Ý NGHĨA CỦA VIỆC GIA NHẬP WTO ĐỐI VỚI CHÍNH PHỦ VÀ CÁC DOANH NGHIỆP 1. Bản

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:38

Thêm vào BST

Báo xấu

594
lượt xem 287
download

Ý NGHĨA CỦA VIỆC GIA NHẬP WTO ĐỐI VỚI CHÍNH PHỦ VÀ CÁC DOANH NGHIỆP 1. Bản

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bản chất của WTO Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) được thành lập vào ngày 1 tháng 1 năm 1995 và là một bước phát triển toàn diện của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT). WTO quản lý các Hiệp định thương mại do các Thành viên ký kết, đặc biệt là Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT), Hiệp định chung về Thương mại dịch vụ (GATS) và Hiệp định về quyền sở hữu trí tuệ (TRIPs). Các quy định và thủ tục của WTO tạo ra một khuôn khổ cho...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ý NGHĨA CỦA VIỆC GIA NHẬP WTO ĐỐI VỚI CHÍNH PHỦ VÀ CÁC DOANH NGHIỆP 1. Bản

NGHĨA CỦA VIỆC GIA NHẬP WTO ĐỐI VỚI CHÍNH PHỦ VÀ CÁC DOANH NGHIỆP
Ý NGHĨA CỦA VIỆC GIA NHẬP WTO ĐỐI VỚI CHÍNH PHỦ VÀ CÁC DOANH NGHIỆP 1. Bản chất của WTO Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) được thành lập vào ngày 1 tháng 1 năm 1995 và là một bước phát triển toàn diện của Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT). WTO quản lý các Hiệp định thương mại do các Thành viên ký kết, đặc biệt là Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT), Hiệp định chung về Thương mại dịch vụ (GATS) và Hiệp định về quyền sở hữu trí tuệ (TRIPs). Các quy định và thủ tục của WTO tạo ra một khuôn khổ cho việc trao đổi hàng hóa, dịch vụ và sở hữu trí tuệ. Các nguyên tắc và quy định được các Thành viên đàm phán thông qua các cuộc thảo luận chính thức và không chính thức khác trong các diễn đàn khác nhau của WTO và các vòng đàm phán thương mại đa phương định kỳ như Vòng đàm phán Đôha vì sự phát triển hiện nay (DDA). Các Thành viên WTO có trình độ kinh tế khác nhau, từ những nền kinh tế kém phát triển nhất cho tới những nền kinh tế phát triển nhất. Sự thành công của tổ chức này được thể hiện ở sự phát triển liên tục số lượng các nước tham gia. Kể từ khi tổ chức này được thành lập, đã có hai mươi hai nước – kể cả Việt Nam – gia nhập WTO, đưa tổng số Thành viên lên tới 150 (tới thời điểm tháng 10 năm 2007), chiếm trên 90% tổng thương mại toàn cầu. Các Thành viên mới của châu Á gia nhập WTO trước Việt Nam là Trung Quốc và Đài Loan, hai nền kinh tế gia nhập năm 2001 và 2002, Ácmênia (2003), Campuchia (2004) và Nêpan (2004). WTO coi việc không phân biệt đối xử, mở cửa thị trường và cạnh tranh toàn cầu trong thương mại quốc tế sẽ thúc đẩy phúc lợi quốc gia tại tất cả các nước là triết lý nền tảng của mình. Một lý do khiến WTO tồn tại là các hạn chế về chính trị đã ngăn cản các Chính phủ áp dụng các chính sách thương mại hiệu quả hơn, và thông qua sự trao đổi có đi có lại các cam kết tự do hóa, các nước có thể vượt qua các hạn chế chính trị này. Các quy
định và thủ tục của WTO (www.wto.org) được xây dựng dựa trên một số nguyên tắc chung, các nguyên tắc này có thể được tóm tắt dưới đây: Đối xử tối huệ quốc (MFN): Nguyên tắc không phân biệt đối xử này quy định rằng việc nhập khẩu khẩu hàng hóa và dịch vụ từ một Thành viên WTO sẽ được đối xử không kém thuận lợi hơn việc nhập khảu hàng hóa và dịch vụ từ bất kỳ Thành viên nào khác. Đối xử MFN là vô điều kiện. Trên thực tiễn, trong hầu hết các trường hợp điều này có nghĩa một nước không thể áp dụng mức thuế nhập khẩu đối với sản phẩm nhập khẩu từ một Thành viên cao hơn so với mức thuế áp dụng đối với sản phẩm tương tự từ bất kỳ Thành viên nào khác. Các Khu vực Mậu dịch tự do như Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) và liên minh thuế quan nếu thỏa mãn một số điều kiện nhất định sẽ được coi là ngoại lệ của nguyên tắc MFN. Đối xử quốc gia: Nguyên tắc không phân biệt đối xử này quy định rằng sản phẩm và dịch vụ nhập khẩu sẽ được hưởng đối xử không kém thuận lợi hơn đối xử dành cho sản phẩm tương tự trong nước. Trên thực tiễn, nguyên tắc này quy định các Chính phủ không được phân biệt đối xử đối với hàng nhập khẩu khi áp dụng các luật lệ và quy định trong nước, như các quy định về thuế hay bảo vệ người tiêu dùng và môi trường. Tuy nhiên, sự phân biệt đối xử đối với hàng nhập khẩu vẫn có thể được thực hiện thông qua các biện pháp tại biên giới, đặc biệt là thuế quan. Đối với thương mại dịch vụ, việc dành đối xử quốc gia không phải là tự động do nguyên tắc này phải được đàm phán trong từng phân ngành hay thậm chí từng dịch vụ cụ thể. Chỉ áp dụng thuế quan để kiểm soát thương mại: để tạo điều kiện mở cửa thị trường và đảm bảo khả năng có thể dự đoán được của thương mại hàng hóa, WTO yêu cầu các Thành viên chỉ thực hiện hạn chế thương mại thông qua thuế quan thay cho hạn ngạch, các kế hoạch định hướng hay các biện pháp phi thuế quan khác. Giảm dần các rào cản thương mại thông qua đàm phán: kể từ khi hệ thống GATT/WTO ra đời vào năm 1946, các Thành viên đã tiến hành 8 vòng đàm phán đa phương để loại bỏ dần các rào cản thương mại. Trong giai đoạn đầu, các cuộc đàm phán thương mại đa phương tập trung vào việc giảm thuế quan. Dần dần, các Thành viên này đã mở rộng
phạm vi của GATT/WTO sang các biện pháp phi thuế quan như tiêu chuẩn, trợ cấp gây bóp méo thương mại hoặc các biện pháp tự vệ tạm thời (chống bán phá giá và thuế đối kháng) cũng như mua sắm chính phủ. Vòng đàm phán gần đây nhất là vòng Uruguay (1986-1994), đã mở rộng đáng kể các quy tắc của WTO sang các lĩnh vực mới như thương mại dịch vụ, các chính sách tác động tới sở hữu trí tuệ và các quy định về đầu tư nước ngoài ảnh hưởng tới thương mại. Hiện nay, các cuộc đàm phán trong Vòng đàm phán đa phương lần thứ 9, Vòng đàm phán Đôha vì sự phát triển (DDR) được bắt đầu vào năm 2001 đang được tiến hành. Bảo hộ nông nghiệp tại các nước phát triển là nội dung cản trở chính của vòng đàm phán này. Minh bạch hóa: Luật và quy định của các nước ảnh hưởng tới ngoại thương và đầu tư nước ngoài phải được công bố và cung cấp cho tất cả các bên, các thủ tục để thực thi luật lệ và quy định phải công khai. Hơn nữa, quy chế thương mại của mỗi Thành viên phải được WTO rà soát định kỳ để đảm bảo sự tuân thủ với các quy định của WTO. Giải quyết tranh chấp: Để thực hiện chức năng giám sát các quy tắc đã được thỏa thuận trong các Hiệp định của mình, WTO có cơ chế giải quyết tranh chấp giữa các Thành viên. Bất kỳ quốc gia hoặc lãnh thổ hải quan có đầy đủ thẩm quyền quản lý các mối quan hệ thương mại quốc tế của mình cũng có thể gia nhập WTO. Hiện nay, hơn 75% các quốc gia và lãnh thổ hải quan trên thế giới là Thành viên của tổ chức này và hơn 10% quốc gia, tổ chức nữa đang trong quá trình gia nhập. 2. Bối cảnh và phương thức gia nhập WTO Để trở thành Thành viên WTO, một nước hoặc vùng lãnh thổ phải tuân theo các thủ tục công khai, rõ ràng và quá trình gia nhập của Việt Nam cũng đã được thực hiện theo các thủ tục này. Các điều kiện gia nhập WTO phải được thỏa thuận giữa nước gia nhập và các Thành viên WTO (Điều XII). Tiến trình gia nhập thường phải thông qua một số bước, trong đó đàm phán gia nhập là giai đoạn thực chất cuối cùng. Tóm lại, các thủ tục liên quan là Chính phủ thông báo mong muốn trở thành Thành viên WTO của mình thông qua việc gửi một bức thư thông báo cho Tổng giám đốc (trên thực tế, nước xin gia nhập sẽ phải yêu cầu trở thành quan sát viên trước khi gửi thư). Sau khi nhận được thư,
Tổng giám đốc WTO sẽ thành lập một Ban công tác bao gồm các Thành viên WTO có quan tâm để xem xét đơn xin gia nhập. Chính phủ nước xin gia nhập sẽ phải đệ trình một bản Bị vong lục mô tả cơ chế ngoại thương của mình. Trên cơ sở tài liệu này, Ban công tác sẽ thảo luận và làm rõ cơ chế thương mại của nước xin gia nhập, thường là thông qua các câu hỏi cụ thể dựa trên bản Bị vong lục cũng như kinh nghiệm thực tế của các doanh nghiệp, tổ chức kinh doanh (trong quá trình gia nhập, Việt Nam đã nhận được khoảng 3500 câu hỏi của các Thành viên Ban công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO). Những câu hỏi đó tập trung cụ thể xem cơ chế thương mại của nước xin gia nhập có phù hợp với các quy tắc của WTO hay không. Các quy định và thực tiễn không phù hợp với WTO phải được điều chỉnh hoặc tuân theo các điều khoản được đàm phán cụ thể. Các nước đang gia nhập WTO phải chấp nhận (i) một gói cam kết chung, được gọi là “cam kết cả gói” và (ii) thỏa thuận được với tất cả các Thành viên WTO có yêu cầu nhượng bộ bổ sung để họ ủng hộ nước gia nhập. Yêu cầu (ii) thường được thỏa thuận thông qua các cuộc đàm phán song phương diễn ra trước khi gia nhập. Các cuộc đàm phán gia nhập WTO được tiến hành giữa nước xin gia nhập và tất cả các Thành viên WTO muốn tăng cường tiếp cận thị trường nước xin gia nhập. Trong tiến trình gia nhập, nước xin gia nhập đàm phán các biểu nhượng bộ về thuế quan và các cam kết cụ thể về thương mại dịch vụ với các nước có quan tâm. Mỗi Thành viên WTO có quyền đặt ra yêu cầu cụ thể về thuế quan, các biện pháp phi thuế và quy định ảnh hưởng tới thương mại dịch vụ với nước xin gia nhập. Tuy nhiên, chỉ một nhóm nhỏ các Thành viên WTO sử dụng công cụ này, hầu hết các Thành viên khác không đóng vai trò gì hoặc tự xác định sẽ tham gia hạn chế vào các cuộc họp của Ban công tác. Không phải tất cả các khía cạnh của tiến trình gia nhập WTO đều hoàn toàn minh bạch. Đặc biệt, thường có rất ít thông tin về các cuộc đàm phán song phương được đề cập ở trên, trong các cuộc đàm phán này, các vấn đề phi kinh tế cũng có thể được xem xét, ví dụ như trong trường hợp các cuộc đàm phán song phương Việt Nam – Hoa Kỳ được thảo luận dưới đây. Khi các cuộc đàm phán song phương mở cửa thị trường và đàm phán đa phương kết thúc, Báo cáo của Ban công tác được chuyển cho Đại Hội đồng. Dự thảo Quyết định và Nghị
định thư gia nhập cũng như biểu thuế quan và biểu cam kết cụ thể về dịch vụ đã được thỏa thuận sẽ được bổ sung vào Báo cáo. Lời văn của Hiệp định WTO quy định rằng, muốn trở thành Thành viên phải có sự chấp thuận của ít nhất 2/3 số Thành viên WTO. Tuy nhiên, quy tắc bỏ phiếu này chỉ mang tính lý thuyết, do vào năm 1995 các Thành viên WTO đã quyết định không áp dụng các điều khoản cho phép bỏ phiếu về việc gia nhập hoặc yêu cầu miễn trừ mà thay vào đó phải tiếp tục áp dụng nguyên tắc đồng thuận (WT/L/93). Nguyên tắc đồng thuận được áp dụng trong việc quyết định trường hợp gia nhập của Việt Nam cũng như hầu hết các vấn đề khác của WTO. Nguyên tắc này cho phép một nước dù có khối lượng thương mại rất nhỏ cũng có thể cản trở các thỏa thuận của WTO. Đồng thuận không có nghĩa là tất cả các nước phải đồng ý mà là không có ai phản đối. Sự ra đời của WTO đã khiến cho các điều kiện gia nhập ngày càng chặt chẽ hơn giai đoạn GATT trước đây và các cuộc đàm phán của Việt Nam đã bị ảnh hưởng rất rõ bởi xu hướng này. Các nước xin gia nhập WTO bị yêu cầu phải ràng buộc biểu thuế của họ ở mức bằng hoặc xấp xỉ mức thuế áp dụng. Hơn nữa, các nước mới gia nhập phải tự do hóa việc tiếp cận thị trường nội địa của họ nhiều hơn đáng kể so với giai đoạn trước năm 1995. Có một số lý do giải thích cho việc tại sao tiến trình gia nhập WTO lại “phức tạp” hơn trước đây. Trước hết, phạm vi của Hiệp định WTO đã mở rộng hơn nhiều so với GATT. Bên cạnh lĩnh vực truyền thống của GATT là thương mại hàng hóa, WTO điều chỉnh cả thương mại dịch vụ, các vấn đề về sở hữu trí tuệ và các biện pháp đầu tư liên quan tới thương mại. Thứ hai, có thể thấy sự thay đổi quan điểm đáng kể của các cường quốc thương mại, đặc biệt là Hoa Kỳ. Trước khi Liên bang Xô Viết sụp đổ vào cuối những năm 80 của thế kỷ trước, Washington sẵn sàng chấp nhận các chính sách thương mại có thể tổn hại tới các lợi ích thương mại của mình để đổi lấy các ưu tiên trong chính sách đối ngoại (Kostecki, 1979). Từ thập kỷ 90 của thế kỷ trước, việc theo đuổi các quyền lợi kinh tế quốc gia trở nên quan trọng hơn, cho thấy đã có nhiều quan tâm hơn tới các thỏa thuận thương mại cụ thể (VanGrasstek, 1995, Naray, 2000).
Thứ ba, các cường quốc thương mại chính ngày càng coi việc gia nhập WTO là một bước đi lớn của nước xin gia nhập nhằm hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu. Việc trở thành Thành viên WTO là một cách để khuyến khích nước gia nhập xóa bỏ các chính sách kinh tế mang tính can thiệp, thay vào đó là việc áp dụng các cách tiếp cận ít mang tính bảo hộ và theo định hướng thị trường nhiều hơn. Việc này giải thích tại sao tiến trình gia nhập sẽ hiệu quả nhất khi tiến hành song song với một chương trình cải cách trong nước. Khía cạnh này trở nên đặc biệt quan trọng trong các cuộc đàm phán gia nhập của những nước như Trung Quốc, Nga hoặc Việt Nam, những nước mà khối lượng thương mại hiện tại hoặc trong tương lai rất có thể sẽ ảnh hưởng lớn tới hệ thống thương mại trong các thập kỷ tới. Cuối cùng, và cũng liên quan tới lý do trên, rõ ràng là các Thành viên WTO có xu hướng muốn nước gia nhập đưa ra các cam kết cao hơn các quy định ghi trong lời văn của các Hiệp định WTO, hay còn gọi là hiện tượng “WTO cộng”. Ví dụ, một số nền kinh tế đang chuyển đổi đã bị yêu cầu phải đưa ra các cam kết và báo cáo về tiến trình tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước trong khi đó GATT/WTO hoàn toàn không quy định gì về vấn đề này (Kostecki,1979, Bernier, 1982). Một ví dụ của yêu cầu này là hiện nay vấn đề sở hữu ngành năng lượng vẫn là nội dung cản trở tiến trình gia nhập WTO của Nga, ngay cả khi Việt Nam đã gia nhập tổ chức này. Việc Nam cũng bị yêu cầu phải đưa ra các cam kết liên quan tới cổ phần hóa trong tiến trình gia nhập của mình. Vấn đề cốt lõi trong các cuộc đàm phán gia nhập nằm ở chỗ nước muốn gia nhập là bên “bị động”. Điều này có nghĩa nước này có nghĩa vụ phải đàm phán với các Thành viên hiện tại của WTO và thông thường có rất ít quyền trong quá trình đàm phán này. Nói cách khác, tiến trình gia nhập mang tính bất cân bằng, theo nghĩa nước gia nhập không thể đưa ra các yêu cầu về quyền lợi bổ sung, vượt quá những gì đang được quy định trong các Hiệp định hiện tại của WTO trong khi các Thành viên WTO có thể – và thường thực hiện – đưa ra các yêu cầu cao hơn mức độ hiện tại (Hoekman, Kostecki, 2001). Trong một số trường hợp, các nước xin gia nhập bị yêu cầu phải thực hiện các nghĩa vụ thậm chí cao hơn mức độ cam kết của các Thành viên hiện tại. Một ví dụ tiêu biểu là mức độ cam kết về thuế, trong khi quy tắc phổ biến hiện nay là mức độ cam kết phải toàn diện và thuế ràng buộc không cao hơn hai lần mức thuế áp dụng bình quân gia quyền theo khối
lượng nhập khẩu áp dụng tại các nước OECD (khoảng 10%). Trong khi mức độ cam kết bình quân của các Thành viên đang phát triển là khoảng 20% đối với các dòng thuế cam kết (rất nhiều dòng thuế chưa cam kết). Các ví dụ khác là yêu cầu xóa bỏ trợ cấp hàng nông sản trong khi rất nhiều Thành viên phát triển của WTO, kể cả EU và Hoa Kỳ, vẫn duy trì các khoản trợ cấp này, ngoài ra còn có cả các cam kết về dịch vụ toàn diện hơn so với các cam kết trong Vòng đàm phán Uruguay cũng như việc yêu cầu thực hiện đầy đủ các cải cách cần thiết (thay vì thực hiện quá trình chuyển đổi một cách từ từ) trở thành một điều kiện của tiến trình gia nhập. 3. Lịch sử mối quan hệ giữa Việt Nam và WTO Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam có một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung trong đó Nhà nước đóng vai trò chủ đạo cho tới tận giữa những năm 80 của thế kỷ trước. Kể từ năm 1986, dưới chính sách “Đổi mới”, tăng cường định hướng thị trường và hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu đã trở thành mục tiêu chính của Việt Nam. Tiến trình cải cách tập trung vào việc tái cơ cấu các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ trong nước, tổ chức lại hệ thống hành chính và thiếp lập các mối quan hệ kinh tế với thế giới. Nhằm tăng cường các mối quan hệ kinh tế với khu vực, Việt Nam đã gia nhập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Diễn đàn hợp tác Á – Âu và Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á -Thái Bình Dương (APEC). Việt Nam cũng duy trì các mối quan hệ thương mại chặt chẽ với Trung Quốc, được điều chỉnh theo Hiệp định Thương mại năm 1991 và các hiệp ước hợp tác kinh tế khác. Tham gia vào các thể chế khu vực nói trên tạo ra bước hội nhập đầu tiên của Việt Nam vào hệ thống thương mại để chuẩn bị cho việc trở thành Thành viên WTO. Các mối quan hệ của Việt Nam với WTO được bắt đầu vào năm 1995 với việc nộp yêu cầu gia nhập chính thức. Vào tháng 1 năm 1995, Đại hội đồng của WTO đã thành lập Ban công tác để xem xét đơn xin gia nhập của Việt Nam. Ban công tác đã tiến hành 14 cuộc họp trong giai đoạn gần 12 năm – một quá trình đàm phán gia nhập khá dài. Các thành viên của Ban công tác gồm Áchentina, Úc, Braxin, Brunây, Bungari, Campuchia, Canađa, Chilê, Trung Quốc, Côlômbia, Croatia, Cuba, Cộng hòa Đôminíc, Ai Cập, En Sanvađo, Liên minh châu Âu và các Thành viên của mình, Honđuras, Hồng Kông,
Ixơlen, Ấn Độ, Inđônêxia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Cộng hòa Kyrgyzxtanxtan, Malaysia, Mêhicô, Marốc, Myanma, Niu Dilân, Na Uy, Pakistan, Panama, Paraguay, Philíppin, Rumani, Singapo, Sri Lanka, Thụy Sỹ, Đài Loan, Thái Lan, Thổ Nhĩ Kỳ, Hoa Kỳ và Uruguay (www.wto.org). Việt Nam đã chuẩn bị bản Bị vong lục về chế độ ngoại thương của mình vào năm 1996 nhưng phải tới tận năm 1998 thì kế hoạch cho các cuộc họp định kỳ của Ban công tác mới được đưa ra. Các cuộc đàm phán diễn ra chậm chạp do các lo ngại về chính trị, nhu cầu cần có những thay đổi hệ thống quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam và các Thành viên WTO đặt ra yêu cầu Việt Nam phải đưa ra các nhượng bộ lớn. Bảng 1 Các mốc lớn trong quan hệ của Việt Nam với WTO 1994 Hoa Kỳ dỡ bỏ lệnh cấm vận thương mại đối với Việt Nam và thiết lập quan hệ ngoại giao bình thường vào năm 1995. Điều này đã thúc đẩy việc mở cửa nền kinh tế Việt Nam. 1995 Việt Nam nộp đơn gia nhập WTO vào tháng 1 năm 2005. 1996 Bắt đầu cuộc gặp thường kỳ của Ban công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO. 1998 Các cơ quan quản lý Việt Nam quyết định đẩy nhanh tiến trình gia nhập WTO. 2001 Phiên đàm phán đa phương lần thứ 9 của WTO/GATT – vòng đàm phán Đôha vì sự phát triển – được khởi động vào tháng 11 năm 2001. 2002 Việt Nam đưa ra Bản chào đầu tiên đối với hàng hóa và dịch vụ. 2004 Việt Nam đưa ra Bản chào sửa đổi tham vọng hơn về tiếp cận thị trường vào tháng 6 năm 2004 tại phiên họp lần thứ 8 của Ban công tác, Bản chào này thể hiện một bước đột phá trong đàm phán gia nhập WTO.
2004 Bắt đầu các cuộc đàm phán song phương với các Thành viên WTO. Một Thỏa thuận đột phá được ký kết với Liên minh châu Âu. 2005 Ký thỏa thuận với Trung Quốc về việc Việt Nam gia nhập WTO. 2006 Hoa Kỳ và Việt Nam ký Hiệp định song phương về các cam kết gia nhập WTO của Việt Nam, đây là Hiệp định song phương cuối cùng và dường như là khó khăn nhất trong số 28 Hiệp định song phương với các Thành viên WTO. 2002 – 2006 Các cơ quan quản lý Việt Nam đã rà soát sâu rộng hầu hết luật và quy định của Việt Nam trong các lĩnh vực liên quan tới WTO cũng như các lĩnh vực khác và đã đưa kế hoạch hành động liên quan tới WTO vào Kế hoạch phát triển năm năm 2006 – 2010 (SRV, 2006) 2007 Việt Nam trở thành Thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại Thế giới vào ngày 11 tháng 1 năm 2007. 2007 Chính phủ Việt Nam đưa ra chương trình hành động thực thi các cam kết gia nhập WTO. Vào năm 2002, Việt Nam đưa ra Bản chào đầu tiên về mở cửa thị trường hàng hóa và dịch vụ, sau đó Bản chào sửa đổi vào tháng 7 năm 2004 mang tính tham vọng hơn. Cả hai Bản chào đều được các Thành viên WTO hoan nghênh. Sau một số vòng đàm phán, các đối tác thương mại của Việt Nam đồng ý bắt đầu dự thảo Báo cáo của Ban công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO và tiến hành các cuộc đàm phán song phương cần thiết để đạt được thỏa thuận gia nhập giữa các bên. Việt Nam tiến hành các cuộc đàm phán song phương với 28 Thành viên WTO, bao gồm cả Liên minh châu Âu (tính là một Thành viên mặc dù Liên minh này đại diện cho 25 nước), Hoa Kỳ và Trung Quốc. Thỏa thuận với Hoa Kỳ ký vào tháng 5 năm 2006 là thỏa thuận song phương cuối cùng và có lẽ là thỏa thuận song phương khó khăn nhất mà Việt Nam đã đàm phán. Việc ký kết thỏa thuận này cho phép Tổng thống Hoa Kỳ có thẩm quyền cần thiết để dành cho Việt Nam quy chế “quan hệ thương mại bình thường vĩnh
viễn” (PNTR) – đây là điều kiện tiên quyết cho phép Hoa Kỳ công nhận Việt Nam là một Thành viên WTO. Trọng tâm cải cách kinh tế và chính sách phát triển dựa vào xuất khẩu của Việt Nam đã khiến cho quá trình gia nhập, vốn kéo dài và rất phức tạp, trở nên đơn giản hơn. Việc ký kết Hiệp định Thương mại song phương với Hoa Kỳ (BTA) và tham gia Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) rất hữu ích trong bối cảnh này do các thỏa thuận này đã khởi động quá trình tự do hóa và tiến trình “phi điều tiết hóa” (US Aid, 2007). Tuy nhiên, điều này không có nghĩa rằng các cuộc đàm phán mở cửa thị trường là dễ dàng. Các bên đã phải mất rất nhiều thời gian và đàm phán diễn ra rất căng thẳng trước khi đạt được thỏa thuận gia nhập. Bộ trưởng Trương Đình Tuyển và đoàn đàm phán Việt Nam do Thứ trưởng Thương mại Lương Văn Tự đã tập trung toàn bộ sức lực vào các cuộc đàm phán gia nhập, thường phải làm việc thâu đêm, đặc biệt trong giai đoạn cuối cùng của các cuộc đàm phán gia nhập. Quyết tâm trở thành Thành viên WTO của Việt Nam có thể đã được thúc đẩy bởi kinh nghiệm thành công của các nền kinh tế hướng về xuất khẩu tại khu vực Đông Á, những thay đổi hệ thống tại các nước thuộc Liên bang Xô Viết cũ và sự quan tâm của Trung Quốc đối với tổ chức này. Có thể một động lực nữa là quyết tâm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong việc tạo ra việc làm cho hơn 1 triệu lao động mới gia nhập thị trường lao động mỗi năm tại Việt Nam, thực hiện xóa đói giảm nghèo và đạt được mục tiêu tiêu tham vọng là đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp vào năm 2020 (SRV, 2006). Trong quá trình gia nhập WTO của mình, Việt Nam đã không nhận được nhiều đối xử đặc biệt và khác biệt từ các Thành viên WTO. Việt Nam đã phải thực hiện các bước cụ thể trước, trong và sau giai đoạn đàm phán để có thể tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức nhằm hỗ trợ quá trình phát triển của mình. Các nỗ lực này được một số nhà tài trợ và tổ chức quốc tế hỗ trợ thông qua việc cung cấp các chương trình xây dựng năng lực và kinh nghiệm (một trong số các chuyên gia dày dạn kinh nghiệm hỗ trợ Việt Nam trong những ngày đầu của tiến trình gia nhập là Ông Arthur Dunkel, cựu Tổng giám đốc của WTO và ông Trần Văn Thìn, cựu đại sứ của EC tại GATT). Nhờ có sự kết hợp phù hợp giữa các
nỗ lực và dự án của Việt Nam và quốc tế, các mục tiêu phát triển của Việt Nam trong tiến trình gia nhập WTO đã được làm rõ và Việt Nam đã đưa ra được các chiến lược đàm phán phù hợp. Cụ thể hơn, các cơ quan Việt Nam đã đưa ra các bước đi để thực hiện mục tiêu này. Trước hết, ngay trong giai đoạn gia nhập đầu tiên, Việt Nam đã dự đoán được các cam kết đa dạng trong WTO sẽ đòi hỏi cải cách nền kinh tế trong nước tới mức nào và những thay đổi đó sẽ đóng góp vào quá trình phát triển theo cách nào. Việt Nam xác định dệt may, giầy dép, nông nghiệp, thủy sản và du lịch là những ngành có thể được hưởng lợi ngay từ các chương trình cải cách này và đã xây dựng ưu tiên đàm phán của mình, có tính tới những ngành có tiềm năng có lợi thế so sánh. Thứ hai, các cơ quan quản lý Việt Nam đã nhận thấy tiến trình gia nhập WTO có thể kéo dài và phức tạp, do đó đã nỗ lực để tập hợp đủ hỗ trợ trong nước cho tiến trình gia nhập này. Yếu tố thứ hai được ủng hộ bởi các cuộc tham vấn ở cấp chính trị và tầm nhìn rõ ràng về chi phí, lợi ích và các ưu tiên trong các cuộc đàm phán gia nhập. Xây dựng một chiến lược đàm phán phù hợp gồm cả các vấn đề vượt quá thẩm quyền của Bộ Thương mại và Chính phủ đã có quan điểm chung về chiến lược đàm phán gia nhập WTO. Rõ ràng, vấn đề này không bị coi là một quyết định kỹ trị do một nhóm quan chức kiểm soát mà đã được rất nhiều cơ quan chính phủ và Đảng Cộng sản xem xét cũng như được tham vấn với các ngành trong nước. Việt Nam đang đạt được nhiều tiến bộ trong việc xây dựng một tiến trình mở, chính thức để đảm bảo quyền của các hiệp hội doanh nghiệp và các tổ chức dân sự trong việc xây dựng các văn bản pháp lý. Thứ ba, do thời gian kéo dài, độ phức tạp cao và phạm vi rất rộng của Thỏa thuận gia nhập, Chính phủ Việt Nam đã xây dựng một “lộ trình” xác định các hoạt động khác nhau trong quá trình gia nhập và giai đoạn thực thi. Thông tin chi tiết về các cấu phần của “lộ trình” này nằm trong Nghị quyết tháng 2 năm 2007 về việc ban hành Chương trình hành động của Chính phủ để thực thi Nghị quyết 4 Hội nghị Trung ương X về một số chủ chương và chính sách lớn để phát triển nhanh và bền vững cho nền kinh tế khi Việt Nam gia nhập WTO (Nghị quyết số 16/2007/CP-NQ của Chính phủ) và trong Kế hoạch phát triển kinh xã hội 5 năm 2006 – 2010 (SRV, 2006).
4. Cơ hội và thách thức khi gia nhập WTO: Tổng quan Một nền kinh tế muốn phát triển xuất khẩu các sản phẩm chế biến thay vì nguyên liệu và tận dụng các nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDIs) trên thực tế không có lựa chọn nào khác ngoài việc tham gia hệ thống thương mại của WTO. Lý do nằm ở chỗ “con dấu gia nhập WTO” được cộng đồng doanh nghiệp quốc tế coi là một dấu hiệu về sự vận hành bình thường trong các mối quan hệ kinh tế toàn cầu. Có thể đưa ra nhiều lý do kinh tế, luật pháp và chính trị để giải thích tại sao gia nhập WTO lại cần thiết đến thế và việc gia nhập sẽ đem lại những cơ hội và thách thức nào cho Việt Nam. Đối với một số người, lý do quan trọng nhất để gia nhập WTO là nhằm hội nhập nền kinh tế quốc gia vào nền kinh tế toàn cầu. Mọi người kỳ vọng rằng với việc gia nhập WTO, Việt Nam có thể tiếp cận các thị trường xuất khẩu và nhập khẩu một cách ổn định và dễ dự đoán hơn, từ đó, số lượng và chất lượng hàng hóa, dịch vụ xuất nhập khẩu sẽ tăng theo. Gia nhập WTO cũng thúc đẩy quá trình tự do hóa nhập khẩu, từ đó cho phép tiếp cận với các đầu vào nhập khẩu (công nghệ, trang thiết bị và phương pháp quản lý hiện đại) cũng như hàng hóa tiêu dùng đa dạng và rẻ hơn; các đầu vào nhập khẩu rất quan trọng đối với một nền kinh tế đang hiện đại hóa nhanh chóng như Việt Nam. Một lợi ích kinh tế nữa từ việc gia nhập WTO là tăng cường thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Gia nhập WTO sẽ khiến các doanh nghiệp tin tưởng hơn vì Việt Nam sẽ được coi là một điểm đến an toàn cho các nhà đầu tư. Có bằng chứng cho thấy rất nhiều nhà đầu tư nước ngoài lớn (ví dụ như Intel) đã quan tâm hơn tới Việt Nam khi Việt Nam chuẩn bị trở thành Thành viên của WTO. Chỉ trong vòng 9 tháng sau khi gia nhập WTO, các doanh nghiệp nước ngoài đã cam kết sẽ đầu tư gần 6,5 tỷ Đôla Mỹ vào các dự án đầu tư mới tại Việt Nam (số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2007). Hơn nữa, việc trở thành Thành viên của WTO khuyến khích sử dụng nhiều hơn các tài sản thuộc sở hữu trí tuệ, dẫn tới các điều kiện tốt hơn để đạt được thành công về kinh tế thông qua chất lượng sản phẩm cao hơn, sự sáng tạo và kỹ năng tiếp thị hiện đại (xây dựng thương hiệu, cấp phép, nhượng quyền và các dịch vụ hỗ trợ sản phẩm tốt hơn).
Lợi ích pháp lý của việc tiếp cận một hệ thống thương mại dựa trên pháp quyền và sử dụng quá trình giải quyết tranh chấp trong WTO cũng thường được nhắc đến như một lý do quan trọng cho việc gia nhập WTO của Việt Nam. Các cuộc tham vấn, đàm phán và trung gian hòa giải cũng như giải quyết tranh chấp dựa trên quy tắc rõ ràng sẽ rất quan trọng đối với các quốc gia không có tiếng nói quan trọng trong thương mại bằng các Thành viên như Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, Nhật Bản hoặc Trung Quốc. Gia nhập WTO cho thấy các mối quan hệ thương mại của Việt Nam với các cường quốc thương mại sẽ được bảo vệ bởi các quy tắc và thủ tục của hệ thống thương mại đa phương, rất nhiều lợi ích cụ thể của hệ thống này sẽ được đề cập dưới đây. Gia nhập WTO cũng được thúc đẩy bởi các lý do chính trị. Đặc biệt, đối với các nước trong giai đoạn chuyển đổi như Việt Nam thì WTO là một công cụ giúp Chính phủ duy trì được chính sách thương mại minh bạch và tự do nhờ vào vai trò nội địa của hệ thống thương mại đa phương, hệ thống này đẩy mạnh các lợi ích xuất khẩu nhiều hơn so với lợi ích thu được từ các ngành thay thế nhập khẩu. Trở thành Thành viên WTO đem lại cơ hội để đảm bảo việc thực hiện các bước tự do hóa cơ chế thương mại thông qua chấp nhận các nghĩa vụ ràng buộc về mặt pháp lý đối với các mức thuế, loại bỏ các hạn chế định lượng hoặc loại bỏ trợ cấp (Michalopoulos,2002). Gia nhập WTO cũng là một công cụ để thể hiện cam kết của nước gia nhập trong việc hòa nhập các nền kinh tế theo định hướng thị trường vào cộng đồng quốc tế, một điều kiện tiên quyết cho sự phát triển thương mại quốc tế. Tương tự như vậy, yếu tố chính trị đóng một vai trò quan trọng tại nhiều Thành viên WTO khi quyết định có chấp nhận một nước mới gia nhập hay không. Ví dụ, đối với Hoa Kỳ, nước dành cho Việt Nam đối xử Tối huệ quốc tuân thủ theo WTO (theo thuật ngữ của Hoa Kỳ là Quan hệ thương mại bình thường vĩnh viễn), thì quyết định này được mô tả “là một trong số các bước đi mà Hoa Kỳ thực hiện trong lĩnh vực thương mại và chính sách đối ngoại để bình thường hóa quan hệ với Việt Nam đồng thời đưa quan hệ hiện nay của hai nước vượt qua cuộc chiến tranh Việt Nam” (Báo cáo CRS của Quốc hội Hoa Kỳ, 2006). 5. Mở rộng thị trường cho hàng xuất khẩu của Việt Nam
Lý do chủ yếu và trực tiếp khiến Việt Nam muốn gia nhập WTO là tìm cách thúc đẩy xuất khẩu nông thủy sản, dệt may, quần áo và dầy dép cũng như các mặt hàng sản xuất trong nước khác. Đặc biệt, các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) của Việt Nam – những doanh nghiệp có ít nguồn lực để đối phó với những vấn đề phức tạp về thể chế – rất có thể sẽ được hưởng lợi nhờ khả năng tiếp cận thị trường xuất khẩu tốt hơn. Tác động tới xuất khẩu là tích cực vì khi gia nhập WTO, Việt Nam sẽ được hưởng một môi trường ổn định và bình đẳng hơn ở nước ngoài, có nhiều khả năng hơn trong việc kiện lại các thực tiễn thương mại không bình đẳng và có cơ hội để đảm bảo rằng các cuộc đàm phán của WTO trong tương lai sẽ đem lại các cơ hội xuất khẩu cho các sản phẩm mà Việt Nam quan tâm (bốn thị trường xuất khẩu chính chiếm hơn một nửa kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đều là các Thành viên của WTO). Cũng có thể hy vọng rằng việc gia nhập sẽ không chỉ thúc đẩy doanh số xuất khẩu các mặt hàng quyền thống sang các thị trường hiện tại mà còn tăng xuất khẩu các sản phẩm mới sang các thị trường mới (xem them chi tiết tại Chương II-VII). Về cơ bản, có ba lý do chính khiến cho việc gia nhập WTO sẽ dẫn tới tăng cường tiếp cận thị trường. Thứ nhất, Việt Nam sẽ được các Thành viên WTO dành đối xử MFN đầy đủ và lâu dài và điều này là một cải thiện đáng kể. Mặc dù Việt Nam đã được hưởng đối xử MFN tạm thời với Hoa Kỳ và các đối tác thương mại khác nhưng đối xử MFN dựa trên cơ sở WTO là một thỏa thuận ưu đãi. Điều này là một mốc rõ ràng cho việc chuyển từ môi trường mang tính đơn phương và tự nguyện (ví dụ các cuộc thảo luận tại Quốc hội Hoa Kỳ trước khi gia hạn đối xử MFN hàng năm), nơi việc lạm dụng sức mạnh kinh tế vì lý do chính trị thực sự là một mối đe dọa, sang một mối quan hệ đối tác thương mại dựa trên các quy tắc rõ ràng, nơi các vấn đề thương mại được giải quyết một cách minh bạch, tuân theo các luật lệ của WTO (xem Hộp 1). Hộp 1 WTO và Đối xử MNF tại Hoa Kỳ Hiện nay, các nước chưa tham gia WTO có thể được nhiều quốc gia, kể cả Hoa Kỳ, đơn phương dành đối xử MFN trong thương mại nhưng không có gì đảm bảo rằng họ sẽ tiếp
tục được hưởng đối xử này. Ví dụ, tại Hoa Kỳ, việc dành đối xử MFN cho Nga và một số nền kinh tế trong giai đoạn chuyển đổi khác, gồm cả Trung Quốc và Việt Nam trước khi các nước này gia nhập WTO, từ trước tới nay phụ thuộc vào việc các nền kinh tế này có tuân theo một Dự luật có tên là Tu chính án Jackson- Vanik hay không, Tu chính án này sửa đổi Bộ luật Thương mại năm 1974 của Hoa Kỳ liên quan tới quyền tự do nhập cư và một số quyền công dân khác. Quốc hội Hoa Kỳ rà soát định kỳ và quá trình rà soát này này tạo cơ hội cho một số chính trị gia yêu cầu các nhượng bộ chính trị để đổi lại việc họ đồng ý dành đối xử MFN có điều kiện và “lâu dài”. Khi Ácmênia, Cộng hòa Kyrgyzxtan và Mông Cổ gia nhập WTO, Hoa Kỳ đã sử dụng quyền không áp dụng đối xử WTO theo Điều XIII của WTO, tức là Hoa Kỳ không dành cho các nước này đối xử MFN vô điều kiện và do đó trên thực tế không chấp nhận tư cách Thành viên WTO của các nước này. Tương tự như vậy, đối với Trung Quốc và Việt Nam, Chính quyền Hoa Kỳ đã tiến hành các cuộc đàm phán song phương liên quan tới quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn và đã điều chỉnh các quy định pháp lý tương tự, trước khi các cuộc đàm phán gia nhập kết thúc. Nguồn: Horlick & Shea, 2002, Michalopoulos, 2002 và các báo cáo khác Ngoài tác động trực tiếp là tiếp cận thị trường được đảm bảo hơn, gia nhập WTO cũng sẽ xóa tan sự hoài nghi về xuất khẩu phổ biến trong cộng đồng doanh nghiệp ở các nước đang phát triển (Langhammer and Lücke, 1999). Sự hoài nghi, bi quan về xuất khẩu cũng rất phổ biến tại Việt Nam trong những năm 90 của thế kỷ trước, khi mà các nhà xuất khẩu vốn đang tăng trưởng nhanh chóng tại Việt Nam phải đối mặt với các rào cản bảo hộ chống lại hàng nông sản và các sản phẩm chế tạo có hàm lượng lao động cao. Vòng đàm phán Uruguay đã đem lại những tiến triển, cả đối với các nước phát triển nơi mà Hiệp định Nông nghiệp và Hiệp định hàng dệt may đã cải thiện điều kiện tiếp cận thị trường cho hàng xuất khẩu từ các nước đang phát triển cũng như đối với bản thân các nước đang phát triển đã tự do hóa cơ chế nhập khẩu của họ một cách đơn phương hoặc trong khuôn khổ cam kết từ Vòng đàm phán Uruguay (Anderson, 2002 và Kheir-El-Din, 2002). Khi các chính sách cải cách, Đổi mới đã tạo ra nhiều lựa chọn về mặt chính sách ngành, rõ
ràng điều quan trọng là Việt Nam cần có khả năng tiếp cận thị trường để đảm bảo phát triển xuất khẩu. Thứ hai, việc áp dụng đầy đủ Hiệp định Dệt may vào năm 2005 đã đem lại một lợi thế lớn cho Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ khi gia nhập WTO, Việt Nam mới có thể tận dụng đầy đủ lợi ích từ việc loại bỏ dần cơ chế hạn ngạch mà các nước phát triển duy trì trước đây. Đặc biệt, trong số những lợi ích của việc gia nhập WTO có việc giảm thuế nhập khẩu và loại bỏ hạn ngạch của Hoa Kỳ và EU áp dụng đối với xuất khẩu hàng dệt may (tới giữa năm 2010, mặt hàng này sẽ chiếm khoảng 15% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam). Điều này có ý nghĩa quan trọng không chỉ do dệt may là mặt hàng xuất khẩu lớn thứ 2 của Việt Nam, sau dầu thô, mà còn do việc gia nhập WTO sẽ khiến Việt Nam tham gia sân chơi chung với các nhà xuất khẩu khác, những người đã không bị áp dụng hạn ngạch kể từ đầu năm 2005, khi mà hệ thống thương mại toàn cầu 30 tuổi với truyền thống “đàm phán các ngoại lệ đối với GATT/WTO mà các bên đều chấp nhận” đã bị phá bỏ. Các biện pháp phi thuế quan khác (đặc biệt là tự nguyện hạn chế xuất khẩu – VER) cũng được xóa bỏ nhờ vào tiến trình đàm phán tự do hóa của Vòng Uruguay, ví dụ như hạn ngạch song phương của EU đối với hàng tiêu dùng, sắt thép hoặc nông sản nhập khẩu vào Việt Nam. Thứ ba, có thể lập luận rằng các biện pháp chống bán phá giá và đối kháng mà các cường quốc áp dụng chống lại các “nền kinh tế phi thị trường” (NME) của WTO như Việt Nam cần phải chịu các quy tắc chặt chẽ hơn so với các trường hợp không phải là Thành viên WTO. Rõ ràng, việc Việt Nam bị coi là nền kinh tế thị trường trong vòng 12 năm không phải là yếu tố thuận lợi cho các nhà xuất khẩu Việt Nam. Quy tắc này thể hiện một mức độ ngờ vực nhất định đối với bản chất thị trường của hệ thống kinh tế Việt Nam cũng như mối lo ngại của rất nhiều nhà sản xuất nước ngoài về sự phát triển xuất khẩu của Việt Nam. Do bị coi là nền kinh tế phi trường, các đối tác thương mại của Việt Nam có nhiều điều kiện hơn trong việc đưa ra các vụ kiện chống bán phá đối với các nhà xuất khẩu Việt Nam do giá so sánh được được sử dụng trong việc xác định phá giá là giá của các nước “tương tự”, không nhất thiết có các điều kiện kinh tế giống với Việt Nam. Việt Nam, giống như các nền kinh tế đang chuyển đổi khác, kể cả Trung Quốc, đã phải đối mặt với các điều
khoản phân biệt đối xử liên quan tới quá trình xác định phá giá cả trong giai đoạn trước khi gia nhập WTO. Vấn đề này đặc biệt quan trọng vì (i) các nhà xuất khẩu của Việt Nam dễ phải đối mặt với các biện pháp chống bán phá giá hơn so với các nhà xuất khẩu từ các nền kinh tế thị trường; và (ii) biên độ phá giá áp dụng đối với các nền kinh tế phi thị trường thường cao hơn (Langhammer và Lücke,1999). Một lý do của kết quả này là các quyết định về giá của các công ty tại các nền kinh tế phi thị trường thường không liên quan tới chi phí sản xuất thực tế. Một lý do nữa có thể là trong các cuộc điều tra chống bán phá giá, các Chính phủ thường có quyền tự do trong việc ước tính giá trong nước của một sản phẩm xuất xứ từ một nền kinh tế phi thị trường căn cứ vào giá “thông thường” của sản phẩm tương tự tại một nền kinh tế so sánh (tương tự). Cơ cấu chi phí tại nước so sánh càng khác với Việt Nam thì cách tiếp cận này càng không phù hợp. Do đó, tác động của việc gia nhập WTO đối với các cuộc điều tra chống bán phá giá đối với các nhà xuất khẩu Việt Nam phụ thuộc vào tầm quan trọng tương đối của hai tác động đề cập ở trên. Nếu như các quyết định về giá của các nhà xuất khẩu Việt Nam bị bóp méo toàn bộ thì việc trở thành Thành viên của WTO có thể cũng không có tác động đáng kể nào ngoài việc hành vi của các doanh nghiệp Việt Nam trong tương lai sẽ mang tính định hướng thị trường nhiều hơn. Tuy nhiên, nếu việc lựa chọn nước tham chiếu/so sánh bóp méo phán quyết một cách không công bằng, Việt Nam được lợi khi các cuộc điều tra chống bán phá giá sẽ phải tuân thủ các nguyên tắc chặt chẽ hơn, đặc biệt khi mà các số liệu về giá và chi phí của nhà sản xuất được sử dụng thay vì sử dụng nước tham chiếu. (Thông tin chi tiết hơn về vấn đề này được đề cập tại Chương IV). Tóm lại, các nguyên tắc chặt chẽ hơn từ việc gia nhập WTO sẽ đem lại cho Việt Nam (a) lựa chọn để lập luận rằng trong một số tình huống cụ thể, đặc biệt, thì “các điều kiện của nền kinh tế thị trường chiếm ưu thế” (b) vị thế nhất định trong các cuộc tham vấn và tranh chấp thương mại đa phương, cho phép Việt Nam sử dụng các quy tắc của WTO trong quan hệ với các Thành viên khác khi quyền lợi của Việt Nam đã bị ảnh hưởng và sân chơi không hoàn toàn bình đẳng. Hơn nữa, Việt Nam cũng có thể liên minh với các nền kinh tế phi thị trường khác trong WTO – ví dụ như Trung Quốc. Cuối cùng, Nghị định thư gia nhập WTO của Việt Nam hạn chế thời gian áp dụng các thủ tục chống bán
phá giá phân biệt đối xử đối với Việt Nam trong thời hạn 12 năm, đồng thời Việt Nam có nghĩa vụ cải cách hơn nữa hệ thống trợ cấp và định giá của mình. 6. Tự do hóa thương mại tại Việt Nam Các nhà phân tích kinh tế nhấn mạnh lợi ích quan trọng của việc các nền kinh tế thực hiện tự do hóa nhập khẩu có thể tiếp cận thị trường trong nước tốt hơn, đặc biệt khi các thiết bị nhập khẩu cũng như các đầu vào sản xuất có giá rẻ hơn, hàng nhập khẩu đa dạng hơn. Thông qua việc giảm và ràng buộc thuế nhập khẩu, loại bỏ hạn ngạch nhập khẩu và cải cách các biện pháp hạn chế khác, các chính sách của Việt Nam sẽ có độ tin cậy cao hơn và môi trường kinh doanh trong nước được cải thiện, điều này sẽ đem lại lợi ích trong nước đang kể, quá trình này được giải thích ngắn gọn tại Hộp 2. Liên quan tới các cam kết mở cửa thị trường, có bằng chứng rõ ràng rằng cái mà những người theo chủ nghĩa trọng thương thường gọi một cách không chính xác là “giá của việc gia nhập” – xét từ các nhượng bộ về mở cửa thị trường – đang ngày càng tăng. Các nhượng bộ của Việt Nam khi gia nhập cũng theo xu hướng này do Việt Nam đã đưa ra các nhượng bộ quan trọng về thuế quan, loại bỏ các hạn chế định lượng và xóa bỏ trợ cấp xuất khẩu đối với hàng động sản cũng như rất nhiều khoản trợ cấp trong nước khác. Chi tiết các điều kiện gia nhập WTO của Việt Nam và các cam kết mở cửa thị trường khá vực tạp, nằm trong khoảng 880 trang tài liệu. Hộp 2 Tại sao tự do hóa thương mại không nhất thiết phải là “cái giá để gia nhập”? Khái niệm cốt lõi của thương mại quốc tế là chi phí cơ hội. Việc sản xuất (tiêu dùng) một sản phẩm có chi phí là không sản xuất (tiêu dùng) được sản phẩm khác. Một lý thuyết kinh tế quan trọng đã khẳng định rằng thương mại đem lại lợi ích nhờ việc tối thiểu hóa các chi phí cơ hội thông qua phân chia lao động quốc tế, lý thuyết này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuyên môn hóa giữa các nước. Lấy một ví dụ đơn giản, giả sử rằng
người dân ở Pescatia rất giỏi về đánh bắt cá nhưng lại bị bắt buộc phải dành thời gian để trồng lúa (nghề mà họ không thực hiện hiệu quả bằng đánh bắt cá). Mỗi giờ trồng lúa có chi phí có hội cao xét về số lượng cá bị bỏ qua, nhưng họ không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc dành thời gian để trồng lúa. Giả sử những người dân Agria rất giỏi trồng lúa nhưng không có tài đánh bắt cá. Khi đó, chi phí cơ hội cao xét từ khía cạnh thời gian không được dùng để trồng lúa. Nếu hai nước có thể trao đổi thương mại với nhau thì họ có thể tập trung vào ngành nghề mà mình thực hiện tốt nhất. Các nhà kinh tế nói rằng các nước sẽ chuyên môn hóa theo lợi thế so sánh của mình. Điều này sẽ đảm bảo rằng tổng sản lượng được sản xuất sẽ tăng ở cả hai nước và mỗi nước sẽ có khả năng tiêu dùng lúa gạo và cá nhiều hơn khi không có thương mại. Quyết định chuyên môn hóa vào ngành nào phụ thuộc vào việc một nước thực hiện một ngành nghề nào là tốt nhất so với các ngành nghề khác. Người dân Pescatia có thể là những nông dân giởi hơn nông dân ở Agria, do mỗi giờ làm nghề nông thì người dân Pescatia thu hoạc được vụ mùa có năng suất cao hơn. Tuy nhiên, nếu mỗi giờ người dân Pescatica làm nghề nông có chi phí cao hơn xét từ lượng cá bị bỏ qua so với mỗi giờ làm nghề nông ở Agria, khi đó Pescatia nên chuyên môn hóa việc đánh bắt. Vấn đề không phải là lợi thế tuyệt đối mà là lợi thế tương đối. Thương mại quốc tế tạo cơ hội cho các nước chuyên môn hóa sản xuất theo lợi thế so sánh của họ. Thuế quan. Bản chào mở cửa thị trường của Việt Nam cam kết giảm mức thuế quan bình quân giản đơn khoảng 11,4% đối với tất cả các loại hàng hóa và ràng buộc hầu như toàn bộ tất cả các dòng thuế với khoảng thời gian thực hiện là 7 năm. Các cam kết thuế có ý nghĩa khá lớn đối với nhiều dòng thuế. Một yếu tố đặc biệt quan trọng của gói cam kết này là việc các nhượng bộ sẽ làm giảm mức độ bảo hộ thực tế đối với hàng nông sản của Việt Nam. Mức thuế ràng buộc bình quân đối với nông sản được giảm từ mức 25,2% xuống còn 21%, đưa mức thuế cam kết của Việt Nam thấp hơn mức của các Thành viên WTO trong khu vực như Thái Lan và Philíppin (Báo cáo phát triển năm 2006 của Việt Nam). (thông thi chi tiết về thuế quan xem tại Chương III). Trợ cấp. Việt Nam bị yêu cầu phải cắt giảm tất cả các khoản trợ cấp, kể cả trợ giá và do đó sẽ làm tăng giá thị trường. Các cam kết của Việt Nam trong WTO cũng bao gồm việc