìm kiếm đơn giản trong Medline/PubMed Khi vào trang chủ của Medline/PubMed, bạn sẽ thấy thanh tìm kiếm để có thể nhập thuật ngữ tìm kiếm hoặc lệnh tìm. Sau khi nhập, bạn nháy chuột vào ‘Search’. Hệ thống sẽ tìm kiếm những tài liệu tham khảo đáp ứng lệnh tìm của bạn và bạn sẽ nhận được một danh sách các kết quả. Khi thấy quan tâm tới tài liệu tham khảo nào, hãy nháy chuột vào nhan đề của bài báo để đến trang tiếp sau, nơi bạn có thể đọc được tóm tắt của bài báo.

Trên trang tóm tắt bạn cũng có thể thấy ở góc trên bên phải có một hoặc nhiều “nút” dẫn tới nhà xuất bản, tới tạp chí hoặc tới kho lưu trữ thông qua hệ thống LinkOut

Trong một số trường hợp, bao gồm cả ví dụ này, bản toàn văn của bài báo được cung cấp miễn phí cho tất cả mọi người, bạn có thể dễ dàng truy cập và tải về chỉ bằng cách nháy chuột vào nút này hoặc nút kia. Trên trang chứa toàn văn, hãy tìm từ ‘pdf’ và nháy vào đó, bản toàn văn miễn phí sẽ hiện ra. Thông thường nếu bài báo yêu cầu trả tiền mua, bạn sẽ không thể lấy được toàn văn bằng cách đơn giản như vậy. Nhưng bạn vẫn có thể truy cập được bằng cách khác. Hướng dẫn chi tiết về cách lấy toàn văn các bài báo được đưa ra ở chương kế tiếp của cuốn sách này.

MẸO! Ngay cả khi bạn không lấy được bài báo toàn văn trực tiếp qua LinkOut, bạn vẫn có thể truy cập vào nó bằng cách khác.

 Hạn chế lệnh tìm trong Medline/PubMed Nếu kết quả tìm kiếm của bạn lên đến hàng ngàn hoặc hàng trăm ngàn tài liệu tham khảo, có thể bạn muốn hạn chế lại lệnh tìm để giảm kết quả xuống còn khoảng một trăm. Bạn có thể làm được điều này bằng cách thêm từ tìm kiếm khác hoặc bằng cách sử dụng các giới hạn do PubMed cung cấp. Một trong các lỗi người tìm kiếm thông tin thường mắc phải là chỉ tìm kiếm các bài báo từ hoặc về đất nước họ. Hãy xem lệnh tìm dưới đây với giới hạn chỉ lấy các bài báo về nghiên cứu ở Việt Nam: infant* AND (survival OR mortality) AND Vietnam

165 bài báo được tìm thấy với lệnh tìm nói trên có thể là những bài được người dùng ở Việt Nam quan tâm nhất. Nhưng lệnh tìm này không tìm được những bài báo thú vị và liên quan về các nghiên cứu mặc dù được thực hiện ở các nước khác nhưng lại rất liên quan đến Việt Nam. Tìm kiếm mang tính khu vực, thay vì quốc gia sẽ là cách tiếp cận tốt hơn, và thậm chí sẽ còn tốt hơn nữa nếu thêm vào lệnh tìm các từ chỉ ra khía cạnh đặc biệt của chủ đề chính:

infant* AND (survival OR mortality) AND Asia infant* AND (survival OR mortality) AND breastfeeding infant* AND (survival OR mortality) AND kangaroo infant* AND (survival OR mortality) AND (asphyxia OR resuscitation) Bạn cũng có thể hạn chế lệnh tìm của mình bằng cách sử dụng các giới hạn đã được thiết lập sẵn. Hãy nháy vào nút ‘Limits’ trên trang tìm kiếm để xem có những giới hạn nào.

Khi một trang mới hiện ra, hãy cuốn con trỏ để xem được hết các lựa chọn. Bạn có thể giới hạn theo ngôn ngữ mình biết, giới hạn để chỉ lấy các bài báo xuất bản trong một giai đoạn nhất định, ví dụ như trong vòng 10 năm trở lại đây chẳng hạn. Bạn cũng có thể chọn những dạng bài báo đặc biệt, như dạng tổng quan hoặc thử nghiệm lâm sàng, hoặc hạn chế lệnh tìm vào các nhóm tuổi cụ thể hoặc chỉ về nam hoặc nữ giới. Nếu bạn làm về một chủ đề liên quan tới cả con người và động vật, trên trang giới hạn này bạn cũng có thể hạn chế lệnh tìm chỉ đến các nghiên cứu về con người mà thôi.

Một cách khác là nhằm giới hạn tìm kiếm đến các tài liệu tham khảo có chứa từ hoặc cụm từ tìm kiếm trong nhan đề bài báo. Để làm được việc này, hãy vào ‘Search Field Tags’ ở phía cuối của trang giới hạn. Nháy chuột vào hộp thực đơn thả, cuộn xuống và chọn ‘Title’. Sau đó nháy chuột vào ‘Search’. Tất cả các tài liệu tham khảo nhận được sẽ có từ tìm kiếm của bạn trong nhan đề bài báo. Tuy nhiên, hãy cẩn thận với việc sử dụng quá

nhiều các giới hạn. Dưới đây là một câu chuyện minh họa có thật.

Medline phiền toái (#3)

Một học viên tại hội thảo của INFORM phàn nàn với giảng viên về việc trong Medline không có tài liệu tham khảo về chủ đề điều dưỡng dựa trên bằng chứng của cô. “Hmmm,” giảng viên nói. “Ngạc nhiên thật. Chị đã dùng chuỗi tìm kiếm nào?” “Tôi chỉ nhập từ điều dưỡng dựa trên bằng chứng thôi” học viên trả lời. “Và tôi chẳng tìm được gì cả. Bực mình quá!”

“Hãy xem nào,” giảng viên nói rồi ngồi xuống bên người học viên, nhìn vào màn hình máy tính. Người học viên đã nhập một chuỗi tìm kiếm đơn giản, nhưng rồi cô ta vào trang giới hạn và hạn chế lệnh tìm để chỉ lấy những bài báo bằng tiếng Anh, được xuất bản trong hai năm trở lại đây, có kết nối tới toàn văn, về đối tượng là người nữ đã trưởng thành, và dựa trên các thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát. Giảng viên đưa ra một vài câu hỏi về những thông tin mà học viên này thực sự cần, rồi sau đó bỏ đi những giới hạn liên quan đến ngày tháng, liên kết toàn văn và thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát. Kết quả lần này cho ra hàng trăm tài liệu tham khảo.

 Sử dụng MeSH http://www.ncbi.nlm.nih.gov/mesh http://www.nlm.nih.gov/mesh/MBrowser.html Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ cung cấp một bộ từ vựng được gọi là MeSH (Medical Subject Headings), cho phép bạn tìm kiếm tất cả các tài liệu tham khảo về một chủ đề cho dù chủ đề đó được gọi bằng những tên khác nhau trong các bài báo khác nhau. Từ trang Medline/PubMed, xem trong ‘More resources’, rồi nháy chuột vào ‘MeSH database’. Một cách khác là bạn có thể nháy chuột vào đường dẫn đầu tiên phía trên để đến được trang chủ của MeSH. Hãy lưu ý là ở đây có phần hướng dẫn tự sử dụng MeSH. Bạn cũng có thể tìm kiếm tại trang này, nhưng tốt hơn là nên tìm kiếm trong trang trình duyệt MeSH, như đường dẫn thứ hai ở phía trên đã đưa ra, nó cho phép bạn thực hiện tìm kiếm nâng cao và khai thác các lĩnh vực chủ đề bằng cách ‘đi quanh cây đề mục chủ đề’.

Để khám phá cây đề mục chủ đề, trước hết hãy nháy chuột vào ‘Navigate from tree top’, sau đó vào dấu + trước một tiêu đề để mở ra các tiểu loại, sau đó vào tiểu loại có liên quan nhất, và cứ như vậy cho đến khi tìm được thuật ngữ bạn đang tìm kiếm. Nếu không thấy từ cần tìm, hãy thử chức năng tìm kiếm. MeSH đặc biệt quan trọng khi bạn gặp rắc rối với việc tìm tài liệu tham khảo trong PubMed. Ví dụ, nếu bạn tìm cho “gender-based violence” (bạo lực giới), số lượng kết quả nhận được có thể ít hơn mong đợi, chỉ khoảng 150. Lý do là loại bạo lực này được gọi bằng rất nhiều tên khác nhau. Trong hệ thống MeSH, đề mục chủ đề là “spouse abuse”, và nó chấp nhận các từ như “spousal abuse”, “partner abuse”, và “wife abuse”. Do vậy, một lệnh tìm hiệu quả trong trường hợp này: cho ra tới hơn 4800 kết quả (tất nhiên có thể giới hạn lại bằng nhiều cách) sẽ là:

“gender-based violence” OR “spouse abuse” OR “spousal abuse” OR “partner abuse” OR “wife abuse”

 Sử dụng các vấn tin lâm sàng Nếu bạn đặc biệt quan tâm đến lâm sàng, bạn nên tận dụng chức năng vấn tin lâm sàng trong PubMed. Có thể tìm thấy đường dẫn của nó ngay trên trang chủ Medline/PubMed.

Tại trang vấn tin lâm sàng, nhập tên một bệnh hoặc tình trạng bệnh. Chỉ ra lĩnh vực. (chuẩn đoán, điều trị…) và phạm vi (giới hạn chỉ tìm đến các tài liệu tham khảo thực sự liên quan) sau đó nháy chuột vào ‘Search’. Khi kết quả hiện ra, nháy vào ‘See all’ để xem được toàn bộ.

 Một số lý do Medline ‘không hoạt động’ Người dùng đôi khi phàn nàn rằng Medline/PubMed không hoạt động, và rằng nó không cho ra thông tin họ đang tìm. Một lý do phổ biến là họ tìm trong Medline những gì mà Medline không có. Kỷ yếu hội nghị, cáo phó, mời viết dự án, các cập nhật thông tin, thông báo tuyển dụng, và những thông tin khác có trong báo in nhưng không được đưa vào trong Medline. Medline cũng không chứa thông tin tham khảo tới sách và tài liệu xám. Medline chỉ có thông tin tham khảo tới các bài báo trong tạp chí- hầu hết là các bài nghiên cứu mà thôi! Một lý do phổ biến nữa là việc lạm dụng các lệnh tìm quá chi tiết. Vấn đề này đã được đề cập ở phần trước rồi, nhưng vẫn cần nhắc lại. Hệ thống PubMed chọn ra tất cả các từ quan trọng trong chuỗi tìm kiếm và tìm kiếm những tài liệu tham khảo có chứa những từ này trong thông tin tham khảo, trong tóm tắt, trong các “nhãn” MeSH, trong tên tạp chí, tên tác giả…. Do vậy, nếu bạn nhập từ ‘programme’ trong lệnh tìm, bạn sẽ không tìm được các tài liệu tham khảo mà trong đó, hoạt động trên được nhắc đến bằng từ ‘project’. Nếu bạn gõ ‘project’ trong lệnh tìm, bạn sẽ không tìm được các tài liệu vẫn gọi hoạt động này bằng từ ‘programme’. Nếu bạn để từ ‘impact’, bạn sẽ không tìm được các tài liệu mà trong đó từ ‘impact’ được dùng bằng các từ tương đương như ‘results’ hay ‘effect’ hay ‘outcome’. Tương tự, bạn cũng không nên dùng các từ như ‘references’, ‘articles’, và ‘research’ trong chuỗi tìm kiếm của mình. Hệ thống Medline/Pubmed ‘tự cahiểu’ rằng bạn đang tìm cho các tài liệu tham khảo tới các bài báo về các nghiên cứu về chủ đề tìm kiếm của bạn. Tóm lại, nếu không tìm được trong Medline thì thường vấn đề thường là do lệnh tìm quá dài hoặc quá phức tạp, như minh họa trong câu chuyện có thật dưới đây.

MẸO! Nếu không tìm được tài liệu, hãy thiết kế lại lệnh tìm của bạn.

Medline phiền toái (#4)

Một chuyên viên cấp bộ ở Nepal (trên thực tế thì không phải ở Nepal) quan tâm đến việc hệ thống chuyển viện cho các phụ nữ mang thai ở nước này đang hoạt động ra sao nên đã tiến hành nghiên cứu. Anh bắt đầu tìm tư liệu trong Medline nhưng không thể tìm được gì và gần như đã từ bỏ

Sau đó anh tham gia một khóa đào tạo tại nước ngoài, trong đó có phần tập huấn của INFORM, và nói chuyện với giảng viên INFORM. “Hoàn toàn không có gì trong Medline về chuyển viện trong thai kỳ cả. Thật điên đầu!” “Tôi có thể xem anh tìm kiếm thế nào không?” giảng viên đề nghị. Anh chuyên viên đồng ý, ngồi xuống máy tính, vào mạng, vào Medline/PubMed, và gõ: references to articles on research about problems with the screening and referral system for women with pregnancy complications in Nepal

Chắc chắn kết quả là 0. Giảng viên sau đó giải thích rằng nếu một lệnh tìm quá nhiều các từ mà không có toán tử Boolean, Medline sẽ giả định rằng có AND giữa các từ chính. Khi đó lệnh tìm được hiểu là:

references AND articles AND research AND problems AND screening AND referral AND system AND women AND pregnancy AND complications AND Nepal

Như vậy có nghĩa là tất cả các từ tìm kiếm đều phải có trong nhan đề, trong tóm tắt hoặc trong các tiêu đề MeSH đi kèm. Giảng viên giải thích điều này và đề nghị anh chuyên viên nên bỏ bớt những từ không cần thiết và thử một lệnh tìm đơn giản hơn, ví như: screen* AND referral* AND (pregnan* OR maternity)

Anh chuyên viên thử lại với chuỗi tìm kiếm này và nhận được kết quả tốt. “Ah, hah!” anh nói. “Tôi cứ tưởng chỉ cần nhập tất cả những gì mình muốn tìm và hệ thống sẽ tìm cho mình như vậy. Bây giờ thì tôi đã hiểu là cần phải suy nghĩ kỹ khi thiết lập chuỗi tìm kiếm!”

Truy cập toàn văn các bài báo

Khi bạn đã tìm được một tài liệu tham khảo đến bài báo có vẻ liên quan đến công việc của bạn, bước tiếp theo là truy cập toàn văn bài báo đó để đọc. Bài toàn văn có thể ở dạng in hoặc ở dạng điện tử trực tuyến. Tạp chí in và bản in của các bài báo riêng lẻ Hãy nhớ là không phải mọi tạp chí đều có trên mạng. Một số vẫn được xuất bản và phát hành ở dạng bản in. Nhiều tạp chí được xuất bản cả trực tuyến và trên giấy. Nên quen với các tạp chí dạng in có ở bất cứ thư viện địa phương nào, đặc biệt là ở các thư viện trường đại học hoặc trung tâm học liệu. Nếu đâu đó có tạp chí in, thủ thư của bạn có thể lấy được cho bạn, miễn phí hoặc với mức chi phí thấp. Hãy hỏi họ xem sao! Tạp chí điện tử và liên kết tới các bài báo toàn văn Ngày càng nhiều các tạp chí có thể được đọc trực tuyến. Một số thực sự là các “tạp chí điện tử”. Chúng chỉ được xuất bản ở dạng điện tử- không hề có bản in. Một số tạp chí khác vẫn được phát hành ở dạng in nhưng cũng có thể đọc trực tuyến. Thỏa thuận truy cập tạp chí điện tử rất đa dạng về chi phí, phạm vi truy cập và thời gian truy cập. Một số tạp chí điện tử cho phép truy cập miễn phí cho tất cả mọi người, trong khi những tạp chí khác phải được một cơ quan như thư viện trường đại học trả tiền, hay được một chương trình quốc tế thỏa thuận mức độ truy cập, hoặc được một cá nhân trả tiền đăng ký mua. Điều mà tất cả mọi người đều thích là truy cập trực tiếp tới toàn văn. Bạn tìm thấy một tài liệu tham khảo từ cơ sở dữ liệu thư mục trực tuyến, nháy chuột vào tài liệu tham khảo đó và được đưa ngay tới bài báo toàn văn, cho phép bạn đọc và tải về miễn phí mà không có trục trặc gì. Nếu điều này diễn ra thì thật tuyệt vời, nhưng thường thì nó chỉ diễn ra khi đáp ứng được những điều kiện cụ thể.  Tạp chí có in bài báo đó phải là một tạp chí điện tử có trực tuyến. Nên nhớ rằng có các tạp chí vẫn chỉ được xuất bản ở dạng in.

 Phải có liên kết từ nơi bạn tìm thấy thông tin tham khảo đến trang web của tờ tạp chí.  Bài báo phải được miễn phí cho tất cả mọi người, hoặc phải được ‘miễn phí’ cho bạn thông qua đặt mua của cơ quan hoặc một chương trình truy cập.  Phải có một hệ thống thẩm định tự động nhận diện rằng bạn có đủ quyền truy cập tới toàn văn.

Nếu những điều kiện này không được đáp ứng, sẽ không thể lấy được toàn văn các bài báo một cách miễn phí chỉ bằng việc liên kết từ thông tin tham khảo trong một cơ sở dữ liệu như Medline/PubMed. Nhưng bạn vẫn có thể lấy được theo cách khác.

Các loại tạp chí ‘miễn phí’ khác nhau Không có những tạp chí thực sự miễn phí, vì có ai đó phải trả cho các chi phí sản xuất. Nhưng với hầu hết mọi người, ‘miễn phí’ có nghĩa là cá nhân họ không phải bỏ tiền túi ra trả. Số lượng các tạp chí miễn phí theo nghĩa này ngày càng tăng.  Một số tạp chí trực tuyến cung cấp truy cập miễn phí cho tất cả mọi người. Những tạp chí này cũng thường được gọi là truy cập mở. Trên thực tế, truy cập mở thường chỉ áp dụng cho các tài liệu được cung cấp theo một giấy phép cho phép sử dụng không hạn chế. Từ ‘truy cập miễn phí’ trong cuốn sách này được dùng chung cho các tài liệu dạng truy cập mở và truy cập miễn phí.

 Một số bài báo có thể được tải về miễn phí từ kho lưu trữ kỹ thuật số.  Một số tạp chí nhất định được cung cấp miễn phí ở một số nước nhất định thông qua các chương trình cung cấp quốc gia của nhiều nhà xuất bản.  Hàng ngàn tạp chí được miễn phí ở một số nước thông qua các chương trình truy cập của Liên hợp quốc như HINARI, AGORA, và OARE.  Một số tạp chí ‘miễn phí’ thông qua truy cập có tài trợ như của INASP/PERii hoặc các tổ chức hàn lâm hoặc phi chính phủ khác.

 Người dùng có thể truy cập tới một số tạp chí nhờ chi phí đặt mua của các thư viện trường đại học, các thư viện quốc gia, liên hợp thư viện, các cơ quan chính phủ. INASP có hỗ trợ cho việc đặt mua như vậy ở một số quốc gia.  Nhiều dịch vụ cung cấp tài liệu cung cấp miễn phí các bài báo dạng in hoặc qua email cho người dùng tin, đặc biệt ở các nước kém phát triển.

Gần như luôn luôn có một con đường từ tài liệu tham khảo đến bài báo toàn văn, dù có thể không trực tiếp.

Một vài yếu tố khác thậm chí cũng làm cho hệ thống thêm phức tạp:  Các bài báo từ một tạp chí nhất định có thể được truy cập bằng một cách hay nhiều cách.  Không phải mọi quốc gia đều được quyền truy cập vào tất cả các chương trình, và quy định về quyền truy cập có thể thay đổi.

 Đôi khi, quyền truy cập trong cùng một quốc gia cũng khác nhau, vì vậy những người làm ở cơ quan này có thể được sử dụng một đường truy cập đặc biệt nào đó, trong khi những người khác ở cơ quan khác lại không thể.

 Trong một số trường hợp, người dùng tin có thể tự mình lấy được các bài báo, nhưng trong các trường hợp khác, họ phải tuân theo cách truy cập do trường đại học hoặc cơ quan của họ bố trí và kiểm soát.

Dù có những điểm phức tạp như vậy, bạn vẫn cần học cách để có thể truy cập được miễn phí bài báo trong các tạp chí. Nếu phải mua, bạn sẽ mất đến hàng triệu đô la. Quan trọng

hơn là nội dung của chúng rất giá trị, nhờ đó mà bạn được cập nhật với những kết quả nghiên cứu và những bài học mới nhất trong lĩnh vực của mình. Chương này mô tả truy cập tạp chí có cho các cán bộ chuyên môn ở Việt Nam. Một vài phần đầu- ‘truy cập miễn phí’, lưu trữ, cung cấp quốc gia, truy cập qua tác giả, truy cập tới các số đặc biệt- mô tả các cách để bạn có thể tự mình lấy được các bài báo miễn phí. Các phần sau mô tả truy cập thông qua các thư viện. Hãy tận dụng cả hai cách! Truy cập thông qua ‘truy cập miễn phí’ cho tất cả mọi người Nhiều tạp chí, bao gồm hàng trăm tạp chí y khoa đã thẩm định, hiện nay đều cung cấp miễn phí các bài báo cho mọi người. Truy cập này có rất nhiều hình thức.  Một số nhà xuất bản tìm nguồn tài chính nuôi tạp chí của mình từ các nguồn khác và sau đó, cung cấp tạp chí của họ miễn phí cho mọi người.  Một số tạp chí được gọi là miễn phí nhưng chỉ thực sự miễn phí sau khi phát hành một thời gian. Giai đoạn ‘cấm vận’ này có thể kéo dài từ vài tháng đến 3 năm.

 Các nhà xuất bản khác cung cấp miễn phí một số tài liệu nhất định và coi đó là truy cập miễn phí. Ví dụ như các số tạp chí được miễn phí sau 1 tuần từ khi đưa lên trực tuyến, những số tạp chí chọn lọc được miễn phí, và những bài báo chọn lọc được miễn phí  Ở một số tạp chí, tác giả có thể trả tiền cho nhà xuất bản để các bài báo của họ được để dạng truy cập mở. Nếu tác giả trả tiền, mọi người sẽ được truy cập miễn phí tới bài báo đó.

MẸO! Các bài báo có thể rất hay và lại được truy cập miễn phí. Hãy đánh giá các bài báo qua chất lượng của chúng chứ không phải qua giá cả!

Các bài báo truy câp miễn phí có thể lấy được qua nhiều cách và nhiều nguồn, bao gồm các trang web tạp chí, thư mục liệt kê các trang tạp chí miễn phí, các lưu trữ, các cơ sở dữ liệu cho phép tìm kiếm bài miễn phí và các trang cung cấp những tìm kiếm định trước tới bài báo miễn phí về những chủ đề cụ thể.  Giới hạn lấy toàn văn miễn phí tại Medline/PubMed http://www.pubmed.org Như bạn sẽ thấy ở các trang sau, các bài toàn văn miễn phí từ các tạp chí y học có khắp nơi trên mạng. May mắn thay, bạn có thể tìm được tất cả các bài báo toàn văn miễn phí trên hầu hết các tạp chí tên tuổi của thế giới trong lĩnh vực y học và sức khỏe bằng cách sử dụng bộ lọc đơn giản trong Medline/PubMed.

MẸO! Nếu chỉ có thời gian tìm kiếm trong một nơi để lấy các bài báo toàn văn truy cập miễn phí, hãy sử dụng bộ lọc lấy toàn văn miễn phí tại Medline/PubMed.

Khi tìm kiếm trong Medline/PubMed, bạn có thể lọc ra tất cả các bài toàn văn miễn phí có trong cơ sở dữ liệu, tất cả các bài đó đều được truy cập mở và truy cập miễn phí. Trước hết hãy tiến hành tìm kiếm. Khi kết quả hiện ra, nháy chuột vào thanh ‘Limits’. Trên trang Limits, cuộn xuống và chọn ‘Links to free full text’, sau đó nháy chuột lại vào nút ‘Search’.

Kết quả sẽ bao gồm cả các bài truy cập miễn phí lưu trữ tại PubMed Central và các bài truy cập miễn phí có thể lấy được từ trang web các nhà xuất bản. Hãy cẩn thận với chức năng hạn chế này! Nếu bạn sử dụng nó, các tài liệu tham khảo bạn tìm được cũng sẽ không bao gồm các bài báo có thể truy cập được thông qua thư viện địa phương hoặc qua HINARI hay các chương trình khác. Khi đã có danh sách kết quả, hãy nháy chuột vào nhan đề của một tài liệu tham khảo mà bạn cảm thấy có vẻ thú vị. Bạn sẽ đến trang tóm tắt. Trên trang tóm tắt bạn sẽ thấy những ‘nút’ đánh dấu các liên kết tới PubMed Central và/hoặc trang web của nhà xuất bản. Nháy chuột vào nút dẫn đến PMC hoặc nhà xuất bản và truy cập vào bài toàn văn miễn phí.

MẸO! Hãy cẩn thận với giới hạn ‘Links to free full text’ trong Medline/PubMed. Trong đó có thể không bao gồm các bài báo bạn được quyền truy cập.

 PubMed Central http://www.pubmedcentral.nih.gov PubMed Central (PMC) tại Thư viện Y học quốc gia Hoa Kỳ (National Library of Medicine) duy trì kho lưu trữ các bài báo toàn văn miễn phí và một danh sách các tạp chí miễn phí. Kho lưu trữ này được kết nối tới PubMed. Phần tóm tắt của các bài báo nghiên cứu xuất bản từ 1966 trở lại đây và được lưu trữ trong PubMed Central cũng sẽ xuất hiện trong tìm kiếm PubMed. Do vậy nên bắt đầu trong PubMed để tìm kiếm các bài báo toàn văn miễn phí, chứ không phải là PMC. Bạn có thể tìm các bài báo trong toàn bộ kho lưu trữ PMC bằng cách thực hiện lệnh tìm trên trang chủ và nháy vào ‘Find Articles’.

Nếu không làm cách trên, bạn cũng có thể tìm đến những tạp chí cụ thể và tiến hành tìm kiếm tại đó. Để lấy được các tạp chí trong kho lưu trữ, nháy vào ‘Journal List’ hoặc thanh danh sách tạp chí xếp theo bảng chữ cái. Bản danh sách liệt kê các tạp chí theo thứ tự chữ cái hiện ra, cung cấp thông tin về các số được lưu trữ và chỉ ra thời gian truy cập miễn phí (ngay lập tức hoặc sau một thời gian ‘cấm vận’ nhất định). Bạn có thể lựa chọn giữa tìm kiếm trong một tạp chí cụ thể (nháy chuột vào nút ‘search’ phía bên trái nhan đề tạp chí) hoặc duyệt qua các số (nháy chuột vào nhan đề tạp chí). Khi tìm được một bài có vẻ thú vị, nháy chuột vào ‘full text’ hoặc ‘pdf’ để lấy các bài toàn văn miễn phí. Lưu ý lf bạn sẽ truy cập được các bài báo trong chính PMC, chứ không liên kết tới nhà xuất bản.

Một phát triển mới rất đáng chú ý tại PMC là lưu trữ các bản thảo tác giả cuối cùng, gồm cả những bản báo cáo về các nghiên cứu được tài trợ bởi các đơn vị tại Hoa Kỳ, Canada, và Anh quốc. Để lấy được những tài liệu này, nháy chuột vào ‘author manuscripts’ trên trang chủ. Hiện tại, có khoảng 130000 bản thảo được lưu trữ. Việc lưu trữ được bắt đầu từ năm 2009, nhiều bản thảo của các bài báo đã được xuất bản kể từ đó. Tuy nhiên, thậm chí các bài báo được xuất bản nhiều thập kỷ trước đây cũng đang được lưu trữ như các bản thảo. Nếu bạn không tìm được toàn văn miễn phí ở nơi nào khác, hay thử ở đây xem sao!  Free Medical Journals http://www.freemedicaljournals.com Đôi khi bạn có thể muốn duyệt qua các tạp chí về chuyên ngành của mình, dù là bạn có thể lấy được các bài báo riêng lẻ bằng cách sử dụng bộ lọc lấy toàn văn miễn phí trên Medline/PubMed. Có nhiều trang liệt kê và cung cấp đường dẫn tới các tạp chí y tế miễn phí. Một trong các trang được biết đến nhiều nhất là FreeMedicalJournals, với số tạp chí miễn phí hiện có khoảng 2000 nhan đề. Để bắt đầu, nháy chuột vào ‘Topic’ ở bên trái, bạn sẽ nhận được một liệt kê các chủ đề. Một số lĩnh vực được nêu ra tương đối tùy tiện, vì thế đừng vội bỏ cuộc nếu bạn chưa tìm được chủ đề quan tâm của mình. Lấy ví dụ, ‘obstetrics’ không được liệt kê, trong khi lại có cả ‘gynecology’ và ‘reproductive health’. Khi tìm thấy lĩnh vực mong muốn, bạn sẽ chú ý đến hai con số được đưa ra, chẳng hạn như: 14/25. Số đầu tiên là số lượng tạp chí miễn phí về chủ đề này được đánh chỉ mục trong một cơ sở dữ liệu ISI và có các yếu tố ảnh hưởng (impact factors) ‘chính thức’. Con số thứ hai là tổng số các tạp chí miễn phí về chủ đề đó. Khi bạn nháy chuột vào chủ đề, bạn sẽ kết nối tới trang mà chỉ đưa ra các tạp chí có yếu tố ảnh hưởng (impact factors) mà thôi. Để xem toàn bộ danh sách, nháy chuột vào ‘alphabet’.

Đừng lo lắng về yếu tố ảnh hưởng (impact factors)! Các yếu tố này chỉ ra các bài báo trong các tạp chí được đánh chỉ mục trong các cơ sở dữ liệu ISI (ví như Science Citation Index) được trích dẫn thường xuyên như thế nào bởi các tạp chí khác trong cùng cơ sở dữ liệu. Các yếu tố ảnh hưởng (impact factors) là những thước đo lệch lạc, không chỉ bởi chúng được lấy từ một nhóm hạn chế. Những lĩnh vực nhất định, chẳng hạn như oncology, có rất nhiều chuyên gia nghiên cứu, và do vậy, cũng có nhiều các bài báo nghiên cứu. Những lĩnh vực như vậy tự động sẽ có yếu tố ảnh hưởng (impact factors) cao hơn những lĩnh vực có ít nghiên cứu hơn. Tại thời điểm chúng tôi viết cuốn sách này, impact factors cao nhất là 75, thuộc về các tạp chí oncology, trong khi trong các tạp chí về public health chỉ đạt có 12.  HighWire Press http://highwire.stanford.edu/lists/freeart.dtl Highwire Press đưa ra một danh sách rất hữu ích gồm hàng trăm tạp chí y khoa có cung cấp các bài báo miễn phí. Đường dẫn và thông tin về thời gian ‘cấm vận’ được đưa cùng tên mỗi tạp chí.

Danh sách trên Highwire được xếp theo thứ tự bảng chữ cái chứ không phải theo lĩnh vực như trong FreeMedicalJournals. Nếu bạn muốn tìm các tạp chí trong lĩnh vực của mình, hãy sử dụng chức năng ‘Find’ trên trình duyệt Web của bạn (Interent Explorer hoặc Mozilla Firefox). Nháy chuột vào ‘Edit’ trên thanh công cụ ở phía trên cửa sổ trình duyệt, sau đó vào ‘Find on this page’ hoặc ‘Find’. Một thanh tìm kiếm nhỏ sẽ hiện ra đâu đó trên

màn hình. Khi đó bạn có thể nhập lệnh tìm của mình. Hãy cân nhắc cẩn thận về chuỗi tìm kiếm bạn sử dụng! Một lệnh tìm cho ‘cardiology’ chỉ cho ra một tạp chí, nhưng lệnh tìm cho ‘cardio’ sẽ cho ra thêm vài kết quả. Nhiều tạp chí không truy cập được ở Việt Nam qua chương trình HINARI của WHO (sẽ đề cập đến ở phần sau chương này) cũng có trong danh sách này. Điều đó có nghĩa là mặc dù không đọc được những số vừa mới xuất bản, bạn vẫn có thể đọc những số cũ hơn. Hãy kiểm tra thời gian ‘cấm vận’ trước khi nháy chuột vào đường dẫn đến trang tạp chí. Nếu thời hạn này là một năm, hãy bắt đầu bằng việc mở một số cũ hơn một năm. Đôi khi, nhà xuất bản sẽ đánh dấu các số được cung cấp miễn phí bằng một dấu màu xanh hoặc một biểu tượng nào đó. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, không có dấu hiệu nào chỉ ra rằng việc truy cập sẽ được miễn phí. Đừng bỏ cuộc. Hãy tiếp tục và nháy vào bản pdf của bất cứ bài báo nào bạn muốn để hiển thị bài báo. Khi đó bạn có thể tải nó về máy tính của mình.

MẸO! Nhiều tạp chí cung cấp truy cập miễn phí sau một thời gian nhất định nhưng lại không chỉ rõ điều đó trên trang web của mình. Hãy nháy chuột, nháy chuột để khám phá!

 Các tạp chí truy cập miễn phí qua chương trình HINARI của WHO http://www.who.int/hinari Chương trình truy cập tạp chí HINARI là sáng kiến của WHO, qua đó cho phép các cán bộ y tế ở những nước thu nhập thấp được truy cập tới toàn văn của nhiều ngàn tạp chí. Việt Nam là nước được phép truy cập miễn phí HINARI, vì thế cán bộ y tế thuộc các cơ quan có đăng ký chương trình đều có thể truy cập tới những tạp chí được các nhà xuất bản tham gia chương trình cho phép có ở Việt Nam. Ngoài ra, tất cả những người dùng tin ở Việt Nam- cho dù là ngoài hệ thống HINARI- có thể tận dụng danh sách các tạp chí truy cập miễn phí trên trang HINARI. Để làm được việc này, hãy vào địa chỉ bên trên và nháy chuột vào ‘Full-text journals, databases..’ từ thực đơn ở bên trái. Trên trang mới, kéo trỏ xuống ‘Find journals by subject category’ và chọn một lĩnh vực. Trên trang hiện ra, các tạp chí ở bên trên, được đánh dấu bằng hình vuông màu xanh, là những tạp chí được miễn phí cho mọi người.

 Geneva Foundation for Medical Education and Research (GFMER) http://www.gfmer.ch/Medical_journals/Free_medical.php htp://www.gfmer.ch/Guidelines/Obstetrics_gynecology_guidelines.php GFMER cung cấp một danh sách khác các tạp chí miễn phí về y và các chủ đề liên quan.

Khi nháy chuột vào một chủ đề, bạn sẽ thấy hiện ra một trang liệt kê các tạp chí liên quan cùng đường dẫn tới các trang. Thông tin về ngôn ngữ của tạp chí cũng như thời gian ‘cấm vận’ được cung cấp. ‘Free site’ có nghĩa là tất cả các bài báo đều được đưa lên miễn phí ngay sau khi xuất bản. ‘After one year’ có nghĩa là bạn có thể truy cập đến bài báo một năm sau khi chúng được xuất bản.

Lưu ý là một vài danh sách rất dài. Ảnh chụp màn hình trên đây chỉ thể hiện một phần của danh sách cho infectious diseases trong tổng số 108 tạp chí, và bạn phải kéo con trỏ qua vài trang mới có thể xem được hết. GFMER cũng cung cấp các tìm kiếm cài đặt trước để lấy bài báo toàn văn cho nhiều chủ đề. Hãy vào địa chỉ thứ hai được đưa ra bên trên, kéo trỏ theo thực đơn và nháy chuột vào chủ đề quan tâm. Khi trang web hiện ra, nháy chuột vào ‘PubMed Free Full Text’ ở đầu trang để tiến hành tìm kiếm. Bạn sẽ nhận được một danh sách các bài báo toàn văn miễn phí về chủ đề đó qua Medline/PubMed. Để truy cập tới bản pdf miễn phí, nháy chuột vào nhan đề bài báo, và sau đó, trên trang tóm tắt, nháy chuột vào nút liên kết tới trang của nhà xuất bản hoặc tới bản toàn văn lưu trữ.

MẸO! Không một danh sách tạp chí y khoa miễn phí nào hoàn toàn đầy đủ! Hãy kiểm tra trong PubMed Central, FreeMedicalJournals, HighWire, HINARI, & GFMER.

 Essential Health Links http://www.healthnet.org/essential-links Essential Health Links gồm một danh sách các trang web mà thông qua đó có thể lấy được các tạp chí điện tử. Danh sách này được gọi là ‘Full-Text E-Journals’ và có thể được tìm thấy trong phần ‘General health resources’ trên thực đơn chính.

Cũng như ở GFMER, bạn có thể dùng Essential Health Links để tìm các bài báo về những chủ đề y khoa cụ thể. Cuốn đến ‘Specific health resources’ và chọn một chủ đề. Trên trang chủ đề, cuốn con trỏ xuống đến trang chứa danh sách, sau đó nháy chuột vào ‘PubMed—Free Fulltext Articles’.  BioMed Central http://www.biomedcentral.com BioMed Central là ví dụ về một nhà xuất bản có cách tiếp cận mới về mặt tài chính. Các chi phí được chi trả bởi các khoản thu trang tác giả và thông qua tài trợ từ các đơn vị đối tác, do vậy toàn văn trực tuyến được cung cấp miễn phí cho tất cả mọi người. Để có danh sách toàn bộ các tạp chí truy cập miễn phí do BioMed Central xuất bản, nháy chuột vào ‘Subject Areas’. Kéo trỏ xuống và lưu ý đến phạm vi rộng đầy ấn tượng của các tạp chí được xuất bản. Thông tin về việc truy cập được để bằng màu xanh nhạt ngay bên phải mỗi nhan đề. Nếu muốn tìm trong tất cả các tạp chí BMC hoặc tận dụng các dịch vụ khác của BMC, bạn sẽ phải đăng ký. Đăng ký này khác với đăng ký mua. Nó hoàn toàn miễn phí, an toàn và nhanh chóng. Hãy thử xem!

 Directory of Open Access Journals (DOAJ)

http://www.doaj.org DOAJ là cổng tới các tạp chí truy cập miễn phí về mọi lĩnh vực học thuật. Nó cung cấp các danh sách chú giải và đường dẫn về khoảng 6300 tạp chí truy cập miễn phí. Hầu hết các tạp chí về y tế và sức khỏe liệt kê trong DOAJ đều được làm chỉ mục trong Medline/PubMed, vì thế không nên tìm chúng ở đây. Tuy nhiên, DOAJ là nơi rất tốt để tìm các tạp chí miễn phí về các lĩnh vực khác như kinh tế, xã hội học, tâm lý hay quản lý. Để tìm các tạp chí, nháy chuột vào lĩnh vực chung, sau đó vào các mảng nhỏ cho đến khi tới danh sách tạp chí.

 Open J-Gate http://www.openj-gate.com Open J-Gate, một cơ sở dữ liệu Ấn độ, là cổng lớn nhất để vào các tạp chí bằng tiếng Anh. Hiện nay nó gồm khoảng 8400 tạp chí truy cập miễn phí, trong đó có hơn 5600 được thẩm định. Open J-Gate không phải là nơi để tìm các thông tin tham khảo và bài báo về y học. Để làm điều đó, hãy vào Medline/PubMed. Nhưng hãy vào đây khi cần tìm các bài báo về những lĩnh vực khác, như khoa học xã hội chẳng hạn.

Tìm kiếm cơ bản cho bạn lựa chọn để chỉ tìm trong các tạp chí được thẩm định, chỉ trong các tạp chí công nghiệp và chuyên ngành, hoặc trong cả hai. Đừng bỏ qua những tạp chí chuyên ngành. Nhiều tạp chí trong số này có những thông tin rất tốt, mặc dù không mang hình thức của các bài báo nghiên cứu. Khi tiến hành tìm kiếm, bạn sẽ phải chờ một lúc, và màn hình tạm thời sẽ trông rất rối.

Đừng sợ, cũng đừng bỏ trang này. Mọi thứ sẽ tự sắp xếp ổn thỏa sau vài giây!

Khi tìm thấy thông tin tham khảo liên quan, hãy nháy chuột vào ‘Show Details’. Bạn se nhận được toàn bộ thông tin tham khảo và tóm tắt. Kéo trỏ xuống cuối phần tóm tắt, tới ‘Full-Text Links’. Nháy chuột vào đây để nhận được thực đơn thả và nháy vào ‘pdf’ hoặc lựa chọn khác. Nếu không thấy có gì hiện ra, hãy tìm thông báo đã bị chặn bởi pop-ups. Nháy chuột vào thông điệp và làm theo hướng dẫn để cho phép pop-ups. Truy cập thông qua chương trình cung cấp quốc gia của nhà xuất bản Một số nhà xuất bản có chính sách cung cấp miễn phí một vài tạp chí nhất định cho người dùng tin ở một số nước. Nói chung Việt Nam không đủ điều kiện được hưởng những chương trình cung cấp quốc gia như vậy. Ví dụ, chương trình của JSTOR chỉ dành cho khu vực Châu Phi cận Saharan. Chương trình của Association of Commonwealth Libraries chỉ cho các trường đại học ở các thuộc địa cũ của Anh. Việt Nam đã từng thuộc chương trình được nhận các tạp chí miễn phí từ Oxford Journals và BMJ, nhưng trong vài năm qua, hai nhà xuất bản này đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước tham gia chương trình. Tuy nhiên, vẫn còn một vài cơ hội có thể khai thác.  Danh sách tạp chí miễn phí của HighWire cho các nền kinh tế đang phát triển http://highwire.stanford.edu/lists/devecon.dtl HighWire Press thuộc Đại học Stanford cung cấp khoảng 100 tạp chí khoa học và y tế do các nhà xuất bản cung cấp miễn phí cho người dùng tại các nước thu nhập thập. Không cần đăng ký vì máy chủ tại Stanford tự động xác định vị trí của người dùng thông qua số IP. Tuy nhiên, điều này có nghĩa là người dùng phải có số IP (Internet Protocol) ổn định thể hiện rõ ràng họ đang ở nước nào. Người dùng tại Việt Nam không truy cập được tới toàn văn miễn phí của tất cả các tạp chí có tại địa chỉ này. Nguyên do là vì rất nhiều tạp chí ở đây được xuất bản bởi BMJ hoặc Oxford, những nhà xuất bản đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước được nhận tạp chí miễn phí của họ. Để xem thông tin về nhà xuất bản của mỗi tạp chí, di chuyển chuột đến danh sách tên tạp chí. Tới mỗi nhan đề, địa chỉ trang web sẽ hiện ra ở cuối màn hình. Nếu địa chỉ đó có chứa “bmj” hoặc “oxford”, tạp chí sẽ không được miễn phí ở Việt Nam. Danh sách này gồm các tạp chí mà người dùng ở Việt Nam có thể hoặc không thể lấy được toàn văn miễn phí. Cách duy nhất để biết là nháy chuột vào đường dẫn và xem liệu có thể lấy được các bài báo toàn văn miễn phí hay không.

 STAR (Special Terms for Authors and Researchers) http://www.tandf.co.uk/STAR/ http://www.tandf.co.uk/journals/sublist.asp STAR của tập đoàn xuất bản Taylor and Francis nhằm hỗ trợ đưa các tạp chí tới với những nhà nghiên cứu không có khả năng mua chúng. Chương trình hướng đến cá nhân các nhà nghiên cứu hàn lâm ở các nước có thu nhập thấp và thu nhập trung bình thấp, cung cấp truy cập miễn phí trong một thời gian giới hạn và đặt mua với giá giảm rất nhiều. Để xem các tạp chí do Taylor and Francis xuất bản, hãy vào địa chỉ thứ 2 bên trên và nháy chuột vào “Medicine, dentistry, nursing, and allied health” để xem danh sách. Tiếp tục nháy chuột cho đến khi tới được các tạp chí. Truy cập thông qua tác giả Như đã nói ở phần đầu của chương này, nhiều tác giả cho truy cập tới các ấn phẩm của mình bằng cách gửi chúng trong những kho lưu trữ trực tuyến như PubMed Central hoặc bằng cách trả tiền cho nhà xuất bản tạp chí để đảm bảo rằng người dùng tin được truy cập miễn phí tới bài báo của họ. Một số tác giả không gửi bản thảo cho kho lưu trữ cũng không trả tiền cho truy cập mở, nhưng lại sẵn lòng chia sẻ tác phẩm của họ nếu được bạn liên lạc trực tiếp. Nếu tìm được thông tin tham khảo tới một bài viết cần cho công việc chuyên môn của mình mà bạn lại không tìm được cách truy cập tới bản toàn văn, hãy liên lạc với tác giả. Thông tin về tác giả có trong cơ sở dữ liệu bạn đã tìm được tài liệu tham khảo. Hiện nay, hầu như họ luôn cung cấp địa chỉ email của tác giả. Khi viết thư, hãy giải thích bạn là ai, tại sao bạn cần bài báo, và tại sao bạn không thể lấy được hoặc không thể trả tiền để có bản toàn văn. Hãy cho họ biết bạn là một cán bộ y tế ở Việt Nam, tên của trường đại học hoặc bệnh viện nơi bạn đang công tác. Hỏi xem bạn có thể xin một bản in hoặc bản điện tử của tác giả được không. Do các quy định về bản quyền, một số tác giả không thể gửi được cho bạn dù họ muốn làm điều đó. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, câu trả lời sẽ là Được. Nếu câu trả lời bạn nhận được là Không hoặc bạn không nhận được hồi âm, bạn cũng chẳng mất gì ngoài vài phút viết thư.

Bạn cần một bài báo? Hãy gửi email cho tác giả! Truy cập thông qua các trang web lưu trữ những ấn phẩm đặc biệt và loạt bài được miễn phí http://www.who.int/reproductivehealth/publications/general/lancet_articles/en/index.html http://www.who.int/pmnch/topics/maternal/undernutrition/en/ http://www.who.int/child_adolescent_health/documents/lancet_child_survival/en/ Các tạp chí đôi khi xuất bản các bài báo về một chủ đề cụ thể trong cùng một số đặc biệt (tất cả bài báo cùng nhau) hoặc theo một chuỗi (các bài báo được chia thành vài số). Ngay cả khi thông thường bạn không thể truy cập tới tạp chí đó, bạn vẫn có thể đọc số đặc biệt hoặc một chuỗi các số này miễn phí. Việc truy cập đòi hỏi phải đăng ký, nhưng đăng ký được miễn phí. Nếu một chuỗi hoặc một số đặc biệt đề cập tới một chủ đề y tế then chốt, các ấn phẩm có thể được ‘lưu trữ’ ở đâu đó, có nghĩa là bạn có thể truy cập được chúng miễn phí qua một con đường khác. Ví dụ như chuỗi ấn phẩm nổi tiếng do Lancet xuất bản về các chủ đề như sức khỏe sinh sản và tình dục, sống còn trẻ em, bà mẹ và trẻ em thiếu dinh dưỡng. Đường dẫn tới một vài ví dụ đã được đưa ra ở bên trên. Nếu có các thông tin tham khảo, bạn cũng có thể truy cập được nhiều số và chuỗi các bài báo đặc biệt thông qua HINARI (mô tả ở phần sau của chương này) nếu cơ quan của bạn có đăng ký HINARI. Nhưng hãy cẩn thận! Với HINARI, trong cùng một lần truy cập, bạn được phép tìm và tải tất cả các bài báo xuất bản trong một chuỗi, nhưng bạn không được phép tải toàn bộ một số tạp chí, dù cho đó là số đặc biệt. Truy cập tới các tạp chí được ‘trả trước’ thông qua thư viện địa phương Thật tuyệt là giờ đây nhiều tạp chí điện tử có thể được lấy nhờ truy cập miễn phí và qua các chương trình cung cấp quốc gia. Thế nhưng với các tạp chí thông thường phải trả tiền mua thì sao? Nhiều tạp chí trong số đó miễn phí với bạn, nhưng bạn không thể tiếp cận chúng với tư cách cá nhân mà phải thông qua thư viện hoặc qua trung tâm học liệu tại địa phương. Các tạp chí loại này đôi khi được coi như dạng ‘trả trước’. Chúng được miễn phí cho bạn vì có ai đó đã chịu các chi phí. Một số được các nhà xuất bản cung cấp qua các chương trình quốc tế như HINARI. Một số được các nhà tài trợ trả tiền thông qua INASP/PERii. Một số khác được mua bởi thư viện hoặc liên hợp thư viện. Những gì có ở một thư viện cụ thể phụ thuộc vào những gì các thủ thư đã mua hoặc đăng ký. Nếu bạn thuộc trường đại học, bạn có thể sử dụng các nguồn lực của thư viện đại học đó, bao gồm cả các tạp chí ‘trả trước’, miễn phí hoặc với mức phí thấp. Nếu bạn làm cho một

tổ chức hoặc cơ quan không thuộc khối hàn lâm, hãy nhớ rằng một số thư viện hoặc trung tâm học liệu vẫn phục vụ bạn đọc ngoài. Để bắt đầu, hãy đến thư viện và nói chuyện với thủ thư xem có những tạp chí điện tử nào và làm sao bạn có thể truy cập được chúng. Hệ thống của thư viện này khác với hệ thống ở thư viện khác. Bạn có thể mở được các tạp chí từ máy tính của mình, sử dụng một tên truy cập và mật mã hoặc cần những tên truy cập và mật mã riêng cho mỗi chương trình. Hoặc bạn có thể vào được các tạp chí bằng cách sử dụng máy tính của cơ quan với số IP (Internet protocol) mà thư viện đã đăng ký với chương trình truy cập và nhà xuất bản của tạp chí. Lưu ý là khi tìm kiếm tài liệu tham khảo trong Medline/PubMed và sau đó cố gắng lấy được bản toàn văn mà bạn được phép lấy qua thư viện của mình, bạn có thể không lấy được. Bạn có thể nhận được thông báo phải trả tiền để tải bản pdf. Đừng bỏ cuộc! Hãy viết lại các thông tin tham khảo và vào trực tiếp trang web của nhà xuất bản thông qua thư viện. Nếu vẫn không vào được bài báo, hãy nói với thủ thư. Truy cập thông qua Dự án tài trợ tạp chí http://www.newschool.edu/centers/jdp/ JDP giúp các thư viện trường đại học ở một số vùng nhất định truy cập được các tạp chí trực tuyến với một mức giá chấp nhận được và xây dựng bộ sưu tập lưu trữ các số cũ. Dự án này cũng đã được triển khai tại Việt Nam. Nháy chuột vào ‘Areas of focus’, ‘Vietnam’, và sau đó là bản pdfs để nắm được thông tin, bao gồm cả danh sách các tạp chí có ở Việt Nam tại các thư viện khác nhau. Truy cập qua INASP/PERii http://www.inasp.info Một số đơn vị tài trợ hỗ trợ chi phí truy cập tới các tạp chí thông quan PERii (Programme for the Enhancement of Research Information), một chương trình của INASP (International Network for the Availability of Scientific Publications). Một nhóm trung ương ở mỗi nước điều phối hoạt động của PERii, các đơn vị nộp đơn và đăng ký tham gia với văn phòng quốc gia. Các nguồn thông tin truy cập qua PERii ở các nước có sự khác nhau. Để xem liệu cơ quan mình có đăng ký với PERii không, hãy vào trang web của INASP và chọn Việt Nam, sau đó nháy chuột vào ‘Go to country’. Trên trang hiện ra, nháy chuột vào ‘View all available resources in Vietnam’ (Thực ra, điều này có nghĩa là tất cả các nguồn có được qua PERii, bởi ở đó tất nhiên là có rất nhiều nguồn khác.) Bạn sẽ nhận được một danh sách các nhà xuất bản cùng mô tả ngắn gọn về các tạp chí của họ có ở Việt Nam thông qua PERii.

Tiếp tục nháy chuột vào tên cụ thể của một nhà xuất bản, chẳng hạn như NPG (Nature Publishing Group), để xem nhà xuất bản này cung cấp cái gì ở Việt Nam thông qua PERii. Sau đó, cuốn xuống trang của nhà xuất bản và nháy chuột vào ‘PERii registration system’.

Danh sách các nước được khai thác các tạp chí của NPG sẽ hiện ra. Tìm và nháy chuột vào Việt Nam.

Danh sách các cơ quan đăng ký với PERii ở Việt Nam được hiển thị.

Tuy nhiên không phải tất cả các đơn vị này đều đã đăng ký với NPG. Nếu nháy chuột vào tên cơ quan mình, bạn có thể nhận được thông báo là cơ quan bạn đã đăng ký rồi. Thông báo trông như sau:

Nếu cơ quan bạn chưa đăng ký với NPG, bạn sẽ nhận được thông báo giải thích việc cơ quan bạn có thể đăng ký ra sao bằng cách chấp nhận một thỏa thuận.

Nếu cơ quan bạn không được liệt kê trong danh sách của cả nước, có nghĩa là bạn chưa thuộc PERii. Hãy liên hệ với thủ thư để yêu cầu họ làm việc đó. Nếu cơ quan của bạn đã có tên trong danh sách, nhưng chưa đăng ký với các tạp chí của một nhà xuất bản cụ thể nào đó, bạn cũng nên báo cho thủ thư của cơ quan mình biết để họ đăng ký. Nếu bản thân bạn là thủ thư, hãy quan tâm đến vấn đề này! Hãy đảm bảo là người dùng của bạn được truy cập tới tất cả những nguồn tin của PERii.

MẸO! Nhiều đơn vị bỏ qua những nguồn thông tin giá trị vì họ đăng ký với INASP/PERii nhưng lại không đăng ký với từng nhà xuất bản.

Bảng tên bị bỏ quên: Câu chuyện về nguồn lực bị bỏ qua

Một nhóm giảng viên INFORM tới thăm trường đại học để gặp gỡ lãnh đạo khoa y và bàn kế hoạch tổ chức các hội thảo INFORM tại chỗ về truy cập thông tin. Một giảng viên INFORM đang cùng với Trưởng khoa đi dọc hành lang Khoa Y, xem xét trang thiết bị và trò chuyện về các chủ đề sẽ được đưa vào nội dung hội thảo. “Dĩ nhiên hội thảo sẽ cung cấp các cách khác nhau để truy cập tài liệu toàn văn,” giảng viên nói. “Chúng tôi sẽ mô tả các cách khác nhau để tìm được các bài báo miễn phí và giới thiệu các chương trình truy cập như HINARI và INASP/PERii.”

“Không cần INASP!” ông Trưởng khoa kêu lên. Ông dừng bước, dựa lưng vào bảng tin và nói bằng một giọng mệt mỏi, “Tôi đã nghe nói về tổ chức này, các đồng nghiệp ở nơi khác đều nói là chương trình PERii rất tuyệt vời. Nhưng họ chẳng làm gì ở nước tôi cả. Tôi thấy thực sự thất vọng vì họ không giúp chúng tôi truy cập các nguồn thông tin trực tuyến. Vậy nên chẳng có lý do gì để nhắc đến họ trong hội thảo.” “Uhmm, thưa ông,” giảng viên đáp lời. “Tôi nghĩ là ông nên nhìn vào cái bảng tin sau lưng xem sao.” Ông Trưởng khoa bước lên một bước, quay lại sau, và bắt đầu cười. Ông đã dựa vào một tấm áp phích do thư viện khoa Y treo lên, trên đó nói rằng cộng đồng trường đại học được truy cập tới hàng ngàn tạp chí trực tuyến thông qua chương trình PERii, đồng thời hướng dẫn cách để các giáo viên, nhà nghiên cứu và sinh viên có thể nhận được các mật mã cần thiết để truy cập các tài liệu này. Tấm áp phích hơi bẩn, và rõ ràng là nó đã được treo ở đó một thời gian rồi, ít nhất là một năm. “Tôi nghĩ là mình có vài điều để học rồi!” Trưởng khoa nói. Và khi hội thảo của INFORM được mở vào tháng sau, ông không chỉ cử nhân viên tham dự mà đích thân cũng tham dự rất đầy đủ và nhiệt tình.

Truy cập qua các chương trình của UN: HINARI, AGORA, OARE http://www.who.int/hinari (HINARI) http://www.aginternetwork.org/en (AGORA) http://www.oaresciences.org/en (OARE) Ba chương trình truy cập chính —HINARI, AGORA, và OARE— đều dựa vào các cơ quan Liên hợp quốc (UN). HINARI là chương trình truy cập cực kỳ giá trị cho nhân viên y tế ở hầu hết các nước thu nhập thấp. AGORA và OARE cũng cung cấp những nguồn thông tin phong phú tương tự ở các lĩnh vực khác—AGORA về nông nghiệp, dinh dưỡng và các chủ đề liên quan, OARE về các chủ đề môi trường và phát triển. Các cơ quan chính phủ và hàn lâm của Việt Nam đều được truy cập cả ba chương trình này. Thông tin dưới đây mô tả HINARI. OARE được bố trí tương tự; AGORA sử dụng một giao diện khác. Tất cả các chương trình đều có hướng dẫn người dùng trực tuyến. Tiếc là phần hướng dẫn người dùng của HINARI đồ sộ, phức tạp và quá nhiều chi tiết, dẫn đến việc khó tìm được những điểm cần thiết về cách sử dụng hệ thống. Thông tin trong mấy trang sau là khá đủ. Hãy làm theo những hướng dẫn này, HINARI sẽ làm việc cho bạn! Các nước được phép truy cập HINARI được chia thành hai nhóm. Nhóm 1, bao gồm Việt Nam, được nhận các nguồn HINARI miễn phí, trong khi các nước nhóm 2 trả một khoản lệ phí nhỏ hàng năm để có quyền truy cập. Các nước không được liệt kê trong cả hai nhóm là các nước không được tham gia chương trình. Để sử dụng HINARI, bạn phải thông qua một đơn vị đã đăng ký. Cá nhân không được cấp riêng tài khoản. Để kiểm tra xem liệu cơ quan bạn đã đăng ký chưa, hãy vào trang chủ HINARI, nháy chuột vào ‘Register’, sau đó vào ‘Registered Universities…’. Nếu cơ quan bạn không có tên trong danh sách, hãy liên hệ với thủ thư và/hoặc giám đốc và đề nghị họ đăng ký. Không chỉ các đơn vị đào tạo mới được phép khai thác HINARI. Các văn phòng bộ, các bệnh viện, trung tâm y tế đều có thể đăng ký. NGOs cũng vậy, chừng nào họ còn được giới hạn theo quốc gia. Nếu bạn có thắc mắc về vấn đề này, hãy liên hệ với nhóm HINARI (hinari@who.int). Các đơn vị khác nhau có những cách truy cập HINARI khác nhau. Hãy trò chuyện với thủ thư để tìm hiểu về hệ thống ở cơ quan bạn. Bạn có thể phải đăng nhập vào trang web của thư viện bằng tài khoản cá nhân, sau đó nháy chuột vào đường dẫn bên trong tới HINARI, hoặc có thể được cung cấp tên truy cập và mật mã của đơn vị, hoặc cũng có thể phải sử dụng máy tính của đơn vị. Nếu bạn biết rằng cơ quan mình có đăng ký với HINARI, nhưng không làm sao có được các thông tin về việc truy cập, hãy liên hệ văn phòng HINARI. Họ có thể giúp bạn.

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “Info worth many millions of dollars Via free access—‘Yippee!’ we holler! Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

Nếu cơ quan bạn dùng tên và mật khẩu, bạn có thể muốn viết chúng vào đây, trong bản in của cuốn sách này, hoặc lưu trong danh bạ trên điện thoại di dộng của mình. Hãy cẩn thận! Nếu tên truy cập và mật khẩu của bạn có số không (0), bạn phải dùng đúng, đừng nhầm sang chữ ‘O’ viết hoa.

Tên truy cập HINARI của chúng tôi là______________________________ Mật khẩu HINARI của chúng tôi là ______________________________

HINARI thật chán (#2)

INFORM được mời tới tập huấn tại trường đại học y ở một nước thu nhập thấp. Khi giảng viên INFORM tới, anh đến gặp các cán bộ thư viện. “Vấn đề cơ bản của chúng tôi là HINARI!” một người nói. “Chúng tôi có tên truy cập và mật khẩu, nhưng chúng không hoạt động. Các giảng viên cũng gặp phải vấn đề như vậy. HINARI thật chán!” “Tôi có thể xem được không?” giảng viên hỏi. Rồi anh ngồi cùng một cán bộ thư viện, xem người này vào trang HINARI và thử đăng nhập. Kết quả hiện ra một thông báo là ‘Không xác thực được’. “Hmmmm…” giảng viên nói. “Tôi thấy chị nhập chữ ‘O’ hoa trong phần mật khẩu, tôi nghĩ đó phải là số ‘0’. Vì mật khẩu chỉ hiện ra dưới dạng các dấu , nên chúng ta thực sự không chắc nó có đúng không. Hãy nhập lại mật khẩu trong Word.” Người thủ thư mở một văn bản Word và nhập lại mật khẩu, vốn là một dãy số. Nhưng những gì hiện ra trên màn hình lại không phải là một dãy số mà là một dãy các biểu tượng như sau: ?=/(&! “Cái gì thế này?!” người thủ thư la lên. “Bàn phím của chị không chuẩn,” giảng viên giải thích. “Những gì hiện ra không phải là những gì chị thực sự đã nhập vào. Hãy nhờ ai đó ở bộ phận IT giúp chị giải quyết vấn đề này.” Người thủ thư làm theo, và sau đó không có khó khăn gì để vào được HINARI. Họ thông báo cho cả trường biết, cảnh báo về lỗi O/0 và sự cần thiết phải có bàn phím chuẩn. Chẳng bao lâu sau mọi người đều hết lời ca ngợi HINARI.

Sau khi đăng nhập vào HINARI (hoặc vào HINARI thông qua địa chỉ có mật khẩu tại trang thư viện), bạn sẽ kết nối trực tiếp tới trang nguồn lực với danh sách các tạp chí học

thuật và các tài liệu khác được chương trình cung cấp. Nếu không, hãy nháy chuột vào ‘Full text journals…’ ở cột phía tay trái trên trang chủ HINARI. Trên trang nguồn lực, bạn sẽ tìm thấy các danh sách những tạp chí do HINARI cung cấp. Danh sách này thường thay đổi nhưng hiện tại đang có hơn 7000 nhan đề. Sau mỗi nhan đề đều có khoảng thời gian đi kèm. Đó là những số và tập của tạp chí có trong HINARI và rất hay thay đổi. Không phải tất cả các tạp chí được liệt kê trên trang nguồn lực đều có ở tất cả các nước. Mỗi năm các nhà xuất bản tham gia vào chương trình lại quyết định xem những nước nào được nhận các tạp chí của họ. Nếu một nhà xuất bản chuẩn bị ngừng cung cấp truy cập đối với các tạp chí của mình ở một nước cụ thể nào đó, văn phòng HINARI sẽ thông báo cho các đơn vị đăng ký sử dụng HINARI ở nước đó biết.

MẸO! Các tạp chí được liệt kê tại trang HINARI không phải đều có ở mọi nước đăng ký HINARI—ngay cả với những nước ở nhóm 1 như Việt Nam.

Tin tốt là trang nguồn lực tại HINARI đã được cải thiện để cung cấp được những thông tin cụ thể cho từng nước. Điều đó có nghĩa là nếu bạn đang làm việc tại một cơ quan có đăng ký HINARI ở Việt Nam, bạn có thể xem được danh sách những tạp chí được quyền truy cập toàn văn và những tạp chí không thể. Một lần nữa, để xem được những thông tin này, bạn phải đăng nhập, dù qua kết nối của cơ quan hay sử dụng tên truy cập và mật mã do cán bộ thư viện ở cơ quan bạn cung cấp. Hãy vào ‘Find journals by subject category’, và lựa chọn một chủ đề. Bạn sẽ nhận được danh sách các tạp chí HINARI về chủ đề đó. Chúng được chia thành các tạp chí lấy được toàn văn qua HINARI và những tạp chí ở Việt Nam các bạn không truy cập được toàn văn. Bạn cũng nhận được những thông tin tương tự nếu tìm tạp chí theo nhan đề, theo ngôn ngữ hoặc theo nhà xuất bản. Ví dụ, nếu bạn nháy chuột vào ‘Find journals by publisher’, bạn sẽ có danh sách các nhà xuất bản tham gia vào chương trình HINARI, chia theo những nhà xuất bản cho phép truy cập và những nhà xuất bản không cho phép truy cập ở Việt Nam. Chẳng hạn, tại thời điểm chúng tôi đang hoàn thành cuốn sách này (tháng 3 năm 2011), trang web HINARI liệt kê 120 tạp chí về phụ khoa và sản khoa. Trong số đó, có 29 nhan đề được miễn phí với tất cả mọi người. Do vậy, nếu bạn vào trang này trong vai trò khách, không đăng nhập, bạn sẽ thấy 29 tạp chí này được đánh dấu màu xanh thể hiện là được miễn phí cho mọi đối tượng. Những tạp chí còn lại được đánh dấu bằng ô màu trắng với dấu chấm than và thông báo: “Please log in to access these journals through HINARI.” (Hãy đăng nhập để truy cập những tạp chí này qua HINARI). Sự khác biệt giữa các tạp chí truy cập được và không truy cập được như sau:

Nếu bạn đăng nhập vào HINARI qua một cơ quan thuộc quốc gia được toàn quyền truy cập, bạn có thể vào được toàn bộ 120 tạp chí sản và phụ khoa này. Trang đầu tiên sẽ trông như hình ảnh màn hình dưới đây, và tất cả 120 tạp chí đều được đánh dấu bằng hình vuông màu xanh.

Nếu bạn đăng nhập vào HNARI qua một cơ quan Việt Nam đã đăng ký chương trình, bạn sẽ nhận được bản danh sách khác, trong đó có 72 tạp chí về sản phụ khoa- bao gồm 29 nhan đề miễn phí với mọi người, và 43 nhan đề khác cung cấp bởi các nhà xuất bản khác nhau tham gia chương trình- tất cả đều được đánh dấu màu xanh. 48 tạp chí không truy cập được gồm những tạp chí từ Elsevier, Springer, và Lippincott, Williams & Wilkins, tất cả những nhà xuất bản đã đưa Việt Nam ra khỏi danh sách các nước được nhận miễn phí tạp chí của họ thông qua HINARI.

MẸO! Tại trang HINARI có bộ lọc theo quốc gia giúp bạn xem được những tạp chí có ở Việt Nam

Một số thư viện y khoa ở Việt Nam có báo với INFORM rằng ngay cả danh sách đã lọc theo quốc gia cho nhiều chủ đề không phải cũng chính xác 100%, và rằng người dùng ở

Việt Nam trên thực tế không truy cập được tới tất cả các tạp chí được đánh dấu màu xanh. Các hướng dẫn khai thác HINARI đưa ra trên trang web của WHO khuyến cáo những lỗi như vậy nên được báo với văn phòng HINARI để họ có thể khắc phục. Vấn đề trên có thể do tạp chí đó trong danh sách dành cho Việt Nam vốn không truy cập được và do vậy, cần bị đưa ra khỏi danh sách. Hoặc cũng có thể là nhà xuất bản vẫn định cho truy cập tới tạp chí đó, nhưng đường dẫn bị trục trặc đâu đó. Vì vậy, hãy thông báo cho văn phòng HINARI được biết! Sử dụngMedline/PubMed và HINARI cùng nhau Đặc điểm hữu ích nhất của HINARI là cho phép bạn tìm kiếm trong Medline/PubMed lấy các bài toàn văn trong hầu hết các tạp chí được đưa vào chương trình HINARI. Có nhiều triệu những bài báo như vậy. Nếu tìm kiếm trong Medline/PubMed một cách chính xác, bạn có thể truy cập những bài báo này mà không mất phí. Tuy nhiên, bạn cần làm một cách cẩn thận, nếu không bạn sẽ bị chặn không mở được toàn văn. Trước tiên hãy đăng nhập và vào trang nguồn lực HINARI. Sau đó nháy chuột vào ‘Search HINARI articles through PubMed (Medline)’. Khi tới Medline/PubMed, nhập lệnh tìm, nhấn ‘Search’ và tiến hành tìm kiếm. Không vào trang giới hạn và nháy chuột vào ‘Links to free full text’. Nếu làm như vậy, bạn sẽ không lấy được những bài báo được truy cập miễn phí nhờ HINARI!

MẸO! Không bao giờ sử dụng chức năng lọc ‘links to free full text’ của Medline/PubMed khi bạn đang ở trong HINARI!

Kết quả của bạn được chia thành ba nhóm, xếp vào ba thanh ở phía bên phải với các tên khác nhau. Thanh ‘All’ bao gồm thông tin tham khảo tới tất cả các bài báo phù hợp với yêu cầu tìm kiếm. Thanh ‘Free Full Text’ bao gồm thông tin tham khảo tới các bài báo được truy cập miễn phí. Thanh thứ 3, ‘HINARI’, gồm thông tin tham khảo tới các bài báo trong các tạp chí do HINARI cung cấp. Lưu ý là trong nhóm HINARI cũng có những bài báo miễn phí. Đó là do một số nhà xuất bản, thông qua HINARI, cung cấp truy cập tới các số gần đây của họ- vốn thông thường phải đặt mua- nhưng cũng đồng thời cung cấp truy cập tới các số cũ hơn- vốn được miễn phí cho tất cả mọi người sau một thời gian ‘cấm vận’ nhất định. Khi nháy chuột vào một tham khảo trong danh sách HINARI và tới trang tóm tắt, bạn sẽ thấy một nút nhỏ ghi là ‘HINARI journals’ ở góc trên bên phải trang. Cũng có một nút liên kết tới nhà xuất bản hoặc nhà cung cấp. Nếu nháy chuột vào nút ‘trực tiếp’ này, nhà xuất bản có thể sẽ không nhận ra bạn đang đăng nhập là người dùng của HINARI và bạn sẽ không lấy được bài toàn văn do HINARI trả tiền.

Nếu nháy chuột vào nút HINARI, bạn sẽ được kết nối tới trang web nhà xuất bản, nơi có thể đọc và tải bản toàn văn, miễn phí, chừng nào các nhà xuất bản còn cho phép người dùng ở Việt Nam được quyền truy cập. Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ không có bộ lọc theo quốc gia cho Medline/PubMed. Điều này có nghĩa là người dùng tìm kiếm ở Medline cho bài báo trong các tạp chí HINARI sẽ nhận được cùng một kết quả, dù họ đang ở những quốc gia được nhận tất cả các tạp chí trong HINARI hay ở những quốc gia chỉ nhận được một phần các tạp chí này. Tóm lại, bạn có thể sử dụng PubMed để lấy được các bài báo toàn văn do HINARI cung cấp nếu:  Tạp chí liên quan có trong danh sách HINARI cho Việt Nam.  Cơ quan/tổ chức của bạn có đăng ký với HINARI, và bạn đã đăng nhập.  Bạn đã truy cập Medline/PubMed từ trang web HINARI.  Bạn không vào trang giới hạn (Limits) và nháy chuột vào ‘Links to free full text’.  Sau khi thực hiện lệnh tìm, bạn đã nháy chuột vào thanh HINARI để đến nhóm kết quả là những thông tin tham khảo tới các bài báo trong các tạp chí do HINARI cung cấp.

 Bạn đã tìm được một tài liệu tham khảo thú vị và đến trang tóm tắt của tài liệu đó.  Bạn đã nháy chuột vào nút HINARI trên trang tóm tắt để đến được trang nhà xuất bản.

MẸO! Không có bộ lọc theo quốc gia trong Medline/PubMed. Người dùng ở Việt Nam sẽ tìm thấy nhiều bài báo trong HINARI mà họ không mở được.

Nếu đã làm đúng cách và vẫn không lấy được tài liệu toàn văn, hãy ghi lại thông tin tham khảo rồi quay trở lại trang HINARI, tìm tạp chí đó trong danh sách, kiểm tra xem liệu nó có được liệt kê trong danh sách miễn phí cho người dùng ở Việt Nam không. Nếu có, nháy chuột vào đường dẫn tới trang web tạp chí rồi tìm bài báo trong đó. Thậm chí nếu LinkOut từ PubMed không dẫn đến bản toàn văn, cách này vẫn thường hiệu quả. Nếu không, hãy thông báo cho văn phòng HINARI được biết! Hãy nhớ rằng PubMed không thể tìm được thông tin tham khảo tới các tạp chí không được đánh chỉ mục trong Medline. Do vậy một số tạp chí có trong HINARI ở một số lĩnh vực nhất định không thể tìm được qua PubMed. Tuy nhiên, bạn có thể truy cập các bài báo toàn văn trong những tạp chí này bằng cách đăng nhập vào trang HINARI, chọn tạp chí theo nhan đề, sau đó nháy chuột vào đường dẫn tới tạp chí. Cách này đặc biệt quan trọng nếu bạn làm trong một lĩnh vực không hoàn toàn là y.

MẸO! Không phải tất cả các ‘tạp chí HINARI’ đều được đánh chỉ mục trong Medline/PubMed. Hãy tìm những tạp chí thuộc các chủ đề khác ngoài y tế ngay trực tiếp từ trang HINARI.

HINARI thật chán (#1)

Hai giảng viên NFORM tới một nước Châu Phi để hỗ trợ các khóa tập huấn thông tin cho cán bộ y tế. Khi tới một trong những điểm tập huấn, họ được đón tiếp bởi một nhóm các bác sĩ và điều dưỡng trẻ, những người rất hoài nghi về HINARI. “Chúng tôi đã thử rồi, nhưng nó không hoạt động,” một bác sĩ bộc trực nhất nói. “Đúng là HINARI đã có một số trục trặc kỹ thuật,” một giảng viên đáp, “nhưng hầu như đã khắc phục được hết. Hiện nay hệ thống vận hành tương đối tốt.” “Không, không phải vậy!” một học viên khác khăng khăng. “Chúng tôi đã thử đi thử lại nhưng vẫn không truy cập được bất cứ bài toàn văn nào. Hệ thống thật là chán!” “OK,” giảng viên còn lại nói. “Hãy cho chúng tôi xem các bạn làm thế nào và thử xem chúng ta có thể phát hiện được vấn đề và khắc phục được chúng không?” Vì vậy cả nhóm cùng ngồi xuống, vào mạng, sử dụng máy chiếu để tất cả cùng theo dõi được những gì đang diễn ra. Bài tập đã cho thấy:  Một số học viên lớp tập huấn đã sử dụng HINARI mà không dùng tên truy cập và mật khẩu do nghĩ rằng không cần thiết vì nước họ đủ điều kiện tham gia chương trình và cơ quan họ đã đăng ký rồi.

 Một số sử dụng tên truy cập và mật khẩu đã hết hạn.  Một số đăng nhập vào HINARI, kết nối với Medline, thực hiện lệnh tìm, nhưng sau đó không nháy chuột vào nút ‘HINARI journals’ button để lấy toàn văn với lý luận rằng “Chúng ta đã ở trong HINARI, tại sao lại phải nháy chuột vào HINARI lần nữa?”

 Một số đã tới được trang web của nhà xuất bản, xem được các bài tóm tắt nhưng không có toàn văn và họ không hiểu rằng để lấy được toàn văn, phải nháy chuột vào ‘pdf’.

Khi các vấn đề trên và một vài hiểu lầm khác được làm sáng tỏ, các học viên đều có thể lấy được toàn văn các bài báo được cung cấp qua HINARI. “Các bạn hoàn toàn đúng!” một bác sĩ trẻ nói. “HINARI có hoạt động! Wow!”

Tìm kiếm tài liệu tham khảo tới sách và tư liệu xám

Như đã đề cập ở phần trước, nơi tốt nhất để tìm thông tin tham khảo tới sách và rất nhiều tài liệu xám chính là mục lục thư viện hay OPAC (online public-access catalogue), nơi chứa thông tin thư mục về các xuất bản phẩm do thư viện quản lý. Những tài liệu này được coi như vốn tài liệu của thư viện, gồm có sách, các tạp chí thư viện đặt mua và các tài liệu xám ở thư viện. Thông thường trên OPAC không có các thông tin về từng bài trích tạp chí. Thư viện sử dụng những phần mềm xây dựng mục lục khác nhau, vì vậy màn hình tìm kiếm cũng có thể trông khác nhau. Tuy nhiên, hầu hết các OPAC đều có những chi tiết tương tự và khá dễ sử dụng. Hãy bắt đầu từ quanh mình, và sau đó hãy nhìn ra xa Một lần nữa xin được nhắc lại, lời khuyên đầu tiên vẫn là: “tìm quanh chỗ bạn”. Hãy tìm ở bất cứ thư viện nào có kết nối với một trường đại học, trường đào tạo, bệnh viện, NGO hay một cơ quan chính phủ, và tất nhiên là trung tâm học liệu gần nhất. Những gì tìm thấy có thể làm bạn kinh ngạc. Nhưng hãy lên mạng và khám phá các thư viện khác, thậm chí là những thư viện ở xa. Tại sao vậy? Vì một số lý do như sau:  Nếu tìm thấy một cuốn sách mà bạn muốn đọc, thư viện có thể mua một bản cho bạn hoặc mượn cho bạn qua hệ thống mượn trả liên thư viện hoặc các thỏa thuận phân phối tài liệu.

 Nếu tìm trong mục lục liên hợp của các thư viện trong cùng một khu vực địa lý, bạn có thể khám phá được các thư viện địa phương khác, nơi có thể đến và khai thác các nguồn tư liệu.  Nếu có kinh phí mua sách, bạn có thể sử dụng OPACs để xem các thư viện lớn trên thế giới đã lựa chọn những sách gì để mua.

 Và, có lẽ tốt hơn cả, bạn chẳng mấy chốc sẽ phát hiện ra rằng một số lượng khổng lồ sách được liệt kê trong các phân hệ OPAC đều là những cuốn sách điện tử, trực tuyến, miễn phí mà bạn có thể truy cập chỉ bằng một cái nháy chuột.

Các dạng OPACs khác nhau http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_national_libraries (Danh sách các thư viện quốc gia) http://www.bl.uk/ (British Library) http://catalog.loc.gov/ (Mục lục tại thư viện quốc hội Hoa Kỳ) http://www.copac.ac.uk (COPAC ở Anh) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=nlmcatalog (Mục lục Thư viện y khoa quốc gia Hoa Kỳ) http://dosei.who.int/ (Mục lục/ cơ sở dữ liệu thư viện WHO) Phần lớn các OPACs đều của những thư viện riêng lẻ, chẳng hạn như thư viện tại các trường đại học. Tuy nhiên, có một số là mục lục của các thư viện quốc gia với vốn tài liệu vô cùng lớn, điển hình phải kể đến Thư viện Anh và Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ. Trên Wikipedia có thể thấy một danh sách các thư viện quốc gia. Một số OPACs là các mục lục liên hợp của hơn một thư viện- ví dụ như của tất cả các thư viện trong một hệ thống các trường đại học, một liên hợp hoặc một đất nước. Điển hình về mục lục liên hợp lớn chính là COPAC, cung cấp truy cập miễn phí tới mục lục trực tuyến của 24 thư viện các trường đại học ở Anh và Ailen, cũng như Thư viện Anh và các thư viện quốc gia của cả Scotland và xứ Wales.

Các mục lục thư viện còn bao gồm cả mục lục chủ đề. Trong lĩnh vực y và sức khỏe, các OPAC chính có thể kể đến OPAC của WHO và của Thư viện y khoa quốc gia Hoa Kỳ. Mục lục của WHO liên quan mật thiết tới các cán bộ làm việc ở những quốc gia có thu nhập thấp. Tìm kiếm OPACs http://www.libdex.com/country.html (Danh sách Libdex của các thư viện theo quốc gia) http://www.google.com/dirhp (Thư mục Google) Nếu biết địa chỉ của một OPAC nào đó, tất cả những gì bạn cần làm chỉ là mở trình duyệt WWW ra, nhập địa chỉ vào và ấn ‘Go’. Nhưng làm thế nào để tìm được các địa chỉ OPAC? Có thể tìm trong LibDex, danh sách gồm mười ngàn thư viện trên khắp thế giới, được xếp theo quốc gia. Cách khác nữa là dùng Google Directory, làm theo các bước sau: Reference>Education>Colleges và Universities>Asia>Vietnam. Tìm một trường đại học cụ thể và vào trang web của nó. Sau đó, trên trang chủ, tìm đến thư viện và mở OPAC.

Ngồi tại máy tính của mình, bạn có thể ‘tới thăm’ các thư viện trên khắp thế giới.

Tìm kiếm thông tin về sách qua các nhà xuất bản và phân phối sách http://www.amazon.co.uk (Amazon ở Anh) http://books.google.com (Google Books) Một địa chỉ khác để tìm các thông tin thư mục về sách là tại các trang web của nhà xuất bản và nơi bán sách. Nơi bán sách lớn nhất trên mạng là Amazon, nhưng bên cạnh đó cũng có rất nhiều lựa chọn khác. Một cách để lấy các thông tin chi tiết về sách từ nhiều nhà xuất bản cùng một lúc là tìm kiếm theo Google Books. Nháy chuột vào ‘Advanced search’, sau đó nhập các từ hoặc cụm từ mô tả chủ đề bạn cần tìm, bạn sẽ tìm được các thông tin về sách bán: mục lục của từng cuốn, và liên kết tới nơi bán sách trực tuyến. Tuy nhiên, hãy cẩn thận! Google Books là một cách để tìm được các thông tin tham khảo về sách, nhưng không phải là cách tốt nhất để tìm sách điện tử. Nhiều cuốn sách điện tử quan trọng được đưa lên Google Books như thể chỉ có cách duy nhất là phải mua chúng, trong khi trên thực tế, đâu đó vẫn có bản pdf miễn phí có thể tải về được. Vì vậy, hãy sử dụng Google Books như một cách để thu thập các thông tin tham khảo về sách, nhưng hãy tìm bản toàn văn ở chỗ khác. Chương sau sẽ giúp bạn tìm đến được những địa chỉ chính xác.

SÁCH

Công nghệ thông tin mới nhất, dường như chắc chắc sẽ cải tổ lĩnh vực thông tin, là thiết bị Bio-Optic Organized Knowledge mới, được biết đến như một cuốn ‘SÁCH’. SÁCH là một kỳ quan công nghệ: không dây, không mạch điện, không pin, chẳng có gì để kết nối hay khởi động. SÁCH rất đơn giản, thậm chí một đứa trẻ cũng có thể sử dụng được. Gọn và cầm theo được, SÁCH có thể được sử dụng ở mọi nơi, nhưng lại đủ mạnh để lưu trữ được nhiều thông tin như một đĩa CD-ROM.

Bạn đọc sử dụng một thiết bị bio-optic organized knowledge, được biết đến như một cuốn sách. Một cuốn SÁCH gồm có các tờ đánh số liên tục, mỗi tờ có khả năng chứa đến hàng ngàn bít thông tin. OPT (Opaque Paper Technology) cho phép các nhà sản xuất sử dụng cả hai mặt của tờ giấy, nhân đôi mật độ thông tin. Các trang được kết với nhau theo đúng thứ tự của chúng. Một cuốn SÁCH có thể được cầm bất cứ lúc nào và sử dụng chỉ bằng cách mở ra mà thôi. Không cần phải có mật khẩu. Mỗi tờ được người dùng quét bằng mắt, nhập thông tin trực tiếp vào não bộ. Gẩy nhẹ ngón tay là người đọc đã sang tờ kế tiếp. SÁCH không bao giờ bị treo máy hoặc phải khởi động lại. Chức năng ‘duyệt’ cho phép người vận hành có thể tới hoặc lui tới bất kỳ tờ nào. Nhiều cuốn SÁCH còn có bảng chỉ mục, định vị chính xác bất kỳ thông tin chọn lựa nào cần truy cập tức thì. Một thiết bị Bookmark (đánh dấu trang) giúp người vận hành mở SÁCH ra đúng ở nơi lần trước dừng lại, thậm chí ngay cả khi SÁCH đã được gập lại. Bookmark phù hợp với chuẩn toàn cầu, do vậy, một Bookmark có thể được sử dụng trong nhiều cuốn SÁCH khác nhau, cũng như trong một cuốn sách có thể sử dụng nhiều Bookmark. Người dùng cũng có thể ghi chú bên cạnh các câu chữ của SÁCH bằng một công cụ lập trình tùy chọn gọi là ‘Portable Erasable Nib Cryptic Intercommunication Language Styluses’ hay ‘PENCILS’ (bút chì). Cầm tay được, bền bỉ, giá cả hợp lý, SÁCH đang được đưa ra dồn dập, báo trước một làn sóng giải trí khổng lồ. Sức hấp dẫn của SÁCH có vẻ rất chắc chắn, đến độ hàng ngàn người sáng tạo nội dung đã nhập cuộc và các nhà đầu tư nghe nói đang chen chúc vào hiện tượng mới này. Hãy chờ đợi một trận lụt các nhan đề mới! (Để giải trí, dành cho những người yêu sách in! Cải biên từ nhiều nguồn WWW khác nhau. Tác giả khuyết danh)

Truy cập toàn văn sách và tài liệu xám

So với các tạp chí toàn văn, các sách được điện tử hóa toàn bộ nội dung vẫn còn tương đối hiếm. Tuy nhiên, chúng đang xuất hiện ngày càng nhiều. Phần lớn trong số đó là những cuốn tiểu thuyết hoặc các tác phẩm về những chủ đề phổ thông, nhưng vẫn có những ấn phẩm chuyên ngành. Sách điện tử thường có ở dạng toàn văn pdf, bạn có thể tải về máy tính của mình. Tuy nhiên, bạn cũng nên biết rằng một số cuốn sách điện tử ở dạng kỹ thuật số tương đương như tài liệu tham khảo dạng in. Cũng giống như việc bạn không thể mượn một cuốn bách khoa thư ra khỏi thư viện, bạn cũng không thể tải về được phần lớn các sách tham khảo dạng điện tử. Tài liệu xám trực tuyến miễn phí là một mảng văn bản hữu ích khác. Xin nhắc lại, tài liệu xám gồm các báo cáo và những tư liệu do các tổ chức và cơ quan soạn thảo nên. Gần như tất cả những đơn vị chủ chốt trong lĩnh vực sức khỏe quốc tế đều có các tài liệu xám và để chúng trực tuyến, thường ở dạng pdf có thể tải về miễn phí. Đôi khi bạn có thể gặp rắc rối trong việc xác định một ấn phẩm cụ thể là sách hay tài liệu xám. Đừng lo lắng! Phần lớn các trường hợp, việc phân định rõ ràng là điều không quan trọng. Nếu văn bản đó sẽ được sử dụng như tài liệu tham khảo trong một hoạt động chuyên môn- nghiên cứu, hoạch định chính sách, ra quyết định lâm sàng- thì đó phải là tài liệu có chất lượng hàn lâm và được lấy từ một nguồn thông tin tin cậy. Không quan trọng việc đó là sách hay tài liệu xám. Cũng vì lý do đó mà các trang sau sẽ không tách biệt giữa sách và tài liệu xám. Các nguồn sách điện tử/tài liệu xám miễn phí nói chung http://www.questia.com/ (Questia) http://www.netlibrary.com/ (NetLibrary) http://www.ebooks.com/ (eBooks) http://www.google.com/Top/Computers/E-Books/ (Google Directory e-books) http://books.google.com (Google Books) Như thường lệ, nơi tốt nhất để bắt đầu chính là thư viện của bạn. Trước tiên, hãy kiểm tra xem liệu các thư viện gần nơi bạn ở có cuốn sách điện tử nào không. Hãy nhờ thủ thư giúp! Ngoài ra, bạn có thể muốn khám phá một số trang sách điện tử thương mại, ví dụ như những địa chỉ liệt kê trên đây. Những trang này cung cấp thông tin về sách, trong đó có một số cuốn miễn phí. Bạn cũng có thể tìm thấy những nguồn sách điện tử chung trong các phần sách điện tử của. Google Books được liệt kê ở đây chỉ bởi nó được sử dụng rộng rãi. Như đã nói ở phần trước, đây không phải là nơi để tìm kiếm sách điện tử miễn phí. Google Books đem lại một ấn tượng sai lầm rằng sách đều chỉ có bán, thậm chí ngay cả khi chúng có thể được tải về miễn phí từ đâu đó, như từ trang WHO chẳng hạn!

MẸO! Những cuốn sách dường như- theo Google Books—chỉ có bán, vẫn có thể có dạng pdf miễn phí ở đâu đó.

Các nguồn chung cho sách và tài liệu xám trong lĩnh vực sức khỏe Trên Web có rất nhiều sách điện tử và tài liệu xám về sức khỏe. Hầu hết các tổ chức được liệt kê trong cuốn tài liệu này đều để các xuất bản phẩm của họ trên mạng mà không thu bất cứ chi phí nào. Khi vào trang web của một tổ chức, hãy tìm các xuất bản phẩm của tổ chức này. Chúng có thể được để trong phần ‘publications’ hoặc ẩn dưới những nhan đề khác như ‘resources’ hay ‘technical information’. Những chương sau sẽ hướng dẫn chi tiết cách tìm sách điện tử và tài liệu xám trong những chuyên ngành cụ thể, những trang chung dưới đây cũng là những địa chỉ tốt để tìm kiếm.  MedicalStudent http://www.medicalstudent.com/#MedicalTextbooks (Medical Student) Trang này cung cấp truy cập tới hàng trăm cuốn sách điện tử về nhiều chuyên ngành y. Nhiều chủ đề có liên kết tới các phần tương ứng của Merck Manual và eMedicine cũng như những nguồn khác, chẳng hạn một số cuốn kinh điển từ BMJ như Statistics at square one và Epidemiology for the uninitiated. Tiếc rằng đường dẫn tới cuốn sách kinh điển thứ ba của BMJ, cuốn How to read a paper, lại không mở được. Thông tin về cách tìm thay thế được đưa ra ở chương về EBM trong tài liệu này.  FreeBooks4Doctors http://www.freebooks4doctors.com Một trang chuyên về sách điện tử trong lĩnh vực y tế chính là FreeBooks4Doctors, cung cấp 365 cuốn sách miễn phí. Đừng bỏ qua chúng! Một số cuốn được để trên trang này, những cuốn khác được truy cập qua đường dẫn tới những trang khác. Thông thường các cuốn sách có thể được tải về dạng pdf theo từng tập tin hoặc theo chương. Để bắt đầu, nháy chuột vào từ ‘Topic’ ở menu bên tay trái để nhận được danh sách đầy đủ các chủ đề có ở đó.

Các chủ đề về AIDS, giải phẫu, ngành X-quang, thần kinh học, và bệnh truyền nhiễm đặc biệt mạnh. Có gần 50 cuốn sách về các bệnh truyền nhiễm, bao gồm các bệnh lây qua đường tình dục, viêm gan, sốt rét, SARS, cúm, viêm màng não và các bệnh cấp tính. Một số tài liệu được gỡ bản quyền nhằm khuyến khích việc dịch sang ngôn ngữ khác. Nhờ vậy cũng có một vài cuốn sách bằng tiếng Việt, tiếc rằng không thể tìm được chúng qua menu ngôn ngữ vốn đã rất lạc hậu. Một cuốn tiếng Việt về thuốc HIV và được liệt kê trong mục sách về HIV. Cuốn tiếng Việt về SARS khó tìm hơn, bạn phải vào mục ‘infectious diseases’, tìm đến SARS Reference, nháy chuột vào đó, bạn sẽ thấy đường dẫn tới bản pdf của bản tiếng Việt.

 Médecins Sans Frontières http://www.refbooks.msf.org/MSF_Docs/en/MSFdocMenu_en.htm MSF (Doctors Without Borders- Tổ chức Bác sĩ không biên giới) xuất bản những bộ sách tham khảo của riêng tổ chức này cho các chuyên gia y tế trong ngành. Chúng được bán dưới dạng tài liệu in nhưng lại được miễn phí với dạng pdf có thể tải được về từ trên mạng. Một số chủ đề là những hướng dẫn lâm sàng, sản khoa ở những cơ sở xa xôi, thuốc thiết yếu, lao, và viêm màng não.

 National Library of Medicine Bookshelf http://www.ncbi.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=Books (Bookshelf at NLM) Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ duy trì một cơ sở dữ liệu với khoảng 700 cuốn sách và báo cáo được gọi là Bookshelf. Nhiều cuốn trong số này có thể được tải về dạng tệp tin pdf, toàn bộ hoặc theo từng chương. Những cuốn không ở dạng pdf vẫn có thể đọc trực tuyến và/hoặc lưu lại như những trang web độc lập. Sách tại Bookshelf bao quát đầy đủ các chủ đề về y tế và sức khỏe, từ khoa học cơ bản đến thực hành lâm sàng hay y tế công cộng. Một cuốn vô cùng giá trị trong vốn tài liệu này là cuốn Disease control priorities in developing countries, gồm có 73 chương (!), bao quát mọi khía cạnh của các hệ thống y tế cũng như tất cả các chuyên ngành. Hãy tìm những chương có liên quan tới công việc của bạn và tải chúng về dưới dạng pdf miễn phí. Dưới đây liệt kê một vài ví dụ trong số 700 nhan đề tài liệu có tại Bookshelf. Bạn nên tự mình tìm kiếm thêm! Intolerable burden of malaria I, II, and III. Newer drugs for the treatment of diabetes mellitus Antiretroviral resistance in the developing world Antiretroviral resistance in clinical practice Acute stroke: Evaluation and treatment Biochemistry Blood groups and red cell antigens Cardiology explained Promoting cardiovascular health in the developing world Surgical treatment: Evidence based and problem oriented Holland-Frei cancer medicine Medical microbiology Global burden of disease and risk factors Addressing the threat of drug-resistant tuberculosis Molecular cell biology Endocrinology: An integrated approach

Khi tới trang chủ của Bookshelf, bạn có thể nhập thuật ngữ tìm kiếm vào ô tìm kiếm ‘Search books’, rồi nháy chuột vào ‘Search’. Hệ thống sẽ tìm kiếm trong tất cả những xuất bản phẩm có tại Bookshelf và lọc ra những đoạn phù hợp. Sau đó, bạn có thể nháy vào ‘See XX results’ trong một cuốn sách cụ thể để đến được những đoạn liên quan. Một khi đã ở ‘bên trong’ cuốn sách, bạn cũng có thể tải bản pdf của các chương chứa những đoạn đó. Bạn có thể duyệt qua Bookshelf. Hãy bắt đầu từ trang chủ và nhấn chuột vào ‘Browse Titles’ bên dưới ‘Read’. Phải kiên nhẫn! Sẽ mất một lúc để danh sách các cuốn sách hiện lên. Bởi danh sách rất dài nên bạn có thể muốn tìm các nhan đề có chứa một thuật ngữ cụ thể (chức năng tìm kiếm hỗ trợ cho việc này có ở trang duyệt) hoặc sử dụng danh sách chủ đề ‘subjects’ để xem những cuốn sách về một chủ đề cụ thể, chẳng hạn như ung thư, các loại bệnh hoặc y tế công cộng…. Khi đã vào được cuốn sách, có thể bạn sẽ cần khám phá chút nữa để tìm đến được những gì đang cần và xem liệu chúng có được để ở dạng các tệp tin pdf tải được về miễn phí hay không.  National Library of Medicine Catalog (Thư mục Thư viện y học quốc gia Hoa Kỳ) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=nlmcatalog Một nguồn sách điện tử miễn phí nữa là thư mục NLM. Bạn có thể giới hạn lệnh tìm để lấy những nguồn trực tuyến bằng cách nháy chuột vào thanh giới hạn và sau đó là vào ‘Links to Full Text’. Khi kết quả hiện ra, lựa chọn một tài liệu và nháy vào nhan đề. Đường dẫn tới bản toàn văn sẽ có trên trang mới hiện lên và được để là ‘Electronic links’. Hãy lưu ý rằng, trong một vài trường hợp, đường dẫn điện tử không dẫn tới tài liệu toàn văn mà lại dẫn tới thứ tương tự như biểu ghi thư mục trong mục lục.

 World Health Organization: trang ấn phẩm và cơ sở dữ liệu thư viện (WHOLIS) http://www.who.int http://dosei.who.int/ WHO là một nhà xuất bản y khoa quan trọng và có lẽ cũng là nhà cung cấp với số lượng lớn nhất các sách điện tử miễn phí liên quan tới mọi khía cạnh của sức khỏe quốc tế. Tuy nhiên, bạn phải tìm chúng! Hãy vào trang web của WHO và nháy chuột vào ‘Publications’. Sau đó cuốn xuống, tìm World Health Reports và nháy chuột. Báo cáo hiện tại được để ở trang sau, nhưng cũng có đường dẫn tới các báo cáo trước đó. Trên trang sau, nhấn ‘World Health Reports, (1995- 2008). Tất cả các báo cáo đều có chứa thông tin thống kê và tổng quan về sức khỏe thế giới nhưng mỗi cuốn lại có phần chính tập trung vào một chủ đề y tế công cộng cụ thể. Điều này thể hiện qua nhan đề của những báo cáo gần đây: Make every mother and child count, Primary health care, Health systems financing, and A safer future: Global public health security. Tuy nhiên, phần lớn các xuất bản phẩm không có trên trang ấn phẩm (publications page). Để tìm được thêm, hãy vào WHOLIS, cơ sở dữ liệu (mục lục) của thư viện WHO từ đường dẫn trên trang ấn phẩm. Khi thực hiện một lệnh tìm trong mục lục và hiện ra kết quả, hãy nhìn xuống phía dưới bên tay phải để xem được ghi chú về việc ấn phẩm đó có sẵn có qua đường dẫn tới toàn văn không. Chúng sẽ bao gồm sách và tài liệu xám, tất cả đều tải được về và hoàn toàn miễn phí. Để giới hạn lệnh tìm tới các sách và tài liệu xám toàn văn trực tuyến miễn phí, hãy sử dụng tùy chọn tìm kiếm nâng cao và chọn ‘online’ bên dưới ‘location.’ Hiện tại có thể tìm được gần 20.000 ấn phẩm với lệnh tìm này.

MẸO! Bộ lọc để lấy các tài liệu ‘online’ trên cơ sở dữ liệu thư viện của WHO cho kết quả tới gần 20.000 sách điện tử và báo cáo toàn văn miễn phí và có thể tải được về! Wow!

Như sẽ thấy ở phần sau cuốn tài liệu tập huấn này, trang ấn phẩm và cơ sở dữ liệu thư viện không phải là cách duy nhất giúp tìm được sách điện tử và tài liệu xám tại WHO. Nhiều ấn phẩm miễn phí khác sẽ dễ tìm hơn nếu bạn vào trang về các chương trình và các chủ đề y tế.  National Academies Press http://www.nap.edu Nhà xuất bản NAP có hơn 4.000 sách điện tử, trong đó người dùng có thể tải về khoảng 600 cuốn miễn phí. Trước đây việc cung cấp miễn phí này chỉ dành cho cán bộ chuyên ngành ở các nước đang phát triển, nhưng giờ đây đã phục vụ cho tất cả mọi đối tượng. Trên trang chủ của NAP, nhấn chuột vào ‘Health and Medicine’. Một danh mục sách sẽ hiện ra, tuy nhiên đây mới chỉ là một số nhan đề được lựa chọn. Để xem phần còn lại, nháy chuột vào tiểu đề mục bên trái. Hiện nay tại đây có 16 cuốn về sức khỏe toàn cầu, 44 cuốn về sức khỏe phụ nữ… Với hầu hết các cuốn sách trên trang này, bạn sẽ có nhiều lựa chọn khác nhau. Một số cuốn có thể đọc trực tuyến miễn phí. Một số khác có dạng pdf miễn phí. Để lấy bản pdf, nhấn chuột vào nút thích hợp, bạn sẽ được đưa tới một trang khác, nơi bạn phải cung cấp các thông tin về tên, địa chỉ email để được phép tải tập pdf. Hãy làm điều đó!

Và đây là một đoạn rap ngắn để giúp bạn nhớ…. “The Web if full of e-books to read And to find them all you need…. Đọc toàn bộ bản Rap ở trang cuối cuốn sách này.

chuột kiếm, chuỗi kiếm nhấn hoặc vào tìm tìm đề  Popline http://www.popline.org/ Popline, một dịch vụ của K4Health tại đại học Johns Hopkins, là nguồn lớn về tài liệu xám như trình bày của các ủy ban, báo cáo Liên Hợp Quốc, và những hướng dẫn thực hành tốt nhất. Một số có thể truy cập được trực tuyến miễn phí thông qua một đường dẫn trong cơ sở dữ liệu, số khác có thể yêu cầu gửi qua bản đính kèm trong thư điện tử hoặc bản in qua bưu điện- miễn phí cho cán bộ y tế tại các nước đang phát triển, với mức tối đa là 75 tài liệu mỗi tuần. Hãy lưu ý rằng cơ sở dữ liệu Popline bao quát không chỉ những chủ đề liên quan tới dân số mà còn rất nhiều các lĩnh vực khác thuộc phạm vi sức khỏe quốc tế. Trang chủ Popline cung cấp những mẹo tìm kiếm (bên trái) và những lệnh tìm có sẵn (bên phải). Trong hộp tìm kiếm ở giữa trang, bạn có thể tìm theo chủ đề hoặc theo tác giả. Bạn cũng có thể giới hạn tìm kiếm để chỉ lấy những tạp chí được thẩm định, nhưng thông thường thì không nên làm vậy, bởi bạn sẽ bỏ sót những tài liệu xám giá trị. Sau khi nhập chủ ô ‘Search’.

Khi kết quả hiện ra, hãy cuộn xuống đến khi tìm được tài liệu phù hợp. Để xem thêm thông tin về tài liệu đó, nháy chuột vào số có 6 chữ số bên trên nhan đề để tới được trang tóm tắt. Nếu sau khi đọc tóm tắt và quyết định là mình cần tài liệu đó, trước tiên bạn kiểm tra xem có thể truy cập trực tiếp không. Hãy nháy chuột vào biểu tượng toàn văn nếu thấy có biểu tượng này trong danh sách kết quả hoặc trên trang tóm tắt. Nếu không, hãy nhấn vào biểu tượng DOI (Digital Object Identifier). Dù các tài liệu không được đánh dấu bằng biểu tượng toàn văn, trên thực tế, chúng vẫn có thể có trực tuyến và hoàn toàn miễn phí! Hãy nháy chuột! Nháy chuột!

Nếu không thể lấy được toàn văn, hãy nháy chuột vào nút ‘Add to cart’ bên dưới thông tin tham khảo để đưa tài liệu đó vào danh sách của bạn. Bạn sẽ nhận được thông báo dưới đây báo rằng tài liệu đã được thêm vào ‘xe hàng’. Bạn cũng sẽ nghe thấy tiếng bíp khi thông báo hiện ra.

Lúc này một số người cảm thấy hơi hoảng vì họ chỉ muốn nhận các tài liệu miễn phí, chứ không phải là những tài liệu mà họ phải trả tiền, và ‘cart’ (xe hàng) thường mang nghĩa xe đựng hàng dùng khi đi mua sắm, ngụ ý rằng sẽ phải trả tiền. Thêm nữa, biểu tượng màu 70

vàng hình tam giác vẫn thường được sử dụng rộng rãi giống như biển cảnh báo, vì vậy người dùng nghĩ rằng mình đã làm điều gì đó sai. Đừng lo! Bạn sẽ không phải trả tiền, và bạn cũng chẳng làm gì sai cả.

MẸO! Đừng lo lắng về biểu tượng cảnh báo màu vàng trong Popline.

Khi chọn xong, nháy chuột vào biểu tượng xe hàng ở góc trên bên phải. Phải chắc chắn danh sách đó chính xác. Bạn có thể đặt hàng bằng cách đánh dấu vào ô yêu cầu bên phải mỗi tài liệu, sau đó nhấn vào ‘Order checked items’ bên dưới danh sách.

Khi gửi yêu cầu đi, bạn sẽ được đề nghị phải đăng ký. Hãy điền vào các ô như yêu cầu và nhớ chỉ rõ xem bạn muốn tài liệu được gửi cho mình qua thư điện tử hay thư tín thông thường. Nhân viên tại Popline có thể email cho bạn và kiểm tra lại thông tin. Nếu đang làm việc cho một tổ chức quốc tế tại Việt Nam, bạn có thể sẽ không đủ điều kiện để được nhận các tài liệu miễn phí. Nếu thuộc về một cơ quan hoặc tổ chức địa phương hoặc quốc gia, yêu cầu của bạn sẽ dễ được chấp nhận hơn. Ít ra bạn cũng nên thử gửi một yêu cầu để xem điều gì sẽ xảy ra!

Truy cập tài liệu bằng các cách khác Ở những chương trước đã giả định rằng người dùng tin ở Việt Nam sẽ có được những vật mang tin bằng cách tìm kiếm trực tuyến, tải tập tin pdf và in chúng ra nếu cần đến bản giấy. Đôi khi cách tiếp cận này là không thể do kết nối Internet không đảm bảo. Trong những trường hợp khác, người dùng tin lại không có thiết bị in phù hợp. Với những tình huống như vậy, các chương trình cung cấp những giải pháp thay thế, bao gồm cả tìm kiếm ngoại tuyến và cung cấp tài liệu trên đĩa CD, qua thư điện tử, qua điện thoại di động hoặc bằng dạng tài liệu in.  Popline tại K4Health http://www.popline.org/ Hãy nhớ rằng Popline, như được mô tả trong các trang trước, cung cấp bản pdf dưới dạng tập tin đính kèm thư điện tử và các bản in, tất cả đều miễn phí.  eGranary (Internet in a box) http://www.widernet.org/egranary/ eGranary không được miễn phí, nhưng rất đáng được nhắc đến ở đây vì tính độc đáo của nó. Đây là thư viện số có chứa hàng ngàn trang web, được thiết kế để có thể sử dụng khi không có hoặc chỉ có một cách rất hạn chế kết nối Internet. Các mẫu và thông tin kỹ thuật cần nộp để yêu cầu báo giá đều có trên trang web. Có ít nhất một thư viện eGranary ở Việt Nam.  TALC http://www.talcuk.org Tổ chức TALC (Teaching Aids at Low Cost) sản xuất đĩa CDs liên quan tới sức khỏe ở các nước có thu nhập thấp. Tất cả đều được miễn phí hoặc có giá rẻ. Chúng là những nguồn quan trọng cho các cán bộ y tế làm việc trong điều kiện kết nối Internet có hạn.  AED-Satellife Center for Health Information and Technology http://www.healthnet.org Satellife cung cấp các nguồn thông tin y tế cho cán bộ y tế ở các nước thu nhập thấp, thông qua một mạng lưới toàn cầu có tên gọi là HealthNet, liên kết nhân viên y tế trên khắp thế giới qua email. Mạng lưới này, chủ yếu hướng đến những người làm việc tại các vùng không có kết nối Internet tốt, hiện nay có hơn 10000 thành viên. Để nắm được tổng quát về công việc của Satellife, hãy nháy chuột vào ‘ICT for health’, trên các mô tả chương trình của cá nhân từng nước, và vào ‘HealthNet News’.  UNICEF http://www.unicef.org/publications/index_freepubs.html http://www.unicef.org/publications/index_pubs_subject.html UNICEF có một trung tâm phát hành, chuyên gửi đi qua đường bưu điện bản in của một số ấn phẩm được lựa chọn của UNICEF. Thông tin về yêu cầu xin được đưa ra ở địa chỉ bên trên. Để tìm ấn phẩm miễn phí, hãy vào đường dẫn thứ hai là danh sách các ấn phẩm chuyên ngành của UNICEF theo chủ đề. Hãy chọn lĩnh vực của mình, và trên trang hiện ra, cuộn qua toàn bộ để tìm tài liệu mình muốn. Nháy chuột vào mỗi nhan đề để xem có thể xin bản in được không.

Tìm kiếm các thư mục và các tài liệu tham khảo

Thư mục, tổng quan tài liệu và các hướng dẫn nghiên cứu Thư mục liệt kê các tài liệu đã xuất bản theo các chủ đề chọn lọc. Ngày nay, WWW đã đơn giản hóa việc tìm kiếm nên các thư mục thường bị bỏ qua. Điều đó thật không may, vì một thư mục chất lượng cao cực kỳ có giá trị. Nếu tìm được, bạn có thể tiết kiệm được hàng tuần lễ tìm kiếm. Hữu ích nhất là các thư mục chú giải với phần đánh giá từng tài liệu. Có lẽ một lý do khiến thư mục thường bị bỏ qua là vì chúng thường được gọi bằng những cái tên khác nhau- như hướng dẫn tài liệu, tổng quan tài liệu, hướng dẫn nghiên cứu, hoặc hướng dẫn nguồn tin. Ngoài ra, chúng còn tồn tại dưới hình thức những cuốn sách (được tìm thấy bằng cách tìm kiếm trong OPACs), những bài tổng quan (được tìm thấy bằng cách tìm kiếm trong các cơ sở dữ liệu tham khảo), và dưới dạng các nguồn tin trực tuyến (được tìm thấy bằng cách tìm kiếm trên mạng). Các dạng sách không được đề cập tới ở đây, nhưng bạn cũng nên kiểm tra các thư viện địa phương của mình xem liệu có cuốn nào liên quan ở đó không!  Thư mục, tổng quan tài liệu và hướng dẫn ở dạng bài báo tạp chí http://www.pubmed.org Để tìm được các thư mục dưới dạng bài báo, trước tiên hãy vào một cơ sở dữ liệu thư mục có liên quan, chẳng hạn như Medline/PubMed. Nháy chuột vào thanh ‘Limits’ và cuộn xuống tới ‘Type of Article’. Nháy vào ‘bibliography’ và sau đó vào ‘Go’. Bạn sẽ nhận được hơn 14.000 kết quả. Để tìm các thư mục về một chủ đề cụ thể, nhập từ/cụm từ tìm kiếm vào thanh tìm kiếm và nháy vào ‘Go’ một lần nữa. Nhiều kết quả tìm được có thể không có toàn văn miễn phí, nhưng hãy nhớ rằng bạn có thể lấy được một số toàn văn trong đó nhờ sử dụng HINARI! Các thư mục có thể được tìm thấy dưới dạng bài báo tổng quan, đưa ra tóm tắt những kiến thức hiện tại, các quan điểm tranh luận… Để giới hạn tìm kiếm trong PubMed, hãy nhập chủ đề vào thanh tìm kiếm, sau đó nháy vào ‘Limits’. Tại trang ‘Publication type’, chọn ‘Review’, rồi nhấn vào ’Go’. Cuối cùng, các thư mục có thể được gọi là tổng quan tài liệu. Để tìm được chúng, hãy bỏ tất cả các giới hạn, sau đó nhập “literature review” (trong ngoặc kép) vào thanh tìm kiếm. Bạn sẽ nhận được khoảng 31000 kết quả. Sau đó hạn chế lại bằng cách thêm chủ đề của bạn vào, ví dụ như: “literature review” AND malaria.  Thư muc, tổng quan và hướng dẫn dưới dạng các nguồn tin trực tuyến http://www.google.com/advanced_search Ngày càng nhiều các thư mục có sẵn không được quản lý nghiêm ngặt trên các trang web. Điều đó có nghĩa là chúng có thể chưa qua quá trình thẩm định và hiệu đính gắn với việc xuất bản những cuốn sách và các bài báo. Tuy nhiên, nếu thư mục được một tổ chức có uy tín đưa lên mạng, có lẽ bạn sẽ thấy nó hữu ích. Một cách để tìm được những thư mục như vậy là sử dụng tìm kiếm nâng cao trong Google. Ví dụ, nếu bạn tìm thư mục của các xuất bản phẩm về bệnh tiểu đường, hãy nhập ‘diabetes bibliography’ (không có dấu ngoặc) vào thanh tìm kiếm đầu tiên. Sau đó nháy chuột vào dấu + phía trước ‘Date,usage right…’ và chọn năm trước.

Tài liệu/nguồn tin tra cứu Đôi khi cái bạn cần không phải là một cuốn sách hay một bài báo ‘thông thường’ mà là một ‘tài liệu tra cứu’- cái tên rất dễ gây nhầm lẫn, bởi đây không phải là nơi chính để tìm tài liệu tra cứu! Tài liệu tra cứu là nơi bạn tới để tìm kiếm thông tin. Nhiều nguồn tin tra cứu hữu ích cho các mục đích chuyên môn, ví dụ như bách khoa thư, từ điển, almanac, danh mục, atlas, niên giám, sổ tay. Chúng có thể chứa các dữ kiện, thống kê, địa chỉ liên hệ, bảng chú giải thuật ngữ, bản đồ, lịch, và thư mục. Các tài liệu tra cứu được tổ chức mang tính địa lý, chẳng hạn như các cơ sở dữ liệu thống kê, được bàn đến ở chương khác của cuốn sách này. Trang sau cung cấp một số hướng dẫn về các nguồn tin tra cứu chung chung hơn.  Tài liệu tra cứu dưới dạng các bài báo http://www.pubmed.org Một số bài báo có chức năng như tài liệu tra cứu, vì chúng đưa ra tổng quan về một lĩnh vực. Chúng thường được gọi là các bài tổng quan hoặc các hướng dẫn và thường gồm một phần tóm tắt về những kiến thức hiện tại, quan điểm tranh luận, các vấn đề nghiên cứu mới… Để tìm chúng trong Medline/PubMed, hãy sử dụng chức năng giới hạn (limits) và chọn dạng bài báo là ‘review’. Nếu bạn ở trong một cơ sở dữ liệu khác như CINAHL chẳng hạn (nếu bạn được truy cập HINARI), hãy nhập chủ đề cụ thể bạn đang tìm và sau đó là từ hoặc cụm từ như review, literature review, hay tutorial. Ví dụ, nếu bạn đang tìm thông tin về viêm gan, lệnh tìm có thể là: hepatitis AND “literature review”  Tài liệu tra cứu qua HINARI và OARE http://www.who.int/hinari http://oare.oaresciences.org/content/en/journals.php Nếu bạn thuộc một cơ quan Việt Nam có đăng ký HINARI, bạn nên vào trang HINARI, đăng nhập, và khai thác các tài liệu tra cứu. Toàn văn của tất cả những tài liệu này đều không có ở Việt Nam do quyết định của cá nhân các nhà xuất bản, và danh sách cũng liên tục thay đổi, tuy nhiên, bạn rất nên kiểm tra để xem mình có thể sử dụng được tài liệu nào. Nếu cơ quan của bạn không được khai thác HINARI, bạn cũng vẫn nên kiểm tra danh sách này, vì một số nguồn tra cứu được miễn phí cho mọi đối tượng. Những nguồn này được đánh dấu một cách rõ ràng. Bên cạnh đó, cũng nên tới trang OARE, trang ‘chị em’ của chương trình HINARI và kiểm tra các tài liệu tra cứu có ở đây. Một lần nữa nhắc lại: hãy xem cơ quan bạn có đăng ký chương trình không. Nếu có, bạn nên đăng nhập vào trang OARE để truy cập được nhiều tài liệu tra cứu hơn.

 Từ điển và bách khoa thư y học tại NLM http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/mplusdictionary.html http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html Nếu muốn tìm một cuốn từ điển hoặc bách khoa thư y học miễn phí, hãy vào National Library of Medicine. Cả hai loại này đều có sẵn như một phần của Medline Plus (chứ không phải Medline/PubMed!)

 Phần tài liệu tra cứu tại Google và Open Directory http://www.google.com/Top/Reference/ http://www.dmoz.org/Reference/ Các nguồn tra cứu chung chung- như lịch, từ điển, danh mục, bộ từ chuẩn, atlas và những tài liệu địa lý khác, ngày càng trở nên dễ dàng truy cập trực tuyến miễn phí. Bạn có thể tìm được chúng một cách dễ dàng trong phần tra cứu của Google Directory hoặc Open Directory. Các đường dẫn trực tiếp được cung cấp phía bên trên.  Bách khoa thư Columbia và Wikipedia http://www.questia.com/library/encyclopedia/ http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page Một bách khoa thư trực tuyến miễn phí là Columbia Encyclopaedia, có thể truy cập được qua Questia. Một cái khác là Wikipedia, được viết bởi những người tình nguyện chứ không phải những chuyên gia về chủ đề. Mặt tích cực của Wikipedia là khổng lồ. Mặt tiêu cực là bạn không thể biết được ai đã viết bài và bằng cấp của họ là gì. Hãy sử dụng nó một cách cẩn thận và đừng trích dẫn các bài từ Wikipedia trong các bài viết hàn lâm hoặc các báo cáo chính thức. Luôn kiểm tra danh mục tài liệu tham khảo trong mỗi bài và tự mình đánh giá chất lượng.

Tìm kiếm thông tin y tế trực tuyến (Tài liệu hướng dẫn cán bộ chuyên ngành Việt Nam)