Bài giảng Con người và môi trường: Chương 2 của TS. Nguyễn Thị Ngọc Quỳnh

CHƯƠNG 2 MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN

1. Tổng quan về môi trường

2. Các khái niệm liên quan đến môi trường

3. Khái niệm về sinh thái

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 11

1. Tổng quan về môi trường

Khái niệm về Môi trường

Môi trường là tập hợp (aggregate) các vật thể (things), hoàn cảnh (conditions) và ảnh hưởng (influences) bao quanh một đối tượng nào đó. (The Random House College Dictionary-USA).

Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật. (Điều 3, Luật BVMT của Việt Nam, 2005).

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 22

1. Tổng quan về môi trường

Chức năng chủ yếu của Môi trường

Chứa đựng các nguồn tài nguyên

Không gian sống của con người và các loài sinh vật

MÔI TRƯỜNG

Lưu trữ và cung cấp các nguồn thông tin

Chứa đựng các phế thải do con người tạo ra

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 33

1. Tổng quan về môi trường

Thành phần Môi trường

• Môi trường tự nhiên: gồm các yếu tố tự nhiên như vật lý, hóa học, sinh học tồn tại khách quan, ngoài ý muốn con người hoặc ít chịu tác động chi phối của con người.

• Môi trường nhân tạo: gồm các yếu tố vật lý, sinh học, xã hội .v.v… do con

người tạo nên và chịu sự chi phối của con người.

• Môi trường xã hội: gồm mối quan hệ giữa con người với con người (con người với tư cách là cá thể, cá nhân và nhân cách nghĩa là quan hệ giữa con người với con người, con người với cộng đồng, cộng đồng với cộng đồng).

Cụ thể các yếu tố tạo thành môi trường: không khí, nước, đất, âm thanh, ánh sáng, lòng đất, núi, rừng, sông, hồ biển, sinh vật, các hệ sinh thái, các khu dân cư, khu sản xuất, khu bảo tồn thiên nhiên, cảnh quan thiên nhiên, danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử và các hình thái vật chất khác.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 44

1. Tổng quan về môi trường

Các quyển trên trái đất

- Khí quyển (Atmosphere)

- Sinh quyển (Biosphere)

- Thạch quyển (Lithosphere)

- Thủy quyển (Hydrosphere)

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 55

1. Tổng quan về môi trường Tầng ngoài (Exosphere): > 500 km, phân tử không khí loãng phân hủy thành các ion dẫn điện, các điện tử tự do, nhiệt độ cao và thay đổi theo thời gian trong ngày.

Tầng nhiệt (Thermosphere): 90 – 500 km, nhiệt độ tăng dần theo độ cao, từ -92oC đến +1200oC Nhiệt độ thay đổi theo thời gian, ban ngày thường rất cao và ban đêm thấp.

) e r e h p s o m A

( n ể y u q í h K

Tầng trung quyển (Mesosphere): 50-90 km. Đặc điểm của tầng này là nhiệt độ giảm dần từ đỉnh của tầng bình lưu (50 km) đến đỉnh tầng trung lưu (90 km), nhiệt độ giảm nhanh hơn tầng đối lưu và có thể đạt đến –100oC. Tầng bình lưu (Stratosphere): 10-50 km. ở độ cao 25km tồn tại lớp kk giàu ozôn-tầng ozôn

Tầng đối lưu (Troposphere): cao đến 10 km tính từ mặt đất. Nhiệt độ và áp suất giảm theo chiều cao. nhiệt độ trung bình trên mặt đất là 15oC

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 66

1. Tổng quan về môi trường

Khí quyển

• Phần lớn khối lượng 5.105 tấn của toàn bộ khí quyển tập trung ở

các tầng thấp: tầng đối lưu và tầng bình lưu.

• Thành phần không khí của khí quyển thay đổi theo thời gian địa chất, cho đến nay khá ổn định bao gồm chủ yếu là nitơ, oxi và một số loại khí trơ.

• Mật độ của không khí thay đổi mạnh theo chiều cao, trong khi tỷ lệ

các thành phần chính của không khí không thay đổi

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 77

1. Tổng quan về môi trường

Khí quyển

Bảng: Hàm lượng trung bình của không khí

Chất khí

%thể tích

%khối lượng

Khối lượng (n.1010 tấn)

N2 O2 Ar CO2 Ne He CH4 Kr N2O H2 O3 Xe

78,08 20,91 0,93 0,035 0,0018 0,0005 0,00017 0,00014 0,00005 0,00005 0,00006 0,000009

75,51 23,15 1,28 0,005 0,00012 0,000007 0,000009 0,000029 0,000008 0,0000035 0,000008 0,00000036

386.480 118.410 6.550 233 6,36 0,37 0,43 1,46 0,4 0,02 0,35 0,18

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 88

1. Tổng quan về môi trường

Vai trò của khí quyển

• Khí quyển là nguồn cung cấp oxy (cần thiết cho sự sống trên trái đất);

• Cung cấp CO2 (cần thiết cho quá trình quang hợp của thực vật); • Cung cấp nitơ cho vi khuẩn cố định nitơ và các nhà máy sản xuất

amôniac để tạo các hợp chất chứa nitơ cần cho sự sống.;

• Khí quyển là phương tiện vận chuyển nước hết sức quan trọng từ các đại dương tới đất liền như một phần của chu trình tuần hoàn nước;

• Khí quyển có nhiệm vụ duy trì và bảo vệ sự sống trên trái đất. Nhờ có khí quyển hấp thụ mà hầu hết các tia vũ trụ và phần lớn bức xạ điện từ của mặt trời không tới được mặt đất.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 99

1. Tổng quan về môi trường

Vai trò của khí quyển

• Khí quyển chỉ truyền các bức xạ cận cực tím, cận hồng ngoại (3000-2500 nm) và các sóng rađio (0,1-40 µm), đồng thời ngăn cản bức xạ cực tím có tính chất hủy hoại mô (các bức xạ dưới 300 nm).

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1010

1. Tổng quan về môi trường

Ozone khí quyển

• Tầng ozone có chức năng như một phần lá chắn của khí quyển, bảo vệ trái đất khỏi những ảnh hưởng độc hại của tia tử ngoại từ mặt trời. • Các tia tử ngoại có bước sóng dưới 28m m (rất nguy hiểm đối với động và thực

vật), bị lớp ozone ở tầng bình lưu hấp phụ.

• Cơ chế hấp phụ tia tử ngoại của tầng ozone có thể trình bày theo các

(cid:1) O3

PTPƯ sau: (các phản ứng liên tục xảy ra) O2 + Bức xạ tia tử ngoại (cid:1) O + O O + O2 O3 + Bức xạ tử ngoại (cid:1) O2 + O

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1111

1. Tổng quan về môi trường

Ozone khí quyển và chất CFC

• CFC (clorofluorocacbon) • Cơ chế tác động của CFC:

Tia tử ngoại

O2 + ClO

CFC + O3 ClO + O3 Cl + O3

O2 + Cl ClO + O2

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1212

1. Tổng quan về môi trường

Thủy quyển (Hydrosphere)

• Khoảng 71% với 361 triệu km2 bề mặt TĐ được bao phủ bởi mặt

nước.

• Thủy quyển: nước ở đại dương, biển, các sông, hồ, băng tuyết, nước

dưới đất, hơi nước. Trong đó:

- 97% là nước mặn, có hàm lượng muối cao, không thích hợp cho sự sống của con người;

- 2% dưới dạng băng đá ở hai đầu cực;

- 1% nước ngọt nhưng Lượng nước ngọt cho phép con người sử dụng chỉ chiếm một phần rất nhỏ bé (<1/100.000)

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1313

1. Tổng quan về môi trường

Thạch quyển (Lithosphere)

• Cấu trúc của trái đất

TĐ bao gồm nhiều lớp khác nhau tùy thuộc vào độ sâu và đặc điểm địa chất, có các lớp sau:

- Nhân (core): đường kính khoảng 7000 km và ở tâm trái đất.

- Manti (mantle): bao phủ xung quanh nhân và có chiều dày khoảng 2900 km.

- Vỏ trái đất: có cấu tạo thành phần phức tạp, không đồng nhất

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1414

1. Tổng quan về môi trường

Thạch quyển (Lithosphere)

• Vỏ TĐ chia làm 2 kiểu: vỏ lục địa và

vỏ đại dương

• Vỏ lục địa có cả 3 lớp: trầm tích,

granit và bazan Vỏ lục địa phân bố ở lục địa và một số đảo ven rìa đại dương

• Vỏ đại dương phân bố trong phạm vi của các đáy đại dương và được cấu

tạo bởi hai lớp trầm tích và bazan. Lớp trầm tích phân bố hầu như khắp nơi trong đáy đại dương. Chiều dày lớp trầm tích mỏng, thay đổi từ vài chục mét đến khoảng ngàn mét, không có ở các dãy núi ngầm dưới đại dương.

• Vỏ chuyển tiếp: là vỏ trái đất ở thềm lục địa, tương tự như vỏ lục địa.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1515

1. Tổng quan về môi trường

Thạch quyển (Lithosphere)

• Thạch quyển, còn gọi là môi trường đất, bao gồm lớp vỏ trái đất có độ

dày khoảng 60-70 km trên mặt đất và 2-8 km dưới đáy biển.

• Đất là một hỗn hợp phức tạp của các hợp chất vô cơ, hữu cơ, không

khí, nước, và là một bộ phận quan trọng nhất của thạch quyển.

• Thành phần vật lý và tính chất hóa học của thạch quyển nhìn chung là tương đối ổn định và có ảnh hưởng lớn đến sự sống trên mặt địa cầu.

• Đất trồng trọt, rừng, khoáng sản là những tài nguyên đang được con

người khai thác triệt để, dẫn đến những nguy cơ cạn kiệt.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1616

1. Tổng quan về môi trường

Sinh quyển (biosphere)

• Sinh quyển là nơi có sự sống tồn tại, bao gồm các phần của thạch quyển có độ dày 2-3 km kể từ mặt đất, toàn bộ thủy quyển và khí quyển tới độ cao 10 km (đến tầng ozone).

• Chiều dày khoảng 16 km. • Các thành phần trong sinh quyển

luôn tác động tương hỗ (ví dụ: khí O2 và CO2 phụ thuộc vào mức độ sinh tồn của thực vật và khả năng hòa tan của chúng trong môi trường nước).

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1717

1. Tổng quan về môi trường

Sinh quyển (biosphere)

• Sinh quyển có các cộng đồng sinh vật khác nhau từ đơn giản đến phức tạp, từ dưới nước đến trên cạn, từ vùng xích đạo đến các vùng cực trừ những miền khắc nghiệt.

• Sinh quyển không có giới hạn rõ rệt vì nằm cả trong các quyển vật lý và không hoàn toàn liên tục vì chỉ tồn tại và phát triển trong những điều kiện môi trường nhất định.

• Ngoài vật chất, năng lượng còn có thông tin với tác dụng duy trì cấu

trúc và cơ chế tồn tại, phát triển của các vật sống.

• Dạng thông tin phức tạp và cao nhất là trí tuệ con người, có tác động

ngày càng mạnh mẽ đến sự tồn tại và phát triển trên trái đất.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1818

2.Các khái niệm liên quan

Ô nhiễm môi trường (environmental pollution)

Theo Luật Bảo vệ Môi trường của Việt Nam: “Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người, sinh vật.” - Chất gây ô nhiễm (pollutant): là những nhân tố làm cho môi trường trở thành độc hại. Tác nhân ô nhiễm bao gồm: các chất thải ở dạng khí (khí thải), lỏng (nước thải), rắn (chất thải rắn) chứa hoá chất hoặc tác nhân vật lý, sinh học và các dạng năng lượng như nhiệt độ, bức xạ.

- Tiêu chuẩn môi trường: là giới hạn cho phép của các thông số về chất lượng môi trường xung quanh, về hàm lượng của chất gây ô nhiễm trong chất thải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định làm căn cứ để quản lý và bảo vệ môi trường.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 1919

2.Các khái niệm liên quan

Sự cố môi trường (environmental incidents)

Theo Luật Bảo vệ Môi trường của Việt Nam: "Sự cố môi trường là tai biến hoặc rủi ro xảy ra trong quá trình hoạt động của con người hoặc biến đổi thất thường của tự nhiên, gây ô nhiễm, suy thoái hoặc biến đổi môi trường nghiêm trọng".

Nguyên nhân:

• Bão, lũ lụt, hạn hán, nứt đất, động đất, trượt đất, sụt lở đất, núi lửa phun, mưa axit, mưa đá,

biến động khí hậu và thiên tai khác;

• Hoả hoạn, cháy rừng, sự cố kỹ thuật gây nguy hại về môi trường của cơ sở sản xuất, kinh

doanh, công trình kinh tế, khoa học, kỹ thuật, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng;

•

Sự cố trong tìm kiếm, thăm đò, khai thác và vận chuyển khoáng sản, dầu khí, sập hầm lò, phụt dầu, tràn dầu, vỡ đường ống dẫn dầu, dẫn khí, đắm tàu, sự cố tại cơ sở lọc hoá dầu và các cơ sở công nghiệp khác;

•

Sự cố trong lò phản ứng hạt nhân, nhà máy điện nguyên tử, nhà máy sản xuất, tái chế nhiên liệu hạt nhân, kho chứa chất phóng xạ.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2020

2.Các khái niệm liên quan

Khả năng chịu đựng của môi trường (environmental tolerance)

• Khả năng chịu đựng của môi trường hay sức chịu tải của môi trường là giới

hạn cho phép mà môi trường có thể tiếp nhận và hấp thụ các chất gây ô nhiễm.

• Khả năng chịu đựng của môi trường:

– Khả năng tự làm sạch

– Khả năng đồng hóa

•

Sức chứa của môi trường gồm:

– Sức chứa của môi trường

- Sức chứa sinh học là khả năng mà hành tinh có thể chứa đựng số người nếu các nguồn tài nguyên đều được dành cho cuộc sống của con người;

- Sức chứa văn hóa là số người mà hành tinh có thể chứa đựng theo các tiêu chuẩn của cuộc sống. Sức chứa văn hóa sẽ thay đổi theo từng vùng phụ thuộc vào tiêu chuẩn cuộc sống.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2121

2.Các khái niệm liên quan

Suy thoái môi trường (environmental degradation)

• Định nghĩa: "Suy thoái môi trường là sự suy giảm về chất lượng và số lượng của thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đối với con người và sinh vật. "

erosion of

the resources,

the natural “Environmental degradation describes environment the destruction of through the depletion of ecosystems and the extinction of plant and animal species. It is caused by direct or indirect human activity, and has increased significantly since the Industrial Revolution.”

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2222

2.Các khái niệm liên quan

Hiện nay, thế giới đang đứng trước các cuộc khủng hoảng lớn là gì???

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2323

2.Các khái niệm liên quan

Khủng hoảng môi trường (environmental crisis)

Định nghĩa: "Khủng hoảng môi trường là các suy thoái về chất lượng môi trường sống trên quy mô toàn cầu, đe dọa cuộc sống của loài người trên trái đất".

Biểu hiện của khủng hoảng môi trường: • Ô nhiễm KK (bụi, SO2, CO2 v.v...) vượt tiêu chuẩn cho phép tại các đô thị, KCN • Hiệu ứng nhà kính (cid:2) biến đổi khí hậu

toàn cầu

• Tầng ozone bị phá huỷ • Sa mạc hoá đất đai • Nguồn nước bị ô nhiễm. • Ô nhiễm biển xảy ra với mức độ ngày càng tăng. • Rừng đang suy giảm về số lượng và suy thoái về chất lượng • Số chủng loài động thực vật bị tiêu diệt đang gia tăng. • Rác thải, chất thải đang gia tăng về số lượng và mức độ độc hại.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2424

2.Các khái niệm liên quan

Đạo đức môi trường (Environmental Ethics)

Đạo đức môi trường là quan niệm và cách thức ứng xử của con người và xã hội loài người đối với giới tự nhiên, bảo đảm sự cùng tồn tại và phát triển của tự nhiên và xã hội.

đạo đức môi trường đúng đắn, lành mạnh

thiên nhiên được bảo vệ, được tôn tạo để ngày càng giàu, càng đẹp hơn

bản tính tự nhiên của con người được bảo toàn, con người sống khỏe mạnh, hạnh phúc hơn, xã hội càng có điều kiện phát triển hơn.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2525

2.Các khái niệm liên quan

Đạo đức môi trường (Environmental Ethics)

Nguyên tắc cơ bản: xây dựng mối quan hệ lành mạnh giữa con người và thế giới tự nhiên. (cid:2) Sự khai thác tự nhiên của con người phải tuân theo nguyên tắc hoạt động của chu trình sinh học / chu trình trao đổi vật chất, năng lượng và thông tin giữa xã hội và tự nhiên (cid:2) đảm bảo sự thống nhất, toàn vẹn của sinh quyển.

1. Sử dụng kiến thức và kỹ năng để nâng cao chất lượng và bảo vệ môi trường 2. Xem sức khỏe, sự an toàn và môi trường sạch là quan trọng nhất. 3. Thực hiện các hoạt động khi có ý kiến của giới chuyên môn. 4. Thành thật và minh bạch 5. Đưa ra các báo cáo một cách khách quan và trung thực.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2626

3. Khái niệm về sinh thái

Khái niệm

• Quần thể là một nhóm cá thể của một loài, sống trong một khoảng không gian xác định, có nhiều đặc điểm đặc trưng cho cả nhóm, chứ không phải cho từng cá thể của nhóm (E.P. Odum, 1971).

Hoặc quần thể là một nhóm cá thể của cùng một loài sống trong cùng một khu vực (Alexi Sharov, 1996).

• Quần xã (community) bao gồm cả quần thể của nhiều loài khác nhau, loài

có vai trò quyết định sự tiến hóa của quần xã là loài ưu thế sinh thái.

Quần xã sinh vật là tập hợp các sinh vật thuộc các loài khác nhau cùng sinh sống trên một khu vực nhất định.

• Khu vực sinh sống của quần xã được gọi là sinh cảnh. Như vậy, sinh cảnh là

môi trường vô sinh.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2727

3. Khái niệm về sinh thái

Hệ sinh thái

• Tập hợp các sinh vật, cùng với các mối quan hệ khác nhau giữa các sinh vật đó và các mối tác động tương hỗ giữa chúng với môi trường, với các yếu tố vô sinh, tạo thành một hệ thống sinh thái-ecosystem, gọi tắt là hệ sinh thái.

• Hệ sinh thái là hệ chức năng gồm có quần xã, các cơ thể sống và môi

trường của nó dưới tác động của năng lượng mặt trời.

Quần xã

Môi trường

Năng lượng

Hệ sinh thái

sinh vật

xung quanh

mặt trời

• Hệ sinh thái lớn nhất? Nhỏ nhất?

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2828

3. Khái niệm về sinh thái

Thành phần của hệ sinh thái

• Các yếu tố vật lý (để tạo nguồn năng lượng): ánh sáng, nhiệt độ, độ

ẩm, áp suất, dòng chảy …

• Các yếu tố vô cơ: gồm những nguyên tố và hợp chất hóa học cần thiết cho tổng hợp chất sống. Các chất vô cơ có thể ở dạng khí (O2, CO2, 3-, Fe …) tham gia N2), thể lỏng (nước), dạng chất khoáng (Ca, PO4 vào chu trình tuần hoàn vật chất.

• Các chất hữu cơ (các chất mùn, acid amin, protein, lipid, glucid): có vai trò làm cầu nối giữa thành phần vô sinh và hữu sinh, chúng là sản phẩm của quá trình trao đổi vật chất giữa 2 thành phần vô sinh và hữu sinh của môi trường.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 2929

3. Khái niệm về sinh thái

Chuỗi thức ăn

Chuỗi thức ăn (foodchain): được xem là một dãy bao gồm nhiều loại sinh vật, mỗi loài là một “mắt xích” thức ăn; mắt xích thức ăn phía trên tiêu thụ mắt xích thức ăn phía trước và nó lại bị mắt xích thức ăn phía sau tiêu thụ.

The terrestrial foodchain

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3030

3. Khái niệm về sinh thái

Thành phần cơ bản của chuỗi thức ăn

• Sinh vật sản xuất (hay tự dưỡng) Chủ yếu là thực vật xanh (cid:2) chuyển hóa quang năng thành hóa năng nhờ quá trình quang hợp; Năng lượng này tập trung vào các hợp chất hữu cơ-glucid, protid, lipid, tổng hợp từ các chất khoáng (các chất vô cơ có trong môi trường).

• Sinh vật tiêu thụ (cấp 1, 2, 3) Chủ yếu là động vật. Tiêu thụ các hợp chất hữu cơ phức

tạp có sẵn trong môi trường sống. - Sinh vật tiêu thụ bậc 1: tiêu thụ trực tiếp các sinh vật sản xuất, chủ yếu là động vật ăn thực vật (cỏ, cây, hoa, trái …); các động vật, thực vật sống ký sinh trên cây xanh. - Sinh vật tiêu thụ bậc 2: ăn các sinh vật tiêu thụ bậc 1, tức ăn các động vật ăn thực vật. - Sinh vật tiêu thụ bậc 3: thức ăn chủ yếu là các sinh vật tiêu thụ bậc 2.

• Sinh vật phân hủy

là những loại VSV hoặc động vật nhỏ bé hoặc các sinh vật hoại

-).

sinh có khả năng phân hủy các chất hữu cơ thành vô cơ (sự khoáng hóa). Ngoài ra còn có những nhóm sinh vật chuyển hóa chất vô cơ từ dạng này sang dạng khác (như nhóm vi khuẩn nitrat hóa chuyển NH4

+ thành NO3

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3131

3. Khái niệm về sinh thái

Quan hệ giữa các thành phần sinh vật

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3232

3. Khái niệm về sinh thái

Lưới thức ăn (food web)

Các chuỗi thức ăn có nhiều mắt xích chung tạo thành một lưới thức ăn.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3333

3. Khái niệm về sinh thái

Lưới thức ăn (food web)

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3434

3. Khái niệm về sinh thái

Dòng năng lượng (Energy Flow)

Nhiệt năng Nhiệt năng

Nhiệt, cơ năng Nhiệt, cơ năng

Hô hấp Hô hấp

Sinh vật tự dưỡng Sinh vật tự dưỡng

Sinh vật dị dưỡng Sinh vật dị dưỡng

Năng suất sơ cấp Net primary productivity

(Sinh vật sản xuất) (Sinh vật sản xuất)

(Sinh vật tiêu thụ) (Sinh vật tiêu thụ)

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3535

3. Khái niệm về sinh thái

Dòng năng lượng (Energy Flow)

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3636

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình sinh – địa – hóa

(cid:3) Là một chu trình vận động các chất vô cơ trong hệ sinh thái theo đường từ ngoại cảnh

chuyển vào trong cơ thể sinh vật, rồi được chuyển lại vào môi trường.

(cid:3) khác hẳn sự chuyển hóa NL qua các bậc dinh dưỡng ở chỗ các chất vô cơ được bảo toàn

chứ không bị mất đi một phần nào dưới dạng NL và không sử dụng lại.

Chu trình không hoàn hảo: chu trình của những nguyên tố như P, S

•

Chu trình hoàn hảo: chu trình của những nguyên tố như C, N • giai đoạn ở dạng khí, chúng chiếm ưu thế trong chu trình, khí quyển là nơi dự trữ chính của những nguyên tố đó,

• mặt khác từ cơ thể sinh vật chúng trở

lại ngoại cảnh tương đối nhanh.

trong quá trình vận chuyển một phần bị đọng lại, thể hiện qua chu kỳ lắng đọng trong HST khác nhau của sinh quyển. chúng chỉ có thể vận chuyển được dưới tác động của những hiện tượng xảy ra trong thiên nhiên (sự xói mòn, bồi tụ) và dưới tác động của con người.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3737

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn nước

Vai trò của nước

• Nước giúp quá trình trao đổi, vận chuyển thức ăn, tham gia vào các phản ứng sinh hóa học và các mối liên kết cấu tạo trong cơ thể của người, ĐV, TV.

• Trong cơ thể người, 65% là nước và khi mất đi từ 6-8% nước, con người có cảm giác mệt, nếu mất 12% sẽ hôn mê và có thể tử vong.

• Trong cơ thể động vật 70% là nước, ở thực vật đặc biệt là dưa hấu có thể đến 90% là nước.

• Nước cần cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, cho y học, giao thông vận tải, du lịch .v.v…

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3838

3. Khái niệm về sinh thái

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 3939

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn nước

Con người tác động lên vòng tuần hoàn của nước ntn???

• Thay đổi vi khí hậu (microclimate). • Dân số tăng làm mức sống, SX công nghiệp, kinh tế đều tăng, tăng nhu cầu của

con người đối với môi trường tự nhiên, tác động đến tuần hoàn nước.

• Nhu cầu nước cho sinh hoạt, nước cho sản xuất công nghiệp, nông nghiệp tăng

làm giá nước tăng lên.

• Các thành phố lớn, khu đô thị, nguồn nước sạch càng khan hiếm. • Đô thị hóa cùng với hệ thống thoát nước, cống rãnh xuống cấp làm tăng sự ngập lụt, ảnh hưởng đến quá trình lọc, bay hơi, và sự thoát hơi nước diễn ra trong tự nhiên.

• Sự làm đầy tầng nước ngầm xảy ra với tốc độ ngày càng chậm.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4040

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn Cacbon (C)

Nơi tồn tại Khối lượng (tỷ tấn)

• Sinh quyển: phân tử hữu cơ trong cơ thể SV. • Khí quyển: Khí CO2, CH4, CFC • Địa quyển: chất hữu cơ trong đất, nhiên liệu

hóa thạch và quặng đá vôi, dolomit.

• Thủy quyển: CO2 hòa tan và dạng CaCO3 trong

Khí quyển 578 (năm 1700) - 766 (năm 1999) Chất hữu cơ trong đất 1500 - 1600

vỏ của các loài sinh vật biển.

• Chu trình C thực hiện chủ yếu giữa khí CO2 và

Đại dương 38,000 - 40,000

vi sinh vật.

Trầm tích biển và đá trầm tích 66,000,000 - 100,000,000

• C hiện diện trong thiên nhiên dưới 2 dạng

Thực vật trên cạn 540 - 610

khoáng chủ yếu: đá vôi và khí CO2.

Nhiên liệu hóa thạch 4000

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4141

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn Cacbon (C)

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4242

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn Cacbon (C)

Con người và vòng tuần hoàn C

• 10% các nguồn cacbon chuyển hóa có nguồn gốc từ các h/đ của con người.

• Nguồn gốc chính là quá trình khai thác và biến đổi các nhiên liệu chứa cacbon (nhiên liệu hóa thạch - nguồn C được xem là “cố định” và tách ra khỏi chu trình Cacbon tự nhiên) để sử dụng làm năng lượng và nguyên liệu.

• Phá rừng

• Chuyển đổi các hệ sinh thái tự nhiên sang hệ sinh thái nông nghiệp

• Chất thải sinh hoạt của con người

• Nước thải sinh hoạt, công nghiệp (cid:2) Hàng năm, con người thải vào khí quyển 2500 triệu tấn CO2/năm, chiếm

0,3% tổng lượng CO2 trong khí quyển.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4343

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn Oxy (O2)

Annual gain and loss of atmospheric oxygen (Units of 1010 kg O2 per year) 16,500 13,500 1.3 0.03

Residence Time (years) Reservoir Capacity (kg O2) Flux In/Out (kg O2 per year) Atmosphere 1.4 * 1018 30,000 * 1010 4,500 Photosynthesis (land) Photosynthesis (ocean) Photolysis of N2O Photolysis of H2O Total Gains ~ 30,000 Biosphere 1.6 * 1016 30,000 * 1010 50

Lithosphere 2.9 * 1020 60 * 1010 500,000,000

• Oxy là nguyên tố phổ biến nhất của vỏ trái đất (47% kl), chiếm ưu thế tuyệt đối trong thủy quyển (85,82%) và chất sống (70%).

23,000 5,100 1,200

600 12 10

trong

phù

các

vật

• Oxy được sinh ra từ nhiều nguồn, nhưng quan trọng nhất là từ quá trình quang hợp của cây xanh nước thực và (phytoplankton).

• Sinh vật tự dưỡng và dị dưỡng đều hấp thu oxy

thông qua quá trình hô hấp

50 12 Losses - Respiration and Decay Aerobic Respiration Microbial Oxidation Combustion of Fossil Fuel (anthropogenic) Photochemical Oxidation Fixation of N2 by Lightning Fixation of N2 by Industry (anthropogenic) Oxidation of Volcanic Gases Losses - Weathering Chemical Weathering Surface Reaction of O3 Total Losses ~ 30,000

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4444

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn Oxy (O2)

Con người tác động ntn lên chu trình oxy?

2H2O + energy hʋ → 4H + O2 2N2O + energy hʋ → 4N + O2

6CO2 + 6H2O + energy → C6H12O6 + 6O2

Exp: 4FeO + O2 → 2Fe2O3

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4545

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn nitơ

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4646

3. Khái niệm về sinh thái

Các quá trình chính trong chu trình tuần hoàn nitơ

Chu trình tuần hoàn nitơ

• Cố định nitơ: Nitơ được các vi khuẩn cố định nitơ, có trong đất hay thường sống trên nốt sần rễ cây

+ từ đất và từ đó, chuyển đổi,

• Đồng hóa: thực vật hấp thụ các ion nitrat NO3

- hoặc amoni NH4

tổng hợp thành amino axit, nucleic axit, và diệp lục

• Ammon hóa: các vi khuẩn/nấm sẽ phân hủy các acid amin từ xác chết động vật và thực vật để

giải phóng NH4

• Nitrat hóa: là quá trình oxy hóa amoniac thành nitrit khi có O2 . Nitrit sau đó lại được oxy hóa

- + 4H+ (Nitrosomonas) (Nitrobacter)

thành nitrat. + + 3O2 2NH4 - + O2 2NO2

(cid:1) 2NO2 (cid:1) 2NO3

• Khử nitrat hóa (hô hấp yếm khí): các vi khuẩn kỵ khí phá vỡ các nitrat, giải phóng nitơ trở lại

vào khí quyển. - (cid:1) NO2 NO3

- (cid:1) N2

họ đậu, chuyển nitơ ở dạng khí N2 sang dạng NH3 (amoniac). N2 + 8 H+ + 8 e− → 2 NH3 + H2

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4747

3. Khái niệm về sinh thái

Con người và chu trình tuần hoàn nitơ

Chu trình tuần hoàn nitơ

• Sử dụng phân bón đạm để tăng năng suất cho các vụ mùa, làm tăng tốc độ khử nitrit và làm nitrat đi vào nước ngầm. Lượng nitơ tăng trong hệ thống nước ngầm cuối cùng cũng chảy ra sông, suối, hồ, và cửa sông (cid:1) hiện tượng phú dưỡng hóa.

• Làm tăng sự lắng đọng nitơ không khí vì cháy rừng và đốt cháy nhiên liệu. Cả 2 quá

trình này đều giải phóng các dạng nitơ rắn ở trạng thái bụi.

• Chăn nuôi gia súc. Gia súc đã thải vào môi trường một lượng lớn ammoniac (NH3) qua chất thải của chúng. NH3 sẽ thấm dần vào đất, nước ngầm và lan truyền sang các khu vực khác do nước chảy tràn.

• Chất thải và nước thải từ các quá trình sản xuất.

(cid:2) Ô nhiễm nước, đất (cid:2) ô nhiễm thức ăn cho chính con người qua hiện tượng tích lũy

các loại đạm vô cơ trong thực vật, động vật.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4848

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn photpho

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 4949

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn photpho

Nguồn P trong tự nhiên

Khối lượng, Mt

Chu trình tuần hoàn photpho có gì khác biệt so với các chu trình sinh địa hóa khác?

Địa quyển Quặng phôtphat Đất Cặn lắng trong nước ngọt Cặn lắng trong biển sâu Đá Thủy quyển Đại dương Nước ngọt Khí quyển Sinh quyển Đất Đại dương

1012 60· 103 16· 103 10· 103 1000· 103 1012 0.12· 106 120· 103 90· 103 0.1· 103 2· 103 < 2· 103 140· 103

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5050

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn photpho Con người và chu trình tuần hoàn photpho

• Chủ yếu thông qua việc sản xuất và

sử dụng phân bón

• Khai thác nguồn phosphate từ quặng apatite, sản xuất super phosphate • Đa số cây trồng không thể tiêu thụ hoàn toàn lượng phân bón (cid:1) rửa trôi vào các sông hồ (cid:1) gây ra hiện tượng phú dưỡng hóa

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5151

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn lưu huỳnh

Nguồn lưu huỳnh trong môi trường

• Nước biển là nguồn chứa lưu huỳnh lớn nhất. • Các nguồn khác :

– Các khoáng chứa lưu huỳnh (pyrite, FeS2, và CuFeS2), – Nhiên liệu hóa thạch – Các hợp chất hữu cơ chứa S (là một trong số các nguyên tố chính của vi sinh vật, tham gia thành phần acid amin (cystin, cystein và methionin), coenzyme (thiamin, biotin và CoA), ferredoxin và các enzym (nhóm –SH).

• Các nguồn S trong nước thải: S hữu cơ, có trong các sản phẩm bài tiết, và sunfat là

ion thường gặp nhất trong nước thiên nhiên.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5252

3. Khái niệm về sinh thái

Chu trình tuần hoàn lưu huỳnh

Con người tác động ntn lên chu trình lưu huỳnh?

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5353

3. Khái niệm về sinh thái

Sự trao đổi năng lượng và vật chất này làm cho các mối quan hệ trong tự nhiên ngày càng chặt chẽ, bất kỳ một sự thay đổi nhỏ của một thành phần nào đó có thể kéo theo sự thay đổi của toàn thể một hệ thống hay của toàn bộ tự nhiên.

Các qui luật này cũng cho ta thấy một đặc điểm nữa của tự nhiên là sự tự điều chỉnh cân bằng của thiên nhiên khi có sự mất cân bằng, nhưng sự tự điều chỉnh này chỉ có giới hạn chứ không phải vô hạn.

Ví dụ: nhiệt độ trái đất luôn giữ ổn định phù hợp với sự sống là nhờ sự trao đổi CO2 giữa đại dương (gấp 5 lần ở khí quyển), sinh quyển, thạch quyển và khí quyển.

Các hoạt động của con người gần đây đã tăng thêm khoảng 7 triệu tấn CO2 trong mỗi năm vào bầu khí quyển tạo nên hiệu ứng nhà kính làm cho nhiệt độ trái đất tăng dần. Cán cân CO2 đã mất cân bằng nghiêm trọng thì thiên nhiên khó có thể điều chỉnh được.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5454

3. Khái niệm về sinh thái

BÀI TẬP • Một người nông dân trồng bắp. Lượng phân bón cần sử dụng để đạt được năng suất cây trồng theo yêu cầu là 180 kg bắp/hecta. Trong tổng số phân bón sử dụng, 1/4 nitơ hữu cơ và 1/3 nitơ amoni được cây trồng sử dụng.

• Thành phần phân bón như sau (tính trên 1kg phân bón):

– Tổng N – N hữu cơ – N amoni

: 24 gN/kg : 12 gN/kg : 9 gN/kg

Tính: • Lượng N có thể sử dụng trong 1 kg phân bón. • Tính lượng phân bón cần thiết cho 1 hecta đất trồng.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5555

3. Khái niệm về sinh thái

Năng suất sinh học

NĂNG SUẤT SINH HỌC (NSSH): lượng sinh khối do quần thể hoặc quần xã sinh vật sản xuất ra trên một đơn vị diện tích hoặc trong một đơn vị thời gian và khả năng của hệ sinh học duy trì được mức độ tái sản xuất lượng sinh khối đó. Dòng năng lượng và chu kì các hợp chất hữu cơ, là hai quá trình quan trọng đối với sinh trưởng, phát triển của sinh vật và chức năng của hệ sinh thái (cid:2) xác định NSSH.

Các hệ sinh thái có 2 loại năng suất: • Năng suất sơ cấp: đó là năng suất của sinh vật sản xuất • Năng suất thứ cấp: đó là năng suất của sinh vật tiêu thụ

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5656

3. Khái niệm về sinh thái

Năng suất sơ cấp

(cid:3) Là sản phẩm hữu cơ do sinh vật sản xuất (chủ yếu là thực vật) tạo nên trên một đơn vị diện tích trong một đơn vị thời gian // là khả năng tạo sản lượng sinh vật nhờ hoạt động quang hợp.

(cid:3) Các yếu tố ảnh hưởng: thành phần loài, phân bố, CO2, chế độ chiếu sáng,

muối dinh dưỡng.

+ NSSH sơ cấp toàn phần (thô) = Tổng lượng chất hữu cơ do TV tạo ra trong

quang hợp

+ NSSH sơ cấp thực = Lượng hữu cơ được tạo thành (tích lũy & tiết ra ngoài)

không kể lượng tiêu hao do hô hấp

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5757

3. Khái niệm về sinh thái

Năng suất thứ cấp

(cid:3) Thể hiện ở sản lượng của động vật ở các bậc dinh dưỡng

VD: Sản lượng sơ cấp của đại dương 660.109 tấn; sản lượng thứ cấp 58.109 tấn.

(cid:3) Bậc dinh dưỡng càng cao, sản lượng càng giảm (cid:3) Các yếu tố ảnh hưởng: thành phần loài; sinh trưởng, sinh sản, phát triển của

động vật (điều kiện sinh thái)

VD: Các biện pháp nâng cao năng suất thủy vực Cải tạo hình thái, chế độ thủy lý-hóa, chu chuyển nước của thủy vực Gia tăng muối dinh dưỡng (cid:2)nâng cao NS sơ cấp Cải tạo thành phần loài và quan hệ quần xã của thủy vực Nuôi trồng chủ động các đối tượng có giá trị Khai thác hợp lý (biện pháp, công cụ, lượng) Chống sự nhiễm bẩn thủy vực

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5858

3. Khái niệm về sinh thái

Năng suất thứ cấp

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 5959

3. Khái niệm về sinh thái

Tháp sinh thái (ecological pyramids)

SV tiêu thụ cuối cùng

Mức dd 4

SV tiêu thụ bậc 2

Mỗi hệ sinh thái có một cấu trúc dinh dưỡng khác nhau, đặc trưng cho nó, trong đó bao gồm các cấp dinh dưỡng nối tiếp nhau

Mức dd 3

SV tiêu thụ sơ cấp

Mức dd 2

SV sản xuất

Các loại tháp sinh thái: -Tháp số lượng -Tháp sinh khối -Tháp năng lượng

Mức dd 1

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6060

3. Khái niệm về sinh thái Tháp số lượng (Pyramid of Numbers) (cid:3) Biểu diễn mối tương quan về mặt số lượng các sinh vật trên 1 đơn vị diện tích hay thể

tích ở mỗi bậc dinh dưỡng, tại một thời điểm nhất định.

Tồn tại kim tự tháp ngược?

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6161

3. Khái niệm về sinh thái

Tháp sinh khối (Pyramids of biomass ) (cid:3) Biểu diễn tổng sinh khối (tổng trọng lượng khô) trên 1 đơn vị diện tích hay thể tích ở mỗi bậc dinh dưỡng trong quần xã, tại một thời điểm nhất định. TSK có đường dốc thoải hơn so với tháp số lượng vì các sinh vật ở các mức dinh dưỡng kế tiếp cao hơn trong tháp có xu thế lớn hơn về kích thước.

Tồn tại kim tự tháp ngược?

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6262

3. Khái niệm về sinh thái

Tháp năng lượng (cid:3) Biểu diễn lượng năng lượng đi qua mỗi bậc dinh dưỡng trong một

khoảng thời gian nhất định.

Tồn tại kim tự tháp ngược?

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6363

3. Khái niệm về sinh thái Tháp năng lượng

Ta nên ăn chay??

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6464

3. Khái niệm về sinh thái

Tháp năng lượng

ĐV ăn cỏ

body tissues

Khác biệt trong sự chuyển NL???

ĐV ăn cỏ - ĐV ăn thịt

ĐV biến nhiệt – ĐV đẳng nhiệt

ĐV ăn thịt

body tissues

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6565

BÀI TẬP VỀ SINH THÁI

Một con bò trung bình ăn 40 kg cỏ mỗi ngày. Khối lượng chất khô (DM) trong cỏ chiếm 25% và có năng lượng là 14,5 MJ/kg. Trong tổng số cỏ ăn được, có 30% không thể tiêu hóa và thải ra ngoài. Trong phần tiêu hóa được, 85% bị mất qua quá trình trao đổi chất ở dạng nhiệt và chất thải, phần còn lại chuyển thành tế bào cơ thể. 1. Có bao nhiêu năng lượng (MJ) chuyển vào tế bào cơ thể hằng ngày? Chiếm bao nhiêu % năng lượng tiêu thụ được chuyển thành tế bào cơ thể so với tổng lượng năng lượng có trong cỏ mà con bò ăn? 2. Giả sử 10 MJ của năng lượng chuyển thành tế bào cơ thể tương

đương 0.4 kg sinh khối của bò. Vậy tỉ lệ chuyển hóa sinh khối bò/ sinh khối cỏ là bao nhiêu?

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6666

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

TN thiên nhiên

Tài nguyên vĩnh viễn

TN không Tái tạo

Nhiên liệu dưới đất

Năng lượng mặt trời trực tiếp

Gió thủy triều, dòng chảy

Khoángsản không kim loại: cát, phosphat, đất sét....

Khoáng sản kim loại; sắt, đồng, nhôm...

lợi

TN có thể Tái tạo

• Tài nguyên thiên nhiên (TNTN) là những giá trị hữu ích của môi trường tự nhiên có thể thỏa mãn các nhu cầu khác nhau của con người bằng sự tham gia trực tiếp của chúng vào các quá trình kinh tế và đời sống nhân loại. (Định nghĩa LHQ 1972) • Sự khác biệt giữa tài nguyên và môi trường là có mang lại ích cho con người và sản sinh giá trị kinh tế hay không

Sinh vật

Nước ngọt

Không khí tronglành

Đất phì nhiêu

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6767

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

Vai trò của tài nguyên và môi trường cho quá trình phát triển

Nhu cầu tiêu dùng và

phát triển

Con

Sinh thái và môi trường

Công cụ và PT sản xuất

người

Tài nguyên thiên nhiên

Nguồn lực cơ bản để phát triển kinh tế

Yếu tố để sản xuất phát triển

Yếu tố quan trọng cho tích lũy để phát triển

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6868

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

1. Tài nguyên khoáng sản

• Luật khoáng sản 20.3.1996 định nghĩa:

Khoáng sản là tài nguyên trong lòng đất, trên mặt đất dưới dạng những tích tụ tự nhiên khoáng vật, khoáng chất có ích ở thể rắn, thể lỏng, thể khí, hiện tại hoặc sau này có thể được khai thác. Khoáng vật, khoáng chất ở bãi thải của mỏ mà sau này có thể được khai thác lại, cũng là khoáng sản.

• Phân loại:

– Phân loại theo trạng thái: KS rắn, KS lỏng, KS khí – Phân loại theo tính chất sử dụng khoáng sản:

Khoáng sản không kim loại: thạch anh, mica, graphit... Khoáng sản kim loại: hợp kim (Ti, Ni, Co...), kim loại đen (Fe, Mn,

Cr...), kim loại màu (Cu, Pb, Zn,...)

Khoáng sản nhiên liệu: dầu mỏ, khí đốt và than đá

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 6969

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

2. Tài nguyên khí hậu • Tài nguyên khí hậu: - Bức xạ mặt trời - Lượng mây - Áp suất khí quyển - Tốc độ gió và hướng gió - Nhiệt độ không khí - Lượng nước rơi - Bốc hơi và độ ẩm không khí - Hiện tượng thời tiết

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 7070

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

2. Tài nguyên khí hậu

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 7171

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

3. Tài nguyên rừng

Rừng là một loại tài nguyên thiên nhiên có khả năng tái tạo, là bộ phận quan trọng của môi trường sinh thái, có giá trị to lớn bao gồm rừng tự nhiên và rừng trồng trên đất lâm nghiệp, gồm có thực vật rừng, động vật rừng và những yếu tố tự nhiên có liên quan đến rừng (gọi chung là quần xã sinh vật).

Phân loại rừng theo chức năng sử dụng

• Rừng đặc dụng: Là loại rừng được thành lập với mục đích chủ yếu để bảo tồn thiên nhiên, mẫu chuẩn hệ sinh thái rừng của quốc gia, nguồn gen sinh vật rừng, nghiên cứu khoa học, bảo vệ di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh phục vụ nghỉ ngơi du lịch kết hợp với phòng hộ bảo vệ môi trường sinh thái.

• Rừng phòng hộ: Là rừng được sử dụng chủ yếu để bảo vệ nguồn nước, bảo vệ đất, chống xói

mòn, chống sa mạc hóa, hạn chế thiên tai, điều hòa khí hậu, bảo vệ môi trường. • Rừng sản xuất: Là rừng được dùng chủ yếu trong sản xuất gỗ, lâm sản, đặc sản.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 7272

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

4. Tài nguyên nước

• Nước là yếu tố chủ yếu của HST, là nhu cầu cơ bản của mọi sự

sống trên TĐ và cần thiết cho các hoạt động kinh tế-xã hội.

• Tài nguyên nước gồm: hơi nước (khí quyển), nước mặt, nước

dưới dất, nước biển và đại dương.

• Lượng nước ngọt cho phép con người sử dụng chỉ chiếm một

phần rất nhỏ bé.

• Nước là tài nguyên tái tạo được nnhưng hiện nay …

• Brazil được đánh giá là quốc gia có nguồn cung cấp nước ngọt

lớn nhất thế giới, sau đó là Nga và Canada.

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 7373

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

5. Tài nguyên năng lượng "Năng lượng là một dạng TN vật chất xuất phát từ 2 nguồn chủ yếu: mặt trời và lòng đất".

• Năng lượng mặt trời tồn tại ở các dạng chính:

- Bức xạ mặt trời, - Năng lượng sinh học (sinh khối động thực vật), - Năng lượng chuyển động của khí quyển và thuỷ quyển (gió, sóng, các dòng hải lưu, thuỷ

triều, dòng chảy sông...),

- Năng lượng hoá thạch (than, dầu, khí đốt, đá dầu).

• Năng lượng lòng đất gồm nhiệt lòng đất

biểu hiện ở các nguồn - Địa nhiệt, - Núi lửa và - Năng lượng phóng xạ tập trung ở

các nguyên tố như U, Th, Po,...

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 7474

4. Khái niệm về tài nguyên thiên nhiên

6. Tài nguyên sinh vật (Đa dạng sinh học) • Tài nguyên sinh vật hay đa dạng sinh học: tất cả các loài thực vật, động vật và vi sinh

vật sống hoang dã trong rừng, trong đất, trong không khí và trong nước.

• Đa dạng sinh học là khái niệm dùng để chỉ tất cả các giống loài và mối liên hệ giữa chúng với môi trường tự nhiên, là tập hợp các thông tin di truyền, loài và hệ sinh thái. – Đa dạng loài – Đa dạng nguồn gien – Đa dạng hệ sinh thái

• Ước đoán có khoảng 13-14 triệu loài trên trái đất (đến nay chỉ mới biết 1,7 triệu loài)

Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen Chuong 2 – Moi truong va Tai nguyen 7575