Bài giảng Độc học môi trường: Chương 4 - ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

CHÖÔNG 4: ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

1

21-Mar-12

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

CHÖÔNG 4: ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

4.1. Toång quan veà chaát ñoäc trong moâi tröôøng nöôùc 4.2. Quaù trình traàm tích, phaân taùn vaø bay hôi ra khoûi moâi

tröôøng nöôùc cuûa chaát ñoäc

4.3. Caùc yeáu toá moâi tröôøng aûnh höôûng ñeán ñoäc tính 4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng (chuû yeáu ôû cöûa soâng) 4.5. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc hoà (hieän töôïng phuù döôõng

hoùa)

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån (chuû yeáu ven bôø,

hieän töôïng dö KLN, quaù trình tích tuï sinh hoïc, hoaøn nguyeân chu trình sinh ñòa hoùa)

21-Mar-12

2

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

„ Ñoäc chaát hoïc trong moâi tröôøng nöôùc laø gì?

Ñoäc chaát hoïc trong moâi tröôøng nöôùc (water ecotoxicology) laø moät moân khoa hoïc nghieân cöùu veà soá löôïng vaø tính chaát caùc taùc ñoäng ñoäc vaø coù haïi cuûa hoùa chaát, caùc vaät lieäu nhaân taïo vaø caû sinh caûnh laï ñoái vôùi caùc sinh vaät thuûy sinh cuõng nhö ngöôøi vaø ñoäng vaät söû duïng nguoàn nöôùc ñoù.

(GS.TSKH. Leâ Huy Baù, Ñoäc hoïc moâi tröôøng cô baûn, NXB ÑHQG TPHCM)

21-Mar-12

3

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Taùc ñoäng ñoäc bao goàm:

„  Gaây cheát  Gaây toån thöông

Ví duï: Taùc ñoäng ñoäc coù theå tính döïa vaøo:

 Laøm roái loaïn quaù trình phaùt trieån, sinh saûn, caùc phaûn öùng vaän ñoäng…  Soá löïông caù theå bò cheát, tæ leä tröùng khoâng nôû, nhöõng thay ñoåi veà chieàu daøi vaø troïng löôïng, soá löôïng caù theå bò dò daïng …

21-Mar-12

4

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Ñoäc hoïc moâi tröôøng nöôùc coøn lieân quan ñeán noàng ñoä hay soá löôïng caùc hoùa chaát coù theå toàn taïi trong nöôùc, trong buøn hay trong nguoàn thöùc aên.

 Ñoäc hoïc moâi tröôøng nöôùc bao goàm caùc nghieân cöùu veà söï di chuyeån, phaân boá, bieán ñoåi vaø daïng toàn taïi sau cuøng cuûa hoaù chaát trong moâi tröôøng nöôùc.

21-Mar-12

5

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 laø moät lónh vöïc nghieân cöùu ña ngaønh.

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

 Caàn phaûi hieåu roõ caùc taùc nhaân hoùa hoïc vaø lyù hoïc, sinh hoïc coù theå aûnh höôûng ñeán noàng ñoä hoùa chaát trong moâi tröôøng nhö theá naøo nhaèm hieåu roõ cô cheá hoaït ñoäng cuûa moät hôïp chaát coù tính ñoäc tieàm taøng trong moâi tröôøngvaø cô cheá phaûn öùng cuûa moâi tröøông, ñeå ñaùnh giaù khaû naêng phaûn öùng cuûa caùc thuyû sinh vaät.

Trong ñoù: Taùc nhaân hoùa hoïc: söï thuûy phaân, söï quang phaân, söï oxy

Taùc nhaân lyù hoïc: caáu truùc phaân töû, tính tan, tính bay hôi,

„ hoaù „ tính haáp thuï „

6

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Taùc nhaân sinh hoïc: söï bieán ñoåi sinh hoïc 21-Mar-12

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Moâi tröôøng nöùôc raát ña daïng vaø phöùc taïp, bao goàm caùc heä

sinh thaùi khaùc nhau nhö sau:

- soâng, suoái - ao, hoà - cöûa soâng - bieån ven bôø vaø ngoaøi khôi ñaïi döông. Trong moãi heä sinh thaùi naøy coù raát nhieàu thaønh phaàn voâ sinh

vaø höõu sinh.

* Thaønh phaàn voâ sinh: moâi tröôøng vaät lyù (nöôùc, chaát neàn,

vaät lieäu traàm tích…) trong ranh giôùi cuûa heä sinh thaùi.

21-Mar-12

7

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

* Thaønh phaàn höõu sinh: thöïc vaät, ñoäng vaät, vi sinh vaät

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Caùc heä sinh thaùi tham gia vaøo caùc moái töông taùc phöùc taïp cuûa caùc taùc nhaân lyù, hoùa vaø sinh hoïc neân ñeå hieåu vaø xaùc ñònh moät phaûn öùng cuaû moät heä thoáng ñoái vôùi moät hoùa chaát naøo ñoù laø raát khoù neáu nhö caùc moái lieân heä giöõa caùc thaønh phaàn trong heä thoáng ñoù khoâng xaùc ñònh ñöôïc roõ raøng.

 vieäc ñaùnh giaù laïi caøng phöùc taïp hôn do khaû naêng thích nghi cuûa caùc thaønh phaàn höõu sinh vaø ña daïng loaøi trong heä sinh thaùi ñoù vaø nhöõng khaùc bieät veà caùc phaûn hoài caáu truùc vaø chöùc naêng giöõa caùc thaønh phaàn höõu sinh.

21-Mar-12

8

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Nhöõng khaùc bieät nhoû trong moâi tröôøng vaät lyù vaø hoùa hoïc cuõng nhö caáu taïo loaøi cuõng gaây ra nhöõng khaùc bieät lôùn veà ñoäc tính cuûa hoaù chaát vaø daãn ñeán nhöõng taùc ñoäng khaùc nhau treân heä sinh thaùi.

 caùc ñieàu kieän cuï theå taïi moät vuøng cuï theå phaûi ñöôïc xaùc ñònh trong vieäc ñaùnh giaù ñoä nguy hieåm tieàm taøng cuûa ñoäc chaát. Caàn löu yù: heä sinh thaùi döôùi nöôùc coù theå trôû thaønh nôi tieáp

21-Mar-12

9

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

nhaän cuûa nhieàu loaïi hoùa chaát khaùc nhau maø caùc loaøi sinh vaät soáng trong moâi tröôøng naøy chaéc chaén soáng ngaäp trong nöôùc suoát cuoäc ñôøi chuùng.

4.1. TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc?

 Chaát höõu cô deã bò phaân huûy sinh hoïc hoaëc caùc chaát tieâu thuï oxygen:  Caùc taùc nhaân gaây beänh  Chaát dinh döôõng thöïc vaät  Caùc chaát hoaù hoïc höõu cô toång hôïp ‟ beàn vöõng  Caùc chaát hoùa hoïc voâ cô vaø khoaùng chaát  Chaát phoùng xaï

21-Mar-12

10

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Chaát höõu cô deã bò phaân huûy sinh hoïc hoaëc caùc chaát tieâu thuï oxygen: töø caùc coáng nöôùc thaûi sinh hoaït, chaát thaûi coâng nghieäp, traïi chaên nuoâi.

Nöôùc bò oâ nhieãm höõu cô ñoøi hoûi moät löïông oxy cao cung caáp cho vi khuaån ñeå töï laøm saïch  laøm suy kieät haøm löôïng oxy hoøa tan trong nöôùc  daãn tôùi laøm cheát toâm, caù soáng trong nöôùc.

Ngoaøi ra, caùc saûn phaåm töø söï phaân huûy caùc chaát höõu cô coøn

21-Mar-12

11

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

coù theå laø caùc chaát ñoäc ñoái vôùi sinh vaät thuûy sinh.

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Caùc taùc nhaân gaây beänh:

Goàm caùc loaøi sinh vaät laây nhieãm ñöïôc ñöa vaøo nguoàn nöôùc

qua con ñöôøng nöôùc thaûi.

Ví duï: Vi khuaån gaây beänh ñöôøng ruoät (E.coli, fecal srteptococci), vi khuaån gaây beänh thöông haøn, taû, vaøng da do xoaén khuaån, soát laâm saøng …

21-Mar-12

12

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Tröùng giun saùn: giun moùc, giun ñuõa, saùn …

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Chaát dinh döôõng thöïc vaät:

Laø nhöõng chaát dinh döôõng cuûa caùc loaøi thuûy thöïc vaät, chuû

yeáu laø carbon, nitrogen, phosphor.

Haøm löôïng caùc chaát naøy coù theå gia taêng maïnh taïi vuøng

nhaän nöôùc thaûi sinh hoaït, coâng nghieäp, noâng nghieäp.

21-Mar-12

13

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Khi coù quaù nhieàu chaát dinh döôõng seõ laøm phaùt trieån caùc loaøi thöïc vaät nöôùc, khi chuùng cheát ñi seõ gaây oâ nhieãm höõu cô cho nguoàn nöôùc.

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Caùc chaát hoùa hoïc höõu cô toång hôïp – beàn vöõng:

Nguoàn goác: töø caùc chaát taåy röûa, thuoác tröø saâu, thuoác kích thích sinh tröôûng, thuoác dieät coû, chaát hoaù hoïc coâng nghieäp, chaát thaûi töø caùc khu saûn xuaát …

Caùc hoùa chaát naøy coù ñoäc tính cao ñoái vôùi sinh vaät, gaây ra

muøi vò khoù chòu vaø laøm caûn trôû quaù trình xöû lyù nöôùc thaûi. Moät soá chaát coù ñoäc tính cao chæ vôùi noàng ñoä raát thaáp Moät soá chaát laïi coù ñoäc tính thaáp nhöng coù khaû naêng tích tuï

vaø gaây ñoäc qua maïng löôùi thöùc aên.

21-Mar-12

14

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Caùc chaát hoùa hoïc voâ cô vaø khoaùng chaát:

Bao goàm: caùc kim loaïi naëng, caùc ion voâ cô, caùc khí hoaø tan,

daàu moû, caùc chaát raén vaø nhieàu hôïp chaát hoùa hoïc khaùc.

Nguoàn goác: töø coâng nghieäp khai thaùc moû, quaù trình saûn xuaát, hoaït ñoäng cuûa caùc daøn khoan daàu, saûn xuaát noâng nghieäp, coâng nghieäp, caùc hieän töôïng töï nhieân nhö xoùi moøn, phong hoùa, luõ luït …

21-Mar-12

15

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Caùc hoaù chaát naøy laøm aûnh höôûng ñeán quaù trình laøm saïch cuûa nguoàn nöôùc, huûy dieät ñôøi soáng caùc loaøi thuûy sinh, aên moøn caùc coâng trình döôùi nöôùc.

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Chaát phoùng xaï:

Hieän töïông oâ nhieãm phoùng xaï baét nguoàn töø vieäc ñaøo vaø khai thaùc moû quaëng phoùng xaï, hoaït ñoäng cuûa caùc loø phaûn öùng haït nhaân, chaát thaûi phoùng xaï khoâng ñöôïc quaûn lyù chaët cheõ.

Caùc chaát phoùng xaï laøm cheát hoaëc thay ñoåi di truyeàn, hoaït

21-Mar-12

16

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

ñoäng trao ñoåi chaát, quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån cuûa sinh vaät.

Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

21-Mar-12

17

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Toùm laïi: Caùc loaïi ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc seõ coù cô cheá hoaït ñoäng phöùc taïp hôn khi tham gia vaøo moâi tröôøng vôùi caùc phaûn öùng, töông taùc qua laïi giöõa chuùng vôùi nhau vaø vôùi moâi tröôøng.

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

Trong moâi tröôøng nöôùc: noàng ñoä, söï di chuyeån, bieán ñoåi vaø

„ ñoäc tính cuûa hoùa chaát bò kieåm soaùt bôûi:

„

„

21-Mar-12

18

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

(1) Caùc ñaëc tính lyù hoïc, hoùa hoïc cuûa hôïp chaát (2) Caùc ñaëc tính lyù, hoùa, sinh hoïc cuûa heä sinh thaùi (3) Nguoàn vaø tæ leä cuûa hoaù chaát trong moâi tröôøng „

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

„

(1) Caùc ñaëc tính lyù hoïc, hoùa hoïc cuûa hôïp chaát - caáu truùc phaân töû, tính tan trong nöôùc, aùp suaát bay hôi; - tính oån ñònh cuûa söï thuûy phaân, quang phaân, phaân huûy sinh

21-Mar-12

19

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ „ hoïc, boác hôi, haáp thu, thoâng khí, - söï töï laøm saïch bôûi caùc VSV „ „ - söï tham gia cuûa caùc caëp moâi tröôøng (khoâng khí ‟ nöôùc, traàm tích buøn - nöôùc) …

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

(2) Moät soá yeáu toá cuûa moâi tröôøng nöôùc aûnh höôûng ñeán

21-Mar-12

20

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ ñoäc tính cuûa hoùa chaát nhö:  Theå tích nguoàn nöôùc vaø dieän tích beà maët  Nhieät ñoä  Ñoä maën  pH  Doøng chaûy  Ñoä saâu  Haøm löôïng chaát lô löûng  Kích côõ haït traàm tích  Haøm löôïng carbon trong traàm tích buøn

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

„

(3) Nguoàn vaø tæ leä cuûa hoaù chaát trong moâi tröôøng

„ Caùc thoâng tin quan troïng trong vieäc döï ñoaùn noàng ñoä hoùa chaát trong moâi tröôøng:  Tæ leä trung bình cuûa hoaù chaát trong nguoàn thaûi vaøo moâi tröôøng nöôùc.

 Toác ñoä xaû thaûi.

21-Mar-12

21

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Noàng ñoä cô baûn cuûa hoaù chaát vaø caùc saûn phaåm trung gian.

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

„ Caùc thoâng tin treân coøn ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh:

 Ñoäng hoïc cuûa hoaù chaát

 Caùc loaïi hoaù chaát vaø caùc phaûn öùng sinh hoïc coù theå xaûy ra trong quaù trình di chuyeån vaø sau khi laéng tuï.

 Daïng saûn phaåm sau cuøng

 Tính beàn vöõng cuûa hoùa chaát

22

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

21-Mar-12

23

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Kieán thöùc veà ñaëc tính lyù, hoaù hoïc cuûa hoaù chaát cho pheùp chuùng ta döï ñoaùn caùc bieán ñoåi cuûa hoaù chaát trong moâi tröôøng nöôùc. „ Ví duï: o Caùc chaát coù aùp suaát bay hôi cao, tính tan trong nöôùc thaáp  coù khuynh höôùng khueách taùn töø nöôùc vaøo trong khoâng khí. o Caùc chaát coù aùp suaát bay hôi thaáp, tính tan trong nöôùc thaáp  thöôøng coù khuynh höôùng laéng xuoáng ñaùy. o Caùc chaát coù tính tan cao  thöôøng toàn taïi trong moâi tröôøng nöôùc, coù ñoä phaân taùn roäng vaø ñoàng nhaát hôn caùc hoùa chaát ít tan trong nöôùc.

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

Trong moâi tröôøng nöôùc, moät hoaù chaát coù theå toàn taïi döôùi 3

„ daïng khaùc nhau nhö sau:

 Hoaø tan

 Bò haáp thuï bôûi caùc thaønh phaàn voâ sinh hoaëc höõu sinh vaø lô löûng trong nguoàn nöôùc hoaëc laéng tuï xuoáng ñaùy.

 Tích tuï trong cô theå sinh vaät.

21-Mar-12

24

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

25

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Caùc hoaù chaát hoaø tan trong moâi tröôøng nöôùc thöôøng deã bò caùc sinh vaät haáp thuï.  Caùc chaát coù tính kî nöôùc (tính tan keùm) coù theå laéng xuoáng buøn ñaùy hay toàn taïi ôû daïng keo  khoù bò sinh vaät haáp thu. Tuy nhieân, vaãn coù 1 soá sinh vaät ñaùy coù theå haáp thuï chuùng thoâng qua con ñöôøng tieâu hoùa hay hoâ haáp.  Caùc hoaù chaát trôû thaønh traàm tích ñaùy coù theå taùi hoaït ñoäng khi lôùp traàm tích bò xaùo troän.  Hoaù chaát coù theå tích tuï trong cô theå sinh vaät ôû caùc moâ khaùc nhau, qua quaù trình trao ñoåi chaát vaø thaûi trôû laïi moâi tröôøng nöôùc qua con ñöôøng baøi tieát.

21-Mar-12

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Hoaù chaát tan trong nöôùc coù theå toàn taïi beàn vöõng vaø duy trì ñöïôc caùc ñaëc tính lyù, hoùa cuûa chuùng khi di chuyeån vaø phaân boá trong moâi tröôøng nöôùc.

 Hoaù chaát beàn vöõng coù theå tích tuï trong moâi tröôøng ñeán möùc

gaây ñoäc.

 Ñaïi löôïng ñaùnh giaù tính beàn vöõng cuûa hoùa chaát?  Ñaïi löôïng “thôøi gian baùn huûy” cuûa hoaù chaát  Hoaù chaát coù theå bieán ñoåi thaønh daïng khaùc do caùc phaûn öùng

bieán ñoåi voâ cô vaø höõu cô.

21-Mar-12

26

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

 Caùc phaûn öùng bieán ñoåi voâ cô chieám öu theá trong moâi tröôøng

nöôùc: thuûy phaân, oxy hoaù, quang phaân.

 Saûn phaåm cuûa quaù trình phaûn öùng voâ cô laø moät hoaù chaát maø hoaù chaát naøy coù theå hoaëc khoâng tham gia vaøo quaù trình bieán ñoåi sinh hoïc.

 Caùc loaïi sinh vaät nhö caù, nhuyeãn theå, vi sinh vaät vaø thöïc vaät bieán ñoåi hoùa chaát thoâng qua nhieàu quaù trình bieán ñoåi sinh hoïc khaùc nhau khi chuùng bò haáp thuï vaøo cô theå sinh vaät  thöôøng coù khuynh höôùng laøm thoaùi hoaù caùc hoaù chaát thaønh caùc daïng ít ñoäc hôn, coù cöïc hôn vaø tan nhieàu trong nöôùc.

21-Mar-12

27

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.3. Caùc yeáu toá moâi tröôøng nöôùc aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

„ 4.3.1. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï ngoä ñoäc

„ 4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc

tính

21-Mar-12

28

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.3.1. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï ngoä ñoäc

„ Ngoä ñoäc laø gì?

“Söï tieáp xuùc vôùi chaát ñoäc gaây neân phaûn öùng cuûa sinh vaät,

„ laøm toån haïi sinh vaät hay gaây töû vong thì goïi laø söï ngoä ñoäc”

21-Mar-12

29

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Moät hoaù chaát khi chuyeån ñoåi ñeå taïo ra phaûn öùng coù haïi hay taùc ñoäng ñoäc leân thuûy sinh vaät thì hôïp chaát ñoù phaûi tieáp xuùc, phaûn öùng vôùi 1 vò trí tieáp nhaän töông thích treân cô theå sinh vaät vôùi moät noàng ñoä ñuû cao vaø thôøi gian ñuû daøi.

4.3.1. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï ngoä ñoäc

„ Noàng ñoä vaø thôøi gian tieáp xuùc caàn thieát cho hoaù chaát theå hieän tính ñoäc laïi thay ñoåi phuï thuoäc vaøo loaïi hoaù chaát, loaøi sinh vaät vaø tính nguy hieåm cuûa taùc ñoäng.

21-Mar-12

30

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Trong vieäc ñaùnh giaù ñoäc tính, nhaân toá quan troïng lieân quan „ ñeán söï ngoä ñoäc : loaïi, ñoä daøi vaø taàn soá ngoä ñoäc cuõng nhö noàng ñoä cuûa hoaù chaát.

4.3.1. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï ngoä ñoäc

21-Mar-12

31

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Caùc sinh vaät trong nöôùc coù theå bò taùc ñoäng bôûi hoaù chaát coù trong nöôùc, buøn traàm tích hay trong thöùc aên. o Caùc hoaù chaát tan trong nöôùc thì hoaït ñoäng hôn caùc hoaù chaát khoâng tan trong nöôùc (nhöõng hoaù chaát taïo keát noái vôùi caùc vaät theå lô löûng, caùc chaát höõu cô …) o Caùc hoaù chaát tan trong nöôùc coù theå xaâm nhaäp vaøo cô theå sinh vaät thoâng qua: dieän tích beà maët cô theå, qua mang, qua mieäng. o Caùc hoaù chaát coù trong thöùc aên coù theå bò haáp thuï baèng con ñöôøng tieâu hoaù.

4.3.1. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï ngoä ñoäc

- Söï ngoä ñoäc caáp tính lieân quan ñeán giai ñoaïn sinh tröôûng,

21-Mar-12

32

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Caùc taùc haïi cuûa taùc ñoäng ñoäc coù theå dieãn ra qua quaù trình ngoä ñoäc caáp tính hay ngoä ñoäc maõn tính. - Söï ngoä ñoäc maõn tính ban ñaàu cuõng coù theå taïo ra moät soá „ taùc ñoäng caáp tính ngay töùc thì nhö söï ngoä ñoäc caáp tính ngoaøi nhöõng taùc ñoäng keùo daøi, maõn tính. „ thaäm chí ñeán voøng ñôøi cuûa moät caù theå. - Söï ngoä ñoäc maõn tính lieân quan ñeán caû giai ñoaïn daøi cuûa „ cuoäc soáng caù theå vaø coù theå keùo daøi treân nhieàu theá heä cuûa loaøi ñoù.

4.3.1. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï ngoä ñoäc

Taàn soá cuûa söï ngoä ñoäc cuõng aûnh höôûng tôùi ñoäc tính. - Söï ngoä ñoäc caáp tính cuûa moät hoùa chaát taùc ñoäng ñôn leû leân

- Hai söï ngoä ñoäc lieân tieáp maø toång löôïng chaát ñoäc töông

21-Mar-12

33

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ „ moät sinh vaät seõ gaây ra taùc ñoäng coù haïi töùc thì. „ ñöông moät söï ngoä ñoäc caáp tính coù theå gaây ra taùc haïi ít hôn hoaëc khoâng coù taùc haïi (do quaù trình trao ñoåi chaát cuûa hoaù chaát trong quaù trình ngoä ñoäc hay do söï thích nghi cuûa sinh vaät ñoái vôùi hoaù chaát). „ - Neáu hoaù chaát khoâng deã daøng tham gia vaøo söï trao ñoåi chaát vaø ñöïôc baøi tieát ra ngoaøi thì chuùng coù theå bò tích tuï laïi trong cô theå vaø gaây ra söï ngoä ñoäc maõn tính.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi coù theå aûnh höôûng ñeán ñoäc tính cuûa moät hoùa chaát bao goàm caùc taùc nhaân lieân quan ñeán khaû naêng hoaït ñoäng cuûa hoaù chaát trong moâi tröôøng nöôùc, ví duï nhö : DO, pH, nhieät ñoä, chaát lô löûng …

 Ñoäc tính cuûa hoùa chaát coøn coù theå bò aûnh höôûng bôûi söï keát

hôïp cuûa hoaù chaát.

21-Mar-12

34

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Caùc yeáu toá khaùc lieân quan ñeán ñoäc tính cuûa hoaù chaát laø caùc ñaëc tính lyù, hoaù hoïc cuûa hoaù chaát nhö: ñoä hoaø tan, aùp suaát bay hôi, pH  aûnh höôûng ñeán khaû naêng hoaït ñoäng, ñoä beàn vöõng, söï bieán ñoåi vaø daïng gaây ñoäc sau cuøng cuûa hoaù chaát trong moâi tröôøng nöôùc.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 Nhieät ñoä nöôùc: - Nhieät ñoä trong moâi tröôøng nöôùc coù theå laøm taêng, giaûm hay

khoâng aûnh höôûng ñeán ñoäc tính cuûa ñoäc chaát tuøy vaøo loaïi ñoäc toá, loaøi sinh vaät vaø tuøy ñieàu kieän cuï theå cuûa töøng tröôøng hôïp.

- Trong söï nhieãm ñoäc caáp tính, khoaûng thôøi gian ñeà khaùng ñoái vôùi moät lieàu gaây cheát cuûa ñoäc toá seõ thay ñoåi khi nhieät ñoä thay ñoåi. Khoaûng thôøi gian naøy daøi hay ngaén phuï thuoäc vaøo loaøi sinh vaät hay loaïi ñoäc toá.

21-Mar-12

35

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

Ví duï:

 Keõm, thuûy ngaân, phenol seõ taêng ñoäc tính khi nhieät ñoä thaáp.

21-Mar-12

36

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Muoái cyanide, H2S, moät soá thuoác tröø saâu (eldrin, DDT, permethrin…) seõ taêng ñoäc tính khi nhieät ñoä taêng.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 Taïi sao nhieät ñoä laïi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính cuûa ñoäc chaát?

Lyù do: nhieät ñoä laøm taêng nhanh quaù trình ion hoùa, giaûi phoùng ñoäc toá döôùi daïng khoâng lieân keát, deã xaâm nhaäp qua maøng teá baøo.

21-Mar-12

37

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

VD: Trong cuøng 1 ñieàu kieän pH, söï thay ñoåi nhieät ñoä töø 0oC leân 30oC seõ laøm taêng haøm löôïng NH3 leân gaáp 9 laàn  laøm gia taêng ñoäc tính trong moâi tröôøng nöôùc.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

21-Mar-12

38

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Ví duï: Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Reinert vaø caùc coäng söï (1974) cho thaáy: Caù hoài tích tuï DDT nhieàu hôn trong moâi tröôøng nöôùc aám nhöng söï tích tuï naøy seõ daãn ñeán möùc ñoä töû vong khi loøai caù naøy bò ñöa vaøo vuøng nöôùc coù nhieät ñoä thaáp hôn vaø thieáu nguoàn thöùc aên. Khi ñoù DDT ñöôïc giaûi phoùng khoûi caùc moâ döï tröõ vaø gaây ñoäc töùc thì khi caùc moâ môõ ñöïôc hoaït hoùa trong ñieàu kieän thieáu thöùc aên.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 Oxy hoøa tan: - Khi löôïng oxy hoøa tan trong nöôùc giaûm seõ laøm gia taêng ñoäc

tính cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc.

- Tuy nhieân, do caùc nghieân cöùu chöa ñaày ñuû neân keát luaän treân chæ laø moät phaàn cuûa nhöõng aûnh höôûng do haøm löïông oxy hoøa tan ñoái vôùi ñoäc chaát vaø môùi chæ ñöïôc kieåm chöùng ñoái vôùi ngoä ñoäc caáp tính maø thoâi.

- Neáu ñoäc tính cuûa moät chaát phuï thuoäc vaøo pH, noù seõ gia taêng

ñoäc tính khi löôïng oxy hoøa tan giaûm.

21-Mar-12

39

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

„ Ví duï:

Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Lloyd (1961): NH3 seõ gia taêng ñoäc tính gaáp 2,5 laàn khi löïông oxy hoøa tan trong nöôùc giaûm. Lyù do: Do löôïng DO thaáp neân löôïng nöôùc qua mang seõ taêng leân  gia taêng pH cuïc boä  gia taêng löôïng NH3 chöa ñöôïc ion hoùa  ñoäc tính taêng leân.

Theo Thurston vaø caùc coäng söï (1961): ñoäc tính cuûa NH3 ñoái vôùi loøai caù hoài baûy maøu taêng leân 1,9 laàn khi löïông oxy hoøa tan giaûm töø 80 xuoáng ñeán 30% möùc baõo hoøa.

21-Mar-12

40

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Adelman vaø Smith (1972): H2S seõ taêng ñoäc tính gaáp 1,4 laàn ñoái vôùi caù vaøng khi giaûm löïông oxygen töø 63% xuoáng coøn 10% ñoä baõo hoøa.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 pH:  Aûnh höôûng chính cuûa pH leân ñoäc chaát laø söï ion hoùa döôùi söï thay ñoåi pH. Caùc phaân töû khoâng lieân keát seõ trôû neân ñoäc hôn do chuùng deã xaâm nhaäp vaøo moâ teá baøo deã hôn. Coøn ñoái vôùi kim loaïi thì ngöôïc laïi, daïng töï do hay ion ñöïôc cho laø coù ñoäc tính töông ñoái cao hôn.

+ ít ñoäc hay hoøan toøan khoâng ñoäc trong khi

Ví duï:

21-Mar-12

41

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Ion amoni NH4 ñoù daïng töï do NH3 laïi khaù ñoäc, LC50 cuûa caù hoài dao ñoäng töø 0,2 ‟ 0,7 mg/l. Söï gia taêng 1 ñôn vò pH trong moät dieän tích nöôùc maët seõ laøm gia taêng löôïng NH3 leân 6 laàn  gia taêng ñoäc tính.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 HCN chieám öu theá trong moâi tröôøng acid hoaëc trung tính. Khi pH > 8,5 thì moät löôïng ñaùng keå CN- xuaát hieän  ñoäc tính giaûm ñi ñaùng keå do HCN coù ñoäc tính maïnh gaáp 2 laàn daïng ion CN- (keát quaû nghieân cöùu cuûa Broderius vaø coäng söï, 1977).

 H2S laø chaát maø ñoäc tính chuû yeáu laø do H2S chöù khoâng phaûi do daïng ion lieân keát. Ôû pH = 8,4: daïng H2S chæ chieám 4% nhöng khi giaûm pH xuoáng coøn pH = 6 thì daïng H2S ñaõ taêng leân hôn 90% (Theo NAS/NAE, 1974)

 Broderius (1977) cho thaáy: LC50 cuûa toång sulfide hoøa tan

42

21-Mar-12

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

(H2S + HS- + S2-) thay ñoåi töø 64 µg/l ôû pH = 6,5 leân ñeán 800 µg/l ôû pH = 8,7 ‟ lyù do: daïng H2S maïnh gaáp 15 laàn daïng ion lieân keát .

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 Một số đñộc chất thay ñoåi ñoäc tính theo pH nhöng moät soá

khaùc laïi khoâng thay ñoåi.

Ví duï: - Ñoäc tính cuûa chaát dieät coû dinitrophenol giaûm 5 laàn khi pH

taêng leân töø 6,9 ‟ 8.

- Ñoäc tính cuûa 2,4-dichlorophenol giaûm ñi khi pH taêng leân. Lyù do: pH taêng seõ laøm giaûm daïng khoâng lieân keát  ñoäc tính

giaûm.

21-Mar-12

43

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- Phenol vaø chaát hoaït ñoäng beà maët alkyl benzenesulfonate, rotenone, 2,4-dichlorophenoxyacetic acid khoâng thay ñoåi nhieàu veà ñoäc tính khi pH thay ñoåi.

4.3.2. Caùc taùc nhaân moâi tröôøng ngoaøi aûnh höôûng ñeán ñoäc tính

 Ñoä maën:

Ñoä maën cuûa moâi tröôøng nöôùc thöïc söï khoâng aûnh höôûng quan

21-Mar-12

44

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

troïng ñeán ñoäc tính cuûa ñoäc chaát. Ñieàu quan troïng laø baûn chaát töï nhieân cuûa sinh vaät, laø loøai nöôùc maën, chòu maën hay nöôùc ngoït seõ thích nghi ñöïôc vôùi söï thay ñoåi ñoä maën nhö theá naøo  töø ñoù seõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng choáng chòu cuûa chuùng ñoái vôùi ñoäc chaát.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

Con ngöôøi ñaõ khai thaùc caùc doøng soâng phuïc vuï cho caùc

muïc ñích gì? - Laáy nöôùc - Saûn xuaát thuûy ñieän - Phöông tieän giao thoâng - Nôi tieáp nhaän caùc nguoàn nöôùc thaûi cuûa sinh hoaït vaø coâng nghieäp

21-Mar-12

48

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Caùc hoaït ñoäng treân ñaõ laøm thay ñoåi ñaëc ñieåm töï nhieân cuûa doøng soâng, moâi tröôøng soáng cuûa heä sinh vaät nöôùc vaø aûnh höôûng ñeán söùc khoûe coäng ñoàng.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Ñoä maën: Nguyeân nhaân gaây ra ñoä maën trong nöôùc soâng? - Nöôùc maën theo thuûy trieàu - Töø caùc moû muoái trong loøng ñaát khi hoøa tan laãn trong moâi

tröôøng nöôùc

 Laøm cho nöôùc soâng bò nhieãm Cl- vaø Na+ khaù cao  Khi noàng ñoä muoái cao seõ laøm cho caùc sinh vaät chaäm phaùt

trieån, cheát.

21-Mar-12

49

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Haøm löôïng muoái trong nöôùc aûnh höôûng ñeán sinh vaät: C > 1 g/l: vi sinh vaät bò aûnh höôûng C > 4 g/l: caây troàng bò giaûm naêng suaát C > 8 g/l: taát caû caùc thöïc vaät (tröø thöïc vaät röøng ngaäp maën) ñeàu

bò cheát

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 pH:

Chæ moät soá loaøi soáng ôû pH < 2 hay pH > 10 (raát ít), coøn phaàn

lôùn caùc sinh vaät thích nghi ôû pH = 4 ‟ 9,5 - 6,0 < pH < 7,0: moâi tröôøng khoâng coù tính acid neân khoâng coù ñoäc tính. - pH < 6,0: chæ gaây ñoäc trong tröôøng hôïp coù chöùa HCN, H2S, HClO … - pH  9: khoâng bò aûnh höôûng bôûi tính kieàm, chæ gaây ñoäc khi + trong nöôùc (pH cao coù ñöôïc laø do khaû naêng quang hôïp coù NH4 cuûa thöïc vaät thuûy sinh, löïông CO2 sinh ra seõ phaûn öùng vôùi nöôùc vaø giaûi phoùng OH-) - TCVN 5942-1995: pH = 6 ‟ 8,5 (loaïi A - nöôùc sinh hoaït) vaø 5,5 ‟ 9 (loaïi B - nöôùc söû duïng cho caùc muïc ñích khaùc) - TCVN 6774-2000: pH = 6,5 ‟ 8,5 21-Mar-12

50

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

- Khi cho theâm acid hay kieàm vaøo nöôùc thì khaû naêng gaây ñoäc khoâng chæ laø do söï taêng giaûm pH maø coøn do caùc thaønh phaàn coù trong chaát theâm vaøo.

2-. ÔÛ pH thaáp haàu heát caùc sinh daïng ion nhö : Al3+, Fe2+, SO4 vaät ñeàu bò ngoä ñoäc: caù coù theå bò noå maét khi pH < 3,8; reã caây luùa coù theå bò thoái khi noàng ñoä Al3+ > 600 ‟ 800 mg/l trong ñoàng ruoäng.

21-Mar-12

51

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Ví duï: Khi nöôùc bò nhieãm pheøn, nguoàn nöôùc giaøu caùc chaát ñoäc

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

2-,

- coù taùc duïng choáng laïi söï thay ñoåi ñoät ngoät cuûa pH 

- Heä ñeäm trong nöôùc laø do söï caân baèng giöõa caùc ion CO3

HCO3 baûo ñaûm cho söï soáng cuûa caùc sinh vaät.

 Do ñoù caàn phaûi duy trì ñoä kieàm trong nöôùc khoâng ñöôïc thaáp

21-Mar-12

52

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

hôn 20 mg CaCO3/l.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 CO2:

CO2 coù maët trong moâi tröôøng nöôùc do söï phaânhuûy kî khí

cuûa caùc chaát höõu cô hoaëc do söï hoâ haáp cuûa thuûy sinh vaät.

Khi CO2 tích tuï trong cô theå seõ laøm giaûm pH trong maùu gaây aûnh höôûng baát lôïi cho cô theå cuûa caùc loaïi ñoäng vaät döôùi nöôùc.

Löôïng CO2 trong nöôùc soâng hoà khoâng ñöôïc vöôït quaù 25

mg/l. (ÑHMTCB ‟ Leâ Huy Baù)

21-Mar-12

53

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

TCVN 6774-2000: CO2 < 12 mg/l

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Daàu:  Nguoàn phaùt sinh?

21-Mar-12

54

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Daàu coù trong nöôùc thaûi cuûa nhaø maùy: tinh luyeän daàu saûn xuaát hoùa chaát traïm xaêng daàu xöôûng cô khí Söï coá traøn daàu ôû caùc kho xaêng daàu … - - - - -

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Daàu môõ coù thaønh phaàn hoùa hoïc phöùc taïp, ñoäc tính vaø taùc

ñoäng ñeán moâi tröôøng sinh thaùi phuï thuoäc vaøo töøng loaïi daàu.

 Trong daàu thoâ coøn chöùa löu huyønh, nitô, kim loaïi.  Daàu môõ coù ñoäc tính cao vaø töông ñoái beàn vöõng trong nöôùc.  Daàu taïo thaønh lôùp maøng moûng ngaên caûn oxy hoøa tan vaøo

trong nöôùc.

21-Mar-12

55

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Ôû daïng töï do vaø nhuõ töông daàu laøm aûnh höôûng ñeán khaû naêng hoâ haáp cuûa caù, phaù huûy söï phaùt trieån cuûa taûo.  Daàu laéng ôû ñaùy soâng coù taùc haïi cho caùc sinh vaät ñaùy.  TCVN 5942-1995: loaïi A : khoâng coù; loaïi B : 0,3 mg/l  TCVN 6774-2000: quan saùt khoâng thaáy vaùng

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Chaát gaây muøi:

Moät soá chaát gaây muøi ñieån hình nhö: hydrocarbon, phenol, pentachlorophenat natri (chaát duøng ñeå phaù caùc lôùp buøn baùm ôû caùc thaùp laøm maùt), sulfur, mercaptan …

Chuùng coù nguoàn goác töø caùc nhaø maùy luyeän than coác, saûn

xuaát giaáy, cao su toång hôïp.

Chuùng taïo ra muøi khoù chòu ôû toâm, caù. TCVN 5942-1995: haøm löôïng phenol toång soá trong nöôùc

loaïi A laø 0,001 mg/l; loaïi B laø 0,02 mg/l.

21-Mar-12

56

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

„ Haøm löôïng gaây muøi ôû caù nhö sau:

21-Mar-12

57

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Phenol „ Cresol „ Xylenol „ Pyridine „ Napthalene „ Chlororphenol : : : : : : 15 ‟ 25 mg/l 10 mg/l 1 ‟ 5 mg/l 5 mg/l 1 mg/l 0,1 mg/l

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

- laø saûn phaåm cuûa quaù trình trao ñoåi chaát, töø

 Hôïp chaát nitô: -, NO3

NH3, NO2

nöôùc thaûi coâng nghieäp, noâng nghieäp.

Trong chu trình nitô caùc chaát naøy coù theå chuyeån hoùa qua laïi

laãn nhau.

NH3 laø chaát coù muøi, ñoäc tính phuï thuoäc vaøo pH, ñaëc bieät coù

ñoäc tính cao khi haøm löôïng DO thaáp.

Taïi pH = 8,5 vaø DO = 4-5 mg/l thì toång löôïng NH3-N = 2,5

mg/l ñaõ gaây ñoäc cho caùc sinh vaät nöôùc.

21-Mar-12

58

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

21-Mar-12

59

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

Theo tieâu chuaån qui ñònh: TCVN 5942-1995: NH3 < 0,05 mg/l (A) vaø 1 mg/l (B); - < 10 mg/l (A) vaø 15 mg/l (B) NO3 - < 0,01 mg/l (A) vaø 0,05 mg/l (B) NO2

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Chaát dinh döôõng:

Caùc chaát dinh döôõng trong nöôùc goàm: nitô, phosphor,

carbon vaø caùc chaát khaùc nhö K, Mg, Ca, Mn, Fe, Si …

Chuùng coù nguoàn goác töø nöôùc thaûi sinh hoaït, nhaø maùy giaáy, ñöôøng, traïi chaên nuoâi, nhaø maùy cheá bieán thòt caù, phaân boùn, hoùa chaát, noâng nghieäp …

Chuùng thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa caùc sinh vaät nöôùc nhö vi

21-Mar-12

60

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

khuaån, naám nöôùc, taûo, thöïc vaät noåi.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

21-Mar-12

61

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Khi coù quaù nhieàu chaát dinh döôõng trong moâi tröôøng nöôùc thì caùc sinh vaät nöôùc seõ phaùt trieån daøy ñaëc  sau khi cheát ñi seõ taïo ra löôïng BOD cao  gaây thieáu huït oxy trong nöôùc vaø ngaên caûn aùnh saùng cho thöïc vaät ñaùy quang hôïp, ñoàng thôøi cuõng laø vaät noåi laøm haïn cheá khaû naêng söû duïng nguoàn nöôùc cho caùc muïc ñích khaùc. „ Ngoaøi ra nguoàn oâ nhieãm phosphor höõu cô coøn gaây ra söï thieáu huït oxy traàm troïng trong nöôùc vì ñeå oxy hoùa hoaøn toaøn 1 mg phosphor höõu cô caàn 160 mg oxy.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Chaát khöû truøng:

Chaát khöû truøng ñöôïc söû duïng trong coâng ngheä xöû lyù nöôùc

vaø nöôùc thaûi.

Caùc chaát khöû truøng thoâng duïng laø: Cl2 vaø ClO2  Cl2:

Cl2 ñöôïc duøng trong coâng nghieäp vaø daân duïng vôùi muïc ñích khöû truøng hoaëc taåy traéng. Tuy nhieân löôïng chlor dö trong nöôùc laïi laø chaát ñoäc haïi cho caùc sinh vaät nöôùc.

Theo USEPA (US Environmental Protection Agency):

21-Mar-12

62

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

ngöôõng gaây ñoäc cuûa chlor trong nöôùc ngoït laø 19 mg/l.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

Caùc hôïp chaát chlor höõu cô coù khaû naêng gaây ung thö, coù khaû

naêng xaâm nhaäp vaøo cô theå 100% theo ñöôøng nöôùc uoáng.

21-Mar-12

63

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„  Hôïp chaát chlor höõu cô sinh ra töø ñaâu? „ Hôïp chaát chlor höõu cô laø saûn phaåm cuûa quaù trình chlor hoùa nguoàn nöôùc coù chöùa caùc chaát höõu cô.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 ClO2: - Laø chaát oxy hoùa maïnh duøng ñeå khöû truøng nöôùc. - Deã bò phaân huûy thaønh clorur, clorate. - Coù khaû naêng laøm suy yeáu heä thaàn kinh, giaûm hoùc moân tuyeán

giaùp.

21-Mar-12

64

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- Deã bò phaân huûy.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Vi khuaån gaây beänh, kyù sinh truøng:

Trong nöôùc coù raát nhieàu loaïi vi khuaån, tröùng giun saùn … gaây

ra caùc beänh truyeàn nhieãm cho con ngöôøi.

Laây nhieãm beänh theo ñöôøng nöôùc laø do caùc vi truøng gaây

neân, chuû yeáu laø töø phaân ngöôøi vaø ñoäng vaät.

Coù 3 nhoùm ñaëc tröng:

- Nhoùm coli: ñaïi dieän laø E.Coli - Nhoùm streptococci: ñaëc tröng laø Fecal streptococci - Nhoùm clostridia khöû sulfit: ñaëc tröng laø clostridium perfringens.

21-Mar-12

65

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Caùc vi khuaån naøy chuû yeáu gaây beänh ñöôøng ruoät.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

„ Ngoaøi ra trong nöôùc coøn toàn taïi caùc vi khuaån gaây beänh lî, thöông haøn, taû, vaøng da do xoaén khuaån, soát laâm saøng …

„ Khi chaûy traøn treân maët ñaát: nöôùc coøn coù khaû naêng bò oâ nhieãm phaân höõu cô coù tröùng cuûa giun moùc, giun ñuõa, saùn  thoâng qua ñöôøng thöùc aên, nöôùc uoáng seõ xaâm nhaäp vaøo cô theå vaø gaây hieän töôïng nhieãm giun saùn.

TCVN 5942-1995: haøm löôïng Coliform < 5000 MPN/100ml

„ (A) vaø < 10000 MPN/100ml (B)

21-Mar-12

66

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Caùc chaát voâ cô: caùc ion, kim loaïi naëng

Nguoàn phaùt sinh: coâng nghieäp hoùa chaát, luyeän kim, saûn

xuaát aéc quy, caùc linh kieän ñieän, coâng ngheä kyõ thuaät cao…

Caùc kimloaïi naëng ôû haøm löôïng cao seõ gaây oâ nhieãm ñoái vôùi

21-Mar-12

67

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

ñôøi soáng cuûa caùc VSV  thoâng qua chuoãi thöùc aên seõ aûnh höôûng tôùi ñoäng vaät soáng treân caïn vaø con ngöôøi.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng Moät soá chaát voâ cô thöôøng gaëp:  Nhoâm: - Chieám 8% voû traùi ñaát. - Caùc muoái nhoâm ñöïôc söû duïng laøm caùc chaát keo tuï trong

68

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

coâng ngheä xöû lyù nöôùc vaø nöôùc thaûi. - Nöôùc pheøn coù haøm löôïng nhoâm cao. - Nhoâm voâ cô haáp thuï keùm vaø deã bò cô theå ñaøo thaûi. - Con ngöôøi uoáng nöôùc coù chöùa nhieàu nhoâm thöôøng coù caùc beänh lieân quan ñeán naõo nhö alzheimer, giaûm trí nhôù.

- Noàng ñoä toái ña cho pheùp cuûa VN (2002): trung bình 8h ñoái vôùi nhoâm vaø caùc hôïp chaát laø: 2 mg/m3; töøng laàn toái ña laø 4 mg/m3. 21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Antimon (Sb): - Coù trong thaønh phaàn caùc hôïp kim  laøm taêng ñoä cöùng, ñoä

beàn, choáng aên moøn, choáng ma saùt…

- Caùc hôïp chaát cuûa antimon ñöôïc söû duïng trong coâng nghieäp deät (Sb2O3 ‟ chaát chòu löûa söû duïng trong caùc vaät lieäu quaân söï), coâng nghieäp sôn, coâng nghieäp goám vaø thuûy tinh … - Caùc hôïp chaát cuûa Sb(III) ñöôïc baøi xuaát ra khoûi cô theå qua phaân, Sb(V) qua nöôùc tieåu cho duø chuùng ñi vaøo cô theå qua con ñöôøng tieâu hoùa, hoâ haáp, döôùi daïng buïi hay hôi.

- Noàng ñoä cho pheùp toái ña (Boä Y teá VN, 2002): trung bình 8h

21-Mar-12

69

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

laø 0,2 mg/m3; töøng laàn toái ña: 0,5 mg/m3

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Arsenic: - Nguoàn phaùt sinh: nöôùc thaûi coâng nghieäp khai thaùc quaëng moû, saûn xuaát thuoác tröø saâu, thuoäc da, caùc loaïi phaåm maøu coâng nghieäp vaø töø quaù trình xoùi moøn ñaát.

- Caùc hôïp chaát cuûa As raát ñoäc. - As ñöôïc haáp thuï vaøo cô theå theo ñöôøng hoâ haáp, aên uoáng

hoaëc qua da: 75% ñöïôc thaûi ra ôû nöôùc tieåu, phaàn coøn laïi ñi vaøo gan, thaän, tim roài ñeán xöông, loâng, toùc, moùng, naõo.

- As coù khaû naêng gaây ung thö da, phoåi, xöông. - Döïa treân söï xaâm nhaäp, ngöôøi ta tính ñöôïc coù khoaûng 20%

nhieãm As theo ñöôøng nöôùc uoáng.

- Noàng ñoä cho pheùp toái ña cuûa As vaø caùc hôïp chaát (Boä Y teá

VN, 2002): trung bình 8h laø 0,03 mg/m3

70

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- TCVN 5942 -1995: 0,05 mg/l (A) vaø 0,1 mg/l (B) 21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Bari: - Nguoàn: trong caùc nguoàn nöôùc töï nhieân vaø nöôùc thaûi coâng

nghieäp (luyeän kim, sôn, laøm chaát ñeäm, cheá taïo saéc toá, laøm chaát taûi cho giaáy, xaø boâng, cao su vaø vaûi sôn).

- Laøm chaát dieät coân truøng (bari flosilicat), laøm thuoác dieät

chuoät (bari carbonat).

- Döïa treân söï xaâm nhaäp, ngöôøi ta cuõng tính ñöôïc khoaûng 20%

nhieãm Ba theo ñöôøng nöôùc uoáng.

- VN qui ñònh noàng ñoä toái ña cho pheùp (2002) cuûa Bari oxit

laø: TB 8 giôø laø 0,6 mg/m3; töøng laàn toái ña: 6 mg/m3.

- Myõ qui ñònh TLV (1996): Bari vaø hôïp chaát tan : 0,5 mg/m3;

bari sunfat : 10 mg/m3

- TCVN 5942 -1995: 1 mg/l (A) vaø 4 mg/l (B)

71

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Bo: - Laø nguyeân toá kích thích söï phaùt trieån cuûa caây troàng. - Nguoàn: nöôùc thaûi coâng nghieäp saûn xuaát xaø phoøng, vaät lieäu

xaây döïng.

- Khi tieáp xuùc laâu daøi vôùi Bo seõ gaây kích thích daï daøy. - Borac (Na2B4O7.10H2O) laø 1 chaát ñoäc nhöng ngöôøi daân VN hay duøng ñeå laøm taêng phaåm chaát cuûa saûn phaåm laøm töø boät nguõ coác nhö baùnh phôû, baùnh cuoán, baùnh gioø…

- Söï thaûi loaïi Boric vaø borac chuû yeáu qua nöôùc tieåu, moät phaàn

nhoû qua phaân, söõa vaø moà hoâi.

21-Mar-12

72

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- LD50 treân ñoäng vaät (acid boric): 2,66-3,45 g/kg. - LD50 vôùi Borac laø 2 ‟ 5,33 g/kg.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Cadmi (Cd): - Nguoàn: nöôùc thaûi coâng nghieäp hoùa chaát, maï, luyeän kim, chaát deûo, khai thaùc moû, nhaø maùy phaân boùn vaø moät phaàn ñöôïc hoøa tan töø oáng daãn nöôùc, caùc moái noái kim loaïi.

- Söï haáp thuï Cd trong cô theå phuï thuoäc tính tan cuûa caùc loaïi

-

hôïp chaát chöùa Cd, chuùng tích tuï ôû thaän vaø coù chu kyø baùn huûy trong cô theå ngöôøi töø 10 ‟ 35 naêm. Cd coù ñoäc tính cao ñoái vôùi thuûy sinh vaät, caù deã haáp thu vaø tích luõy trong cô theå.

- Döïa treân söï xaâm nhaäp:khoaûng 10% theo ñöôøng nöôùc uoáng. - VN qui ñònh noàng ñoä toái ña cho pheùp (2006) cuûa Cd vaø caùc hôïp chaát laø: trung bình 8h: 0,01 mg/m3; töøng laàn toái ña: 0,05 mg/m3.

73

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- TCVN 5942 -1995: 0,01 mg/l (A) vaø 0,02 mg/l (B) 21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Crom (Cr): - Nguoàn: nöôùc thaûi coâng nghieäp luyeän kim, xi maï, thuoäc da,

thuoác nhuoäm, vaät lieäu chòu nhieät…

- Cr toàn taïi ôû caùc daïng hoùa trò +2, +3, +6 trong ñoù Cr6+ laø hôïp chaát gaây ung thö ôû ngöôøi (nhoùm 1) coøn Cr3+ thuoäc nhoùm 3 coù khaû naêng gaây vieâm da, kích thích nieâm maïc.

- Cr6+ gaây ñoät bieán ñoái vôùi VSV vaø caùc teá baøo ñoäng vaät coù vuù, laøm bieán ñoåi hình thaùi teá baøo, öùc cheá söï toång hôïp bình thöôøng cuûa DNA vaø laøm sai leäch caùc nhieãm saéc theå.

21-Mar-12

74

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- VN qui ñònh noàng ñoä toái ña cho pheùp (2002):hôïp chaát Cr(VI) trung bình 8h laø 0,05 mg/m3; hôïp chaát Cr(III) trung bình 8h laø 0,5 mg/m3.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

- TCVN 5942-1995: noàng ñoä Cr cho pheùp trong nöôùc maët

Cr(VI) < 0,05 mg/l (A) vaø 0,05 mg/l (B); Cr(III) < 0,1 mg/l (A) vaø 1 mg/l (B).

21-Mar-12

75

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- TVCN 5945-1995: noàng ñoä Cr(VI) cho pheùp trong nöôùc thaûi ñöa vaøo nguoàn loaïi A laø 0,05 mg/l, nguoàn loaïi B laø 0,1 mg/l; noàng ñoä Cr(VI) cho pheùp trong nöôùc sinh hoaït, nöôùc ngaàm, nöôùc bieån ven bôø laø 0,05 mg/l.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Ñoàng (Cu): - Ñoàng ñöïôc söû duïng trong coâng nghieäp xaây döïng, cheá taïo

caùc thieát bò, ñöôøng oáng… caùc loaïi muoái ñoàng ñöïôc duøng laøm thuoác baûo veä thöïc vaät (ñoàng sunfat, ñoàng acetat, ñoàng sunfocianua…)

- Ñoàng laø nguyeân toá caàn thieát cho ñoäng vaät vaø thöïc vaät ôû möùc vi löôïng, nhöng ngay caû ôû noàng ñoä thaáp ñoàng cuõng kìm haõm söï sinh tröôûng cuûa taûo.

- Thöïc vaät maãn caûm vôùi ñoàng hôn ngöôøi vaø ñoäng vaät: ngöôõng chòu ñöïng cuûa thöïc vaät laø 1 mg/l trong khi cuûa caù laø 0,015 ‟ 3 mg/l.

21-Mar-12

76

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- TVCN 5942 -1995:0,1 mg/l (A) vaø 1 mg/l (B) - NÑTÑ cho pheùp cuûa VN (2002) ñoái vôùi caùc hôïp chaát ñoàng laø: trung bình 8h : 0,5 mg/m3; töøng laàn toái ña : 1 mg/m3.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Cianur (CN-): - Nguoàn: töø nguoàn nöôùc thaûi coâng nghieäp, cianur coøn ñöôïc söû

duïng trong quaëng vaøng vaø baïc; ngoaøi ra coøn phaùt hieän cianur coù maët trong moät soá loaïi thöïc phaåm.

- Ñoäc tính cao, uoáng phaûi 50-100 mg KCN hoaëc NaCN thì töû

vong ngay töùc khaéc do ngöøng hoâ haáp.

- Cianur coù aûnh höôûng ñeán tuyeán giaùp vaø heä thaàn kinh. - Cianur gaây öùc cheá caùc enzym oxy hoùa ñoùng vai troø maét xích trung gian trong quaù trình söû duïng oxy ñeå saûn xuaát ATP.

- TCVN 5942 -1995: 0,01 mg/l (A) vaø 0,05 mg/l (B) - TCVN 6774-2000:  0,005 mg/l

77

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

- CN- öùc cheá caùc men chöùa caùc kim loaïi Fe, Cu  taïo phöùc

- Men quan troïng nhaát bò öùc cheá laø xytochromoxidaza ‟ laø

- CN- keát hôïp vôùi Fe3+ cuûa xytochromoxidaza  söï hoâ haáp

2- + SCN-

„ Cô cheá nhieãm ñoäc cuûa cianur: „ giöõa caùc kim loaïi cuûa men vôùi CN-. „ chuoãi cuoái cuøng cuûa cô cheá chuyeån caùc ñieän töû cho oxi phaân töû. „ teá baøo bò öùc cheá. - Caùch giaûi ñoäc CN-: tieâm vaøo cô theå 1 löôïng Na2S2O3 „ thích hôïp  taïo thaønh caùc ion sulfite vaø thiocianat  thaûi ra khoûi cô theå theo ñöôøng nöôùc tieåu. 2- + CN-  SO3 „

78

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

S2O3 21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Chì: - Nguoàn: ñöôïc pha trong xaêng, duøng trong caùc hôïp kim, aéc

quy, sôn choáng gæ, phaåm maøu coâng nghieäp …

- Qua ñöôøng tieâu hoùa: chì ñöôïc giöõ laïi ôû trong gan, phaàn lôùn

thaûi qua maät roài theo phaân ra ngoaøi.

- Chì gaây thieáu maùu, taêng huyeát aùp vaø nhieãm ñoäc thaàn kinh.

Chì ñöôïc giöõ laïi trong xöông.

21-Mar-12

79

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- TCVN 5942 -1995: 0,05 mg/l (A) vaø 0,1 mg/l (B)

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Thuûy ngaân: - Nguoàn: do khai thaùc caùc moû kimloaïi (Cu, Zn); quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp (duïng cuï phoøng thí nghieäm ‟ ñieän cöïc thuûy ngaân, cheá taïo aéc quy saét ‟niken, taùch vaøng baïc khoûi quaëng baèng caùch taïo ra hoãn hoáng vôùi Hg…)

- Caùc hôïp chaát thuyû ngaân coù ñoäc tính cao, gaây hoaïi töû ñöôøng

tieâu hoùa, truïy maïch, suy thaän caáp.

- Hg tích tuï trong thaän, naõo vaø baøo thai; ñöïôc thaûi ra khoûi ôc

theå qua nöôùc tieåu vaø phaân.

21-Mar-12

80

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- TCVN 5942 -1995: 0,001 mg/l (A) vaø 0,002 mg/l (B)

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Niken (Ni): Coù trong nöôùc uoáng do hoøa tan töø caùc ñöôøng oáng daãn nöôùc vaø moái haøn.

TCVN 5942-1995: 0,1 mg/l (A) vaø 0,8 mg/l (B)

 Selen (Se): laø nguyeân toá caàn thieát cho cô theå ñeå toång hôïp men glutathion peroxidase vaø moät soá protein. Phaàn lôùn caùc hôïp chaát cuûa selen deã tan trong nöôùc vaø ñöôïc haáp thuï toát ôû ruoät. Söû duïng 1 löôïng nhoû Se khoaûng 0,1 mg/kg trong thöùc aên

haøng ngaøy giuùp giaûm thieåu beänh “giaûm söùc löïc”.

Se bieåu hieän tính ñoäc ñoái vôùi vaät nuoâi khi noàng ñoä > 3 -4

mg/kg  beänh thieáu chaát “kieàm” vaø “quaùng gaø”.

TCVN 5944-1995: haøm löôïng selen cho pheùp trong nöôùc

ngaàm < 0,01 mg/l

81

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

2-) :

 Sulfate (SO4 - Nguoàn: coù trong nöôùc nhieãm pheøn hoaëc nöôùc thaûi coâng

nghieäp.

- Sulfate laø anion coù ñoäc tính thaáp, tuy nhieân ôû haøm löôïng cao

21-Mar-12

82

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

gaây vieâm ruoät vaø daï daøy.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Thieác (Sn):

Caùc hôïp chaát thieác voâ cô thöôøng ñöïôc söû duïng trong coâng

nghieäp chaát deûo, deät …

Caùc hôïp chaát thieác höõu cô ñöôïc söû duïng trong coâng nghieäp

chaát deûo, thuoác baûo veä thöïc vaät…

Caùc hôïp chaát voâ cô cuûa thieác ít ñoäc nhöng caùc hôïp chaát höõu

21-Mar-12

83

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

cô thì coù ñoäc tính raát cao. Thieác voâ cô khoù ñöïôc haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa maø ñöïôc haáp thuï töø phoåi, thaän, gan vaø xöông; thaûi ra ngoaøi qua nöôùc tieåu. Thieác höõu cô ñöôïc haáp thuï töø ruoät vaø tích luyõ chuû yeáu trong gan, thaûi loaïi qua nöôùc tieåu vaø maät.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

- TCVN 5942 ‟ 1995: haøm löôïng thieác cho pheùp trong nöôùc

maët laø 1 mg/l (A) vaø 2 mg/l (B).

21-Mar-12

84

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- VN qui ñònh haøm löôïng cho pheùp cuûa thieác voâ cô trung bình 8h laø 1 mg/m3, töøng laàn toái ña laø 2 mg/m3; thieác höõu cô laø 0,1 mg/m3 vaø 0,2 mg/m3.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Keõm (Zn): - Thöôøng coù trong thöùc aên vaø nöôùc uoáng ôû daïng muoái vaø phöùc

höõu cô.

- Laø nguyeân toá vi löôïng ñoùng vai troø quan troïng trong quaù

trình trao ñoåi chaát ‟ laø thaønh phaàn quan troïng cuûa nhieàu loaïi men (carboxipeptidaza, dehidrogenaza lactic, dehidrogenaza glutamic…)

- Keõm coù trong nöôùc uoáng do tan ra töø caùc oáng daãn nöôùc 

ñöôïc haáp thuï vaø tích luõy trong caù.

- Caùc muoái keõm laøm saên da vaø nieâm maïc, gaây aên da, kích öùng ñöôøng tieâu hoùa; laø chaát gaây buoàn noân khi cho vaøo mieäng.

85

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- TCVN 5942-1995: 1 mg/l (A) vaø 2 mg/l (B) 21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Chaát höõu cô: - Nguoàn: nöôùc thaûi coâng nghieäp hoaëc töø vuøng saûn xuaát noâng

nghieäp coù söû duïng thuoác tröø saâu, phaân boùn…

- Ñieån hình laø phenol vaø caùc daãn xuaát cuûa chuùng ‟ gaây muøi ñaëc tröng cho nöôùc, gaây haïi cho moâi tröôøng nöôùc vaø nhieãm ñoäc cho con ngöôøi. Chuùng coù ñoäc tính cao, beàn vöõng, coù khaû naêng tích luõy trong cô theå thuûy sinh vaät, trong cô theå ñoäng vaät coù vuù.

- TCVN 6774-2000: haøm löôïng phenol toång soá cho pheùp trong

86

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

nöôùc ngoït (baûo veä ñôøi soáng thuûy sinh vaät)  0,02 mg/l

21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Chaát hoaït ñoäng beà maët: - Nguoàn: coù trong nöôùc thaûi sinh hoaït, nhaø maùy deät, nhuoäm,

hoùa chaát …

- Chaát hoaït ñoäng beà maët ngaên caûn hoaït ñoäng cuûa caùc vi

khuaån trong vieäc phaân giaûi caùc chaát höõu cô.

- TCVN 6772-2000: haøm löôïng chaát hoaït ñoäng beà maët cho

21-Mar-12

87

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

pheùp trong nöôùc ngoït (baûo veä ñôøi soáng thuûy sinh vaät)  0,5 mg/l.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Thuoác tröø saâu:

Thuoác tröø saâu ngaøy caøng ñöïôc söû duïng roäng raõi noâng

nghieäp ñeå baûo veä caây troàng, ñaûm baûo ñuû löông thöïc thöïc phaåm cung caáp cho con ngöôøi. Tuy nhieân thuoác tröø saâu ngoaøi taùc duïng maïnh vôùi saâu boï coøn coù ñoäc tính cao ñoái vôùi con ngöôøi, gia suùc, gia caàm.

Moät soá loaïi thuoác tröø saâu coù ñoäc tính cao ñoái vôùi con ngöôøi

nhö: aldrin vaø diendrin, chlorane, DDT, 2,4-D, heptachlor, hexchlorobenzen, lindane, pentachlorophenol…

TCVN 5942-1995: haømlöôïng toång hoùa chaát baûo veä thöïc vaät

(tröø DDT) laø 0,15 mg/l (A) vaø 0,15 mg/l (B)

88

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

o Thuoác tröø saâu ñöôïc haáp thuï nhanh choùng vaøo cô theå con ngöôøi qua nieâm maïc tieâu hoùa, hoâ haáp da, xaâm nhaäp heä thoáng tim maïch vaø caùc cô quan khaùc.

o Moät soá hôïp chaát ñöôïc chuyeån hoùa thaønh nhöõng hôïp chaát

khaùc ñoäc hôn, ví duï nhö parathion khi vaøo cô theå bò oxy hoùa ôû gan taïo thaønh paraoxon coù ñoäc tính gaáp 1000 laàn parathion.

o Thuoác tröø saâu coøn gaây nguyhieåm ñoái vôùi caù vaø caùc ñoäng vaät

21-Mar-12

89

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

khaùc khi phun thuoác.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Aldrin vaø Dieldrin: coù ñoäc tính cao, gaây ngoä ñoäc ôû ngöôøi khi tieáp xuùc , taán coâng heä thaàn kinh trung öông vaø gan  tieáp xuùc laâu daøi coù theå gaây khoái u ôû gan.

TCVN 6774-2000: < 0,008 mg/l  Chlordane: raát khoù phaân huûy, khi tieáp xuùc laâu daøi coù theå

laøm toån thöông vaø taïo khoái u ôû gan.

TCVN 6774-2000:  0,02 mg/l  DDT: khoù phaân huûy, ôû lieàu löôïng thaáp ñöôïc haáp thuï hoaøn

toaøn theo ñöôøng tieâu hoùa, hoâ haáp vaø ñöôïc tích luõy ôû caùc moâ vaø trong söõa.

90

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

TCVN 6774-2000: < 0,004 mg/l TCVN 5942-1995: 0,01 mg/l (A) vaø (B) 21-Mar-12

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 2,4-D: laø thuoác dieät coû, coù chu kyø baùn huûy trong nöôùc moät

vaøi tuaàn.

TCVN 6774-2000:  0,16 mg/l  Lindane: laø thuoác tröø saâu, raát beàn vaø khoù bò phaân huûy. Ôû

lieàu cao coù theå taïo khoái u ôû gan. „ TCVN 6774 ‟ 2000:  0,02 mg/l  Hexachlorobenzen: laø thuoác dieät naám, chuùng cuõng coù maët

21-Mar-12

91

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

trong thuoác tröø saâu döôùi daïng taïp chaát do quaù trình saûn xuaát. Raát deã ñöôïc haáp thu vaøo cô theå vaø coù chu kyø baùn huûy trongnhieàu naêm.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Heptachlor: laø thuoác dieät coân truøng ñaõ bò caám söû duïng ôû

nhieàu nöôùc do noù chuyeån thaønh heptachlor epoxide raát khoù phaân huûy. Khi tieáp xuùc laâu daøi thì heä thaàn kinh trung öông vaø gan coù theå bò toån thöông. TCVN 6774-2000: < 0,06 mg/l  Pentachlorophenol: laø chaát baûo quaûn goã, khi tieáp xuùc ôû

21-Mar-12

92

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

noàng ñoä cao coù theå laøm giaûm toác ñoä sinh tröôûng, giaûm möùc saûn xuaát hormon.

4.4. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc soâng

 Chaát phoùng xaï:

Trong moâi tröôøng luoân toàn taïi moät löôïng phoùng xaï töï nhieân

do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi hoaëc do caùc vuï phun traøo nuùi löûa hoaëc do khai thaùc moû.

Phöông thöùc xaâm nhaäp cuûa chaát phoùng xaï vaøo cô theå ngöôøi

chuû yeáu qua nöôùc: chaát phoùng xaï (ñaát, khí quyeån)  trong nöôùc (ngaàm, maët) ôû daïng huyeàn phuø  hoøa tan laéng  thöïc vaät haáp thuï tích tuï sinh hoïc  tham gia vaøo chuoãi thöïc phaåm  gaây ñoäc cho con ngöôøi.

Chaát phoùng xaï coù theå gaây cheát ngöôøi do phaù vôõ caáu truùc teá

21-Mar-12

93

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

baøo, nhieãm saéc theå aûnh höôûng ñeán di truyeàn, gaây ung thö, hö haïi phoâi thai.

4.5. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc hoà

„

- Goàm caùc ñoäc chaát nhö trong nöôùc soâng. - Ñaëc bieät coøn coù hieän töôïng phuù döôõng hoaù: hieän töôïng „ taêng chuû yeáu haøm löôïng nitô, phospho  söï taêng tröôûng cuûa caùc thöïc vaät baäc thaáp (rong, taûo) vaø thöïc vaät caáp cao hôn.

21-Mar-12

94

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

(nhoùm SV seõ trình baøy kyõ hôn vaán ñeà naøy) „

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån  pH: baát söù söï thay ñoåi pH naøo cuõng laøm thay ñoåi heä ñeäm 

aûnh höôûng ñeán caùc sinh vaät bieån.

TCVN 5943-1995: pH = 6,5 ‟ 8,5 (tieâu chuaån chaát löôïng

nöôùc bieån ven bôø)

 Daàu: - Nguoàn: dohoaït ñoäng khai thaùc caùc gieáng daàu, caùc söï coá xaûy

ra trong chuyeân chôû, boác xeáp.

- Daàu khoâng tan trong nöôùc maën, chuùng ñöïôc haáp thuï trong

ñaát seùt, chaát lô löûng vaø laéng xuoáng ñaùy.

- Trong thaønh phaàn cuûa daàu ngoaøi caùc hydrocarbon coøn coù

phenol, sulfur vaø nhieàu chaát ñoäc cho sinh vaät bieån.

- Khi tieáp xuùc vôùi daàu caùc sinh vaät bieån bò toån thöông, giaûm

21-Mar-12

95

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

soá loaøi, daàu naëng coøn gaây caûn trôû hoâ haáp.

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

 Chaát gaây thoái: taïo muøi khoù chòu cho caù vaø caùc loaøi sinh vaät

khaùc.

 Chaát dinh döôõng: - Nguoàn: phuø sa töø caùc doøng soâng troâi ra bieån khi xaây ñaäp ngaên doøng soâng, hoaït ñoäng cuûa caùc nhaø maùy naèm ven bôø bieån…

- Trong ñieàu kieän caân baèng, khi taêng noàng ñoä chaát dinh döôõng nhieàu loaøi seõ phaùt trieån. Tuy nhieân vôùi löôïng thaûi oà aït caùc chaát dinh döôõng thì heä sinh thaùi bieån seõ bò phaù huûy  söï maát caân baèng naøy seõ laøm giaûm naêng suaát sinh hoïc vaø thay ñoåi söï phaân boá cuûa caùc loaøi ta mong nuoán.

96

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

21-Mar-12

97

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Ví duï: „ Bieån Ñòa Trung Haûi vaø Bieån Ñen laø nôi tieáp nhaän nöôùc thaûi töø caùc con soâng chaûy vaøo  chaát dinh döôõng ñaõ laøm phaùt trieån maïnh thöïc vaät noåi  xaùc cheát cuûa thöïc vaät noåi laéng daàn xuoáng ñaùy vaø tích tuï laïi do thieáu oxy caàn thieát ñeå thöïc hieän quaù trình phaân giaûi chaát höõu cô  laøm oâ nhieãm traàm troïng moâi tröôøng bieån.

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

 Chaát gaây ñoäc:  Danh muïc ñen: goàm caùc chaát höõu cô chöùa halogen, phospho,

thieác, chì, caùc hôïp chaát cuûa Cd, caùc hoùa chaát toång hôïp khoâng bò phaân huûy, caùc chaát ñoàng vò phoùng xaï.

21-Mar-12

98

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

 Danh muïc xaùm: goàm caùc chaát ít ñoäc hôn nhö keõm, arsenic, antimon … vieäc thaûi caùc chaát naøy ra moâi tröôøng khoâng hoaøn toaøn bò caám nhöng chæ vôùi moät löôïng nhoû cho pheùp. Ngoaøi ra coøn coù nhieàu ñoäc chaát ñöïôc söû duïng trong quaù trình thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí, moû…

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

 Dung dòch khoan: - Ñöôïc thaûi ra trong quaù trình thaêm doø vaø khoan daàu. - Thaønh phaàn cuûa dd khoan raát phong phuù vaø ña daïng, goàm

muoái voâ cô, chaát hoaït ñoäng beà maët, chaát choáng aên moøn, caáht dieät khuaån vaø moät soá phuï gia ñaëc bieät cho theâm vaøo trong quaù trình khoan.

- Coøn coù caùc kim loaïi naëng ñi cuøng vôùi dd khoan vaø muøn

khoan nhö Hg, Cr, Zn, Cu, Pb vaø Ni.

- Nöôùc væa luoân coù haøm löôïng kim loaïi thaáp hôn so vôùi chaát

21-Mar-12

99

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

thaûi cuûa quaù trình khoan.

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

 Nöôùc thaûi khai thaùc:

Thaønh phaàn cuûa nöôùc thaûi trong quaù trình khai thaùc daàu khí

bao goàm: muoái hoøa tan,hydrocarbon hoøa tan hay keo tuï, chaát höõu cô hoøa tan, veát kim loaïi, phuï gia cuûa quaù trình xöû lyù vaø khai thaùc, chaát raén lô löûng.

Ôû khía caïnh moâi tröôøng thì ngöôøi ta quan taâm nhieàu ñeán toång soá daàu töø hydrocarbon vaø caùc thaønh phaàn cuûa hôïp chaát höõu cô thaûi ra bieån, ñaëc bieät laø thaønh phaàn cuûa caùc hydrocarbon thôm.

21-Mar-12

100

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

 Chaát hoaït ñoäng beà maët: - Bao goàm caùc chaát ñöïôc söû duïng laøm phuï gia trong dung dòch

khoan nhö: fero-crom, crom, Na, Ca, lignosulfonate, sulfonate ligniter sulfo ‟ methylate tanin vaø natri asphlt sulfonate.

- Chaát hoaït ñoäng beà maët coøn ñöïôc söû duïng roäng raõi ñeå laøm saïch muøn khoan, chaát taåy môõ, chaát öùc cheá aên moøn vaø laøm saïch gæ seùt.

21-Mar-12

101

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

 Chaát dieät khuaån: - Goàm: aliphatic dialdehyte, caùc muoái amon baäc 4, phenol

oxyalkylate diamin beùo hay isotiazoline, natri hypochlorite (ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát)

- Carbamat vaø thiocarbamat khoâng ñöôïc khuyeán khích söû

duïng.

21-Mar-12

102

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

- Pentachlorophenate vaø dichlorophenol bò caám söû duïng.

4.6. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc bieån

 Thuûy ngaân trong moâi tröôøng bieån: - Thuyû ngaân coù theå tích tuï trong caù bieån vaø caùc loaøi chim aên

caù cuõng nhö ñoäng vaät coù vuù.

- Trong caùc loaøi caù bieån, nhöõng caù theå caøng to vaø caøng giaø thì

haøm löôïng thuûy ngaân trong cô theå chuùng caøng lôùn.

- Trong moät soá loaøi caù, chæ 1 phaàn nhoû trong toaøn boä thuûy

ngaân tích tuï hieän dieän ôû daïng gaây ñoäc laø methyl thuûy ngaân  phaûn öùng demethyl laø 1 thích nghi quan troïng cuûa caù nhaèm laøm giaûm ñoäc tính cuûa thuûy ngaân ñoái vôùi chuùng do methyl thuûy ngaân cuõng laø 1 daïng Hg ñöïôc haáp thuï töø nöôùc bieån.

- TCVN 5943-1995: < 0,005 mg/l (chaát löïông nöôùc bieån söû

21-Mar-12

103

ThS. Nguyễn Thị Thu Hiền

duïng laøm baõi taém vaø nuoâi troàng thuûy saûn)