Âm nhạc giao hưởng tại Sài Gòn - Vài góp nhặt từ tư liệu

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 31 (56) - Thaùng 8/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Âm nhạc giao hưởng tại Sài Gòn - Vài góp nhặt từ tư liệu<br /> <br /> Symphony music in Saigon – Some notes from historical materials<br /> <br /> ThS. Nguyễn Thị Ngọc Dung,<br /> Nhạc viện TP.HCM<br /> <br /> Nguyen Thi Ngoc Dung, M.A.,<br /> Ho Chi Minh City Conservatoire<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Với chặng đường gần một thế kỷ kể từ khi ra đời đến nay, nền âm nhạc mới Việt Nam trải qua nhiều<br /> giai đoạn phát triển khác nhau với nhiều thành tích đáng tự hào mà một trong những đỉnh cao là thể loại<br /> Giao hưởng. Trong khi những thành tựu của âm nhạc giao hưởng tại miền Bắc (giai đoạn trước năm<br /> 1975) được ghi nhận, tập hợp, thống kê và phổ biến khá rộng rãi thì những thành tựu của âm nhạc giao<br /> hưởng miền Nam nói chung và Sài Gòn nói riêng lại sớm rơi vào quên lãng do biến động của thời cuộc.<br /> Tuy nhiên, nghệ thuật đích thực luôn xuất phát từ trái tim và những giá trị âm nhạc của quá khứ cần<br /> được nhìn nhận lại một cách khách quan và trân trọng.<br /> Từ khóa: âm nhạc, giao hưởng, Việt Nam, Sài Gòn, trước 1975.<br /> Abstract<br /> In nearly a century since its inception, Vietnam's New Music has gone through stages of development<br /> with outstanding achievements, in which one of the peaks is Symphony style. While the symphonic<br /> achievements in the North (pre-1975 period) are well documented, collected, estimated and widely<br /> published, the accomplishments in the South in general and Sai Gon in particular fade into oblivion due<br /> to political changes. However, real art always emerges from true human feelings, on balance, the<br /> musical values of the past need to be reconsidered objectively and respectfully.<br /> Keywords: music, symphony, Vietnam, Saigon, before 1975.<br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu thành về trí tuệ và tư duy âm nhạc của con<br /> Nhà soạn nhạc Áo Gustav Mahler người, nó cho phép thể hiện những nội<br /> (1860-1911) đã từng nhận định về giao dung tư tưởng súc tích, phong phú và đa<br /> hưởng: “Một tác phẩm giao hưởng phải dạng nhất của con người, những suy tư triết<br /> giống như thế giới, nó phải chứa đựng tất lý, những ước mơ về tương lai, những cảm<br /> cả” (1). Khi có ý so sánh một tác phẩm âm xúc sâu sắc và tinh tế: từ chất trữ tình đến<br /> nhạc không lời với “cả thế giới”, nhà soạn chất anh hùng ca, từ sự lạc quan yêu đời<br /> nhạc không chỉ khẳng định vai trò “đỉnh đến nét bi thương kịch tính… Tất cả đều<br /> cao” về học thuật mà còn đề cao nội dung được diễn đạt bằng âm thanh với bố cục<br /> tư tưởng cũng như phạm vi thể hiện của chặt chẽ, logic và hoàn chỉnh.<br /> giao hưởng so với các loại hình âm nhạc Tại Việt Nam hiện nay, kinh tế và dân<br /> khác. Âm nhạc giao hưởng là một trong trí cùng phát triển, âm nhạc giao hưởng bắt<br /> những biểu hiện rực rỡ nhất của sự trưởng đầu nhận được sự quan tâm của xã hội. Âm<br /> <br /> 103<br /> ÂM NHẠC GIAO HƯỞNG TẠI SÀI GÒN - VÀI GÓP NHẶT TỪ TƯ LI U<br /> <br /> <br /> nhạc kinh viện nói chung và các tác phẩm Béka…) đã tràn vào Việt Nam. Để đáp ứng<br /> giao hưởng nói riêng đã trở thành đối sở thích nghe nhạc đa dạng của công<br /> tượng nghiên cứu xuất hiện trong nhiều chúng, ông chủ của các hãng đĩa trên đã<br /> công trình khoa học, sách tư liệu, tham kết hợp những sản phẩm văn hoá tinh thần<br /> luận hội thảo, bài báo, luận án, luận văn, của người Việt và cả sản phẩm văn hoá của<br /> phim tài liệu, phóng sự, phỏng vấn trên các người phương Tây bằng cách phát hành đĩa<br /> tạp chí truyền thanh và truyền hình. Các Tuồng, Chèo, Cải lương song song với các<br /> thành tựu của âm nhạc giao hưởng miền đĩa nhạc nhẹ, nhạc cổ điển của châu Âu.<br /> Bắc (trước 1975) và âm nhạc kinh viện Thực chất, các loại đĩa nhạc của châu Âu<br /> Việt Nam giai đoạn từ sau năm 1975 đến đã phần nào đánh đúng tâm lý “thích cái<br /> nay được giới học giả quan tâm, ghi nhận mới” của nhiều người dân Việt Nam. Ở các<br /> khá đầy đủ và chi tiết. Tuy nhiên giai đoạn phòng trà, tiệm nhảy đã phổ biến các vũ<br /> trước năm 1975, do ảnh hưởng của thời điệu phương Tây như tango, valse, fox-<br /> cuộc và sự chia cắt 2 miền đất nước khiến trot..., các tiểu phẩm khí nhạc để hòa tấu...<br /> cho những thành tựu của giao hưởng miền Ngoài ra, những năm đầu thế kỷ XX còn có<br /> Nam, cụ thể hơn, của Sài Gòn, trong thời một số đoàn ca nhạc kịch từ Pháp sang<br /> kỳ này sớm rơi vào quên lãng. biểu diễn ở Sài Gòn. Âm nhạc phương Tây<br /> 2. Những tiền đề và những sinh hoạt ngấm dần, và trở nên “thân quen” với tai<br /> khí nhạc đầu tiên ở Sài Gòn nghe nhạc của người miền Nam.<br /> Những năm cuối thế kỷ XIX, một số Năm 1930, đội kèn của lính viễn chinh<br /> trường dòng được mở ra ở Sài Gòn, vừa Pháp đã biểu diễn ở Sài Gòn nhân khánh<br /> truyền đạo, vừa truyền bá âm nhạc tôn giáo thành đường sắt, tác động không nhỏ đến<br /> phương Tây và truyền dạy kiến thức âm công chúng miền Nam từ cách nghe nhạc<br /> nhạc lẫn cách chơi nhạc cụ phương Tây cho đến việc sử dụng các loại nhạc khí phương<br /> người Việt Nam. Theo nhận định của giáo Tây. Một số người miền Nam ở vào thời<br /> sư Tô Vũ, “tân nhạc viết solfège đầu tiên điểm đó cũng đã biết sử dụng các loại kèn<br /> xuất hiện ở Sài Gòn do một tu sĩ Công giáo Tây, biết xướng âm và làm quen dần với<br /> người Việt Nam viết những bài hát ca ngợi ngôn ngữ âm nhạc mới.<br /> Đức Mẹ từ năm 1911” (2). Từ mục đích Nghệ thuật sân khấu và điện ảnh cũng<br /> phục vụ tôn giáo lúc ban đầu, âm nhạc ảnh hưởng lớn đến cách nhận thức của dân<br /> phương Tây dần phát huy ảnh hưởng đến chúng về âm nhạc phương Tây. Rạp xi nê<br /> đời sống người dân trong một phạm vi sâu xuất hiện ngày một nhiều ở các trung tâm<br /> rộng hơn. Nhiều bài hát Pháp vui tươi, dí đô thị. Khoảng những năm 30 của thế kỷ<br /> dỏm xuất hiện trong các buổi sinh hoạt của XX, khi phim có âm thanh, lời thoại, được<br /> thanh niên, học sinh sinh viên như Frère du nhập vào nước ta thì những bài hát<br /> Jacques, Au clair de la lune, Vive le trong phim cũng trở nên thịnh hành sau đó,<br /> chameau... Sau này (thập niên 1930), một số lôi cuốn người xem, đặc biệt là lớp thanh<br /> bài hát của phong trào hướng đạo sinh cũng niên, tầng lớp trí thức tiểu tư sản thành thị.<br /> được phỏng dịch hoặc đặt lời mới cho phù Qua những bài hát trong phim, người xem<br /> hợp với điều kiện thực tế và dễ phổ biến. có thể hình dung khá đầy đủ diện mạo hoàn<br /> Từ những năm 20, các loại máy hát, chỉnh của một ca khúc phương Tây từ phối<br /> đĩa hát (nhãn hiệu Victor, Odéon, Pathé, khí, nhạc đệm cho đến cách hát. Các gánh<br /> <br /> 104<br />  NGUYỄN THỊ NGỌC DUNG<br /> <br /> <br /> hát cũng mời nghệ sĩ tân nhạc về cộng tác Một số nhạc sĩ Việt Nam đã được học âm<br /> để thêm phần hấp dẫn cho quần chúng với nhạc Tây phương từ môi trường này hoặc<br /> các hoạt động trình diễn đa dạng như chơi tự học qua sách vở (lý thuyết âm nhạc, hòa<br /> nhạc sống trong các vở diễn hay hát nhạc âm, lịch sử âm nhạc, sách dạy các loại nhạc<br /> mới trước khi mở màn chính thức. Nghệ cụ...) để sáng tác âm nhạc theo kiểu “mới”.<br /> thuật sân khấu chính là cái nôi êm ái để các Bên cạnh đó còn xuất hiện một số lớp nhạc<br /> nghệ sĩ tân nhạc nương náu và trình diễn dạy đàn và truyền bá Tân nhạc của các<br /> các ca khúc do mình sáng tác hay của nhạc sĩ Nguyễn Thông, Lê Ngát, D oãn<br /> những tác giả khác khi nền tân nhạc Việt Ân… Đây là tiền đề cho sự hình thành nền<br /> Nam đang trong thời kỳ phôi thai . âm nhạc chuyên nghiệp phương Tây ở<br /> Tất cả các hoạt động âm nhạc đa dạng miền Nam sau này. Năm 1934, tuyển tập<br /> thời gian này đã tác động tích cực đến tư 30 tiểu phẩm viết cho piano độc tấu của<br /> duy của những người Việt Nam làm nghệ nghệ sĩ Thái Thị Lang (dưới bút danh<br /> thuật ở thành thị. Louis Nguyễn Văn Tỵ) được xuất bản tại<br /> Nhìn chung, âm nhạc phương Tây (mà Paris. Bà Thái Thị Lang - là người đã học<br /> chủ yếu là âm nhạc Pháp) du nhập vào Việt Sáng tác và Piano tại nhạc viện Paris, với<br /> Nam và phổ biến bằng nhiều cách: qua con quan điểm coi “nguồn dân ca vô tận là một<br /> đường truyền đạo; qua con đường quân sự kho báu đối với người sáng tác” và đã cho<br /> (đội kèn nhà binh); qua con đường giáo ra đời nhiều tiểu phẩm piano như Lý ngựa<br /> dục (trường học và phong trào hướng đạo); Ô, Bình Bán… Bà cũng chính là người<br /> qua con đường phương tiện thông tin, kỹ đích thân biểu diễn những tiểu phẩm piano<br /> thuật truyền thanh (đĩa hát); qua con đường của mình tại Hội Nam kỳ Trí đức Thể dục<br /> giao lưu và biểu diễn nghệ thuật. Sự “đổ năm 1942. Những tiểu phẩm piano của bà<br /> bộ” về văn hoá Pháp ở miền Nam diễn ra được xem như những tác phẩm đầu tiên<br /> khá nhanh (theo phương châm “Khai hóa của âm nhạc không lời Việt Nam. Năm<br /> văn minh”). Quá trình này đã khiến cho 1938, nhạc sĩ Nguyễn Văn Tuyên là người<br /> nghệ thuật nói chung và âm nhạc nói riêng Việt Nam duy nhất tham gia hội Hiếu nhạc<br /> đổi mới nhanh chóng và ngày càng mang (Philharmonique). Năm 1941, một buổi<br /> màu sắc thị dân rõ rệt. diễn thuyết được hội tổ chức tại nhà hội<br /> Năm 1928, “Ủy ban nghệ thuật Sài Gòn Bắc Kỳ ái hữu tại Sài Gòn với đề tài “Câu<br /> - Comité artistique de Saigon” ra đời do ông chuyện âm nhạc mới” có sự góp mặt của<br /> Charles Martin (Pháp) làm tổng thư ký, ban nhạc Phi Luật Tân của ulio và sự trình<br /> chuyên tổ chức các buổi hòa nhạc thính diễn Hạ Uy Cầm của hai nhạc sỹ Scawell<br /> phòng với các nghệ sĩ mời từ Pháp sang như: và Nguyễn Thông. Cũng trong thời gian<br /> acque Thibaud, S igeti (Violon), rmande này còn có các nhạc sĩ khác tham gia hoạt<br /> Caron (Piano), tam tấu Schneider... Chương động âm nhạc khá sôi nổi như: nhạc sĩ Võ<br /> trình biểu diễn của họ chủ yếu là những tác Đức Thu (thường xuyên biểu diễn và trình<br /> phẩm thính phòng cổ điển. bày sáng tác của mình viết cho đàn dương<br /> Đi xa hơn, vào năm 1933, Comité cầm: bản “Việt Nam tân âm điệu”),<br /> artistique de Saigon do Charle Martin lập Nguyễn Khắc Cung, Phạm Đăng Hinh, Đỗ<br /> ra Conservatoire de Musique, có dạy piano Thế Phiệt với những bản hòa tấu soạn cho<br /> ( rmande Caron tham gia giảng dạy…). Vĩ cầm và Đại vĩ cầm; Họ là những người<br /> <br /> 105<br /> ÂM NHẠC GIAO HƯỞNG TẠI SÀI GÒN - VÀI GÓP NHẶT TỪ TƯ LI U<br /> <br /> <br /> làm âm nhạc chuyên nghiệp phương Tây Nghiêm Phú Phi, bà Nguyễn Thị Ngọc<br /> (khí nhạc) đầu tiên ở Sài Gòn. Khí nhạc Sài Thuyền, bà Tạ Toàn - Piano, linh mục<br /> Gòn trong giai đoạn này chỉ manh nha nton Nguyễn Tiến Dũng - tốt nghiệp Tiến<br /> tượng hình, chủ yếu là các hoạt động biểu sĩ khoa Sáng tác tại Nhạc viện Santa<br /> diễn định kỳ của các đội kèn nhà binh, Cecilia năm 1962 (hay còn có tên là Học<br /> những tác phẩm viết cho nhạc cụ độc tấu, viện âm nhạc Giáo hoàng Roma)... Có thể<br /> một số tiểu phẩm nhạc thính phòng có qui nói rằng Trường Quốc gia Âm nhạc và<br /> mô nhỏ và chưa có những tác phẩm thực Kịch nghệ là cái nôi đào tạo ra nhiều nhạc<br /> thụ cho dàn nhạc. sĩ, giọng ca, tay đàn nổi tiếng của miền<br /> 3. Âm nhạc Giao hưởng Sài Gòn Nam, góp mặt trong nhiều chương trình<br /> 1945-1975 giao lưu biểu diễn quốc tế cũng như phát<br /> Để có thể đưa ra một nhận định cụ thể về hành đĩa hát ăn khách trong thời kỳ này.<br /> nền âm nhạc giao hưởng trong một khoảng Bên cạnh những nhạc sư tên tuổi trực<br /> thời gian nhất định đòi hỏi người nghiên cứu tiếp đứng lớp, thành tựu quan trọng trong<br /> phải có một cái nhìn tổng quát trên cả 3 lĩnh vực đào tạo của âm nhạc Sài Gòn chính<br /> phương diện sau: (1) Sáng tác, (2) Biểu diễn, là phát hiện kịp thời những tài năng âm nhạc<br /> (3) Đào tạo và Nghiên cứu khoa học. Đây xuất sắc và gửi ra nước ngoài học như: nhạc<br /> chính là thế “chân vạc” giúp cho âm nhạc hàn sĩ Nguyễn Văn Tường (học nhạc tại Pháp từ<br /> lâm luôn giữ được nền tảng vững chắc để tiến năm 1951, nhạc sĩ nhạc điện thanh đầu tiên<br /> lên phía trước theo đúng qui luật “kế thừa và của Việt Nam); nhạc sĩ Nguyễn Thiện Đạo<br /> phát triển” trong nghệ thuật. (sang Pháp năm 1953, nổi tiếng với những<br /> a. Đào tạo và Nghiên cứu khoa học tác phẩm khí nhạc theo "chủ nghĩa Tiền<br /> Trường Quốc gia Âm nhạc ra đời năm Phong", đạt nhiều giải thưởng quốc tế, đã<br /> 1956 (đến năm 1960 đổi tên thành Trường được ghi danh trong hai từ điển âm nhạc “Le<br /> Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ, là tiền Petit Larousse, 1982”, “Le Petit Robert,<br /> thân của Nhạc Viện TP.HCM ngày nay) đã 1995” vì những đóng góp trong việc giao<br /> mời nhiều nhạc sư tên tuổi vào Ban giảng hòa âm nhạc Đông - Tây); Nhà soạn nhạc<br /> huấn của trường gồm 2 ngành là: Nhạc Tây đương đại - nhà nghiên cứu âm nhạc cổ<br /> Phương và Quốc Nhạc. truyền Tôn Thất Tiết (sang Pháp năm 1958,<br /> Lúc mới thành lập, ngành Nhạc Tây đạt nhiều giải thưởng quốc tế danh giá);<br /> phương chỉ dạy: Dương cầm, Vĩ cầm, Những thành tích quốc tế của các nhạc sĩ nói<br /> Nhạc pháp, Nhạc sử, Hòa âm. Sau này trên vừa góp phần giới thiệu nhạc giao<br /> trường giảng dạy thêm rất nhiều nhạc cụ hưởng Việt Nam với bạn bè thế giới, vừa<br /> khác như: Trung Vĩ cầm, Hạ Vĩ cầm, Đại đem lại niềm tự hào cho âm nhạc Việt Nam,<br /> Vĩ cầm, Sáo Tây, Clarinette, Trompette, đồng thời gợi lên những vấn đề mới về<br /> Tây Ban cầm, Măng cầm và Hợp ca. Các chuyên môn đối với các nhạc sĩ trong nước<br /> nhạc sư của ngành Nhạc Tây phương đa và có tác dụng khích lệ rất lớn cho những ai<br /> phần đều tốt nghiệp Quốc Gia Nhạc Viện đam mê dòng nhạc giao hưởng.<br /> Paris - Conservatoire National de Paris Trong giai đoạn này, bên cạnh Trường<br /> hoặc Quốc Tế Nhạc Viện Paris - Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ còn có<br /> Conservatoire International de Paris như: Trường Quân nhạc Sài Gòn (thành lập năm<br /> Đỗ Thế Phiệt, Nguyễn Khắc Cung - violin; 1966, với chương trình giảng dạy chuyên<br /> <br /> 106<br />  NGUYỄN THỊ NGỌC DUNG<br /> <br /> <br /> ngành Sĩ quan nhạc trưởng gồm các môn: Tương ứng với giai đoạn lịch sử này,<br /> Chỉ huy, Hòa âm, Phối khí - Cải soạn - tại miền Bắc, vấn đề phát triển âm nhạc đã<br /> Nhạc khí học, Sáng tác, Lễ nghi quân cách, được Đảng và Nhà nước quan tâm cụ thể,<br /> Nhạc nhẹ, Nhạc sử, Nhạc lý - Chính tả và thể hiện qua sự thành lập Ban Nghiên cứu<br /> Hành chánh - Quản trị nhân viên); Viện đại Âm nhạc - Vụ Nghệ thuật năm 1955 (từ<br /> học Minh Đức (Khoa Nhân văn - Nghệ năm 1968 đổi tên là Viện Nghiên cứu âm<br /> thuật) - trình độ Cử nhân Sư phạm Âm nhạc), sự ra đời của Trường Nghệ thuật<br /> nhạc với chương trình đào tạo được chia Quân đội năm 1955 và Trường Âm nhạc<br /> thành 21 tín chỉ như: Triết học Đông - Tây Việt Nam năm 1956 (tiền thân của Học<br /> nhập môn; Sư phạm Âm nhạc, Nhạc lý, viện Quốc gia Âm nhạc Việt Nam). Trước<br /> Hòa âm, Đối âm, Tẩu pháp (Fuga), Phương đây đa số các nhạc sĩ miền Bắc bước vào<br /> pháp Điều khiển (Chỉ huy), Nhạc khí nghề bằng cách tự học và trưởng thành<br /> học… và trình độ Cao đẳng bao gồm 6 trong quá trình tham gia kháng chiến chống<br /> chuyên ngành: Ca sĩ, Ca nhạc trưởng, Pháp thì ở giai đoạn này đã có thêm lớp<br /> Quốc nhạc, Dương cầm, Thánh nhạc và nhạc sĩ, diễn viên, nhạc công được đào tạo<br /> Đại quản cầm. bài bản tại Trường Âm nhạc Việt Nam,<br /> Công tác nghiên cứu khoa học ở miền nhạc sĩ xuất thân từ các lớp tập huấn của<br /> Nam thời kỳ này phát triển khá toàn diện: chuyên gia nước ngoài tại miền Bắc Việt<br /> về mảng âm nhạc phương Tây có rất nhiều Nam, nhạc sĩ được Nhà Nước gửi đi học tại<br /> sách phổ biến kiến thức âm nhạc như sách Liên Xô, Trung Quốc và các nước Đông<br /> Hòa âm, Hòa âm tân thời, Hòa âm thực Âu... đồng thời sử dụng giáo trình của các<br /> tập dẫn giải, Đối âm, Tẩu pháp (Fuga), nước khối Xã Hội Chủ Nghĩa trong giảng<br /> Nhạc lý, Sáng tác Thánh nhạc Thánh ca, dạy- nghiên cứu âm nhạc và đánh giá kết<br /> Tôi viết ca khúc tiếng Việt, Những điều cần quả học tập trong các cơ sở đào tạo âm<br /> biết khi dạy và học Piano, Hướng dẫn học nhạc chuyên nghiệp miền Bắc.<br /> Tây Ban Cầm, Sáo... do các nhạc sư đang Sáng tác<br /> giảng dạy chấp bút. Về mảng âm nhạc Việt Dưới tác động của nhiều yếu tố văn<br /> Nam: nhiều nghiên cứu, sưu tầm âm nhạc hóa - chính trị - xã hội, ca khúc vẫn là thể<br /> dân gian có giá trị được thực hiện và công loại chiếm vị trí chủ đạo trong âm nhạc<br /> bố như “Dân ca Việt Nam” (1961) Nguyễn miền Nam giai đoạn 1945-1975. Tuy<br /> Hữu Ba; “Hò miền Nam” (1962) Nguyễn nhiên, những nhạc sĩ được đào tạo bài bản<br /> Văn Hầu; “Điệu thức trong dân ca Nam và đam mê khí nhạc vẫn duy trì con đường<br /> Bộ” (1965) Ngô Đông Hải; “Đặc khảo dân học thuật riêng của mình và đạt được một<br /> nhạc ở Việt Nam” (1972) Phạm Duy; “Dân số thành tựu đáng kể. Một trong những<br /> ca Nam Bộ, một kho tàng âm điệu dân gian nhạc sĩ tiêu biểu đó chính là Nghiêm Phú<br /> phong phú” (1977) Ngô Huỳnh. Phi. Ông tốt nghiệp Ưu hạng tại viện Quốc<br /> Nếu đặt yếu tố chính trị ra ngoài, các Gia Âm Nhạc Paris (Pháp) về Piano và<br /> tổ chức đào tạo âm nhạc tại Sài Gòn đã góp Hòa Âm. Tác phẩm “Divertimento I”<br /> phần tích cực trong việc tạo ra nguồn nhân (1960) và “Divertimento II” (1965) của<br /> lực âm nhạc cho xã hội, nâng cao trình độ ông viết theo thang âm ngũ cung, phối hợp<br /> cảm thụ âm nhạc và phổ biến những giá trị các nhạc khí dân tộc cổ truyền với dàn<br /> văn hóa âm nhạc vào xã hội. nhạc giao hưởng Tây phương, được trình<br /> <br /> 107<br /> ÂM NHẠC GIAO HƯỞNG TẠI SÀI GÒN - VÀI GÓP NHẶT TỪ TƯ LI U<br /> <br /> <br /> diễn nhiều lần trước khán giả Việt Nam và các thể loại âm nhạc ở hình thức lớn như:<br /> quốc tế và được đánh giá cao bởi các nhà giao hưởng nhiều chương, nhiều phần, hợp<br /> báo viết âm nhạc nước ngoài. Đặc biệt, xướng kết hợp với dàn nhạc giao hưởng,<br /> trong tác phẩm “ pollo 14” (1971) do ông kịch múa và quy mô nhất là thể loại nhạc<br /> sáng tác và thu âm trực tiếp còn đưa những kịch (opéra). Ngay từ đầu thập niên sáu<br /> âm thanh thường được nghe trong các mươi, các nhạc sĩ miền Bắc đã tự đặt ra<br /> phim khoa học giả tưởng vào tác phẩm cho mình cái đích cuối cùng phải tiến tới là<br /> giao hưởng (là điều chưa có ai thực hiện nhạc kịch Việt Nam.<br /> trước đó). Tứ tấu dây “Fantasia I” (1974) Biểu diễn<br /> được ông hoàn tất với nhiều thử nghiệm Giai đoạn từ 1945- 1975, các hoạt<br /> mới lạ trong cách diễn tấu. Ngoài ra các tác động biểu diễn văn hóa văn nghệ ở Sài<br /> phẩm giao hưởng của nhạc sĩ - nhà chỉ huy Gòn diễn ra khá mạnh mẽ. Với sự góp mặt<br /> dàn nhạc Nghiêm Phú Phi, còn có giao từ rất sớm của các phòng trà, tiệm nhảy,<br /> hưởng của nhạc sĩ Lê Văn Khoa cao lâu... nền nhạc mới phía Nam có nhiều<br /> (“Symphony Viet Nam 1975” - được sáng điều kiện tiếp xúc và giao lưu với âm nhạc<br /> tác trong 20 năm và trình diễn lần đầu ở c phương Tây, đặc biệt trong lĩnh vực ca<br /> năm 1995), một số tác phẩm khác viết ở khúc. Các hãng đĩa lớn đều được thành lập<br /> hình thức lớn như: hợp xướng “Cửu Long tại Sài Gòn như: Việt Nam, sia, Sóng<br /> Giang” (5 chương, Phan Miêng, 1972), Nhạc, Sơn Ca, Continental, Thiên Thai, Vô<br /> trường ca, vũ kịch: “Kim Trọng Thúy Tuyến… cũng hoạt động thu âm và phát<br /> Kiều” (1962 - 1966, Phạm Thế Mỹ); ca hành băng đĩa khá tích cực. Mỗi đài phát<br /> kịch nhỏ: “Hoa bướm và thiếu nữ” (1960, thanh lớn đều có ban nhạc cổ điển Tây<br /> Phạm Thế Mỹ), “Nước mắt người phương được dàn dựng và chỉ huy bởi<br /> yêu” (1961, Phạm Thế Mỹ); nhạc kịch: những nhạc sĩ tên tuổi đương thời như: đài<br /> “Sắc lụa trữ la” (1958-1960, Phạm Thế phát thanh Pháp Á - nhạc sĩ Trần Cang, đài<br /> Mỹ); các tác phẩm phối khí kết hợp giữa phát thanh Quân Đội - nhạc sĩ Văn Phụng,<br /> nhạc cụ dân tộc (chuông chùa, mõ, sáo Dương Thiệu Tước (chương trình “Cổ kim<br /> Việt, trống chầu...) với dàn nhạc giao hòa điệu”), đài phát thanh Sài Gòn - nhạc<br /> hưởng và nhiều hợp xướng tôn giáo viết ở sĩ Nguyễn Văn Đông, Vũ Văn Tuynh...<br /> hình thức lớn của linh mục nton Nguyễn Hơn nữa, với việc thành lập Trường Quốc<br /> Tiến Dũng... gia Âm nhạc, hoạt động biểu diễn âm nhạc<br /> Trong lĩnh vực sáng tác âm nhạc chuyên nghiệp được chú trọng và trau dồi,<br /> chuyên nghiệp cùng khoảng thời gian này đội ngũ những người biểu diễn âm nhạc<br /> tại miền Bắc, đáng lưu ý có: phong trào phía Nam đã được bổ sung một cách đầy<br /> sáng tác hợp xướng và sự ra đời của những đủ và bài bản. Một số nhạc sư đang giảng<br /> tác phẩm thể nghiệm khai sinh cho các thể dạy tại trường cũng là nghệ sĩ biểu diễn<br /> loại nhạc đàn và tổng hợp thanh - khí nhạc chuyên nghiệp đoạt giải thưởng quốc tế<br /> như: thể loại giao hưởng một chương, tổ như: Đỗ Thế Phiệt (violin, giải Grand Prix<br /> khúc giao hưởng và thanh nhạc, thơ giao du Violon 1954 và giải Danh dự về nhạc<br /> hưởng… Một trong những biểu hiện của Thính Phòng 1957)...<br /> tính chuyên nghiệp trong âm nhạc miền Bên cạnh các hoạt động chuyên môn<br /> Bắc thời kỳ này chính là mối quan tâm đến diễn ra khá sôi nổi trong nước, âm nhạc<br /> <br /> 108<br />  NGUYỄN THỊ NGỌC DUNG<br /> <br /> <br /> miền Nam còn đẩy mạnh hoạt động giao chỉnh với những nhạc sĩ có tên tuổi, được<br /> lưu quốc tế như: Đoàn Văn nghệ Việt Nam đào tạo bài bản trong nước và nước ngoài,<br /> tham dự Hội chợ Quốc tế Expo 70 tại có nhiều tác phẩm được quốc tế công nhận.<br /> Osaka, Nhật Bản năm 1970 (gồm 100 nghệ Một trong những thành tựu đáng tự hào của<br /> sĩ tân cổ nhạc và vũ cổ truyền). âm nhạc giao hưởng Sài Gòn trong giai<br /> Trong lĩnh vực biểu diễn âm nhạc đoạn này chính là tính “thời sự” thể hiện<br /> chuyên nghiệp tại miền Bắc, có 1 một số sự trong tác phẩm, từ nội dung đến hình thức<br /> kiện đáng chú ý xảy ra trong khoảng thời và cả những kỹ thuật sáng tác, thể hiện sự<br /> gian này như: Ngày 2 9 1945 ban nhạc cập nhật của người nhạc sĩ đối với những<br /> Giải phóng quân đã chơi bài Tiến uân ca bước tiến mới trong âm nhạc thế giới. Tuy<br /> (hòa tấu kèn, dưới sự chỉ huy của nhạc sĩ nhiên, điều đáng buồn là hiện nay, các tư<br /> Đinh Ngọc Liên) trong buổi lễ thành lập liệu âm thanh cũng như văn bản âm nhạc<br /> nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, bản hòa của thời kỳ này gần như đã thất lạc hết (do<br /> tấu “Vũ khúc tưng bừng” (chịu ảnh hưởng sự thay đổi về thời cuộc cũng như sự hạn<br /> của thể loại valse thành Vienne) do nhạc sĩ chế trong quá trình lưu trữ), những ghi chép<br /> Lương Ngọc Trác sáng tác cho dàn nhạc về tác giả-tác phẩm của giai đoạn này chỉ<br /> đã được trình diễn trong đêm Tuyên ngôn mang tính tản mạn, thể hiện hồi ức cá nhân<br /> Độc lập. Sau đó là sự ra đời hàng loạt các của người trong cuộc, thiếu hẳn sự thẩm<br /> đơn vị hoạt động biểu diễn âm nhạc chuyên định và phân loại một cách hệ thống và<br /> nghiệp ở miền Bắc như: Dàn nhạc Giao khoa học. Chính vì vậy, mong sao các cơ<br /> hưởng Việt Nam được hình thành với 114 quan chức năng, các đơn vị trong ngành và<br /> nhạc công (1959), Dàn Hợp xướng (1961), các cá nhân có tâm huyết với nghệ thuật<br /> 2 năm sau hai đoàn này sát nhập, cộng cùng chung tay tìm kiếm, sưu tầm, khôi<br /> thêm bộ phận múa để hình thành Nhà hát phục và phổ biến lại những giá trị âm nhạc<br /> Giao hưởng - Hợp xướng - Vũ kịch Việt đã mất. Như nhà soạn nhạc Gioachino<br /> Nam (1963, tại Hà Nội) là tiền thân của Rossini đã từng nói: “Ngôn ngữ của âm<br /> Nhà hát Giao hưởng - Hợp xướng - Nhạc nhạc là ngôn ngữ chung của tất cả mọi thế<br /> vũ kịch Việt Nam ngày nay; thành lập các hệ và mọi dân tộc; ai cũng hiểu được nó,<br /> đoàn ca múa nhạc chuyên nghiệp như: bởi nó được hiểu bằng trái tim” (2).<br /> Đoàn ca nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam Krakow-3.2017<br /> (1960), Đoàn ca múa Hà Nội (1960), Đoàn Chú thích:<br /> Ca múa Trung ương và Đoàn ca nhạc dân<br /> (1) “ symphony must be like the world. It must<br /> tộc Trung ương (1962)...<br /> contain everything”<br /> 4. Thay lời kết<br /> Cho đến năm 1975, tại Việt Nam đã tồn (2) “The language of music is common to all<br /> generations and nations; it is understood by<br /> tại 2 trung tâm hoạt động âm nhạc kinh viện<br /> everybody, since it is understood with the<br /> khá hiệu quả là Hà Nội và Sài Gòn. Tuy heart”.<br /> quan điểm chính trị và phương hướng hoạt<br /> động khác nhau nhưng mỗi nơi đều có thế TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> mạnh riêng, thành tựu riêng đáng được trân 1. Thụy Kha (2009), “60 năm âm nhạc Việt<br /> trọng và ghi nhận. Đối với Sài Gòn, đã hình Nam - Nửa của chiến tranh, nửa thuộc thanh<br /> thành một nền âm nhạc giao hưởng hoàn bình”, Tạp chí Sông Hương, số 199.<br /> <br /> 109<br /> ÂM NHẠC GIAO HƯỞNG TẠI SÀI GÒN - VÀI GÓP NHẶT TỪ TƯ LI U<br /> <br /> 2. Ngô Hoàng Linh (2015), “Sự phát triển nghệ 11. Viện Âm Nhạc (2000), Âm nhạc mới Việt Nam-<br /> thuật âm nhạc giao hưởng ở Việt Nam”, Tạp tiến trình và thành tựu, Nxb Viện Âm nhạc.<br /> chí Sóng Nhạc, số 124. 12. Viện Âm Nhạc (2004), Hợp tuyển tài liệu<br /> 3. Nguyễn Thị Nhung (2001), Âm nhạc Thính nghiên cứu - lý luận - phê bình âm nhạc Việt<br /> phòng Giao hưởng Việt Nam - Sự hình thành Nam thế kỷ XX, Nxb Viện Âm nhạc.<br /> phát triển - tác giả - tác phẩm, Nxb Viện 13. Viện Âm Nhạc (2005), Những tác phẩm giao<br /> Âm nhạc. hưởng Việt Nam, Nxb Viện Âm nhạc.<br /> 4. Nguyễn Đình San (2006), Nhạc Việt Nam 14. Viện Âm Nhạc (2007), Âm nhạc Việt Nam:<br /> những vùng sáng tối, Nxb Thanh Niên. tác giả-tác phẩm, Nxb Viện Âm nhạc.<br /> 5. Hữu Trịnh (2004), Sơ lược về tác phẩm âm 15. Viện Âm Nhạc (2010), “Tổng tập Âm nhạc<br /> nhạc giao hưởng Việt Nam, website Việt Nam: Tác giả - Tác phẩm, Nxb Viện<br /> giaidieuxanh.vn. Âm nhạc.<br /> 6. Nguyễn Thế Tuân (2006), Nhạc Giao hưởng<br /> Việt Nam - 1 tiến trình lịch sử, luận án tiến sĩ<br /> Website<br /> chuyên ngành nghệ thuật âm nhạc, Học viện 1. www.vienamnhac.vn<br /> Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. 2. www.tiengquehuong.wordpress.com<br /> 7. Tư liệu phỏng vấn NGƯT Nguyễn Văn Đời 3. www.giaidieuxanh.vn<br /> tại Nhạc viện TP.HCM ngày 6 8 2016. 4. www.dinh.dk<br /> 8. Tô Vũ (2002), Âm nhạc Việt Nam - Truyền 5. www.tranquanghai.info<br /> thống và hiện đại, Nxb Viện Âm nhạc. 6. www.hoinhacsi.com.vn<br /> 7. www.vnam.edu.vn<br /> 9. Trần Nhật Vy (2000), “Tân nhạc Việt Nam từ<br /> 8. www.hcmcons.vn<br /> năm 1911”, báo Tuổi trẻ xuân Canh Thìn. 9. www.nguyenthiendao.com<br /> 10. Hội Nhạc sĩ Việt Nam (2007), Tự hào nửa thế 10. www.tonthattiet.com<br /> kỷ Hội nhạc sĩ Việt Nam, Hội Nhạc sĩ Việt 11. www.dongnhacxua.com<br /> Nam xuất bản. www.brainyquote.com<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 14/3/2017 Biên tập xong: 15/8/2017 Duyệt đăng: 20 8 2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 110<br />