Triệu chứng học bệnh của hệ
thống thân-tiết niệu
(Kỳ 10)
TS. Hà Hoàng Kiệm (Bệnh học nội khoa HVQY)
2.3.1. Thăm dò chức năng lọc máu của cầu thân:
Để thăm dò chức năng lọc máu của cầu thân, người ta đo mức lọc cầu
thân. Mức lọc cầu thân là số mililít dịch lọc (nước tiểu đầu) được cầu thân lọc
trong 1 phút. Trong thực tế, không thể đo trực tiếp mức lọc cầu thân được nên
người ta đo gián tiếp nó qua hệ số thanh thải của một số chất. Hệ số thanh thải
của một chất là số mililít huyết tương (thực tế là thể tích ảo) khi đi qua thân
trong 1 phút,
được cầu thân lọc sạch chất đó. Các chất thoả mạn các điều kiện sau đây thì
có hệ số thanh thải đúng bằng
mức lọc cầu thân, và có thể dùng để xác định mức lọc cầu thân:
. Không bị chuyển hoá trong cơ thể.
. Được lọc dễ dàng qua cầu thân.
. Không bị ống thân tái hấp thu hay bài tiết.
Inulin là chất lý tưởng nhất để đo mức lọc cầu thân. Ngoài ra, có thể
dùng maniton, natri thiosulphat. Nhưng kỹ thuật đo hệ số thanh thải các chất
này khá phức tạp nên ít được sử dụng trong lâm sàng. Trong lâm sàng, người ta
thường dùng phương pháp đo hệ số thanh thải creatinin nội sinh.
+ Cách đo hệ số thanh thải creatinin nội sinh:
- Lấy nước tiểu trong 24giờ, phải lấy thật chính xác, sau đó tính ra
thể tích nước tiểu/phút
(Vml/ph) bằng cách chia thể tích nước tiểu lấy được cho 1440phút.
- Lấy 5ml nước tiểu của mẫu nước tiểu trong 24giờ, đưa lên phòng xét
nghiệm để định lượng nồng độ creatinin.
- Lấy 2ml máu sau khi kết thúc lấy nước tiểu trong 24giờ, đưa lên
phòng xét nghiệm để định lượng nồng độ creatinin.
- Tính hệ số thanh thải creatinin theo công thức:
Ucre x V(ml/ph) 1,73
Ccre = ----------------------------- x --------
Pcre S
Trong đó:
Ccre: hệ số thanh thải creatinin nội sinh (ml/ph).
Ucre: nồng độ creatinin trong nước tiểu (đơn vị mmol/l cần đổi ra
àmol/l để cùng đơn vị với creatinin máu).
Pcre: nồng độ creatinin trong máu (àmol/l). V(ml/ph): thể tích nước
tiểu/phút (ml/ph).
1,73: là diện tích da trên cơ thể của một người châu âu chuẩn (chưa có
thông số trên người Việt Nam).
S: diện tích da của cơ thể bệnh nhân (m2).
Tính diện tích da của cơ thể bệnh nhân có thể sử dụng hai cách sau:
. Sử dụng bảng Dubois: đối chiếu chiều cao, cân nặng của bệnh nhân sẽ
cho kết quả diện tích da.
. Tính theo công thức của Haycock:
S = cân nặng0,94(kg) x chiều cao0,4(cm) x 0,024
Bình thường hệ số thanh thải creatinin nội sinh có giá trị trung bình là
120ml/ph. Khi hệ số
thanh thải creatinin nội sinh <60ml/ph là có suy thân.
+ Ước lượng hệ số thanh thải creatinin nội sinh qua nồng độ creatinin
huyết thanh:
Vì những khó khăn trong việc thu thập chính xác lượng nước tiểu trong
24giờ để tính hệ số thanh thải creatinin nội sinh, nên việc ước đoán hệ số
thanh thải creatinin nội sinh từ nồng độ creatinin huyết thanh đơn độc đã
được nhiều tác giả nghiên cứu.
Cơ sở để ước đoán hệ số thanh thải creatinin nội sinh từ nồng độ
creatinin huyết thanh là: lượng creatinin được bài xuất hàng ngày qua nước tiểu
là tương đối hằng định đối với mỗi cá nhân, do đó Ucre x V = k (Ucre: nồng
độ creatinin trong nước tiểu; V: thể tích nước tiểu/phút; k: là hằng số), thay vào
công thức tính hệ số thanh thải creatinin ta có Ccre=k/Pcre nên Ccre thay đổi
khi k/Pcre thay đổi (Ccre: hệ số thanh thải creatinin nội sinh, Pcre: nồng độ
creatinin huyết thanh); tức là Ccre thay đổi khi Pcre thay đổi.
Công thức được dùng phổ biến nhất đối với người lớn là công thức
của Cockroft và Gault
(1976):
[140-tuổi(năm)] x trọng lượng cơ thể (kg)
Ccre = ---------------------------------------------------------
72 x Pcre(mg/dl)
Đối với nữ phải nhân kết quả với 0,85 vì khối lượng cơ ở nữ thấp hơn
nam. Nếu đơn vị đo Pcre là àmol/l thì hệ số 72 ở mẫu số được thay bằng 0,814.
Cần chú ý việc sử dụng nồng độ creatinin huyết thanh đơn độc để ước
đoán hệ số thanh thải creatinin nội sinh sẽ cho kết quả cao hơn hệ số thanh thải
creatinin nội sinh thực ở bệnh nhân suy thân. Suy thân càng nặng thì chênh lệch
này càng lớn vì sự bài tiết creatinin của ống thân tăng và mất creatinin qua ruột.
Cũng cần chú ý thêm, bắt đầu từ 35 tuổi thì mức lọc cầu thân và hệ số thanh
thải creatinin nội sinh giảm dần khi tuổi tăng lên, vì số lượng nephron chức năng
của thân giảm theo
tuổi. ở người 50 tuổi thì số lượng nephron hoạt động giảm từ 1%-30%;
trong khi ở trẻ em thì nồng
độ creatinin máu tăng dần do khối lượng cơ tăng theo tuổi. Do vậy, sử
dụng công thức ước đoán trên sẽ dẫn đến đánh giá sai mức lọc cầu thân.