1
MỤC LỤC
1. Một số vấn đề về phương pháp dạy học hiện đại ............................................................. 2
1.1. Một số vấn đề về Phƣơng pháp dạy học ...................................................................................... 2
1.1.1. Khái niệm phƣơng pháp dạy học ............................................................................................. 2
1.1.2. Vai trò, vị trí của phƣơng pháp dạy học trong quá trình dạy học ............................................... 3
1.1.3. Phân loại các phƣơng pháp dạy học ......................................................................................... 4
1.1.4. Lựa chọn phƣơng pháp dạy học ............................................................................................... 5
1.2. Bản chất của phƣơng pháp dạy học hiện đại ............................................................................... 6
1.2.1. Quan niệm dạy và học theo hƣớng tiếp cận thông tin ............................................................... 6
1.2.2. Phƣơng pháp sƣ phạm tƣơng tác và quan điểm lấy ngƣời học làm trung tâm ............................ 7
1.2.3. Dạy học tích cực ................................................................................................................... 10
1.3. Một số phƣơng pháp dạy học hiện đại ..................................................................................... 12
1.4. Mô hình giáo dục ..................................................................................................................... 16
1.5. Vai trò của ngƣời dạy, ngƣời học trong các phƣơng pháp dạy học hiện đại ............................... 17
2. Công nghệ dạy học và phương tiện dạy học ................................................................... 17
2.1. Công nghệ thông tin và truyền thông ....................................................................................... 17
2.2. Phƣơng tiện dạy học ................................................................................................................. 18
2.3. Khái niệm và phân loại công nghệ dạy học ............................................................................... 18
3. Sử dụng công nghệ trong trong dạy ................................................................................ 22
3.1. Công nghệ với khoa học nhận thức ........................................................................................... 22
3.2. Công nghệ dạy học với đổi mới phƣơng pháp dạy học .............................................................. 23
3.3. Lựa chọn công nghệ dạy học ................................................................................................... 24
3.4. Dạy học với công nghệ hiện đại ................................................................................................ 24
3.4.1. Đa phƣơng tiện (Multimedia) ................................................................................................ 25
3.4.2. Giáo án điện tử ...................................................................................................................... 25
3.4.3. Khai thác một số phần mềm cơ bản ...................................................................................... 28
3.4.4. Khai thác thông tin trên internet ............................................................................................ 41
3.5. Đào tạo trực tuyến .................................................................................................................... 51
2
BÀI GIẢNG MÔN HỌC
CÔNG NGHỆ DẠY HỌC
(Teaching Technology)
Mã số môn học: HVCN 548
Số tín chỉ: 01
PP và CNDH là môn học mang tính dẫn đƣờng, cung cấp những kiến thức lí
luận và thực tiễn về các PPDH trƣớc khi ngƣời học tiếp cận với những vấn đề đặc thù
của PPDH bộ môn cụ thể và các vấn đề về CNDH. Môn học gồm 2 nội dung chính:
- Các vấn đề về PPDH: Cung cấp những kiến thức lí luận về PPDH (hệ thống
khái niệm, bản chất, phân loại các PPDH), các PPDH hiệu quả (các quan điểm và mô
hình dạy học), các kỹ thuật triển khai dạy học hiệu quả (lập kế hoạch, thiết kế bài
giảng, soạn giáo án, triển khai dạy học, kiểm tra đánh giá v.v.)
- Công nghệ dạy học: Quan điểm về tích hợp công nghệ trong dạy học, một số
ứng dụng cụ thể trong dạy học.
Trong chuyên đề này chúng ta quan tâm chủ yếu đến Công nghệ dạy học.
Tuy nhiên, CNDH thường gắn chặt với các PPDH dạy học nên chúng ta cũng sẽ tìm
hiểu một số vấn đề về PPDH trước khi xem xét về CNDH.
1. Một số vấn đề về phương pháp dạy học hiện đại
1.1. Một số vấn đề về Phương pháp dạy học
1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học
Có nhiều cách trình bày khác nhau về khái niệm phƣơng pháp dạy học, mỗi
cách trình bày nhấn mạnh một vài khía cạnh và phản ánh sự phát triển nhận thức của
các nhà khoa học, các nhà sƣ phạm về bản chất của khái niệm.
Có ý kiến cho rằng phƣơng pháp dạy học chỉ là phƣơng tiện, thủ thuật của
ngƣời thầy, ngƣời thầy là ngƣời chỉ đạo, truyền đạt kiến thức, còn trò tiếp thu kiến
thức; phương pháp dạy học là cách thức làm việc của thầy và trò, trong sự phối hợp
thống nhất và dưới sự chỉ đạo của thầy, nhằm thực hiện tốt nghĩa vụ dạy học. Nhƣ vậy
cách trình bày này chỉ nói lên đƣợc sự tƣơng tác giữa thầy và trò.
Ý kiến khác cho rằng, phương pháp dạy học là một hệ thống những hành động
có mục đích của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của học
sinh, đảm bảo cho học sinh lĩnh hội nội dung học vấn.
Ngoài ra còn có nhiều cách nói khác nhau về phƣơng pháp dạy học, chẳng hạn:
Phƣơng pháp dạy học là cách thức tƣơng tác giữa thầy và trò nhằm giải quyết
các nhiệm vụ giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học (Iu
K. Babanxki, 1983).
3
Phƣơng pháp dạy học là cách thức hoạt động tƣơng hỗ giữa thầy và trò nhằm
đạt đƣợc mục đích dạy học. Hoạt động này đƣợc thể hiện trong việc sử dụng các
nguồn nhận thức, các thủ thuật logic, các dạng hoạt động độc lập của học sinh
và cách thức điều khiển quá trình nhận thức của thầy(I.D. Dverev, 1980).
Hoạt động học tập của học sinh tuân theo các qui định của quá trình lĩnh hội và
các điều kiện dạy học. Vì vậy, căn cứ vào các đặc điểm của hoạt động học tập, mục
đích và nội dung dạy học của giáo viên xác định phƣơng pháp dạy học nhằm tổ chức,
điều khiển quá trình học tập của học sinh theo hƣớng tích cực. Quy trình này luôn luôn
đƣợc điều chỉnh nhờ những mối liên hệ phản hồi của học sinh, thể hiện ở kết quả kiểm
tra đánh giá chất lƣợng giáo dục.
Phƣơng pháp dạy học luôn phải phù hợp với nội dung dạy học mới mang lại
hiệu quả cao:
Nếu coi mục đích dạy học là nhằm dẫn dắt học sinh đạt tới một trình độ nhận
thức xác định, thì việc xây dựng nội dung dạy học, ta sẽ dự kiến trước một trình độ
lĩnh hội của học sinh để từ đó xác định những nội dung dạy học, nhằm giúp học sinh
đạt tới trình độ dự kiến. Kết quả của quá trình dạy học phụ thuộc rất lớn vào phương
pháp dẫn dắt người học, nếu như đạt tới trình độ lĩnh hội dự kiến thì điều đó chứng tỏ
rằng nội dung, phương pháp dạy học là hiệu nghiệm. (Lý luận dạy học, tr.16,
NXBGD HN-2002)
1.1.2. Vai trò, vị trí của phương pháp dạy học trong quá trình dạy học
PPDH giữ vai trò then chốt trong quá trình dạy học, tạo nên sự liên kết giữa mục
đích, nội dung, phƣơng tiện, hình thức tổ chức dạy học, đảm bảo tính hệ thống, toàn vẹn
của quá trình hoạt động đặc thù này. Nếu mục tiêu đảm bảo sự thành công, nội dung đảm
bảo tính khoa học, thì phương pháp tạo nên hiệu quả của quá trình dạy học.
Sơ đồ vị trí của PPDH trong quá trình dạy học
Dạy
Học
NỘI DUNG
PHƢƠNG PHÁP
PHƢƠNG TIỆN
Hình thức TC, ĐG
MỤC TIÊU
4
1.1.3. Phân loại các phương pháp dạy học
Việc phân loại các phƣơng pháp dạy học chỉ mang tính chất tƣơng đối nhằm
giúp cho ngƣời dạy, ngƣời học nhận diện đƣợc bản chất, ƣu nhƣợc điểm của từng
phƣơng pháp để thuận tiện trong việc triển khai. Sau đây là một số quan điểm phân
loại phƣơng pháp dạy học:
Một số cách phân loại phương pháp dạy học truyền thống
Phân loại theo hình thức hoạt động của các chủ thể trong quá trình dạy
học:
- Theo hình thức hoạt động của người dạy có: Phƣơng pháp thông báo, giải
thích, diễn giảng, thuyết trình, kể chuyện, làm mẫu...
- Theo hình thức hoạt động của người học có: Phƣơng pháp luyện tập, thực
hành, bắt chƣớc, tự học, tự nghiên cứu...
Phân loại theo con đường tiếp nhận tri thức:
Phương pháp dùng lời: Con đƣờng tiếp nhận tri thức là ngôn ngữ nói hoặc viết.
Ví dụ: kể chuyện, giải thích, diễn giảng, trò chuyện gợi mở, độc giảng
Phương pháp trực quan: Tri thức đến với ngƣời học thông qua các giáo cụ trực
quan, sự vật, hiện tƣợng có thể quan sát đƣợc. Ví dụ: minh hoạ, trình diễn, làm mẫu...
Phương pháp thực hành: Thông qua các hoạt động, hành động, thao tác...
ngƣời học chiếm lĩnh tri thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo... Ví dụ: luyện tập, thực
hành, thực nghiệm, thí nghiệm, trò chơi ...
Phân loại theo hướng tiếp cận:
- Phƣơng pháp truyền thống, cổ điển/Phƣơng pháp hiện đại;
- Phƣơng pháp giáo điều, một chiều, tái tạo/ Phƣơng pháp khám phá, phát huy
sáng tạo, tích cực của ngƣời học;
- Phƣơng pháp thụ động/Phƣơng pháp tích cực;
- Phƣơng pháp Algorit hoá/ Phƣơng pháp Heuristic...
Phân loại theo đặc điểm hoạt động nhận thức của người học:
Xuất phát từ quan điểm cho rằng mục đích việc lựa chọn và sử dụng phƣơng
pháp dạy học là nhằm thiết kế và triển khai việc dạy học có hiệu quả, tức đạt đƣợc mục
tiêu dạy học, M.N. Skatkin, I.Ja. Lener đã chọn đặc điểm hoạt động nhận thức của
người học làm tiêu chí phân loại phương pháp. Quan điểm này cũng phù hợp với
việc đề ra các mục tiêu dạy học theo các lĩnh vực hoạt động của người học (J. Dave):
Nhận thức (Cognitive) - Tâm vận (Pshycomotor) - Tình cảm (Affective), theo bậc
thang nhận thức của B.J. Bloom (1954), theo triết lý dạy học theo mục tiêu: kiến thức -
kỹ năng - thái độ và dạy học lấy người học làm trung tâm hiện nay (Chất lƣợng là sự
trùng khớp với mục tiêu!).
5
B.J. Bloom chia hoạt động nhận thức ra làm 6 cấp độ: Biết (Nhớ) - Hiểu - Vận
dụng - Phân tích - Tổng hợp - Đánh giá. Nhƣ vậy ứng với mỗi mục tiêu dạy học
(ngƣời học sẽ phải đạt tới cấp độ nào của thang bậc nhận thức?) sẽ có một nhóm
phƣơng pháp dạy học thích hợp.
o Phương pháp thuyết trình-minh hoạ (thông báo thông tin-thu nhận).
Phương pháp này hướng đến mục tiêu làm cho người học Biết (ghi nhớ), phù
hợp với nội dung dạy học sự kiện, khái niệm.
o Phương pháp tái tạo (lặp lại, thao tác theo mẫu cho sẵn).
Phương pháp này nhắm đến mục tiêu làm cho người học Hiểu (bước đầu vận
dụng), phù hợp với nội dung dạy học qui trình, quá trình.
o Phương pháp nêu vấn đề-tình huống.
Phương pháp này nhắm đến mục tiêu giúp người học Vận dụng được các kỹ
năng để giải quyết những vấn đề của nội dung, phù hợp với dạy học các nguyên lý,
nguyên tắc.
o Phương pháp khám phá sáng tạo.
Phương pháp này nhắm đến mục tiêu giúp người học Phân tích được các vấn
đề của nội dung đặt ra, phù hợp với dạy học sáng tạo.
o Phương pháp tự nghiên cứu (làm việc độc lập).
Phương pháp này nhắm đến mục tiêu giúp người học Phân tích, Tổng hợp và
Đánh giá, đưa ra quan điểm, ý kiến riêng về những vấn đề của nội dung dạy học.
1.1.4. Lựa chọn phương pháp dạy học
Do phƣơng pháp tạo nên hiệu quả của quá trình dạy học nên vấn đề lựa chọn
phƣơng pháp luôn đƣợc đặt lên hàng đầu trong khi thiết kế, xây dựng ý đồ triển khai
một bài giảng cụ thể. Trên thực tế không tồn tại một phương pháp tuyệt hảo cũng nhƣ
không có một phương pháp tồi tệ. Mỗi phƣơng pháp đều có những mặt ƣu và nhƣợc
riêng. Do đó ngƣời dạy phải biết chọn lựa để phát huy những điểm mạnh và hạn chế
những nhƣợc điểm của từng phƣơng pháp trong quá trình dạy học. Một phƣơng pháp
dạy học đƣợc coi là hợp lý và hiệu quả khi phƣơng pháp này đạt đƣợc các tiêu chí:
- Nhắm đến mục tiêu dạy học rõ ràng: Tạo ra khả năng cao nhất để thực hiện
mục tiêu, nhiệm vụ dạy học, phát triển nhận thức, kỹ năng, thái độ của ngƣời học.
- Tương thích: Phù hợp với nội dung dạy học cụ thể, đặc thù của từng môn học,
bài học, vấn đề cụ thể; từng giai đoạn cụ thể trong tiến trình giờ học... (Một số tác giả
đặc biệt lưu tâm đến việc cần phải kết hợp nhiều phương pháp khác nhau tại những
thời điểm khác nhau trong giờ học căn cứ vào mức độ tập trung chú ý của người học.
Ví dụ: khủng hoảng chú ý ở người học sẽ xảy ra ở phút 14-18, sau đó tình trạng này sẽ
lặp lại lần thứ hai sau khoảng 11-14 phút, lần ba sau khoảng 9-11 phút, lần cuối sau
khoảng 8-9 phút...).
