Bài giảng Bài 3: Các ngữ hệ chính trên thế giới

Phª chuÈn

Ngµy th¸ng n¨m 200

Chñ nhiÖm

Bµi 3

c¸c ng÷ hÖ chÝnh trªn thÕ giíi

më ®Çu

Ng«n ng÷ lµ mét ®Æc trng téc ngêi vµ lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ quan träng bËc nhÊt ®Ó ph©n biÖt téc ngêi. Mçi téc ngêi thêng cã mét ng«n ng÷ riªng, nã ®îc s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn cña téc ngêi ®ã. Mçi ng«n ng÷ lµ mét kÕt qu¶ s¸ng t¹o l©u dµi vµ lµ mét bé phËn cña v¨n ho¸ téc ngêi, bao gåm ch÷ viÕt vµ tiÕng nãi.

Nghiªn cøu ng«n ng÷ gióp chóng ta cã c¬ së ®Ó t×m hiÓu: nguån gèc d©n téc, v¨n ho¸ d©n téc vµ lÞch sö d©n téc… Tõ ®ã, cã nhËn thøc ®óng ®¾n vµ tham gia tÝch cùc vµo viÖc gi÷ g×n ng«n ng÷ c¸c téc ngêi trong céng ®ång d©n téc ViÖt Nam nãi chung, gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt nãi riªng.

Néi dung

I. Nguån gèc ng«n ng÷ vµ sù h×nh thµnh c¸c ng÷ hÖ trªn thÕ giíi 1. Nguån gèc ng«n ng÷ vµ vai trß cña nã trong D©n téc häc a. Ng«n ng÷ vµ nguån gèc cña ng«n ng÷ * Ng«n ng÷ lµ g×? Ng«n ng÷ lµ s¶n phÈm cao cÊp cña ý thøc con ngêi, lµ vËt chÊt ®îc trõu tîng ho¸ vµ lµ hÖ thèng tÝn hiÖu thø hai cña con ngêi. Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn vµ lµ c«ng cô ®Ó con ngêi giao tiÕp, trao ®æi vµ liªn hÖ víi nhau trong ®êi sèng x· héi. * C¸c ®Æc tr ng cña ng«n ng÷: - Ng«n ng÷ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn trùc tiÕp cña t duy, gi÷ vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh ý thøc. Do ®ã, ng«n ng÷ lµ s¶n phÈm cao cÊp cña ý thøc con ngêi.

V× sao? -> Ng«n ng÷ lµ hiÖn thùc ho¸ cña ý thøc, lµ ph¬ng tiÖn biÓu ®¹t t duy ®ång thêi, gi÷ vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ý thøc.

-> Th«ng qua ng«n ng÷, ý thøc míi ph¶n ¸nh vµ nhËn thøc ®îc

thÕ giíi kh¸ch quan. Do ®ã, kh«ng cã ý thøc th× kh«ng cã ng«n ng÷.

- Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÖu thø hai cña con ngêi. V×, ng«n ng÷ bao gåm nh÷ng ph¬ng tiÖn vËt chÊt nh: ©m thanh,

tõ vÞ, cÊu tróc ng÷ ph¸p, thanh ®iÖu, ch÷ viÕt…

- Ng«n ng÷ kh«ng cã tÝnh giai cÊp, nhng trong x· héi cã giai cÊp,

ng«n ng÷ mang dÊu Ên giai cÊp thèng trÞ.

-> B¶n th©n ng«n ng÷ ra ®êi g¾n víi c¸c téc ngêi. Trªn thùc tÕ, cã

nhiÒu ng«n ng÷ ra ®êi tríc khi x· héi cã giai cÊp.

-> Tuy nhiªn, khi x· héi cã giai cÊp, giai cÊp thèng trÞ ®· sö dông

ng«n ng÷ mét c¸ch triÖt ®Ó, nh»m phôc vô lîi Ých giai cÊp m×nh.

- Ng«n ng÷ cã quan hÖ trùc tiÕp víi s¶n xuÊt vµ toµn bé ho¹t

®éng sèng cña con ngêi. Nªn nã kh«ng ngõng ph¸t triÓn.

- Ng«n ng÷ bao giê còng lµ ng«n ng÷ x· héi, lµ thµnh qu¶ cña x·

héi, kh«ng cã ng«n ng÷ c¸ nh©n.

- Ng«n ng÷ lµ mét hiÖn tîng x· héi ®Æc biÖt, nã ®éc lËp t¬ng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng. Nªn, khi c¬ së h¹ tÇng thay ®æi, ng«n ng÷ kh«ng thay ®æi theo.

* Chøc n¨ng cña ng«n ng÷: (3 chøc n¨ng): - Thø nhÊt, lµm c«ng cô cña t duy. -> Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn vËt chÊt, lµ h×nh thøc tån t¹i cña t duy

ý thøc. Nã tham gia trùc tiÕp vµo viÖc nhËn thøc thÕ giíi kh¸ch quan.

- Thø hai, lµm c«ng cô biÓu c¶m. -> Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt, nã ®ãng

gãp vai trß lµ ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn.

-> Ng«n ng÷ lµ c«ng cô biÓu c¶m gi÷a con ngêi víi nhau. - Thø ba, lµm c«ng cô nghÖ thuËt. -> Th«ng qua ng«n ng÷, nh»m thóc ®Èy sù s¸ng t¹o vµ hëng thô

c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ - nghÖ thuËt cña con ngêi.

* Nguån gèc cña ng«n ng÷: Tõ thêi cæ ®¹i ®Õn nay, ®· cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ

nguån gèc ra ®êi cña ng«n ng÷:

- ThuyÕt tîng thanh (m« pháng ©m thanh), do c¸c triÕt gia Hy L¹p – La M· cæ ®¹i khëi xíng, kho¶ng thÕ kû IV- III TCN cho r»ng: Con ng- êi vèn kh«ng cã tiÕng nãi, ng«n ng÷ lµ do con ngêi b¾t chíc nh÷ng ©m thanh cã tríc trong tù nhiªn mµ cã.

VÝ dô: TiÕng suèi ch¶y rãc r¸ch, tiÕng mÌo kªu, tiÕng chim hãt... - ThuyÕt duy c¶m, ®¹i biÓu lµ nhµ triÕt häc ngêi §øc - HÐc §ª (1744 - 1803) cho r»ng : nguån gèc cña ng«n ng÷ lµ do c¶m gi¸c, cèt ®Ó béc lé vµ giao tiÕp víi chÝnh b¶n th©n m×nh.

Quan ®iÓm nµy ®· gi¶i thÝch mét c¸ch duy t©m vÒ nguån gèc

ng«n ng÷.

- ThuyÕt t¸n th¸n, do £ Pi Quya (341 – 270 TCN) vµ Lu CrÐt X¬ Ca (99 – 55 TCN) khëi xíng, cho r»ng : ng«n ng÷ ra ®êi, do con ngêi biÕn c¸c tiÕng kªu cßn mang tÝnh b¶n n¨ng ®éng vËt, thµnh c¸c ©m thanh tù nhiªn biÓu hiÖn c¶m xóc cña con ngêi.

VÝ dô: c¸c tõ ¸i, èi, chµ, a, å.... - ThuyÕt tiÕng kªu trong lao ®éng, ®¹i biÓu lµ Noa Rª vµ Bót Sª ( ngêi Ph¸p) cho r»ng: ng«n ng÷ b¾t nguån tõ nh÷ng tiÕng hß nhÞp ®iÖu phèi hîp trong lao ®éng ®Ó t¨ng søc m¹nh cña ngêi nguyªn thuû.

VÝ dô: hai ba nµo, hß d« ta nµo, hÇy, hó... - ThuyÕt c«ng íc x· héi, do GRót X« (1712 - 1778) vµ A §am SmÝt( 1733 - 1790) ®Ò xíng, cho r»ng: ng«n ng÷ sinh ra do ngêi nguyªn thuû trong sinh ho¹t ®· tho¶ thuËn víi nhau quy ®Þnh ra, lµ kÕt qu¶ quy íc cña c¸c nhãm ngêi.

- ThuyÕt cö chØ bµn tay: tríc khi ng«n ng÷ thµnh tiÕng ra ®êi con ngêi dïng c¸c cö chØ, ®éng t¸c bµn tay ®Ó giao tiÕp (c¸ch ngµy nay kho¶ng tõ 1,5 - 1 triÖu n¨m).

=> C¸c luËn thuyÕt trªn kh«ng gi¶i thÝch ®îc nguån gèc kh¸ch quan, khoa häc vÒ nguån gèc cña ng«n ng÷, kh«ng ph¶n ¸nh ®îc chøc n¨ng cña ng«n ng÷. ChØ thÊy h×nh thøc mµ kh«ng lét t¶ ®îc thùc chÊt cña ng«n ng÷.

- Quan ®iÓm M¸c - xÝt vÒ nguån gèc cña ng«n ng÷, ®©y lµ quan

®iÓm kh¸ch quan khoa häc nhÊt.

+ Lao ®éng lµ nguån gèc cña ng«n ng÷. ¡ng Ghen viÕt: “ng«n ng÷ b¾t nguån tõ lao ®éng vµ ph¸t triÓn cïng lao ®éng. §ã lµ c¸ch gi¶i thÝch duy nhÊt vÒ nguån gèc cña ng«n ng÷”.

Theo ¡ng Ghen vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc cho thÊy:

-> Do biÕn ®æi cña m«i trêng sèng, vîn ngêi tõ di chuyÓn kiÕm ¨n ë trªn c©y, ®· xuèng kiÕm ¨n ë mÆt ®Êt. Qu¸ tr×nh di chuyÓn, kiÕm ¨n ë mÆt ®Êt, ®· dÇn t¹o t thÕ ®øng vµ ®i th¼ng cña con ngêi.

-> Tõ t thÕ nµy vµ cïng víi ho¹t ®éng lao ®éng, ®· lµm cho bé m¸y ph¸t ©m dÇn dÇn hoµn thiÖn, ng«n ng÷ dÇn dÇn h×nh thµnh ®Ó trao ®æi vµ biÓu ®¹t t duy.

-> Sau t thÕ ®øng th¼ng, lµ hµng triÖu n¨m gi¶i phãng ®«i tay ®Ó lao ®éng vµ c¶i t¹o tù nhiªn. DÇn dÇn , con ngêi lao ®éng cã ý thøc b»ng c¸c c«ng cô s¶n xuÊt (do kiÕm ®îc hoÆc tù chÕ).

-> Lao ®éng cña con ngêi bao giê còng lµ lao ®éng x· héi, qu¸ tr×nh sinh sèng bÇy ®µn ph¸t triÓn thµnh ThÞ téc – Bé l¹c…n¶y sinh ®ßi hái tÊt yÕu nhu cÇu giao tiÕp, trao ®æi, biÓu ®¹t t×nh c¶m… dÉn ®Õn sù ra ®êi cña ng«n ng÷. Lao ®éng vµ ng«n ng÷ ph¸t triÓn, lµm cho t duy vµ ý thøc ph¸t triÓn.

+ Con ngêi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra ng«n ng÷ cïng víi sù tiÕn

ho¸ tù th©n.

¡ng Ghen viÕt: “Tríc hÕt lµ lao ®éng, sau lao ®éng vµ ®ång thêi víi lao ®éng lµ ng«n ng÷, ®ã lµ hai søc kÝch thÝch chñ yÕu ®Õn bé n·o cña con ngêi”.

+ Ng«n ng÷ thóc ®Èy lao ®éng, quan hÖ x· héi ph¸t triÓn. Còng theo ¡ng Ghen: “Bé ãc vµ c¸c gi¸c quan phô thuéc bé ãc ph¸t triÓn lªn ; ý thøc ngµy cµng s¸ng suèt h¬n, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®· t¸c ®éng trë l¹i lao ®éng vµ ng«n ng÷, ®· thóc ®Èy kh«ng ngõng cho lao ®éng vµ ng«n ng÷ ph¸t triÓn thªm n÷a”.

Nhu cÇu chÕ t¹o c«ng cô (cid:0) kÝch thÝch t duy ph¸t

triÓn

Lao ®éng Liªn kÕt céng ®ång (cid:0) nhu cÇu giao tiÕp (cid:0) ng«n ng÷

xuÊt hiÖn

ãc ngêi (vËt chÊt ph¸t triÓn cao nhÊt)

vËy => Nh

, ng«n ng÷ lµ s¶n phÈm cao cÊp cña ý thøc con ngêi, g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c téc ngêi. Suy cho cïng, lao ®éng ®· t¹o ra con ngêi vµ chÝnh th«ng qua lao ®éng cña con ngêi lµm n¶y sinh ra ng«n ng÷.

b. Vai trß cña ng«n ng÷ trong d©n téc häc - Ng«n ng÷ cã vai trß quan träng trong nghiªn cøu lÞch sö

téc ngêi, d©n téc. V× sao? -> Th«ng qua ng«n ng÷, ®Ó nghiªn cøu lÞch sö, v¨n ho¸ téc ngêi, d©n

téc.

-> HiÓu ®îc c¸c vÊn ®Ò nh: M«i trêng mµ téc ngêi, d©n téc ®ã tån t¹i vµ ph¸t triÓn; quan hÖ vÒ nguån gèc vµ gi÷a c¸c téc ngêi, d©n téc; lÞch sö ph¸t triÓn, tÝnh chÊt ph¬ng híng chñ yÕu, ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn v¨n ho¸ téc ngêi, d©n téc…

- Do vËy, vai trß cña ng«n ng÷ ®èi víi D©n téc häc thÓ hiÖn: + V¹ch râ nguån gèc, qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c téc ngêi, d©n téc, mèi quan hÖ gi÷a hä víi c¸c téc ngêi vµ d©n téc kh¸c.

+ Lµm s¸ng tá c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu vÒ lÞch sö v¨n ho¸

d©n téc, téc ngêi.

+ Lµ c¨n cø hiÓu râ mèi quan hÖ qua l¹i vµ ¶nh hëng lÉn nhau

gi÷a c¸c d©n téc vµ c¸c céng ®ång téc ngêi tríc ®ã.

Tãm l¹i, ng«n ng÷ lµ mét nguån sö liÖu gióp D©n téc häc gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò. Dùa vµo tõ vÞ c¬ b¶n lµ kÕt cÊu ng«n ng÷ ( ng÷ ph¸p), ta cã thÓ hiÓu râ vÒ nguån gèc c¸c d©n téc vµ c¸c téc ng- êi.

2. Sù h×nh thµnh vµ ph©n lo¹i c¸c ng÷ hÖ chÝnh trªn thÕ giíi a. Ng÷ hÖ vµ sù h×nh thµnh c¸c ng÷ hÖ * Kh¸i niÖm ng÷ hÖ:

Lµ mét nhãm ng«n ng÷ cã quan hÖ vÒ nguån gèc lÞch sö, trªn c¬ së c¸c ®Æc ®iÓm chung vÒ ng÷ ph¸p, hÖ thèng tõ vÞ c¬ b¶n, thanh ®iÖu vµ ng÷ ©m.

- Bao gåm nhiÒu ng«n ng÷ ph¸t sinh tõ mét ng«n ng÷ gèc. - C¸c ng«n ng÷ cã chung hÖ thèng ký hiÖu, quy t¾c kÕt hîp, ©m

tiÕt.

- Sù h×nh thµnh ng÷ hÖ cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nguån gèc

téc ngêi vµ kÐo dµi hµng v¹n n¨m. * Sù h×nh thµnh ng÷ hÖ: - Sù h×nh thµnh ng÷ hÖ cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nguån gèc

téc ngêi.

+ Ngêi hiÖn ®¹i tõ mét trung t©m di c, thiªn di c ®i kh¾p c¸c ch©u

lôc.

+ Ng«n ng÷ theo c¸c téc ngêi, tËp ®oµn ngêi di c, c¸c ng«n ng÷ kh¸c nhau dÇn dÇn ®îc xuÊt hiÖn tõ ®ã cã nhãm ng«n ng÷ quan hÖ vÒ nguån gèc lÞch sö.

Nh vËy

, ng÷ hÖ ra ®êi g¾n liÒn víi sù ph©n chia thÞ téc, bé l¹c, mét tËp thÓ ngêi nãi mét ng«n ng÷, bÞ chia ra thµnh nhiÒu bé phËn víi ph¬ng ng«n kh¸c nhau, råi ph¸t triÓn thµnh c¸c ng÷ hÖ kh¸c nhau.

- Tuy nhiªn còng cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ sù h×nh

thµnh cña c¸c ng÷ hÖ.

b. C¸ch ph©n lo¹i ng«n ng÷ vµ ng÷ hÖ trªn thÕ giíi Cã 2 c¸ch ph©n lo¹i ng«n ng÷: * Ph©n lo¹i theo phæ hÖ (ph©n lo¹i theo dßng hä, theo céi

nguån):

- C¸ch ph©n lo¹i dùa trªn c¬ së nguån gèc chung cña ng«n ng÷, tõ

mét nguån gèc, mét ng«n ng÷ mÑ;

- Ph©n lo¹i theo phæ hÖ ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p so s¸nh ng«n ng÷ lÞch sö t×m ra sù gièng nhau vÒ tõ vùng, ©m tiÕt, ng÷ ph¸p lµ nh÷ng yÕu tè b¶o lu l©u dµi.

- Chó ý: Khi nghiªn cøu so s¸nh ph¶i t×m hiÓu kü lìng tõ vùng, v× c¸c ng«n ng÷ tiÕp xóc víi nhau d©n x®Õn sù vay mîn tõ vÞ chø kh«ng ph¶i cïng nguån gèc.

VÝ dô: TiÕng ViÖt cã h¬n 70% tõ H¸n - ViÖt * Ph©n lo¹i ng«n ng÷ theo lo¹i h×nh (h×nh th¸i häc): - Lµ c¸ch ph©n lo¹i dùa trªn nh÷ng dÊu hiÖu cÊu tróc c¬ b¶n cña

c¸c ng«n ng÷, råi s¾p xÕp l¹i víi nhau theo mét lo¹i h×nh.

- Cã 4 lo¹i h×nh ng«n ng÷ sau: + Mét lµ, ng«n ng÷ ®¬n lËp (ng«n ng÷ ®¬n tiÕt). Ng«n ng÷ ®¬n lËp kh«ng cã trî tõ, c¸c tõ trong c©u kh«ng biÕn

thµnh sè Ýt, sè nhiÒu, gièng ®ùc, gièng c¸i...

-> ý nghÜa cña c¸c tõ trong c©u t¸ch rêi nhau. -> TrËt tù c¸c tõ trong c©u quy ®Þnh ý nghÜa chung cña c©u.

CÊu tróc cña c©u tu©n thñ chÆt chÏ.

VÝ dô: TiÕng ViÖt, tiÕng H¸n; ®i, ¨n, c¬m, c¸c tõ ®Òu cã ý nghÜa

riªng ®i, ¨n, c¬m, khi ghÐp l¹i còng cã ý nghÜa.

+ Hai lµ, ng«n ng÷ dÝnh: Lµ ng«n ng÷ cã thµnh phÇn trî tõ. Mçi mét ý nghÜa cña tõ thêng

®îc biÓu hiÖn b»ng mét thµnh phÇn phô gia nhÊt ®Þnh.

VÝ dô: TiÕng Thæ NhÜ Kú, tõ ev: c¨n nhµ; tõ: ev ler: nh÷ng c¨n

nhµ.

A ®am: ®µn «ng; A ®am lav: nh÷ng ngêi ®µn «ng. + Ba lµ, ng«n ng÷ biÕn h×nh (ng«n ng÷ biÕn c¸ch). Thµnh phÇn phô rÊt phong phó, phøc t¹p vµ mçi phô gia cã ý

nghÜa riªng võa biÕn c¸ch, võa chØ sè Ýt, sè nhiÒu.

VÝ dô: TiÕng Anh: I, My, Me…You, Your….play- plays. + Bèn lµ, ng«n ng÷ ®a thøc tæng hîp (hçn hîp). Ng«n ng÷ nµy biÓu hiÖn mét tæng thÓ phøc t¹p, c¸c c©u hîp l¹i thµnh tõ, c¬ cÊu ng÷ ph¸p ph¸t ng«n còng ®ång thêi lµ ng«n ng÷ cña tõ.

VÝ dô: Ng«n ng÷ Anh ®iªng: c©u: Inikviklisa, cã nghÜa lµ: nhµ cã ®èm löa nhá bèc ch¸y. §ã lµ nh÷ng tõ ®îc ghÐp l¹i: inikv: löa, ikl: nhµ, is: nhá, a: bèc ch¸y.

=>Tãm l¹i, cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i ng«n ng÷. Song, c¸ch ph©n lo¹i theo céi nguån vµ theo lo¹i h×nh, lµ c¸ch ph©n lo¹i ®îc nhiÒu ngêi chÊp nhËn.

c. C¸c ng÷ hÖ chÝnh trªn thÕ giíi hiÖn nay Ng÷ hÖ Ên ©u, XªmÝt kha mÝt; H¸n - T¹ng; Nam §¶o; Nam ¸; An Tai, Uran, C¸pcad¬; Trucètxc¬; Papua. ¤xtaylia; Cèi san; Th¸i, Andamang; Nigherow; Ninxahara; Eskimee; Anh ®iªng; Daravida; nhãm ng«n ng÷ Anh ®iªng kh¸c.

Trong mçi ng÷ hÖ cßn ®îc chia thµnh c¸c nhãm (c¸c ng÷ chi). * 8 ng÷ hÖ quan träng: - Ng÷ hÖ H¸n t¹ng. + Cã kho¶ng h¬n 1 tû ngêi sö dông gåm 2 ng÷ chi: + Ng÷ chi H¸n: Hoa, S¸n chØ, S¸n D×u, Cao lan. + Ng÷ chi t¹ng miÕn: T¹ng, MiÕn, l«l«, Hµ nh×. - Ng÷ hÖ M· Lai Nam §¶o.( ®a ®¶o) gåm nh÷ng ngêi d©n ë: Ja

Va ( In ®« nª xia); Malai xia; ngêi Chµm, £®ª ë ViÖt Nam.

- Ng÷ hÖ Nam ¸. + Cã kho¶ng 90 triÖu ngêi sö dông gåm 3 ng÷ chi. + ViÖt - Mêng + Ng÷ chi m«n Kh¬ me + Ng÷ chi MÌo - Dao - Ng÷ hÖ Tµy - Th¸i. Cã kho¶ng 700 triÖu ngêi sö dông, tËp trung Th¸i lan, ngêi Lµo,

Ngêi ViÖt, Tµy, Nïng. - Ng÷ hÖ Ên - ¢u. Lµ ng÷ hÖ quan träng nhÊt trong quan hÖ céng ®ång d©n téc. Cã 3 tû ngêi sö dông gåm 10 ng÷ chi, trong ®ã 3 ng÷ chi quan träng ®ã lµ: Slav¬, S¾c s«ng (giÐc manh), Lam· (Lu m¨ng).

- Ng÷ hÖ Xª mÝt - Kha mÝt. Cã kho¶ng 200 triÖu ngêi sö dông, ng«n ng÷ ngêi ¶ rËp. - Ng÷ hÖ An - Tai. Cã kho¶ng 200 triÖu ngêi sö dông: Ngêi M«ng cæ, tuyèc. - Ng÷ hÖ Uran. Cã kho¶ng 25 triÖu ngêi sö dông gåm 2 ng÷ chi: + Nh÷ng ngêi nãi tiÕng PhÇn lan, Ru ma ni. + Ng÷ hÖ U-V¬ (Hung gari), Nam T

II. C¸c ng÷ hÖ chÝnh ë ViÖt Nam vµ nguån gèc tiÕng ViÖt

1. C¸c ng÷ hÖ chÝnh ë ViÖt Nam vµ §«ng Nam ¸ a. C¸ch ph©n lo¹i ng«n ng÷ ë ViÖt Nam - C¸ch 1, ph©n lo¹i theo dßng hä: Lµ c¸c ng«n ng÷ cïng hä, cã chung mét nguån gèc, cßn gäi lµ ng«n ng÷

mÑ.

-> Muèn biÕt nh÷ng ng«n ng÷ nµo cã hä víi nhau, th× ph¶i so

s¸nh ®Ó t×m sù gièng nhau, nhÊt lµ sù gièng nhau vÒ tõ vùng.

-> Ng«n ng÷ ViÖt Nam cã sù gièng nhau thó vÞ vÒ tõ vùng. VÝ dô: + TiÕng ViÖt: ra; tiÕng Mêng: tha. + TiÕng ViÖt: vµo; tiÕng Mêng: pµo. + TiÕng ViÖt: chim; tiÕng Kh¬ Mó: xim. + TiÕng Th¸i: pa (c¸); tiÕng Tµy: pia… Qua sù gièng nhau vÒ mÆt tõ vùng, ngêi ta cã thÓ t×m thÊy

nh÷ng tõ t¬ng øng, cã qui luËt vÒ ng÷ ©m.

VÝ dô: sù t¬ng øng gi÷a ©m r – th gi÷a tiÕng ViÖt vµ tiÕng Mêng: TiÕng ViÖt: r¸ - r¸o – r¨ng – rÕt – rñi. TiÕng Th¸i: th¸ - th¸o – th¨ng – thÕt – thñi. - C¸ch 2, ph©n lo¹i theo h×nh th¸i: Lµ nh÷ng ng«n ng÷ cã cïng mét sè ®Æc ®iÓm tiªu biÓu.

-> Theo quan niÖm cò, ngêi ta ph©n lo¹i ng«n ng÷ thµnh hai lo¹i h×nh: ng«n ng÷ ®¬n tiÕt – ng«n ng÷ ®a tiÕt. §©y lµ sù ¸p ®Æt ng«n ng÷ gi÷a d©n téc nµy víi d©n téc kh¸c.

-> Theo quan niÖm hiÖn nay, ngêi ta ph©n lo¹i ng«n ng÷ thµnh bèn lo¹i h×nh chÝnh: ng«n ng÷ biÕn h×nh; ng«n ng÷ ®¬n lËp; ng«n ng÷ dÝnh; ng«n ng÷ ®a thøc tæng hîp (®· giíi thiÖu).

Ng«n ng÷ tiÕng ViÖt chñ yÕu thuéc lo¹i h×nh ng«n ng÷ ®¬n lËp. NghÜa lµ tõ ng÷ kh«ng thÓ chia ra nhá h¬n ®îc n÷a, v× nÕu chia

ra xÏ kh«ng cã nghÜa. VÝ dô: tõ mÑ, bè, «ng, bµ…

- C¸ch thø 3, ph©n lo¹i ng«n ng÷ theo chøc n¨ng x· héi- v¨n ho¸. §©y lµ sù ph©n lo¹i c¸c ng«n ng÷ xÐt theo vai trß kh¸c nhau cña chóng trong ®êi sèng x· héi vµ v¨n ho¸. Nã ®îc biÓu hiÖn ë sè lîng ng- êi sö dông ng«n ng÷ ®ã.

-> HiÖn nay, ë ViÖt Nam, gi÷a tiÕng ViÖt vµ ng«n ng÷ c¸c d©n téc thiÓu sè cã sù kh¸c nhau rÊt râ, ng«n ng÷ gi÷a c¸c d©n téc thiÓu sè còng kh«ng gièng nhau.

. Cã nh÷ng ng«n ng÷ hµng triÖu ngêi ngêi sö dông nh: tiÕng ViÖt,

Tµy, Th¸i…

. Cã nh÷ng ng«n ng÷ hµng chôc v¹n ngêi sö dông nh: Mêng, Nïng,

Kh¬ Me…

. Cã nh÷ng ng«n ng÷ chØ cã hµng ngh×n ngêi sö dông nh: Kh¸ng,

Xinh Mun, Hµ Nh×…

. Cã nh÷ng ng«n ng÷ chØ díi ngh×n ngêi sö dông nh: Cèng, Si La,

-> Nh×n chung, ch÷ La Tinh cña c¸c ng«n ng÷ d©n téc thiÓu sè cha ®îc phæ biÕn, nªn cha ph¸t huy ®îc t¸c dông v¨n ho¸ - x· héi cña chóng.

b. C¸c ng÷ hÖ chÝnh ë §«ng Nam ¸ vµ ë ViÖt Nam * §«ng Nam ¸: gåm 4 nhãm:

- Nhãm ng«n ng÷ M«n - Kh¬ me: cña ngêi M«n ë Mianma, t©y Nam Th¸i Lan, ngêi Kh¬ me ë C¨mpuchia vµ ViÖt Nam, ngêi M«n - Kh¬ me ë T©y b¾c, Trêng s¬n vµ T©y Nguyªn (ViÖt Nam).

- Nhãm ng«n ng÷ ViÖt - Mêng: Phana bè chñ yÕu ë ViÖt Nam. - Nhãm ng«n ng÷ M«ng - Dao: Phana bè ë Th¸i lan, Lµo,

Mianma, ViÖt Nam

- Nhãm ng«n ng÷ Nam ¸ kh¸c: cã mÆt ë c¶ khu vùc vµ ViÖt Nam. + Ng÷ hÖ Th¸i: gåm ng«n ng÷ Th¸i (xiªm), Lµo - Thay, Tµy - Th¸i...

ë Th¸i Lan, Lµo, ViÖt Nam, Mianma.

+ Ng÷ hÖ Nam §¶o (Malay« - Polinªdia): tËp trung ë PhilÝppin,

In®onªxia, Malaixia, mét sè ë C¨mpuchia, ViÖt Nam, Singapo.

+ Ng÷ hÖ H¸n t¹ng: -> Nhãm ng«n ng÷ H¸n: tËp trung ë Singapo, Malaixia, cßn ë Th¸i

Lan, ViÖt Nam, Lµo, Campuchia, In®«nªxia, PhilÝppin.

Th¸i Lan, Lµo, ViÖt Nam.

* C¸c ng÷ hÖ ë ViÖt Nam: ViÖt Nam tån t¹i 4 ng÷ hÖ chÝnh: Nam ¸, Th¸i, Nam §¶o, H¸n T¹ng - Ng÷ hÖ Nam ¸: cã sè ngêi sö dông ®«ng nhÊt, tõ miÒn nói ®Õn ®ång b»ng, tõ Nam ra B¾c. Gåm 32 ng«n ng÷ chÝnh, chia lµm 4 nhãm:

+ Nhãm ViÖt Mêng: cã 4 ng«n ng÷ chÝnh: ViÖt (Kinh), M-

êng, Thæ, Chøt.

+ Nhãm M«n - Kh¬ me: cã 21 ng«n ng÷ chÝnh: Kh¬ me, Bana, Cêho, X¬®¨ng, Hrª, HM«ng, Xtiªng, Bru-V©n KiÒu, C¬tu, Kh¬mó, Tµ«i, M¹, Co, GiÐ - Triªng, Xinh mun, Ch¬ro, M¶ng, Kh¸ng, R¬m¨m, ¬®u, Br©u.

+ Nhãm HM«ng - Dao (MÌo-Dao): cã 3 ng«n ng÷ chÝnh: HM«ng

(MÌo), Dao, Pµ thÎn.

+ Nhãm hçn hîp: cã 4 ng«n ng÷ chÝnh: LachÝ, Laha, Cêlao,

PupÐo.

chÝnh: Tµy, Th¸i, Nïng, S¸nchay, Gi¸y, Lµo, Lù, R¸y. - Ng÷ hÖ Nam §¶o: gåm 5 ng«n ng÷ chÝnh: Raglai, £®ª, Ch¨m, Giarai, Churu. Ng÷ hÖ nµy gåm mét sè ng«n ng÷ ë miÒn Trung vµ T©y Nguyªn. - Ng÷ hÖ H¸n - t¹ng gåm 9 ng«n ng÷ chia lµm 2 nhãm.: + Nhãm H¸n: 3 ng«n ng÷ chÝnh (H¸n), S¸n d×u, Ngai + Nhãm t¹ng - MiÕn: 6 ng«n ng÷ chÝnh: Hµ nh×, phï l¸, Lahñ,

L«l«, Cèng (coãng), sila.

Ng÷ hÖ H¸n - t¹ng chñ yÕu ë phÝa B¾c sau di c xuèng phÝa

Nam.

2. Nguån gèc, ®Æc ®iÓm tiÕng ViÖt a. Nguån gèc tiÕng ViÖt Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ nguån gèc tiÕng ViÖt. Tùu trung l¹i, tiÕng ViÖt cã nguån gèc tõ tiÕng M«n-Kh¬ me, chÞu ¶nh h- ëng s©u s¾c cña tiÕng Th¸i vµ vèn tõ vay mîn cña tiÕng H¸n rÊt nhiÒu. Sau nµy khi cã sù giao lu v¨n ho¸ §«ng - T©y, tiÕng ViÖt chÞu ¶nh hëng mét phÇn cña tiÕng Ph¸p, Nga, Anh...

Trªn thùc tÕ, ®· cã nhiÒu häc gi¶ quan t©m nghiªn cøu, t×m hiÓu nguån gèc tiÕng ViÖt nh: Mas Pª R«, ¤ ®ri cua (Ph¸p); Blimèp (Nga), víi nhiÒu luËn gi¶i kh¸c nhau, nhng ®Òu thèng nhÊt cho r»ng: tiÕng ViÖt ®îc t¹o bëi hai yÕu tè: M«n Kh¬ me vµ Th¸i. XÐt trªn c¬ së hai nguån gèc chÝnh:

+ Nguån gèc lÞch sö: -> Tríc c«ng nguyªn, ngêi ViÖt cæ ®· cã ch÷ viÕt. Khi ViÖt Nam

-> Vµo thÕ kû IX – X, níc ta ®· s¸ng t¹o ra ch÷ N«m (lµ lo¹i ch÷

-> Vµo thÕ kû XVIII, víi sù cè g¾ng cña c¸c gi¸o sÜ truyÒn gi¸o ph¬ng T©y, chóng ta ®· s¸ng t¹o ra ch÷ quèc ng÷ (dïng ch÷ La Tinh ®Ó ghi ©m ViÖt).

+ VÒ cÊu tróc: ng«n ng÷ ViÖt cæ ®îc kÕ thõa tõ ng«n ng÷ M«n

Kh¬ me. VÒ ng÷ ph¸p, ®îc kÕ thõa tõ ng«n ng÷ Th¸i.

=> Nh vËy, tiÕng ViÖt cã nguån gèc tõ tiÕng M«n Kh¬ me, chÞu ¶nh hëng s©u s¾c tiÕng Th¸i vµ vèn tõ vay mîn tiÕng H¸n. Ngoµi ra, cßn chÞu ¶nh hëng mét phÇn tiÕng: Ph¸p, Nga, Anh…sau nµy.

b. §Æc ®iÓm cña tiÕng ViÖt - TiÕng viÖt lµ tiÕng phæ th«ng trong c¶ níc, lµ ng«n ng÷ cña

mét quèc gia ®éc lËp trong mèi quan hÖ víi c¸c níc trªn thÕ giíi.

- Trong mÊy chôc n¨m qua, vèn tõ vùng cña tiÕng ViÖt ®· t¨ng lªn nhiÒu vµ nhanh nh÷ng tõ míi, tõ ghÐp. NhiÒu tõ cña níc ngoµi ®îc ViÖt ho¸.

VÝ dô: Sa v«n: xµ phßng, xµ b«ng; Pª ®an: bµn ®¹p… - Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, tiÕng ViÖt cã quan hÖ gÇn gòi víi c¸c ng«n ng÷ trong céng ®ång ViÖt Nam vµ níc ngoµi (H¸n, Th¸i, M«n Kh¬ me, Ch¨m…).

- Sù ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt níc trªn c¸c ph¬ng diÖn: chÝnh trÞ, khoa häc, gi¸o dôc, kinh tÕ, nghÖ thuËt... cña mét quèc gia ®éc lËp vµ thèng nhÊt ®i lªn CNXH.

=> TiÕng ViÖt cã quan hÖ gÇn gòi, g¾n bã víi ng«n ng÷ c¸c d©n téc Ýt ngêi, trong mèi quan hÖ b×nh ®¼ng vÒ d©n téc vµ ng«n ng÷. Do ®ã, kh«ng ®îc h¹ thÊp, xem thêng, coi nhÑ ng«n ng÷ c¸c d©n téc Ýt ngêi.

KÕt luËn Ng«n ng÷ lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu s¸ng t¹o rùc rì nhÊt cña lÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi. Nã ®îc h×nh thµnh bëi qu¸ tr×nh lao ®éng vµ nhu cÇu giao tiÕp x· héi cu¶ con ngêi. Mçi mét d©n téc cã mét ng«n ng÷ riªng, ®©y kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ s¸ng t¹o, mµ cßn lµ s¾c th¸i v¨n ho¸, lÞch sö; lµ tiªu chÝ quan träng vÒ v¨n ho¸ ®Ó chøng minh, kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i hay kh«ng tån t¹i cña bÊt kú d©n téc nµo trªn tr¸i ®Êt nµy.

D©n téc ViÖt Nam lµ quèc gia ®a d©n téc, cã nhiÒu ng«n ng÷ kh¸c nhau, trong ®ã ng«n ng÷ ViÖt gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng. HiÖn nay, §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n quan t©m, tró träng viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i ng«n ng÷ gãp phÇn x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam: “ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc”. Bëi, gi÷ g×n sù trong s¸ng

cña ng«n ng÷ téc ngêi, lµ c¸ch gi÷ g×n v¨n ho¸ vµ còng lµ c¬ së ®Ó chóng ta gi÷ g×n lÞch sö vµ c¶ t¬ng lai téc ngêi.

Híng dÉn nghiªn cøu

häc?

n¨m 2008

Gi¸o viªn