Bài giảng Cơ sở lập trình - ĐH Phạm Văn Đồng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG<br /> KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN<br /> <br /> TRẦN TẤN TỪ<br /> <br /> BÀI GIẢNG<br /> <br /> (Dùng cho sinh viên các lớp đại học Công nghệ<br /> thông tin, đại học Sư phạm tin học)<br /> <br /> - Tài liệu lưu hành nội bộ -<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU<br /> Cơ sở lập trình là học phần giúp cho sinh viên nắm được kiến thức cơ bản để<br /> cài đặt thành công một thuật toán thành chương trình bằng ngôn ngữ lập trình C.<br /> Qua đó, trang bị cho sinh viên kiến thức nền để tiếp cận và học tập tốt các ngôn ngữ<br /> lập trình khác trong các học kỳ tiếp theo.<br /> Bài giảng được biên soạn và giảng dạy cho sinh viên năm thứ nhất, bậc đại<br /> học ngành Công nghệ thông tin và ngành Sư phạm tin học kể từ năm 2008, theo<br /> hình thức đào tạo niên chế. Hiện nay chương trình đào tạo tại Trường Đại học Phạm<br /> Văn Đồng được chuyển đổi sang đào tạo theo học chế tín chỉ. Chính vì vậy, bài<br /> giảng được chỉnh sửa, bổ sung cho phù hợp với hình thức đào tạo theo học chế tín<br /> chỉ.<br /> Cũng nhân đây tôi xin chân thành cám ơn hội đồng chuyên môn khoa Công<br /> nghệ thông tin, Th.S Huỳnh Triệu Vỹ và Th.S Võ Đức Lân đã dành thời gian đọc và<br /> đóng góp nhiều ý kiến quý báu để bài giảng được hoàn chỉnh hơn, đáp ứng nhu cầu<br /> học tập của sinh viên Khoa Công nghệ thông tin - Trường Đại học Phạm Văn Đồng.<br /> Bài giảng không sao tránh khỏi những thiếu sót, mong các bạn đồng nghiệp<br /> đóng góp ý kiến để bài giảng hoàn thiện hơn trong các lần chỉnh sửa sau.<br /> Xin chân thành cám ơn quý thầy cô, các bạn đồng nghiệp !<br /> Quảng Ngãi, ngày 25/12/2013<br /> TRẦN TẤN TỪ<br /> <br /> Bài giảng Cơ sở lập trình<br /> <br /> CHƯƠNG 1:<br /> <br /> -1-<br /> <br /> CÁC THÀNH PHẦN CƠ BẢN<br /> <br /> Mục tiêu<br /> Kết thúc chương, sinh viên có thể:<br /> Nắm được các thành phần cơ bản của ngôn ngữ lập trình C: bộ ký hiệu, từ<br /> khóa, tên và cách đặt tên, cách ghi lời chú thích.<br /> Nắm được cấu trúc chung của một chương trình C.<br /> Hiểu và vận dụng được các phép toán, các hàm đã được xây dựng cho các<br /> kiểu dữ liệu cơ sở: kiểu số nguyên, kiểu số thực, kiểu ký tự, kiểu boolean.<br /> 1.1 Bộ ký hiệu và từ khóa<br /> 1.1.1 Bộ ký hiệu<br /> - 26 chữ cái la tinh hoa: A, B, …, Z.<br /> - 26 chữ cái la tinh thường: a, b, …, z.<br /> - 10 chữ số thập phân: 0,1,…,9.<br /> - Các ký hiệu toán học: +, -, *, /, = , (, ).<br /> - Các ký hiệu đặc biệt: . , ; “ ‘ _ @ # $ ! ^ [ ] { } …<br /> - Dấu cách hay khoảng trống.<br /> 1.1.2 Từ khóa<br /> Là các từ dùng riêng của ngôn ngữ lập trình C và mỗi từ khóa có một ý nghĩa và<br /> tác dụng cụ thể.<br /> * Chú ý:<br /> - Không thể định nghĩa lại từ khóa.<br /> - Các từ khóa trong C được viết dưới dạng chữ thường.<br /> Một số từ khóa thông dụng hay dùng trong ngôn ngữ lập trình C<br /> auto<br /> <br /> break<br /> <br /> case<br /> <br /> char<br /> <br /> continue<br /> <br /> default<br /> <br /> do<br /> <br /> double<br /> <br /> else<br /> <br /> extern<br /> <br /> float<br /> <br /> for<br /> <br /> goto<br /> <br /> if<br /> <br /> int<br /> <br /> long<br /> <br /> register<br /> <br /> return<br /> <br /> short<br /> <br /> sizeof<br /> <br /> static<br /> <br /> struct<br /> <br /> switch<br /> <br /> typedef<br /> <br /> union<br /> <br /> usnigned<br /> <br /> void<br /> <br /> volatile<br /> <br /> while<br /> <br /> asm ….<br /> <br /> 1.1.3 Tên và cách đặt tên<br /> Trong chương trình, người lập trình có thể dùng rất nhiều tên: tên chương<br /> trình, tên biến, tên hằng, tên hàm,… Mọi tên đều phải khai báo trước khi sử dụng.<br /> Qui tắc đặt tên:<br /> - Tên bao gồm dãy các ký tự liền nhau như các chữ cái a,…,z, A,… Z, các chữ<br /> số 0, …, 9 và dấu gạch nối dưới.<br /> <br /> Giảng viên: Th.S Trần Tấn Từ - Khoa CNTT – Đại học Phạm Văn Đồng.<br /> <br /> Bài giảng Cơ sở lập trình<br /> <br /> -2-<br /> <br /> - Tên không được bắt đầu bằng chữ số.<br /> - Tên không được chứa các ký tự đặc biệt như dấu cách, dấu chấm câu,… Số<br /> ký tự tối đa trong tên của Turbo C là 32.<br /> - Tên không được trùng với từ khóa.<br /> - C là ngôn ngữ lập trình phân biệt chữ hoa và chữ thường, vì vậy tên<br /> NGHIEM sẽ khác với các tên: Nghiem, nghiem,….<br /> - Không được đặt tên bằng tiếng Việt (C xem cách làm đó là sai cú pháp) .<br /> - Các ví dụ về đặt tên:<br /> + Một số tên đặt đúng: Gia_tri, _DX, pi, ….<br /> + Một số tên đặt sai: 3X, PI$, Bien 1,...<br /> 1.1.4 Chú thích<br /> Khi viết chương trình bạn nên thêm vào các lời chú thích để cho chương<br /> trình sáng sủa và dễ hiểu. Trình biên dịch sẽ không biên dịch các chú thích để tạo ra<br /> mã chương trình mà nó có tác dụng thuyết minh thêm cho dễ hiểu.<br /> Phần văn bản nằm giữa cặp ký hiệu mở /* và đóng */ chính là phần chú<br /> thích. Phần chú thích có thể nằm trên nhiều dòng, miễn là nằm trong cặp dấu mở và<br /> đóng nêu trên.<br /> Lưu ý: Trong C++ lời chú thích nằm sau cặp dấu // và viết trên một dòng.<br /> 1.2 Cấu trúc chung của một chương trình C<br /> Cấu trúc tổng thể của một chương trình C thường có các khối thông dụng sau:<br /> …………………………………………………………………………………<br /> #include <br /> <br /> /* để gọi các tập tin tiền xử lý */<br /> <br /> #define <br /> <br /> /* định nghĩa các hằng số */<br /> <br /> typedefs <br /> <br /> /* định nghĩa kiểu dữ liệu */<br /> <br /> …………………………………………………………………………………<br /> Function prototype<br /> <br /> /* khai báo nguyên mẫu hàm gồm tên và tham số */<br /> <br /> …………………………………………………………………………………<br /> Khai báo các biến ngoài<br /> ………………………………………………………………………………….<br /> main() /* chương trình C bắt buộc phải có hàm main */<br /> { Khai báo các biến cục bộ, các hằng của hàm main<br /> Các câu lệnh thực hiện của hàm main<br /> return <br /> }<br /> Giảng viên: Th.S Trần Tấn Từ - Khoa CNTT – Đại học Phạm Văn Đồng.<br /> <br /> Bài giảng Cơ sở lập trình<br /> <br /> -3-<br /> <br /> …………………………………………………………………………………<br /> Function prototype<br /> <br /> /* định nghĩa nội dung tường minh của hàm */<br /> <br /> {<br /> Khai báo các biến, hằng của hàm.<br /> Các câu lệnh thực hiện của hàm.<br /> }<br /> …………………………………………………………………………………<br /> Như vậy, một chương trình C thường bao gồm các thành phần: các chỉ tiền<br /> xử lý, các định nghĩa: kiểu, hằng, khai báo biến ngoài, các hàm tự tạo, hàm main.<br /> Trong đó:<br /> + #include /* để gọi các tập tin tiền xử lý */<br /> Ví dụ 1.1: #include <br /> + #define /* định nghĩa các hằng số */<br /> Ví dụ 1.2: #define MAX 100<br /> + typedef /* định nghĩa kiểu dữ liệu */<br /> Ví dụ 1.3: typedef int Songuyen;<br /> + Function prototype /* khai báo nguyên mẫu hàm gồm tên và tham số */<br /> Trong phần khai báo nguyên mẫu hàm, bạn chỉ ra kiểu giá trị trả về của<br /> hàm, tên hàm, tham số hình thức của hàm.<br /> Ví dụ 1.4: Khai báo nguyên mẫu hàm tính diện tích hình tròn<br /> float Tinh_dien_tich(float radius);<br /> + Khai báo các biến ngoài (biến toàn cục): Là nơi khai báo các biến có tầm<br /> tác dụng trong cả chương trình.<br /> Ví dụ 1.5: int n;<br /> + Trong chương trình C có thể có nhiều hàm, trong đó hàm main là hàm<br /> chính, bắt buộc phải có và các câu lệnh được thực hiện tuần tự từ trên xuống dưới.<br /> Về nguyên tắc hàm phải trả lại một giá trị cho tên hàm, nhưng nếu không muốn sử<br /> dụng giá trị trả về, bạn có thể viết như sau: void main(). Từ khóa void để chỉ hàm<br /> không có giá trị riêng của nó (tức hàm không mang một giá trị cụ thể nào khi thực<br /> hiện xong hàm)<br /> + /* định nghĩa nội dung tường minh của hàm */<br /> Ví dụ 1.6: Định nghĩa nội dung hàm tính diện tích hình tròn với tham số là<br /> radius (bán kính của hình tròn).<br /> float Tinh_dien_tich(float radius)<br /> #define PI 3.14<br /> Giảng viên: Th.S Trần Tấn Từ - Khoa CNTT – Đại học Phạm Văn Đồng.<br /> <br />