Tổng quan về các khu bảo tồn thiên nhiên

Chia sẻ: Le Thi Nguyen | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

441
lượt xem 145
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Định nghĩa của IUCN khẳng định bảo tồn đa dạng sinh học là mục tiêu cơ bản của khu BTTN: “Khu bảo tồn thiên nhiên là một khu vực trên đất liền hoặc trên biển được khoanh vùng để bảo vệ đa dạng sinh học, các tài nguyên thiên nhiên và văn hoá đi kèm, được quản lý bằng các công cụ pháp luật hoặc các hình thức quản lý có hiệu quả khác” (IUCN 1994).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tổng quan về các khu bảo tồn thiên nhiên

Tổng quan về các khu bảo tồn thiên nhiên
MỤC LỤC Tổng quan về các khu bảo tồn thiên nhiên ................................................................................1 MỤC LỤC....................................................................................................................................2 Lời nói đầu Việt Nam có diện tích tự nhiên là 329.240 km , ở vào vị trí đặc biệt trải dài gần 15 độ vĩ (80 20’ – 220 22’ vĩ độ Bắc) và hơn 7 kinh độ (1020 10’ – 1090 20’ kinh độ Đông). Địa hình hết sức đa dạng biến đổi từ độ cao âm dưới mực nước biển đến 3143m, trong đó địa hình đồi núi chiếm trên 70% di ện tích. Bờ biển dài với hàng trăm hòn đảo lớn nhỏ. Khí h ậu mang tính ch ất nhiệt đới gió mùa điển hình hơn ở miền Nam, còn ở miền Bắc ảnh h ưởng của khí hậu ôn đới. Không những thế, khí h ậu còn vừa mang tính l ục đ ịa v ừa ảnh hưởng bởi khí hậu biển. Về mặt sinh địa,nước ta là giao đi ểm c ủa vùng ấn Độ, Nam Trung Quốc và Malaysia. Những điều kiện tự nhiên đã tạo ra tính đa dạng cao về các hệ sinh thái rừng, khu hệ thực vật và động v ật. M ột số vùng sinh thái của Việt Nam đã được được công nhận là những điểm ưu tiên bảo tồn toàn cầu với tính đa dạng và đặc hữu cao. Tuy nhiên, cùng với thời gian, diện tích cung như tính ch ất c ủa các khu vực đa dạng và đặc hữu cao đã bị thay đổi. Được sự quan tâm của Đảng và nhà nước, cũng như các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước, vi ệc quy hoạch và phục hồi các khu vực trên đã và đang được tiến hành, việc xây dựng và phục hồi các khu bảo tồn thiên nhiên ở Việt Nam đang đi theo chiều hướng tích cực. Để có cái nhìn tổng quan cụ thể hơn về vấn đề này, nhóm tác gi ả xin chọn đề tài “Tổng quan về các khu bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam”.
Nội dung của tiểu luận bao gồm: 1.Định nghĩa và tiêu chí xác định KBTTN ở VN 2. Đặc điểm chung của các khu BTTN 3. Phân loại và phân bố 4. Hiện trạng quản lý ở Việt Nam 5. Giải pháp quản lý I. ĐỊNH NGHĨA VÀ TIÊU CHÍ XÁC ĐỊNH CÁC KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN 1.1. Định nghĩa Định nghĩa của IUCN khẳng định bảo tồn đa dạng sinh h ọc là m ục tiêu cơ bản của khu BTTN: “Khu bảo tồn thiên nhiên là một khu vực trên đất liền hoặc trên bi ển được khoanh vùng để bảo vệ đa dạng sinh học, các tài nguyên thiên nhiên và văn hoá đi kèm, được quản lý bằng các công cụ pháp luật ho ặc các hình th ức quản lý có hiệu quả khác” (IUCN 1994) 1.2. Các tiêu chí xác định các khu bảo tồn thiên nhiên Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn đã đưa ra 6 tiêu chí xác đ ịnh ranh giới và khái niệm các khu bảo tồn thiên nhiên, nhằm triển khai hiệu quả chiến lược quản lý hệ thống các khu bảo tồn thiên nhiên Việt Nam giai đo ạn 2005-2010. Các khu bảo tồn thiên nhiên trước tiên phải có các loài động th ực v ật hoặc các loài sống ở rạn san hô, có cảnh quan địa lý có giá trị về khoa học, giáo dục và có ít nhất 1 loài động th ực vật đặc h ữu hoặc trên 5 loài đ ược ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (ngoại trừ các khu bảo tồn biển, do Sách Đỏ Việt Nam không liệt kê các loài sống ở rạn san hô).
Các khu bảo tồn phải có diện tích tối thiểu là 5.000ha nếu ở trên đ ất liền, 3.000ha nếu ở trên biển và 1.000ha nếu là đất ngập nước, có diện tích các hệ sinh thái tự nhiên có đa dạng sinh học chiếm ít nh ất 70% và t ỷ l ệ di ện tích đất nông nghiệp cùng đất thổ cư so với diện tích các khu bảo tồn thiên nhiên dưới 5%. Ngoài ra các khu bảo tồn thiên nhiên phải có điều kiện phát triển giáo dục môi trường và du lịch sinh thái mà không ảnh h ưởng đến các mục tiêu bảo tồn. Việc thành lập khu bảo tồn thiên nhiên phải do Chính ph ủ, Bộ liên quan hoặc Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố ra quyết định. 1.3. Mục đích của các khu bảo tồn thiên nhiên Các khu BTTN được xây dựng, phục hồi với các mục đích sau: - Nghiên cứu khoa học; - Bảo vệ các vùng hoang dã; - Bảo vệ sự đa dạng loài và gen; - Duy trì các lợi ích về môi trường từ thiên nhiên; - Bảo vệ các cảnh quan đặc biệt về thiên nhiên và văn hoá; - Sử dụng cho du lịch và giải trí; - Giáo dục; - Sử dụng hợp lí các tài nguyên từ các hệ sinh thái tự nhiên; - Duy trì các biểu trưng văn hoá và truyền thống Khu bảo tồn thiên nhiên là những khu được bảo vệ nghiêm ngặt, ch ỉ dành cho các hoạt động nghiên cứu khoa h ọc, đào tạo và quan tr ắc môi trường. Các khu bảo tồn thiên nhiên này cho phép gìn giữ các quần th ể c ủa các loài cũng như các quá trình của hệ sinh thái không hoặc ít bị nhiễu loạn. II. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CÁC KHU BẢO TỒN Hệ thống khu BTTN có ít nhất 5 đặc điểm sau: • Tính đại diên, toàn diện và cân bằng • Tính đầy đủ
• Tính gắn kết và bổ sung • Tính nhất quán, và • Hiệu quả, hiệu suất và công bằng trong chi phí và lợi ích. 2.1. Tính đại diện, toàn diện và cân bằng Những đặc tính này được áp dụng đặc biệt đối với đa dạng sinh h ọc của một nước tại các cấp: nguồn gen, loài, và sinh cảnh (h ệ sinh thái), và cũng áp dụng đối với các giá trị khác như cảnh quan và văn hoá. Các khu BTTN hiện tại thường không được lựa chọn căn cứ vào các giá trị về đa dạng sinh học một cách hệ thống do các khu BTTN được thành lập một cách đơn lẻ, theo từng trường hợp. Vì vậy, nhiều nước cần tiến hành các nghiên cứu xác định các kiểu sinh cảnh và đa dạng sinh học với mục đích rà soát, quy hoạch lại các khu BTTN để đảm bảo tính đại diện. 2.2. Tính đầy đủ Một loạt các vấn đề cần cân nhắc xem xét khi lựa chọn các ph ương án quy hoạch hệ thống khu BTTN quốc gia. Vị trí, diện tích và ranh gi ới c ủa các khu BTTN trong hệ thống cần được xem xét trên cơ sở các yếu tố sau: - Yêu cầu về khu vực cư trú của các loài quí, hiếm hay các loài khác; qui mô quần thể tối thiểu để duy trì sự tồn tại. - Liên kết giữa các khu BTTN (hành lang) cho phép sự di chuy ển c ủa động vật hoang dã, hay đôi khi cần có sự cô lập, tách biệt nhằm giảm thiểu truyền dịch bệnh, loài săn mồi… - Các mối quan hệ khu vực. - Mối liên kết hệ thống tự nhiên và ranh giới, ví dụ lưu vực sông (nước mặt và mước ngầm), núi lửa, các dòng hải lưu, và các hệ thống đ ịa mạo khác. - Khả năng tiếp cận hoặc không thể tiếp cận để tiến hành các hoạt động quản lý hoặc phát hiện các tác động tiềm ẩn. - Các mối đe dọa từ bên ngoài hoặc các nguy cơ thoái hoá hiện tại.
- Các hoạt động sử dụng, sở hữu tài nguyên thiên nhiên truy ền thống và bền vững. - Chi phí cho việc thành lập các khu BTTN (phổ biến nhất là tiền đất, phí đền bù hoặc chuyển nhượng, phí thiết lập các cơ chế đồng quản lý). 2.3. Tính gắn kết và bổ sung Tính gắn kết và bổ sung của hệ thống khu BTTN được phản ánh qua sự đóng góp tích cực của từng khu cho toàn hệ thống. Các khu BTTN trong hệ thống quốc gia phải là một kh ối th ống nh ất và bổ sung cho nhau. Mỗi một khu BTTN cần ph ải tăng thêm giá tr ị cho toàn h ệ thống quốc gia về mặt số lượng cũng như chất lượng. Tăng diện tích hoặc số lượng các khu BTTN ít có ý nghĩa trừ khi điều này mang l ại l ợi ích t ương xứng với các chi phí bỏ ra. 2.4. Tính nhất quán Tính nhất quán thể hiện qua mối quan hệ giữa mục tiêu quản lý c ủa khu BTTN và các hoạt động bảo tồn. Một trong những mục đích chính c ủa phân hạng quản lý các khu BTTN của IUCN là thúc đẩy xây dựng hệ th ống các khu BTTN dựa trên mục tiêu quản lý và nhấn mạnh rằng ho ạt đ ộng qu ản lý phải nhất quán với những mục tiêu này. 2.5. Hiệu quả, hiệu suất và công bằng Việc thành lập và quản lý hệ thống khu BTTN cần đảm b ảo s ự cân bằng giữa chi phí và lợi ích, và sự công bằng trong phân b ổ chi phí và l ợi ích giữa các bên có liên quan, trong đó chú trọng đảm bảo l ợi ích c ủa c ộng đ ồng dân cư địa phương và đồng bào dân tộc ít người. Hiệu suất th ể hiện ở số lượng tối thiểu các khu BTTN cần có để đảm bảo mục đích bảo tồn của toàn hệ thống quốc gia. Thành lập và quản lý các khu BTTN phải được coi là một lo ại ho ạt động kinh tế - xã hội. Khu BTTN được thành lập nhằm mục đích đem lại một số lợi ích cho xã hội và sự nghiệp bảo tồn thiên nhiên. Do vậy, hoạt động của các khu BTTN phải bảo đảm có hiệu quả, tương xứng với chi phí bỏ ra và được quản lý sao cho các tác động và lợi ích được phân bổ và chia s ẻ công bằng với các cộng đồng và các bên có liên quan.
III. PHÂN LOẠI VÀ PHÂN BỐ CÁC KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN 3.1. Phân loại các khu bảo tồn: - Theo Luật Đa dạng sinh học 2008 của Việt Nam, khu bảo tồn thiên nhiên bao gồm các loại hình: * Vườn quốc gia; * Khu dự trữ thiên nhiên; * Khu bảo tồn loài - sinh cảnh; * Khu bảo vệ cảnh quan; - Hệ thống phân hạng khu BTTN quốc tế của IUCN hiện hành được công b ố năm 1994, trên cơ sở cập nhật Hệ thống phân hạng. Hệ th ống phân h ạng 1994 có tất cả 6 phân hạng. Năm phân hạng đầu tiên ch ủ yếu dựa trên các phân hạng (I-V) của hệ thống phân hạng 1978. Phân hạng VI tập hợp các ý tưởng của các phân hạng VI, VII và VIII của hệ thống phân hạng 1978: • Khu dự trữ thiên nhiên nghiêm ngặt/Khu bảo vệ hoang dã (Strict Nature Reserve/ Wildeness Area): • Khu dự trữ thiên nhiên (Strict Nature Reserve) • Khu bảo vệ hoang dã ( Wildeness Area) • Vườn Quốc Gia (National Park) • Khu bảo tồn thắng cảnh tự nhiên (National Monument/Natural Landmark) • Khu bảo tồn loài/Sinh cảnh (Habitat/Species Management Area) • Khu bảo tồn cảnh quan đất liền/biển (Protected Landscape/Seascape) • Khu bảo tồn kết hợp sử dụng bền vững tài nguyên (Managed Resource Protected Area) Việc xắp xếp một khu BTTN vào một phân hạng nh ất định c ần căn c ứ vào mục tiêu quản lý chủ đạo của khu BTTN đó. Mối quan h ệ gi ữa các m ục tiêu quản lý và các phân hạng thể hiện tại bảng sau: Bảng: Mối quan hệ giữa mục tiêu quản lý và các phân hạng khu BTTN
- Các loại hình khu bảo tồn thiên nhiên khác: Các khu RAMSAR và Công viên ASEAN, đây không phải là những phân hạng khu BTTN mà là những danh hiệu khu vực và quốc t ế. Vì v ậy h ệ thống phân hạng 1994 của IUCN không bao gồm những khu này. Tuy nhiên những khu này được ghi nhận trong Danh sách của Liên hợp quốc và các ấn phẩm phù hợp khác của IUCN. 3.2. Phân bố các khu bảo tồn Ở Việt Nam, vườn quốc gia Cúc Phương là khu bảo t ồn thiên nhiên đầu tiên được thành lập vào năm 1962. Đến năm 2008, hệ thống khu bảo tồn thiên nhiên của Việt Nam gồm 164 khu rừng đặc dụng (bao gồm 30 Vườn quốc gia, 69 khu dự trữ thiên nhiên, 45 khu bảo vệ cảnh quan, 20 khu nghiên cứu thực nghiệm khoa học) và 03 khu bảo tồn biển chứa đựng các hệ sinh thái, cảnh quan đ ặc tr ưng v ới giá trị đa dạng sinh học tiêu biểu cho hệ sinh thái trên cạn, đ ất ng ập n ước và trên biển. Đến năm 2009, Việt Nam đã có 8 khu dự trữ sinh quy ển th ế gi ới đ ược UNESCO công nhận, có 2 khu Di sản thiên nhiên thế gi ới là V ịnh H ạ Long và Khu Phong Nha – Kẻ Bàng, có 2 khu RAMSAR, đó là khu Xuân Thu ỷ (t ỉnh Nam Định) và khu Bầu Sấu thuộc Vườn quốc gia Cát Tiên. Bảng: Danh sách các khu bảo tồn quốc gia của Việt Nam (tính đến tháng 12 năm 2002) Diện tích Tên gọi Vị trí Năm công bố TT (ha)
I. Vườn quốc gia 851,361 1 Hoàng Liên-Sa Pa Lào Cai 2002 29,845 Ba Bể Bắc Kạn 2 1992 7,610 Bái Tử Long Quảng Ninh 3 2001 15,738 Xuân Sơn Phú Thọ 4 2002 15,048 Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Tam Đảo* 5 1996 36,883 Tuyên Quang 6 Ba Vì* Hà Tây 1991 6,786 Hải Phòng 7 Cát Bà* 1991 15,200 Ninh Bình, Thanh Hoá, Hoà Cúc Phương* 8 1988 22,200 Bình Xuân Thuỷ Nam Định 9 2002 7,680 10 Bến En* Thanh Hoá 1992 16,634 Nghệ An 11 Pù Mát 2001 91,113 12 Vũ Quang Hà Tĩnh 1993 55,950 Phong Nha Kẻ Quảng Bình 13 2001 86,200 Bàng 14 Bạch Mã* Thừa Thiên-Huế 1991 22,031 15 Chư Mom Rây Kon Tum 1995 48,658 16 Kon Ka Kinh Gia Lai 2002 41,710 Đắc Lắk 17 Yok Đôn* 2002 115,545 18 Chư Yang Sin Đắc Lắk 1994 54,227 Đồng Nai, Lâm Đồng, Bình 19 Cát Tiên 1992 66,000 Phước 20 Bù Gia Mập Bình Phước 2002 26,032 21 Côn Đảo Bà Rịa Vũng Tàu 1993 5,998 22 Lò Gò Sa Mát Tây Ninh 2002 16,754
Đồng Tháp 23 Tràm Chim 2001 7,588 24 U Minh Thượng Kiên Giang 2001 8,509 25 Phú Quốc Kiên Giang 2001 31,422 * Do Cụ Kiểm lâm- Bộ NN&PTNT quản lý II. Khu bảo tồn thiên Tổng cộng 1,351,106 nhiên II a. Khu bảo tồn Tổng phụ 1,259,353 thiên nhiên Mường Nhé 1 Lai Châu 1996 182,000 Sơn La 2 Nâm Dôn 194/CT-1986 18,000 Sốp Cộp Sơn La 3 194/CT-1986 27,886 Sơn La 4 Xuân Nha 1990 38,069 254/UBND 5 Phu Canh Hoà Bình 5,647 HSB 6 Pà Cò-Hang Kia Hoà Bình 194/CT-1986 7,091 Thượng Tiến 7 Hoà Bình 194/CT-1986 7,308 Bắc Mê 8 Hà Giang 1994 27,800 9 Du Gìa Hà Giang 1994 24,293 10 Phong Quang Hà Giang 194/CT-1986 18,397 11 Tây Côn Lĩnh Hà Giang 1995 40,344 12 Cham Chu Tuyên Quang 2001 58,187 13 Núi Pia Oắc Cao Bằng 194/CT-1986 10,000 Cao Bằng 14 Trùng Khánh 194/CT-1986 3,000 15 Kim Hỷ Bắc Kạn 1997 18,555 16 Hữu Liên Lạng Sơn 1992 10,640 17 Khe Rỗ Bắc Giang 1995 5,675
18 Tây Yên Tử Bắc Giang 2002 16,466 19 Kỳ Thượng Quảng Ninh 1994 17,640 20 Yên Tử Quảng Ninh 1995 3,040 21 Hòn Mê Thanh Hoá 194/CT-1986 500 22 Pù Hu Thanh Hoá 35,089 23 Pù Luông Thanh Hoá 17,662 24 Xuân Liên Thanh Hoá 1999 23,610 25 Pù Hoạt Nghệ An 1999 67,934 26 Pù Huống Nghệ An 1995 50,075 27 Kẻ Gỗ Hà Tĩnh 1995 24,801 Quảng Trị 28 Đakrông 2000 40,526 29 Phong Điền Thừa Thiên-Huế 2000 41,548 Quảng Nam 30 Cù Lao Chàm 1994 1,535 Quảng Nam 31 Sông Thanh 2001 93,249 Đà Nẵng 32 Bà Nà- Núi Chúa 2001 8,838 33 Bán đảo Sơn Trà Đà Nẵng 1992 4,370 34 Krông Trai Phú Yên 1990 22,290 Ngọc Linh Kon 35 Kon Tum 1993 41,424 Tum 36 Kon Cha Răng Gia Lai 1986 24,000 Đắk Lắk 37 Easo 1999 22,000 Đắk Lắk 38 Nam Ca 1991 24,555 Đắk Lắk 39 Nam Nung 1995 10,849 Đắk Lắk 40 Tà Đùng 18,893 Lâm Đồng 41 Bidoup-Núi Bà 1993 72,573 42 Núi Đại Bình Lâm Đồng 194/CT-1986 5,000
Bình Thuận 43 Núi Êng 2001 25,468 Bình Thuận 44 Tà Kou 1988 17,823 45 Phước Bình Ninh Thuận 2002 7,400 Bình Châu-Phước Bà Rịa Vũng Tàu 46 194/CT-1986 11,293 Bửu 47 Thạch Phú Bến Tre 1998 4,510 48 Núi Cấm An Giang 194/CT-1986 1,500 II b. Khu bảo tồn loài/sinh 91,753 cảnh 1 Na Hang Tuyên Quang 1994 41,930 Mỏ Rẹ-Bắc Sơn Lạng Sơn 2 41/TTg-1977 2,416 Tiền Hải 3 Thái Bình 1995 12,500 4 Vân Long Ninh Bình 2001 3,500 5 Tam Quy Thanh Hoá 194/CT-1986 500 Trấp Ksơ Đắk Lắk 6 1994 100 EaRai Đắk Lắk 7 1994 50 Rừng khô Núi Ninh Thuận 8 1994 16,775 Chúa Sân chim Bạc Liêu Bạc Liêu 9 1997 127 10 Lung Ngọc Hoàng Cần Thơ 2000 6,000 11 Đất Mũi- Bãi Bồi Cà Mau 1992 4,461 12 Vồ Dơi Cà Mau 3,394 III. Khu di tích Văn hoá- Lịch sử- Môi Tổng cộng 187,668 trường Mường Phăng 1 Lai Châu 1995 1,000 Đảo hồ sông Đà 2 Hoà Bình 194/CT-1986 3,000 3 Kim Bình Tuyên Quang 1994 1,937
4 Tân Trào Tuyên Quang 1992 6,633 Pắc Bó Cao Bằng 5 41/TTg-1977 2,784 Các đảo Thác Bà 6 Yên Bái 194/CT-1986 5,000 Ải Chi Lăng Lạng Sơn 7 194/CT-1987 1,000 Hang Phượng 3211/QĐVH 8 Thái Nguyên 6,000 Hoàng -BVH-1991 Hồ Núi Cốc 9 Thái Nguyên 194/CT-1986 6,000 10 Hồ Cấm Sơn Bắc Giang 194/CT-1986 15,000 11 Yên Thế Bắc Giang 1993 1,883 Quảng Ninh 12 Bãi Cháy 194/CT-1986 562 Các đảo vịnh Hạ Quảng Ninh 13 194/CT-1986 1,000 Long 14 Đền Hùng Phú Thọ 1994 285 15 Hương Sơn Hà Tây 1993 4,355 Côn Sơn Kiếp Hải Dương 16 1992 1,477 B ạc 17 Đồ Sơn Hải Phòng 1997 267 18 Hoa Lư Ninh Bình 1995 5,624 19 Đền Bà Triệu Thanh Hoá 194/CT-1986 300 20 Lam Sơn Thanh Hoá 194/CT-1986 300 21 Ngọc Trạo Thanh Hoá 194/CT-1986 300 Nghệ An 22 Núi Chung 1989 600 23 Vực Mấu Nghệ An 1999 24,842 24 Bắc Hải Vân Thừa Thiên-Huế 1994 14,547 25 Ngũ Hành Sơn Quảng Nam 194/CT-1986 400 Quảng Nam 26 Núi Thành 194/CT-1986 1,500
27 Nam Hải Vân Đà Nẵng 1992 10,850 28 Ba Tơ Bình Định 194/CT-1986 500 2009/QĐVH 29 Ghềnh Răng Bình Định 2,616 -1991 30 Đèo Cả- Hòn Nưa Phú Yên 194/CT-1986 8,876 31 Hồ Lắk Đắk Lắk 194/CT-1986 12,744 Rừng thông Đà Lâm Đồng 32 1993 32,051 Lạt 33 Chiến khu Bời Lời Tây Ninh 194/CT-1986 2,000 34 Dương Minh Châu Tây Ninh 194/CT-1986 5,000 35 Núi Bà Đen Tây Ninh 194/CT-1986 2,000 Phước Long 36 Núi Bà Rá 194/CT-1986 940 37 Hòn Chông Kiên Giang 194/CT-1986 3,495 Nguồn: Cục Kiểm lâm, tháng 12 năm 2002 Rừng đặc dụng 25 Vườn quốc gia 851,361 60 Khu bảo tồn thiên nhiên 1,351,106 37 Khu Văn hoá-Lịch sử-Môi trường 187,668 122 Rừng đặc dụng 2,390,135 Phần trăm diện tích quốc gia 7.4% Đất ngập nước (Ramsar) TT. Tên gọi Vị trí Diện tích Năm thành lập Xuân Thuỷ Nam Định, Thái 1 12,000 1995 Bình Ghi chú: Khu này bao gồm cả diện tích ngoài khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Thuỷ (phần nằm trong huyện Giao Thuỷ tỉnh Nam Định). Khu đ ất ng ập nước Ramsar nằm trên diện tích hai huyện Tiền Hải (tỉnh Thái Bình) và huyện Giao Thuỷ (tỉnh Nam Định). Diện tích nêu ra ở đây trích dẫn từ trang Web Ramsar (www.ramsar. org/profiles_vietnam.htm). Các khu bảo tồn biển Khu bảo tồn biển Hòn Mun (tỉnh Khánh Hoà) là khu bảo tồn bi ển thí đi ểm “trình diễn” bắt đầu hoạt động từ tháng 6 năm 2001. Khu bảo tồn biển Hòn
Mun có diện tích 105,000 ha. Tính đến năm 2010 đã có 5 khu bảo t ồn bi ển: Vịnh Nha Trang, Cù Lao Cham, Phú Quôc, Côn Co, Núi Chúa. Theo Quy hoach ̀ ́ ̀ ̉ ̣ hệ thống khu bảo tồn biển Việt Nam đến năm 2015 sẽ thanh lâp h ệ th ống ̀ ̣ gồm 16 KBTB. Di sản thế giới Tên gọi Vị trí Diện tích Năm công nhận TT. Vịnh Hạ Long Quảng Ninh 1 43,400 1994 Phố cổ Hội An Quảng Nam 2 -- 1999 Cụm di tích Huế Thừa 3 Thiên- -- 1993 Huế Thánh địa Mỹ Sơn Quảng Nam 4 -- 1999 Phong Nha - Kẻ Quảng Bình 5 - 2003 Bàng Ghi chú: Vịnh Hạ Long và Phong Nha - Kẻ Bàng hiện là hai khu di s ản “thiên nhiên” thế giới của Việt Nam. Di sản vịnh Hạ Long được công nh ận lần th ứ 2 năm 2000, không bao gồm vườn quốc gia Cát Bà hay bất kỳ một diện tích nào thuộc địa phận Hải Phòng. Di sản văn hoá phi vật th ể 'Nhã nh ạc cung đình Huế' được công nhận năm 2003. Khu dự trữ sinh quyển TT. Tên gọi Vị trí Diện tích Năm thành lập Cần Giờ Thành phố Hồ Chí 71 370 1 2000 Minh Đồng Nai, Lâm Đồng, 728 756 2 Cát Tiên 2001 Bình Phước, Đac Lak Thành phố Hải Phòng 3 Cát Bà 26 241 2004 Đồng bằng sông Thái Bình, Nam Định 4 105 557 2004 Hồng
Bản đồ sử dụng đất và các khu bảo tồn
IV. HIỆN TRẠNG CÁC KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN Ở VIỆT NAM 4.1. Tình hình quản lý các khu bảo tồn thiên nhiên 4.1.1. Các chiến lược và các kế hoạch quốc gia về QLMT Việc thành lập và quản lý các khu bảo tồn là hành động chính đ ược xác định trong Kế hoạch hành động đa dạng sinh học (BAP) năm 1995. Đánh giá kế hoạch hành động đa dạng sinh học được tiến hành năm 1998 cho th ấy: Đã có những tiến bộ đáng kể trong việc thực hiện các biện pháp đề xuất. chi ến lược phát triển kinh tế-xã hội 2001-2010 của Chính phủ Việt Nam ch ủ trương kết hợp phát triển KTXH với bảo vệ và cải thiện môi trường. Trong phương hướng và nhiệm vụ của kế hoạch phát triển KTXH thời kỳ 2001- 2005 có nhấn mạnh đến các dự án nhằm khôi phục và BVMT; xây dựng các VQG và các KBTTN, phủ xanh đất trống đồi trọc, bảo tồn đa dạng sinh h ọc, bảo tồn nguồn gen và xây dựng các cơ sở BVMT. Việc thành lập và quản lý các khu bảo tồn là hành đ ộng chính đ ược xác định trong Kế hoạch hành động đa dạng sinh học (BAP) năm 1995. Đánh giá việc thực hiện kế hoạch hành động đa dạng sinh h ọc được ti ến hành đ ến năm 1998 cho thấy rằng đã có những tiến bộ đáng kể trong việc thực hiện các biện pháp đã đề xuất. Cần phải xác định các vấn đề ưu tiên để tăng cường thực hiện Kế hoạch hành động đa dạng sinh học , kể cả xây dựng chiến lược tổng thể cho hệ thống các khu bảo tồn quốc gia, hoàn chỉnh hệ thống phân loại các khu bảo tồn, làm rõ trách nhi ệm cho các khu b ảo t ồn ven biển và trên biển, soạn thảo các kế hoạch quản lý cho các khu bảo tồn mới và xây dựng phơng pháp luận và các cách tiếp cận để quản lý các vùng đệm. 4.1.2. Cơ cấu quản lý tài nguyên thiên nhiên Ở Việt Nam, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do nhà nước quản lý. Hiện nay, nhà nước tiến hành giao quyền sử dụng đất cho các tổ ch ức, hô gia đình và cá nhân sử dụng ổn định lâu dài (dưới tên thường gọi là “sổ đỏ”). Giấy xác nhận quyền sử dụng đất có giá trị lâu nhất trong vòng 20 năm đ ối v ới s ản xuất nông nghiệp và 50 năm đối với đất lâm nghiệp. Quá trình giao đất , nh ất là giao đất lâm nghiệp tiến triển chậm.
Đối với đất lâm nghiệp, luật bảo vệ và phát triển rừng (1991) phân đất rừng thành 3 loại rừng để quản lý: rừng sản xuất, rừng phòng hộ và rừng đặc dụng. Phần lớn đất rừng sản xuất do các lâm trường quốc doanh qu ản lý. Năm 1997, chính phủ đã cấm các hoạt động khai thác gỗ của ph ấn l ớn các lâm trường quốc doanh (đóng cửa rừng) và nhấn mạnh việc chuyển đổi từ sản xuất sang bảo vệ rừng. Về mặt hành chính, rừng phòng hộ và rừng đặc dụng do các ban quản lý kiểm soát. Trong phần lớn trường hợp, cán bộ của các ban quản lý do các c ơ quan liên quan đến lâm nghiệp trong tỉnh cử ra (chi cục kiểm lâm). Nhìn chung, các ban quản lý thường thiếu nhân lực và nguồn lực, trừ một số ban quản lý các vườn quốc gia. Quản lý tài nguyên thiên nhiên ở tất cả các mặt nước bao gồm: n ước mặn (biển), nước lợ và nước ngọt kể cả các khu vực nuôi trồng thủy sản thuộc trách nhiệm của Bộ thủy sản. 4.2. Hệ thống quản lý các khu bảo tồn Quản lý nhà nước đối với các khu bảo tồn được phân đ ịnh cho m ột s ố cơ quan nhà nước : - Bộ NN&PTNT và các tỉnh chịu trách nhiệm về rừng đặc dụng bao gồm: VQG, các KBTTN, các khu di tích lịch sử-văn hóa-môi trường, hệ thống các khu bảo biển của Việt Nam. Bảng 4.1: Các khu bảo tồn ở Việt Nam Số lượng (đến Tương đương với PL Phân loại của IUCN 12/2002) Vườn quốc gia 25 II Khu BTTN 60 I & IV Di tích văn hóa-lịch sử- 37 III môi trường Khu bảo tồn biển - - Tổng cộng 122 - Ngoài ra, tại Việt Nam mới đây hình thành một số loại hình khu b ảo v ệ khác nhằm đáp ứng các nhu cầu về bảo tồn và phát triển (Bảng 4.2). Điều
đáng lưu ý là các khu Ramsar, di sản thế giới, khu dự trữ con người và sinh quyển không được coi là các phân loại trong hệ thống khu bảo tồn của IUCN vì những khu này không đợc định rõ theo mục tiêu quản lý mà là một danh hiệu đợc công nhận cho một vùng. Việt Nam cũng tuân theo ph ương thức này nên vườn quốc gia có thể cùng lúc được coi là khu bảo tồn quốc gia và khu dự trữ con người và sinh quyển như trường hợp vườn quốc gia Cát Tiên. Bộ Tài nguyên và Môi trường (Tổng cục môi trường) chịu trách nhiệm về các vùng đất ngập nước – các khu Ramsar, các khu đất ngập nước đề xuất và các khu bảo tồn con người và sinh quyển. Các khu di sản thế giới UNESCO nằm dưới quyền quản lý của Bộ Văn hóa và thông tin và các tỉnh có liên quan Bảng 4.2: Các loại khu khác được bảo vệ ở Việt Nam Số lượng (đến Tương đương với PL Tên gọi của IUCN 12/2002) Khu đất ngập nước 1 - (Ramsar) Khu di sản thế giới 4 - Khu dự trữ con người và 2 - sinh quyển 4.2.1. Các khu bảo tồn- rừng đặc dụng Phần lớn các khu bảo tồn ở VN là rừng đặc dụng bao g ồm ch ủ y ếu là các khu rừng trên đất liền và một số ít khu đất ngập nước và biển. Nguồn gốc của hệ thống rừng đặc dụng bắt đầu từ năm 1960, khi Ch ủ tịch Hồ Chí Minh ra Sắc lệnh số 18/LCT: “Luật tổ chức Hội đồng Chính ph ủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà”. Sắc lệnh này bao gồm cả đề xuất thành lập Tổng cục Lâm nghiệp. Năm 1962, theo đề nghị của Tổng c ục Lâm nghiệp, Chính phủ đã quyết định thành lập rừng cấm Cúc Phương (hiện nay là vườn quốc gia Cúc Phương), khu bảo tồn đầu tiên của Việt Nam. Sau khi thống nhất đất nước vào năm 1975, Tổng cục Lâm nghiệp đã chú ý tập trung vào việc xác định và khảo sát các khu rừng có tiềm năng để bảo vệ trên cả nước và một loạt các khu bảo tồn mới đã đ ược thành lập.
Ngày 9 tháng 8 năm 1986, Chủ tịch Hội đồng Bộ tr ởng đã ra Quyết định số 194/CT cho phép thành lập thêm 73 khu rừng đặc dụng trên cả n ớc với tổng diện tích là 769.512 ha. Hệ thống rừng đặc dụng đ ợc thành lập theo Quyết định số 194/CT bao gồm các khu bảo tồn đại diện cho t ất c ả các vùng đ ịa lý- sinh học, vĩ độ và khí hậu khác nhau của Việt Nam. Năm 1994, Việt Nam phê chuẩn Công ước đa dạng sinh học. Để hoàn thành nghĩa vụ theo Công ước này Việt Nam đã xây dựng Kế hoạch hành động đa dạng sinh học, trong đó đề nghị tăng cường hệ thống rừng đặc dụng. Cuối những năm 90, hưởng ứng khuyến cáo này, Chính phủ Việt Nam và Bộ NN&PTNT đã xây dựng chính sách mở rộng hệ thống rừng đặc dụng lên 2 triệu ha. Năm 1997, Cục Kiểm lâm thuộc Bộ NN&PTNT đề xuất danh sách 94 khu rừng đặc dụng sẽ được thành lập đến năm 2010 bao gồm 12 vườn quốc gia, 64 khu dự trữ thiên nhiên và 18 khu bảo tồn cảnh quan. 4.2.2. Đất ngập nước Đất ngập nước vẫn chưa được chính thức công nhận ở Việt Nam nh ư một loại hình sử dụng đất riêng biệt hay một phân loại để quản lý bảo tồn. Bằng việc thông qua Công ước đa dạng sinh học và Công ước Ramsar v ề đ ất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế, Chính phủ đã cam kết thành lập một mạng lưới các khu bảo tồn đất ngập nước. Kế hoạch hành động đa dạng sinh học bao gồm cả 61 khu đất ngập nước quan trọng. Mới đây, 68 khu đ ất ng ập nước có tầm quan trọng quốc gia đã được xác định trong đó có một số khu nằm trong hệ thống rừng đặc dụng. Hiện tại, cơ cấu cơ quan quản lý đất ngập nước có tầm quan trọng quốc gia do Tổng cục môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề xuất vẫn chưa được phê duyệt. Vẫn chưa rõ là các khu này có đợc kết hợp vào hệ thống rừng đặc dụng hay hệ thống các khu bảo tồn biển hay là một h ệ th ống khu bảo tồn đất ngập nước riêng biệt sẽ được thành lập trong tương lai. Bản dự thảo chiến lược quốc gia về đất ngập nước đã được soạn thảo, nhng trong mấy năm qua, tiến trình để thông qua chiến lược này không có những tiến bộ đáng kể. 4.2.3. Các khu bảo tồn biển Hiện nay chưa có khung thể chế hay pháp lý cho các khu bảo tồn biển