49
4 Ch−¬ng 4: néi dung vµ ph−¬ng ph¸p
nghiªn cøu
4.1 Néi dung nghiªn cøu
§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nghiªn cøu, ®Ò tµi tiÕn hµnh c¸c néi dung nghiªn cøu,
thö nghiÖm chÝnh nh− sau:
i. Thö nghiÖm giao ®Êt giao rõng vµ nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÝnh
s¸ch, chÕ ®é h−ëng lîi:
o KiÓm nghiÖm vµ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p giao ®Êt giao rõng cã sù tham
gia
o Nghiªn cøu t¨ng tr−ëng vµ x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p tÝnh chÕ ®é h−ëng
lîi cho ng−êi nhËn rõng.
o Tæ chøc thö nghiÖm x©y dùng 02 giao ®Êt giao rõng ë hai céng ®ång
d©n téc thiÓu sè Bahnar vµ Jrai vµ rót ra c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch, tæ
chøc, kü thuËt trong G§GR
ii. Thö nghiÖm øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong ®iÒu tra, m« t¶, ph©n tÝch vµ
hÖ thèng hãa kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng cña hai d©n téc thiÓu sè Bahnar
vµ Jrai vÒ qu¶n lý tµi nguyªn rõng th−êng xanh vµ rõng khép lµm c¬ së ph¸t
triÓn kü thuËt l©m nghiÖp
iii. Ph¸t triÓn kü thuËt l©m nghiÖp trªn c¸c tr¹ng th¸i rõng dùa vµo céng ®ång:
o KiÓm nghiÖm vµ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù
tham gia – PTD trong x¸c lËp hÖ thèng gi¶i ph¸p kü thuËt theo tr¹ng
th¸i rõng, kiÓu rõng.
o Tæ chøc khëi x−íng ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia trªn c¸c tr¹ng
th¸i rõng, ®Êt rõng ë hai kiÓu th−êng xanh vµ rõng khép. X©y dùng 02
ph−¬ng ¸n PTD ë hai céng ®ång trªn hai kiÓu rõng
iv. LËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång:
o ThiÕt kÕ vµ kiÓm nghiÖm c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tµi nguyªn ®¬n
gi¶n, lËp kÕ ho¹ch vµ tæ chøc kinh doanh rõng dùa vµo céng ®ång
o LËp 02 kÕ ho¹ch kinh doanh rõng ë hai céng ®ång d©n téc thiÓu sè
Jrai vµ Bahnar.
v. X©y dùng 03 lo¹i tµi liÖu h−íng dÉn ®Ó tæ chøc ph¸t triÓn ph−¬ng thøc qu¶n
lý rõng dùa vµo céng ®ång:
o Giao ®Êt giao rõng cã sù tham gia
50
o Ph−¬ng ph¸p ph¸t triÓn gi¶i ph¸p kü thuËt l©m nghiÖp cã sù tham gia.
o LËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.
4.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
4.2.1 Ph−¬ng ph¸p luËn tiÕp cËn vµ nghiªn cøu
Sö dông vµ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, tiÕp cËn cã sù tham gia kÕt
hîp víi øng dông c«ng nghÖ th«ng tin, tin häc vµ thèng kª to¸n häc ®Ó thö nghiÖm
vµ ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn vÒ x· héi, kü thuËt trong tiÕn tr×nh x©y dùng
m« h×nh qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång. C¸c c¸ch ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông
phèi hîp víi nhau nh»m môc ®Ých cñng cè vµ ph¸t triÓn hÖ thèng gi¶i ph¸p kü thuËt
vµ tiÕp cËn thÝch hîp ®Ó øng dông trong ®iÒu kiÖn céng ®ång d©n téc thiÓu sè.
- Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia ®−îc ¸p dông bao gåm nghiªn cøu hµnh
®éng cã sù tham gia (Participatory Action Research), ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù
tham gia (Participatory Rural Appraisal - PRA), ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham
gia (Participatory Technology Development – PTD), ®¸nh gi¸ tµi nguyªn rõng vµ
lËp kÕ ho¹ch cã sù tham gia (Participatory Inventory and Planning), nghiªn cøu
hÖ thèng kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng (Local Ecological Knowledge – LEK).
C¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn nµy ®−îc sö dông linh ho¹t, phèi hîp víi nhau, ®Æc biÖt
lµ øng dông vµ ph¸t triÓn thµnh c¸c c«ng cô thÝch hîp víi môc tiªu qu¶n lý rõng
dùa vµo céng ®ång.
- C«ng nghÖ th«ng tin ®−îc sö dông lµ phÇn mÒm WinAKT5.0 cña Trung t©m
nghiªn cøu N«ng L©m kÕt hîp ICRAF [31] ®Ó hÖ thèng ho¸, s¬ ®å ho¸ vµ t¹o c¬
së d÷ liÖu më vÒ kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng
- C«ng nghÖ tin häc vµ thèng kª to¸n häc trong l©m nghiÖp ®−îc sö dông bao gåm
c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ph−¬ng sai, m« h×nh håi quy mét ®Õn nhiÒu biÕn vµ
tuyÕn tÝnh ®Õn phi tuyÕn tÝnh ®Ó tiÕp cËn tèt nhÊt víi quy luËt sinh häc, ph¸t triÓn
rõng; c¸c phÇn mÒm thèng kª ®−îc sö dông ®Ó tiÕp cËn c¸c m« h×nh håi quy lµ
SPSS, Statgraphics, Excel. Quan ®iÓm nghiªn cøu lµ sö dông c¸c c«ng cô to¸n
häc ®Ó m« t¶ ph¶n ¶nh ®−îc c¸c quy luËt, mèi quan hÖ phøc t¹p, bÞ t¸c ®éng bëi
nhiÒu nh©n tè, sau ®ã cô thÓ ho¸, ®¬n gi¶n ho¸ thµnh c¸c c«ng cô, s¬ ®å, biÓu ®å,
b¶ng biÓu cã thÓ ¸p dông trong thùc tiÔn qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.
4.2.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ
C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ ®−îc ¸p dông vµ ph¸t triÓn øng víi tõng
néi dung nghiªn cøu ®Ó ®¹t ®−îc c¸c kÕt qu¶ vµ môc tiªu ®Æt ra:
51
Häp d©n vÒ G§GR - Lµng §ª Tar
4.2.2.1 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu giao ®Êt giao rõng vµ ph¶n håi vÒ chÝnh
s¸ch
i) TËp huÊn vµ kiÓm nghiÖm ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia trong
giao ®Êt giao rõng:
Víi môc ®Ých n©ng cao n¨ng lùc cho c¸n bé ®Þa ph−¬ng vµ ph¸t triÓn ph−¬ng
ph¸p, 02 ®ît tËp huÊn ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia trong G§GR ®· ®−îc
tiÕn hµnh trong phßng còng nh− kiÓm nghiÖm trªn hiÖn tr−êng hai lµng nghiªn cøu.
Thµnh viªn tham gia, bao gåm c¸n bé l©m nghiÖp, c¸n bé ®Þa chÝnh, l©m tr−êng, c¸n
bé khuyÕn n«ng l©m, h¹t kiÓm l©m, phßng n«ng nghiÖp ë tØnh, vµ hai huyÖn Mang
Yang vµ A Jun Pa.
ii) C¸c b−íc tiÕn hµnh G§GR, ph¸t triÓn c«ng cô tiÕp cËn PRA vµ kü
thuËt:
TiÕp cËn x©y dùng 02
ph−¬ng ¸n G§GR rõng ë hai
céng ®ång Jrai vµ B©hnar ®−îc
tiÕn hµnh theo 7 b−íc sau:
- B−íc 1: ChuÈn bÞ vµ
thèng nhÊt kÕ ho¹ch
giao ®Êt giao rõng
- B−íc 2: Thèng nhÊt
triÓn khai giao ®Êt
giao rõng ë th«n lµng
- Häp d©n lÇn 1
- B−íc 3: §¸nh gi¸
n«ng th«n cã sù tham
gia theo chñ ®Ò qu¶n lý tµi nguyªn rõng và ®Êt l©m nghiÖp
- B−íc 4: §iÒu tra quy ho¹ch rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n vµ tÝnh to¸n
tû lÖ h−ëng lîi
- B−íc 5: Thèng nhÊt c¸c ®iÓm c¬ b¶n vÒ giao ®Êt giao rõng víi céng ®ång –
Häp d©n lÇn 2
- B−íc 6: Hoµn chØnh hå s¬, ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng
- B−íc 7: ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng, tæ chøc 03 héi th¶o, 2 ë
cÊp huyÖn vµ 1 ë cÊp tØnh.
52
Sö dông b¶n ®å gi¶i ®o¸n ¶nh vÖ tinh ®Ó hç trî c«ng cô PRA
trong vÏ s¬ ®å tµi nguyªn G§GR
Cã 16 c«ng cô PRA vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ tµi nguyªn cã sù tham gia ®−îc lùa
chän ¸p dông thÝch hîp víi tæ chøc G§GR, trong ®ã mét sè c«ng cô míi ®−îc ph¸t
triÓn nh−:
- TiÕp cËn ®Ó ph¸t hiÖn ph−ong thøc G§GR thÝch hîp: Cho hé, nhãm hé hay
c«ng ®ång lµng.
- VÏ b¶n ®å tµi nguyªn,
ph©n chia rõng: KÕt hîp
c«ng cô PRA trong vÏ s¬
®å tµi nguyªn vµ ph©n chia
rõng víi sö dông ¶nh vÖ
tinh vµ kü thuËt GIS
(Geograhics Information
System), gi¶i ®o¸n trªn
thùc ®Þa víi hç trî cña m¸y
®Þnh vÞ toµn cÇu GPS
(Global Positioning
System). PhÇn mÒm GIS
®−îc sö dông trong tiÕn
tr×nh nµy gåm: Mapinfo7.2, Arcview 3.2, Spacial Analysis 1.0. Trong ®ã
¶nh vÖ tinh ®· gi¶i ®o¸n ®−îc cung cÊp ®Ó hç trî cho viÖc thùc hiªn c«ng
cô PRA vÏ s¬ ®å tµi nguyªn cã sù tham gia mét c¸ch chÝnh x¸c vµ kiÓm kª
diÖn tÝch nhanh chãng.
- X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu l©m häc vµ c«ng thøc tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi dùa
vµo t¨ng tr−ëng rõng:
o Sö dông « tiªu chuÈn ®iÓn h×nh 400m2 - 1.000 m2 theo tõng
tr¹ng th¸i rõng (rõng non sö dông « 400m2, rõng tõ nghÌo trë
lªn « 1.000m2), trong « ®iÒu tra c¸c chØ tiªu c¬ b¶n ®Ó thèng kª
tr÷ l−îng, loµi, chÊt l−îng rõng. §· thu thËp 42 « tiªu chuÈn
®iÓn h×nh trªn 07 tr¹ng th¸i rõng. Trªn c¸c « tiªu chuÈn ®iÒu tra
tØ mØ t¨ng tr−ëng ®−êng kÝnh ®Þnh kú 5 n¨m cña tÊt c¶ c¸c c©y
®Ó ®¸nh gi¸ t¨ng tr−ëng vµ xem xÐt ®Ò xuÊt tû lÖ h−ëng lîi vµ
c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt còng nh− ®Ó lËp kÕ ho¹ch tæ chøc qu¶n
lý kinh doanh rõng.
o ThiÕt lËp c¸c m« h×nh håi quy ®Ó −íc l−îng tr÷ s¶n l−îng, c¸c
nh©n tè ®iÒu tra: H = f(D), V = f(D), M = f(N, D), Zm = f(M),
N = f(D)
53
o X©y dùng c«ng thøc tÝnh tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cho ng−êi
nhËn rõng theo nguyªn t¾c h−ëng lîi phÇn t¨ng tr−ëng trong
thêi gian nu«i d−ìng rõng.
iii) Ph©n tÝch, tæng hîp c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch:
Tõ kÕt qu¶ thö nghiÖm ph−¬ng ph¸p, ¸p dông chÝnh s¸ch ®Ó x©y dùng 02
ph−¬ng ¸n G§GR cho hai céng ®ång Jrai vµ Bahnar, tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh ®Ó
ph¸t hiÖn vµ ®Ò xuÊt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch tæ chøc G§GR
4.2.2.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa
ph−¬ng LEK
Chñ ®Ò nghiªn cøu chung lµ qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng, trong ®ã chia
ra hai chñ ®Ò phô lµ: i) Qu¶n lý ®Çu nguån, vµ ii) Sö dông rõng.
Trªn hiÖn tr−êng víi n«ng d©n, sau khi lùa chän ®−îc chñ ®Ò quan träng, sö
dông c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¬n gi¶n cã sù tham gia ®Ó ph¸t hiÖn kiÕn thøc vµ
kinh nghiÖm cña ng−êi d©n. C«ng cô ph©n tÝch nh»m ph¸t hiÖn c¸c mèi quan hÖ: i)
Nguyªn nh©n vµ hËu qu¶, ii) T¸c ®éng vµ ¶nh h−ëng
Tõ ®©y ph¸t hiÖn ®−îc c¸c kiÕn thøc ®a d¹ng cña céng ®ång, trong tiÕn tr×nh
th¶o luËn sö dông d¹ng s¬ ®å liªn kÕt c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng cïng víi ng−êi d©n ®Ó
theo dâi vµ chia sÎ th«ng tin, kiÕn thøc.
Trªn c¬ së ph©n tÝch nguyªn nh©n, c¸c mèi quan hÖ, thiÕt lËp c¸c s¬ ®å quan
hÖ gi÷a c¸c nh©n tè cña kiÕn thøc sinh th¸i, sau ®ã sö dông phÇn mÒm Win AKT 5.0
®Ó hÖ thèng ho¸ vµ t¹o lËp c¬ së d÷ liÖu kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng theo chñ ®Ò,
d©n téc vµ liªn kÕt víi nhau. Tõ hÖ thèng kiÕn thøc nµy sÏ ph©n tÝch vµ ®Ò xuÊt c¸c
gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn c¸c nghiªn cøu thö nghiÖm míi hoÆc gi¶i ph¸p øng dông
nã trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng.
§Ó hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng trong phÇn mÒm AKT 5.0 cÇn tiÕn
hµnh theo c¸c b−íc chÝnh:
i) T¹o lËp c¸c nh©n tè kiÕn thøc vµ ph©n biÖt thµnh c¸c kiÓu d¹ng:
- Object: Nh©n tè hoÆc ®èi t−îng, vÝ dô: §Êt, rõng
- Attribute: Thuéc tÝnh cña ®èi t−îng, vÝ dô: §Êt ®á, thùc vËt th©n gç
- Process: TiÕn tr×nh, vÝ dô: Canh t¸c n−¬ng rÉy
- Action: Hµnh ®éng, vÝ dô: ChÆt c©y
ii) Liªn kÕt c¸c nh©n tè kiÕn thøc theo d¹ng c¸c mÖnh ®Ò: M« t c¸c mÖnh
®Ò thÓ hiÖn mèi quan hÖ d−íi c¸c d¹ng kh¸c nhau (Statement), cã c¸c kiÓu d¹ng
quan hÖ nh− sau ®−îc m« t¶: