BÀI 1
CH NGHĨA DUY V T KHOA H CỦ Ậ Ọ
I. V T CH TẬ Ấ
1. B n ch t c a thả ấ ủ ế
gi iớ
a. Quan đi m duy tâmể
v b n ch t th gi iề ả ấ ế ớ
Th gi i xung quanh ta có vô vàn các s v t và hi nế ớ ự ậ ệ
t ng phong phú, đa d ng. Nh ng dù có phong phú vàượ ạ ư
đa d ng đ n đâu chăng n a, chúng cũng ch thu c m tạ ế ữ ỉ ộ ộ
trong hai lĩnh v c: v t ch t hay ý th c.ự ậ ấ ứ
V y, b n ch t c a th gi i là gì? Là v t ch t hay ýậ ả ấ ủ ế ớ ậ ấ
th c? Tr l i v n đ này có nhi u quan đi m khácứ ả ờ ấ ề ề ể
nhau, nh ng khái quát l i ch có hai quan đi m c b nư ạ ỉ ể ơ ả
trái ng c nhau: ượ duy v t ho c duy tâm.ậ ặ
- Quan đi m duy tâm ểcho r ng: ằb n ch t th gi i là ýả ấ ế ớ
th cứ
+ Ý th c là cái có tr c, v t ch t là cái có sau, ý th cứ ướ ậ ấ ứ
quy t đ nh v t ch t.ế ị ậ ấ
+ Ý th c là c s , ngu n g c cho s ra đ i, t n t i,ứ ơ ở ồ ố ự ờ ồ ạ
v n đ ng và phát tri n c a các s v t và hi n t ngậ ộ ể ủ ự ậ ệ ượ
trong th gi i.ế ớ
- CNDT có hai lo i:ạ
+ CNDT khách quan: cho r ng, ý th c, tinh th n nóiằ ứ ầ
chung nh “ý ni m”, “ý ni m tuy t đ i”, “tinh th nư ệ ệ ệ ố ầ
th gi i” là cái có tr c, t n t i khách quan bên ngoàiế ớ ướ ồ ạ
con ng i. Tiêu bi u cho quan ni m này là Platon, He-ườ ể ệ
ghen…
+ CNDT ch quanủ: cho r ng, ý th c, c m giác c a conằ ứ ả ủ
ng i là c s quy t đ nh s t n t i c a các s v t vàườ ơ ở ế ị ự ồ ạ ủ ự ậ
1
b. Quan đi m duy v tể ậ
v b n ch t th gi iề ả ấ ế ớ
2. Ph m trù v t ch tạ ậ ấ
hi n t ng trong th gi i. H cho r ng “ệ ượ ế ớ ọ ằ s v t ch làự ậ ỉ
s t ng h p c a c m giác”, “xoá b c m giác là xoáự ổ ợ ủ ả ỏ ả
b s v t”. ỏ ự ậ Tiêu bi u cho quan ni m này là Bec-co-lyể ệ
và Hi-um – hai nhà tri t h c ng i Anh th k XVIII.ế ọ ườ ế ỷ
- Quan đi m duy v t v th gi i kh ng đ nh r ng:ể ậ ề ế ớ ẳ ị ằ
b n ch t c a th gi i là v t ch t.ả ấ ủ ế ớ ậ ấ Ngoài th gi i v tế ớ ậ
ch t ra, không có th gi i nào khác. Các s v t, hi nấ ế ớ ự ậ ệ
t ng ch là bi u hi n c th c a nh ng d ng khácượ ỉ ể ệ ụ ể ủ ữ ạ
nhau c a th gi i v t ch t mà thôi.ủ ế ớ ậ ấ
- Trong m i quan h gi a v t ch t và ý th c thì v tố ệ ữ ậ ấ ứ ậ
ch t là cái có tr c, ý th c là cái có sau. V t ch tấ ướ ứ ậ ấ
quy t đ nh ý th c, ý th c ch là s ph n ánh v t ch tế ị ứ ứ ỉ ự ả ậ ấ
vào trong đ u óc con ng i.ầ ườ
- Quan đi m duy v t kh ng đ nh ể ậ ẳ ị b n ch t c a thả ấ ủ ế
gi i là v t ch t t n t i khách quanớ ậ ấ ồ ạ là quan đi m đúngể
đ n, khoa h c. Nó đem l i ni m tin và s c m nh c aắ ọ ạ ề ứ ạ ủ
mình trong vi c nh n th c và c i t o th gi i.ệ ậ ứ ả ạ ế ớ
- * Quan ni m c a các nhà tri t h c duy v t tr cệ ủ ế ọ ậ ướ
Mác
Trong các h c thuy t h c tr c Mác có nhi u quanọ ế ọ ướ ề
đi m khác nhau v ph m trù này… ể ề ạ
- Các nhà duy v t c đ i quan ni m v t ch t mangậ ổ ạ ệ ậ ấ
tính tr c quan c m tính và vì th h đã đ ng nh t v tự ả ế ọ ồ ấ ậ
ch t v i nh ng v t th c th , coi đó là c s đ uấ ớ ữ ậ ể ụ ể ơ ở ầ
tiên c a s t n t i ho c các nhà tri t h c và khoa h củ ự ồ ạ ặ ế ọ ọ
t nhiên, do không hi u phép bi n ch ng duy v t đãự ể ệ ứ ậ
đ ng nh t v t ch t v i nguyên t ho c v t ch t v iồ ấ ậ ấ ớ ử ặ ậ ấ ớ
2
kh i l ng m t thu c tính ph bi n c a các v t ch t.ố ượ ộ ộ ổ ế ủ ậ ấ
* Ph m trù v t ch t c a ch nghĩa Mác – Lêninạ ậ ấ ủ ủ
- V t ch t là m t ph m trù tri t h c dùng đ ch th cậ ấ ộ ạ ế ọ ể ỉ ự
t i khách quan đ c đem l i cho con ng i trong c mạ ượ ạ ườ ả
giác, đ c c m giác c a chúng ta chép l i, ch p l i,ượ ả ủ ạ ụ ạ
ph n ánh và t n t i không l thu c vào c m giác.ả ồ ạ ệ ộ ả
- V t ch t là m t ph m trù tri t h c: khi đ nh nghĩaậ ấ ộ ạ ế ọ ị
v t ch t, Lênin đòi h i c n ph i phân bi t v t ch tậ ấ ỏ ầ ả ệ ậ ấ
v i tính cách là m t ph m trù tri t h c v i các kháiớ ộ ạ ế ọ ớ
ni m c a KHTN v các đ i t ng, s v t c th ệ ủ ề ố ượ ự ậ ụ ể ở
các trình đ k t c u và t ch c khác nhau và các thu cộ ế ấ ổ ứ ộ
tính khác nhau t ng ng c a chúng. V t ch t đâyươ ứ ủ ậ ấ ở
đ c hi u v i nghĩa là m t ph m trù r ng nh t trongượ ể ớ ộ ạ ộ ấ
h th ng các ph mtrù. ệ ố ạ
- Trong đ nh nghĩa, chúng ta cũng nh n th y có haiị ậ ấ
m t c a m t thu c tính mà Lênin g i là “đ c tính” duyặ ủ ộ ộ ọ ặ
nh t c a v t ch t, chúng ta có th hi u đó chính là: ấ ủ ậ ấ ể ể
+ V t ch t là ậ ấ “th c t i khách quan đ c đem l i choự ạ ượ ạ
con ng i trong c m giác… và t n t i không l thu cườ ả ồ ạ ệ ộ
vào c m giác”.ả Nh v y, chúng ta hi u v t ch t làư ậ ể ậ ấ
th c t i khách quan, là t t c nh ng gì t n t i bênự ạ ấ ả ữ ồ ạ
ngoài và không l thu c vào c m giác, ý th c c a conệ ộ ả ứ ủ
ng i. T t c nh ng gì t n t i bên ngoài và đ c l pườ ấ ả ữ ồ ạ ộ ậ
v i ý th c, v i c m giác, và đem l i cho chúng ta trongớ ứ ớ ả ạ
c m giác, trong ý th c đ u là v t ch t. Thu c tính nàyả ứ ề ậ ấ ộ
đã th hi n l p tr ng c a CNDV: v t ch t có tr c,ể ệ ậ ườ ủ ậ ấ ướ
ý th c có sau, v t ch t là ngu n g c khách quan c a ýứ ậ ấ ồ ố ủ
th c; c m giác, ý th c con ng i là s ph n ánh hi nứ ả ứ ườ ự ả ệ
th c khách quan. ự
3
+ Th c t i khách quan này con ng i có th nh nự ạ ườ ể ậ
th c đ c.ứ ượ
Tóm l i: Đ nh nghĩa v t ch t c a Lênin đã baoạ ị ậ ấ ủ
quát c hai m t c a v n đ c b n c a tri tả ặ ủ ấ ề ơ ả ủ ế
h c trên l p tr ng c a CNDV bi n ch ng.ọ ậ ườ ủ ệ ứ
Đây là đ nh nghĩa đ y đ nh t, toàn di n nh t,ị ầ ủ ấ ệ ấ
sâu s c nh t và r ng nh t v v t ch t.ắ ấ ộ ấ ề ậ ấ
- Ý nghĩa c a quan ni m v vât ch t c a Lênin:ủ ệ ề ấ ủ
+ Đ nh nghĩa đ a l i ị ư ạ th gi i quan duy v t bi nế ớ ậ ệ
ch ngứ khi gi i quy t v n đ c b n c a tri t h c. ả ế ấ ề ơ ả ủ ế ọ
. V m t th nh t, đ nh nghĩa kh ng đ nh v t ch t cóề ặ ứ ấ ị ẳ ị ậ ấ
tr c, ý th c có sau; v t ch t là ngu n g c khách quanướ ứ ậ ấ ồ ố
c a c m giác, c a ý th c (kh c ph c đ c quan đi mủ ả ủ ứ ắ ụ ượ ể
v v t ch t c a ch nghĩa duy v t c và c n đ i). ề ậ ấ ủ ủ ậ ổ ậ ạ
. V m t th hai, đ nh nghĩa kh ng đ nh ý th c conề ặ ứ ị ẳ ị ứ
ng i có kh năng nh n th c đ c th gi i v t ch tườ ả ậ ứ ượ ế ớ ậ ấ
(ch ng l i thuy t không th bi t và hoài nghi lu n).ố ạ ế ể ế ậ
Th gi i quan duy v t bi n ch ng xác đ nh đ c v tế ớ ậ ệ ứ ị ượ ậ
ch t và m i quan h c a nó v i ý th c trong lĩnh v cấ ố ệ ủ ớ ứ ự
xã h i; đó là t n t i xã h i quy đ nh ý th c xã h i,ộ ồ ạ ộ ị ứ ộ
kinh t quy đ nh chính tr ...t o c s lý lu n cho cácế ị ị ạ ơ ở ậ
nhà khoa h c t nhiên, đ c bi t là các nhà v t lý v ngọ ự ặ ệ ậ ữ
tâm nghiên c u th gi i v t ch t.ứ ế ớ ậ ấ
+ Th a nh n kh năng nh n th c đ c th gi i c aừ ậ ả ậ ứ ượ ế ớ ủ
con ng i.ườ
+ Đ nh nghĩa đã m r ng khái ni m v t ch t không chị ở ộ ệ ậ ấ ỉ
d i d ng t nhiên (đ t, n c, không khí, l a…) màướ ạ ự ấ ướ ử
c d i d ng xã h i (t n t i xã h i, l c l ng s nả ướ ạ ộ ồ ạ ộ ự ượ ả
xu t, quan h s n xu t…). T đó th hi n s th ngấ ệ ả ấ ừ ể ệ ự ố
4
3. V n đ ng c a v tậ ộ ủ ậ
ch tấ
a. Đ nh nghĩa v n đ ngị ậ ộ
b. Ngu n g c c aồ ố ủ
v n đ ngậ ộ
nh t gi a ch nghĩa duy v t bi n ch ng v i ch nghĩaấ ữ ủ ậ ệ ứ ớ ủ
duy v t l ch s , bao quát c đ i s ng t nhiên và xãậ ị ử ả ờ ố ự
hoi.
+ Đ nh nghĩa đã trang b th gi i quan, ph ng phápị ị ế ớ ươ
lu n khoa h c, m đ ng cho các khoa h c c thậ ọ ở ườ ọ ụ ể
phát tri nể, đem đ n ni m tin cho con ng i trong vi cế ề ườ ệ
nh n th c th gi i và c i t o th gi i.ậ ứ ế ớ ả ạ ế ớ
- V n đ ng theo nghĩa gi n đ n, đó là s di chuy n vậ ộ ả ơ ự ể ị
trí trong không gian.
- V n đ ng hi u theo nghĩa đ y đ , nh Ăngghen chậ ộ ể ầ ủ ư ỉ
ra, "v n đ ng là m t ph ng th c t n t i c a v tậ ộ ộ ươ ứ ồ ạ ủ ậ
ch t bao g m t t c m i s thay đ i và m i quá trìnhấ ồ ấ ả ọ ự ổ ọ
di n ra trong vũ tr , k t s thay đ i v trí đ n gi nễ ụ ể ừ ự ổ ị ơ ả
cho đ n t duyế ư ”.
- Đ nh nghĩa ch ra nh ng n i dung:ị ỉ ữ ộ
+ V n đ ng "ậ ộ là m t ph ng th c t n t i c a v tộ ươ ứ ồ ạ ủ ậ
ch t"ấ. V t ch t t n t i và t n t i b ng ph ng th cậ ấ ồ ạ ồ ạ ằ ươ ứ
v n đ ng, không có v n đ ng thì v t ch t không t nậ ộ ậ ộ ậ ấ ồ
t i.ạ
+V n đ ng là m t thu c tính c h u c a v t ch tậ ộ ộ ộ ố ữ ủ ậ ấ
nên v n đ ng và v t ch t là không th tách r i nhau.ậ ọ ậ ấ ể ờ
Không đâu (xét v không gian), không khi nào (xétở ề
v th i gian) có v t ch t mà l i không có v n đ ngề ờ ậ ấ ạ ậ ộ
hay có v n đ ng mà l i không có v t ch t. S v nậ ộ ạ ậ ấ ự ậ
đ ng c a v t ch t là b t di t. ộ ủ ậ ấ ấ ệ
- Các nhà duy tâm cho v n đ ng là t th n linh,ậ ộ ừ ầ
5