Môc lôc
Ch¬ng 1: §iÖn, §iÖn tö c¬ b¶n trªn «t«................................................................. 6 1.1. VËt liÖu ®iÖn-®iÖn tö. ....................................................................................... 6 1.1.1. VËt liÖu dÉn ®iÖn........................................................................................... 6 1.1.2. VËt liÖu c¸ch ®iÖn......................................................................................... 6 1.1.3. VËt liÖu b¸n dÉn. .......................................................................................... 6 1.1.4. VËt liÖu tõ tÝnh.............................................................................................. 6 1.2. C¸c linh kiÖn ®iÖn vµ ®iÖn tö c¬ b¶n. .............................................................. 6 1.2.1. §iÖn trë. ....................................................................................................... 6 1.2.2. Tô ®iÖn. ..................................................................................................... 12 1.1.3. §ièt thêng................................................................................................ 15 1.2.4. §ièt æn ¸p................................................................................................... 18 1.2.5. §ièt ®iÒu khiÓn. ......................................................................................... 19 1.2.6. Tranzistor ................................................................................................... 21 1.2. c¾t nèi dßng ®iÖn b»ng Tranzistor .................................................................. 25 1.2.1. M¹ch c¾t nèi dßng ®iÖn b»ng Tranzistor cã tiÕp ®iÓm ................................. 26 1.2.1. M¹ch c¾t nèi dßng ®iÖn b»ng tranzisto kh«ng cã tiÕp ®iÓm......................... 27 1.3. C¸c biÖn ph¸p ®¶m b¶o cho tranzistor ®ãng tÝch cùc..................................... 28 1.3.1. NhËn xÐt: .................................................................................................... 28 1.3..2. b»ng ®iÖn trë håi tiÕp rht.......................................................................... 28 1.3.3. b»ng ®ièt håi tiÕp ....................................................................................... 29 1.3.4. M¹ch dïng biÕn ¸p xung............................................................................. 31 1.4. b¶o vÖ tranzistor........................................................................................... 31 1.4.1. NhËn xÐt ..................................................................................................... 31 1.4.2 M¹ch b¶o vÖ dïng ®ièt b¶o vÖ ..................................................................... 32 1.4.3. M¹ch b¶o vÖ sö dông ®ièt æn ¸p.................................................................. 33 1.5. Mét sè ký hiÖu trong s¬ ®å m¹ch ®iÖn ........................................................... 35 1.5.1. C¸c quy íc vµ ký hiÖu vÒ m¹ng ®iÖn trªn « t«. ......................................... 35 1.5.2. Mét sè ký hiÖu trong s¬ ®å m¹ch ®iÖn cña §øc .......................................... 37 1.5.3. Mét sè ký hiÖu trong s¬ ®å m¹ch cña Mü. (H·ng xe FORD - LASER) ....... 40 Ch¬ng 2. ¾c quy................................................................................................ 41 2.1. Kh¸i niÖm chung ........................................................................................... 41 2.1.1. C«ng dông cña ¾c quy................................................................................. 41 2.1.2. Ph©n lo¹i..................................................................................................... 41 2.1.3. Yªu cÇu cña ¾c quy:.................................................................................... 41 2.2. KÕt cÊu cña ¾c quy axit.................................................................................. 42 2.2.1. Vá b×nh: ..................................................................................................... 43 2.2.2. B¶n cùc:...................................................................................................... 44 2.2.3.TÊm c¸ch: .................................................................................................... 44 2.2.4. N¾p b×nh:.................................................................................................... 45 2.2.5. Dung dÞch ®iÖn ph©n................................................................................... 45 1
2.3. Nguyªn lý lµm viÖc cña ¾c quy axit. .............................................................. 47
2.3.1. Qu¸ tr×nh n¹p ®iÖn: ..................................................................................... 47
2.3.2. Qu¸ tr×nh phãng ®iÖn: ................................................................................. 48
2.4. Ký hiÖu vµ ®Æc tÝnh phãng n¹p cña ¾c quy. .................................................... 48
2.4.1. KÝ hiÖu........................................................................................................ 48
2.4.2. §Æc tÝnh phãng, n¹p cña ¾c quy. ................................................................. 48
Ch¬ng 3. M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu.................................................................. 51
3.1. Kh¸i niÖm chung ........................................................................................... 51
3.1.1. C«ng dông cña m¸y ph¸t ®iÖn..................................................................... 51
3.1.2. Ph©n lo¹i m¸y ph¸t ®iÖn.............................................................................. 51
3.1.3. Yªu cÇu ...................................................................................................... 51
3.2. CÊu t¹o cña m¸y ph¸t ®iªn xoay chiÒu ........................................................... 52
3.2.1. R«to
2
5.3.7. HÖ thèng khëi ®éng cã r¬ le b¶o vÖ............................................................. 94 5.4. HÖ thèng sÊy nãng cho ®éng c¬ §iªzel. ......................................................... 95 5.4.1. Môc ®Ých vµ ph©n lo¹i................................................................................. 95 5.4.2. KÕt cÊu c¸c chi tiÕt chÝnh cña hÖ thèng. ...................................................... 96 5.4.3. M¹ch ®iÖn sÊy nèi tiÕp................................................................................ 98 5.4.4. M¹ch ®iÖn sÊy song song:........................................................................... 99 Ch¬ng 6 HÖ thèng ®¸nh löa. ........................................................................... 101 6.1. Kh¸i niÖm chung. ........................................................................................ 101 6.1.1. C«ng dông: .............................................................................................. 101 6.1.2. Yªu cÇu: .................................................................................................. 101 6.1.3. Ph©n lo¹i :................................................................................................ 101 6.2. S¬ ®å khèi cña hÖ thèng ®¸nh löa ............................................................... 102 6.2.1. HÖ thèng ®¸nh löa thêng........................................................................ 102 6.2.2. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö:........................................................................ 103 6.2.3. HÖ thèng ®¸nh löa theo ch¬ng tr×nh kh«ng cã bé chia ®iÖn:................... 103 6.2.3. S¬ ®å khèi hÖ thèng ®¸nh löa theo ch¬ng tr×nh....................................... 104 `6.3. HÖ thèng ®¸nh löa thêng. ....................................................................... 105 6.3.1. S¬ ®å nguyªn lý: ...................................................................................... 105 6.3.2. Nguyªn lý lµm viÖc................................................................................... 106 6.3.3. C¸c bé phËn chÝnh trong hÖ thèng ®¸nh löa: ............................................. 107 634. Bugi.......................................................................................................... 113 6.3.5. Tô ®iÖn. .................................................................................................... 116 6.3.6. §iÖn trë s¬ cÊp ( §iÖn trë phô).................................................................. 117 6.3.7. D©y cao ¸p................................................................................................ 117 6.3.8. Kho¸ ®iÖn: ................................................................................................ 118 6.4. HÖ thèng ®¸nh löa b»ng Manhªt« ................................................................ 119 6.5. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn dung . ..................................................................... 120 6.6. HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn. ......................................................................... 122 6.6.1. HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn. ................................. 122 6.6.2. HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn kh«ng tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn. 2.4.2.1. .............. 124 6.7. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö ........................................................................... 125 6.7.1. C¸c lo¹i c¶m biÕn dïng trong ®¸nh löa ®iÖn tö ......................................... 125 6.7.2. HÖ thèng ®¸nh löa víi c¶m biÕn ®iÖn tõ. ................................................... 129 6.7.3. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö víi c¶m biÕn Hall. ........................................... 131 6.7.4. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö kh«ng cã bé chia ®iÖn..................................... 134 6.7.5. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö kh«ng cã bé chia ®iÖn sö dông mét biÕn ¸p ®¸nh
löa cho hai bugi : ........................................................................................ 135 Ch¬ng 7 hÖ thènh chiÕu s¸ng - tÝn hiÖu.......................................................... 137 a. hÖ thènh chiÕu s¸ng ........................................................................................ 137 7.1.Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chiÕu s¸ng trªn «t« -m¸y kÐo.................................. 137 7.2. §Ìn pha ....................................................................................................... 139 7.2.1. HÖ thèng quang häc cña ®Ìn pha .............................................................. 139 7.2.2. CÊu t¹o cña ®Ìn pha vµ bãng ®Ìn .............................................................. 140 7.2.3.C¸c lo¹i ®Ìn pha ........................................................................................ 144 7.3. M¹ch ®Ìn pha cèt cã R¬le .......................................................................... 148
3
7.4. M¹ch ®Ìn pha cèt kh«ng cã R¬le................................................................. 150 7.5. M¹ch ®Ìn s¬ng mï .................................................................................... 151 7.6. M¹ch ®Ìn b¸o dõng (kÝch thíc)................................................................. 152 7.6.1. KÕt cÊu vµ nguyªn lý lµm viÖc m¹ch ®Ìn dõng.......................................... 153 7.7. M¹ch ®Ìn pha kÐp........................................................................................ 155 7.7.1. M¹ch ®Ìn pha kÐp cã sö dông §ièt ........................................................... 155 a. S¬ ®å nguyªn lý .............................................................................................. 155 b. KÕt cÊu m¹ch ®iÖn .......................................................................................... 155 c. Nguyªn lý lµm viÖc......................................................................................... 156 7.7.2. M¹ch ®Ìn pha kÐp cã sö dông ®Ìn pha phô halogen................................. 156 7.8. Mét sè m¹ch ®iÖn xe ford laser.................................................................... 157 7.8.1. M¹ch ®Ìn pha cèt...................................................................................... 157 7.8.2. M¹ch ®Ìn s¬ng mï.................................................................................. 158 7.8.3. M¹ch ®Ìn soi biÓn sè, ®Ìn hËu, ®Ìn dõng.................................................. 159 7.8.4. M¹ch ®Ìn lïi............................................................................................. 161 B hÖ thèng tÝn hiÖu ........................................................................................... 162 7.9. C«ng dông- yªu cÇu- ph©n lo¹i .................................................................... 162 7.9.1. C«ng dông: ............................................................................................... 162 7.9.2. Ph©n lo¹i:.................................................................................................. 162 7.9.3. R¬le ®Ìn b¸o rÏ......................................................................................... 162 7.9.4. M¹ch ®Ìn b¸o rÏ ....................................................................................... 164 7.9.5. S¬ ®å m¹ch ®Ìn b¸o rÏ m¾c nèi tiÕp.......................................................... 167 7.9.6. M¹ch ®Ìn xin vît .................................................................................... 168 7.9.7. M¹ch ®Ìn b¸o ®ç ...................................................................................... 169 7.9.8. M¹ch ®Ìn giíi h¹n kÝch thíc................................................................... 170 7.9.9. M¹ch ®Ìn phanh ....................................................................................... 171 7.9.10. M¹ch ®Ìn dõng nh¸y............................................................................... 173 7.10. Cßi ®iÖn: ................................................................................................... 174 7.10.1. CÊu t¹o ................................................................................................... 174 7.10.2. Nguyªn lý lµm viÖc:............................................................................... 175 7.10.4 Mét sè m¹ch cßi ...................................................................................... 177 Ch¬ng 8 HÖ thèng kiÓm tra theo dâi ................................................................ 179 8.1. HÖ thèng kiÓm tra – theo dâi...................................................................... 179 8.1.1. C¸c lo¹i ®ång hå trªn xe. .......................................................................... 179 8.2.1. AMPE KÕ ................................................................................................. 179 8.2.2. §ång hå nhiÖt ®é (nhiÖt kÕ) ...................................................................... 181 8.2.3. §ång hå ®o nhiÖt ®o lo¹i tõ ®iÖn............................................................... 182 8.2.4. §ång hå dÇu (®o ¸p suÊt dÇu b«i tr¬n) ...................................................... 183 8.2.5. §ång hå ®o ¸p suÊt d©u trong hÖ thèng b«i tr¬n lo¹i tõ ®iÖn (cã) .............. 185 8.2.6. §ång hå x¨ng: .......................................................................................... 185 8.2.7. Tèc ®é kÕ vµ ®ång hå ®Õm vßng. .............................................................. 187 8.3. C¸c lo¹i ®Ìn trªn xe: .................................................................................... 188 8.3.1. §Ìn b¸o rÏ lo¹i nhÊp nh¸y: ....................................................................... 188 8.3.2. §Ìn b¸o dÇu............................................................................................. 189 8.3.3. M¹ch b¸o møc nhiªn liÖu kiÓu ®iÖn tö ...................................................... 190
4
8.3.4. §Ìn b¸o n¹p.............................................................................................. 191 8.3.5. M¹ch ®Ìn xin vît .................................................................................... 192 8.3.5. M¹ch ®iÖn ®Ìn pha cèt (kh«ng cã R¥LE). ............................................... 193
5
ch¬ng 1: §iÖn, §iÖn tö c¬ b¶n trªn «t«.
1.1. VËt liÖu ®iÖn-®iÖn tö.
Trong kü thuËt ®iÖn vµ ®iÖn tö. VËt liÖu ®iÖn-®iÖn tö ®îc chia ra lµm bèn lo¹i:
1.1.1. VËt liÖu dÉn ®iÖn.
- VËt liÖu dÉn ®iÖn lµ vËt liÖu cã kh¶ n¨ng cho dßng ®iÖn xoay chiÒu ch¹y qua mét
c¸ch dÔ dµng vµ thêng xuyªn.
- VËt liÖu dÉn ®iÖn: thêng lµ kim lo¹i d¹ng nguyªn chÊt hay hîp kim. Ag, Cu, Al...
c¸c hîp chÊt chøa Cu, Mangan.
1.1.2. VËt liÖu c¸ch ®iÖn.
- VËt liÖu c¸ch ®iÖn lµ nh÷ng vËt liÖu cã ®Æc tÝnh kh«ng cho dßng ®iÖn ch¹y qua:
- VÝ dô nh thuû tinh, sø, nhùa, cao su... nãi kh¸c ®i vËt liÖu c¸ch ®iÖn lµ nh÷ng vËt
liÖu cã ®iÖn trë rÊt lín kh«ng cho dßng ®iÖn ch¹y qua.
1.1.3. VËt liÖu b¸n dÉn.
- VËt liÖu b¸n dÉn lµ vËt liÖu cã tÝnh trung gian gi÷a vËt liÖu dÉn ®iÖn vµ vËt liÖu
c¸ch ®iÖn.
- Mét vËt liÖu b¸n dÉn tinh khiÕt th× kh«ng dÉn ®iÖn v× cã ®iÖn trë lín. Nhng pha
thªm vµo ®ã mét tØ lÖ rÊt thÊp c¸c vËt liÖu thÝch hîp th× ®iÖn trë cña b¸n dÉn gi¶m xuèng
rÊt râ, trë thµnh vËt liÖu dÉn ®iÖn.
- Hai chÊt b¸n dÉn th«ng dông lµ Germani(Ge) vµ SilÝc(Si).
1.1.4. VËt liÖu tõ tÝnh.
VËt liÖu tõ tÝnh lµ vËt liÖu cã tÝnh chÊt dÔ nhiÔm tõ, trong kü thuËt ngêi ta hay dïng
s¾t pha silÝc ®Ó t¨ng ®iÖn trë xuÊt, gi¶m dßng phuco. S¾t – Silic ®îc dËp thµnh tÊm ®Ó
1.2. C¸c linh kiÖn ®iÖn vµ ®iÖn tö c¬ b¶n.
lµm lâi biÕn ¸p, hîp kim anico, pecmanoi lµ nh÷ng vËt liÖu tõ tÝnh dïng trong kü thuËt.
1.2.1. §iÖn trë.
a. Kh¸i niÖm:
+ §iÖn trë cã t¸c dông c¶n trë dßng ®iÖn, t¹o sù sôt ¸p ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng
tuú theo vÞ trÝ cña ®iÖn trë trong m¹ch.
R R
H×nh 1.1: ký hiÖu ®iªn trë.
6
+ §¬n vÞ cña ®iÖn trë: ®¬n vÞ lµ (ohm), 1K = 1.000
b. C¸ch ®äc gi¸ trÞ ®iÖn trë.
* Gi¸ trÞ ®iÖn trë ®îc ghi trùc tiÕp.
R22
2R2
VÝ dô: 15/ 7W; 150/10W; 22/2W...
22 2,2
H×nh 1.2: C¸ch ®äc gi¸ trÞ ®iÖn trë.
+ Quy t¾c vÒ m· mµu.
* Gi¸ trÞ ®iÖn trë ®îc s¬n b»ng m· mµu.
Ngêi ta quy ®Þnh 10 mµu ®Ó biÓu thÞ cho 10 ch÷ sè tõ 0 ®Õn 9.
Mµu trªn th©n ®iÖn trë Gi¸ trÞ t¬ng øng
§en 0
N©u 1
§á 2
Cam 3
Vµng 4
Xanh l¸ 5
Xanh l¬ 6
TÝm 7
X¸m 8
Tr¾ng 9
B¶ng 1-1: Quy íc vÒ m· mµu.
+ C¸ch ®äc ®iÖn trë theo vßng mµu.
- §iÖn trë cã 3 vßng mµu: dïng cho ®iÖn trë díi 10.
Vßng1 Vßng2 Vßng3
H×nh 1.3 : §iÖn trë cã 3 vßng mµu.
Vßng thø nhÊt: ChØ sè thø nhÊt.
Vßng thø hai: ChØ sè thø hai.
Vßng thø ba: NÕu lµ nhò vµng th× nh©n víi 0,1.
7
NÕu lµ nhò b¹c th× nh©n víi 0,01.
VÝ dô1: §iÖn trë cã:
Vßng thø nhÊt mµu vµng.
Vßng thø hai mµu tÝm.
Vßng thø ba mµu nhò vµng.
Gi¸ trÞ ®iÖn trë: 47x0,1=4,7
- §iÖn trë cã 4 vßng mµu: §©y lµ ®iÖn trë thêng gÆp nhÊt.
Vßng1 Vßng2 Vßng3 Vßng4
H×nh 1.4: §iÖn trë cã 4 vßng mµu.
Vßng thø nhÊt: ChØ sè thø nhÊt.
Vßng thø hai: ChØ sè thø hai.
Vßng thø ba: ChØ sè thø ba.
Vßng thø t: ChØ sai sè: Thêng lµ 1 trong 4 mµu;
N©u: sai sè ± 1% ; §á: sai sè ± 2% ;
Nhò vµng: sai sè ± 5% ; Nhò b¹c: sai sè ± 10% ;
VÝ dô: §iÖn trë cã 4 vßng mµu theo thø tù: Vµng, tÝm, cam, Nhò b¹c.
Vµng tÝm cam Nhò b¹c
H×nh 1.5: §iÖn trë cã 4 vßng mµu.
Gi¸ trÞ ®iÖn trë lµ:
Vµng TÝm Cam Nhò b¹c
4 7 000 10%
KÕt qu¶: 47.000 hay 47K , Sai sè 10%
c
8
- §iÖn trë cã 5 vßng mµu: Lµ ®iÖn trë cã ®é chÝnh x¸c cao.
H×nh 1.6: §iÖn trë cã 5 vßng mµu.
Quy íc mµu s¾c gièng nh ®iÖn trë cã 4 vßng mµu.
Sai sè trong ®iÖn trë cã 5 vßng mµu. Còng gièng sai sè ë ®iÖn trë cã 4 vßng mµu.
Gi¸ trÞ cña ®iÖn trë:
VÝ dô: §iÖn trë cã 5 vßng mµu, theo thø tù: N©u, tÝm,®á ,®á, n©u.
N©u TÝm §á §á N©u
H×nh 1.7: §iÖn trë cã 5 vßng mµu
N©u tÝm ®á ®á n©u
1 7 2 00 1%
KÕt qu¶: 17200 hay 17,2K, sai sè 1%Ph©n lo¹i ®iÖn trë.
c. Ph©n lo¹i ®iÖn trë
* Ph©n lo¹i theo vËt liÖu chÕ t¹o.
+ §iÖn trë than: §îc cÊu t¹o tõ vËt liÖu than ch× trén víi vËt liÖu c¸ch ®iÖn theo tØ
lÖ thÝch hîp ®Ó cã gi¸ trÞ cÇn thiÕt. Sau ®ã ®em Ðp l¹i thµnh thái, hai ®Çu Ðp l¹i vµo hai sîi
d©y kim lo¹i ®Ó hµn vµo m¹ch ®iÖn. Gi¸ trÞ cña ®iÖn trë than thêng ®îc ghi b»ng ký
hiÖu vßng mµu trªn th©n ®iÖn trë. §©y lµ lo¹i th«ng dông nhÊt v× chóng kh«ng ®¾t tiÒn vµ
cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÖn trë cã gi¸ trÞ lín, c«ng suÊt tõ 1,8 ®Õn vµi Watt.
+ §iÖn trë mµng kim lo¹i: Sö dông vËt liÖu Ni-ken g¾n vµo lâi sø hoÆc thuû tinh,
lo¹i nµy cho trÞ sè æn ®Þnh. §iÖn trë lo¹i nµy thêng dïng cho c¸c m¹ch dao ®éng v×
chóng cã ®é chÝnh x¸c vµ tuæi thä cao, Ýt phô thuéc vµo nhiÖt ®é.
+ §iÖn trë d©y quÊn: Dïng d©y quÊn hîp kim, quÊn trªn th©n c¸ch ®iÖn b»ng sø hay
nhùa tæng hîp ®Ó t¹o ra c¸c ®iÖn trë cã gi¸ trÞ nhá vµ chÞu ®îc c«ng xuÊt tiªu t¸n lín.
§iÖn trë d©y quÊn thêng dïng trong c¸c m¹ch cung cÊp ®iÖn cña c¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö.
+ §iÖn trë xi m¨ng: VËt liÖu chñ yÕu lµ xi m¨ng chóng ®îc sö dông chñ yÕu ë c¸c
m¹ch cung cÊp nguån ®iÖn cã c«ng xuÊt kh«ng cao vµ kh«ng bèc ch¸y trong trêng hîp
qu¸ t¶i.
+ BiÕn trë: BiÕn trë lµ lo¹i ®iÖn trë cã thÓ thay ®æi chØ sè theo yªu cÇu thêng gäi
* Ph©n lo¹i theo c«ng dông.
lµ triÕt ¸p. BiÕn trë dïng ®Ó hiÖu chØnh m¹ch ®iÖn vµ cã vai trß ph©n ¸p, ph©n dßng cho m¹ch ®iÖn.
9
- Ký hiÖu biÕn trë:
H×nh 1.8 : KÝ hiÖu cña biÕn trë.
BiÕn trë d©y quÊn: Dïng d©y dÉn cã ®iÖn trë xuÊt cao, ®êng kÝnh nhá quÊn trªn mét
lâi c¸ch ®iÖn b»ng sø hay nhùa tæng hîp.
H×nh 1.9 : Ký hiÖu cña biÕn trë d©y quÊn.
- BiÕn trë than:
C¸ch ®o biÕn trë: (Dïng ®ång hå v¹n n¨ng).
Tuú theo gi¸ trÞ ghi trªn th©n biÕn trë mµ ngêi ta ®Æt ®ång hå ë thang ®o thÝch hîp,
ThÝ dô: BiÕn trë 10K ta ®Æt vÒ thang Rx1K.
§o b»ng c¸ch: Cè ®Þnh ®Çu que ®o vµo ®Çu A (hoÆc B) sau ®ã dêi que ®o sang
®Çu. Kim ®ång hå xoay cïng nhÞp víi sù xoay cña biÕn trë:
H×nh 1.10: C¸ch ®o biÕn trë
+ §iÖn trë nhiÖt:
§iÖn trë nhiÖt lµ linh kiÖn cã gi¸ trÞ phô thuéc vµo nhiÖt ®é thêng gäi lµ (tec-mi-
to). §iÖn trë nhiÖt cã hai lo¹i:
- NTC: lµ ®iÖn trë nhiÖt cã hÖ sè nhiÖt ©m. Khi nhiÖt ®é t¨ng th× R gi¶m.
- PTC: lµ ®iÖn trë nhiÖt cã hÖ sè nhiÖt d¬ng. Khi t¨ng nhiÖt ®é th× R t¨ng.
- øng dông: ®iÖn trë nhiÖt dïng trong c¸c m¹ch khuÕch ®¹i, ®Ó æn ®Þnh nhiÖt vµ dïng
10
lµm c¶m biÕn trong m¹ch ®iÒu khiÓn nhiÖt tù ®éng.
- Ký hiÖu cña ®iÖn trë nhiÖt:
PTC NTC
H×nh 1.11: Ký hiÖu cña ®iÖn trë nhiÖt.
+ Quang trë (LDR).
Quang trë lµ lo¹i ®iÖn trë cã gi¸ trÞ phô thuéc vµo ¸nh s¸ng, khi ®é s¸ng cµng
lín th× gi¸ trÞ ®iÖn trë cµng nhá vµ ngîc l¹i.
Ký hiÖu:
LDR LDR
H×nh 1.12 : Ký hiÖu cña quang trë.
øng dông: Quang trë dïng réng r·i trong c¸c m¹ch ®iÖn tö ®iÒu khiÓn b»ng ¸nh
s¸ng nh m¹ch ®Õm s¶n phÈm, m¹ch tù ®éng ®ãng c¾t ®Ìn ®êng.
+ §iÖn trë cÇu ch×.
Lµ lo¹i ®iÖn trë cã gi¸ trÞ rÊt nhá. Vµi Ohm.
Ký hiÖu: F
H×nh 1.13 :§iÖn trë cÇu ch×.
øng dông: Dïng ®Ó l¾p trªn c¸c ®êng cung cÊp nguån cña m¹ch ®iÖn tö cã dßng
t¶i lín, nh m¹ch quÐt trong Tivi...
d. M¹ch ®iÖn trë.
+ GhÐp nèi tiÕp. GhÐp nèi tiÕp hai ®iÖn trë R1 vµ R2 víi nhau chñ yÕu nh»m môc ®Ých t¨ng trÞ sè
®iÖn trë.
Khi ghÐp nèi tiÕp ®iÖn trë tæng sÏ lµ:
R=R1+ R2
+ GhÐp song song. H×nh 1.14 GhÐp nèi tiÕp c¸c ®iÖn trë 11
Khi ghÐp song song c¸c ®iÖn trë ta cã
®iÖn trë tæng sÏ lµ:
1/R=1/R1+1/R2
H×nh 1.15 GhÐp song song c¸c ®iÖn trë
1.2.2. Tô ®iÖn.
a. CÊu t¹o cña tô ®iÖn :
Tô ®iÖn lµ mét linh kiÖn thô ®éng ®îc sö dông rÊt réng r·i trong c¸c m¹ch ®iÖn tö
®îc cÊu t¹o tõ hai b¶n cùc lµm b»ng hai ch©t dÉn ®iÖn( Kim lo¹i) ®Æt song song nhau, ë
gi÷a cã mét líp c¸ch ®iÖn gäi lµ ®iÖn m«i.
Ngêi ta thêng dïng c¸c chÊt : Thuû tinh, gèm sø, mica, giÊy, dÇu, paraffin,
kh«ng khÝ... ®Ó lµm chÊt ®iÖn m«i
VÝ dô: Tô thuû tinh, tô mica, tô dÇu, tô gèm, tô giÊy, tô ho¸...
Líp ®iÖn m«i
§Çu ra
H×nh 1.16: CÊu t¹o cña tô ®iÖn.
* C¸ch ®äc gi¸ trÞ tô ®iÖn.
+ C¸c tô ®iÖn cã gi¸ trÞ lín tõ 1F trë lªn nh tô ho¸, tô dÇu, tô tantal... nhµ s¶n
xuÊt ghi cô thÓ ®iÖn ¸p lµm viÖc vµ gi¸ trÞ ®iÖn dung trªn th©n tô.
1000vDC 5F
50v
12
100F
H×nh 1.17: C¸c ký hiÖu tô ho¸.
+ Mét sè tô ®iÖn cã gi¸ trÞ ®iÖn dung nhá h¬n 1F còng ®îc ghi trùc tiÕp vµo tô
®iÖn.
047
160VDC
b. Ph©n lo¹i tô ®iÖn.
H×nh 1.18: C¸c ký hiÖu cña tô ®iÖn cã gi¸ trÞ nhá h¬n 1F.
+ Tô ®iÖn ho¸ häc (tô ho¸).
Lo¹i tô ®iÖn nµy lµm b»ng hai l¸ nh«m máng vµ mét ho¸ chÊt axit borax víi c¸c
giÊy máng ®Æt gi÷a hai l¸ nh«m, cuén trßn l¹i thµnh h×nh trô.
Ký hiÖu c¸c lo¹i tô ho¸:
+ C + C
- -
H×nh 1.19: KÝ hiÖu cña tô ®iÖn ho¸ häc.
+ Tô giÊy.
Tô giÊy lµ lo¹i tô kh«ng cã cùc tÝnh gåm c¸c líp giÊy tÈm dÇu hay s¸p lµm chÊt ®iÖn
m«i vµ ®Æt gi÷a hai l¸ nh«m máng, ®îc cuén trßn l¹i thµnh èng.
c
033 160VDC
KÝ hiÖu cña tô giÊy.
H×nh 1.20: H×nh d¹ng vµ kÝ hiÖu cña tô giÊy.
+ Tô ®iÖn biÕn ®æi.
- Lµ lo¹i tô gåm hai phÇn: PhÇn cè ®Þnh lµm b»ng c¸c miÕng nh«m cã h×nh b¸n
nguyÖt, g¾n song song nhau vµ c¸ch ®iÖn víi ®Õ tô. PhÇn di ®éng còng lµm b»ng c¸c
13
miÕng nh«m cã h×nh b¸n nguyÖt song song nhau vµ hµn víi trôc xoay cña tô. PhÇn di ®éng cã thÓ quay quanh trôc xoay mét gãc 1800. Mçi vÞ trÝ øng víi mét gi¸ trÞ ®iÖn dung.
- H×nh d¸ng vµ kÝ hiÖu tô biÕn ®æi.
H×nh 1.21 : H×nh d¸ng vµ kÝ hiÖu tô xoay.
c. Ph¬ng ph¸p ®o tô ®iÖn.
Trong thùc tÕ ngêi ta thêng dïng c¸c ph¬ng ph¸p sau:
- Ph¬ng ph¸p ®o tô b»ng ®ång hå .
Dùa vµo ®Æc tÝnh n¹p, phãng cña tô mµ ngêi ta dïng ®ång hå ®Ó quan s¸t sù dÞch
chuyÓn cña kim ®ång hå.
- Nguyªn t¾c: Dïng thang ®o R ®Ó quan s¸t sù chuyÓn ®éng vµ vÞ trÝ kim chØ.
- Víi tô tèt: Khi ®o th× kim lªn sau ®ã ph¶i trë vÒ vÞ trÝ v« cùc. Tô cã gi¸ trÞ cµng
lín, kim chØ cµng nhiÒu vµ ngîc l¹i.
- Trêng hîp tô háng: khi ph¸t hiÖn b»ng ®ång hå.
- Kim chØ lªn 0 sau ®ã kh«ng trë vÒ: Tô bÞ ch¹m chËp c¸c b¶n cùc.
- Kim chØ kh«ng lªn: Tô bÞ ®øt, kh«.
- Khi lªn lng chõng, kh«ng trë vÒ: Tô bÞ rØ.
d. C¸ch ghÐp tô ®iÖn.
* GhÐp nèi tiÕp.
Khi ghÐp nèi tiÕp c¸c tô ®iÖn ta cã:
- U=U1+U2
- 1/C=1/C1+1/C2
14
H×nh 1.22. GhÐp nèi tiÕp c¸c tô ®iÖn
* GhÐp song song.
Khi ghÐp song song c¸c tô ®iÖn ta cã:
- C=C1+C2
- U=U1 nÕu U1< U2
- U=U2 nÕu U2< U1
H×nh 1.23. GhÐp song song c¸c tô ®iÖn
e. øng dông cña tô ®iÖn .
- Tô ®iÖn ®îc dïng nhiÒu trong kü thuËt ®iÖn vµ ®iÖn tö.
- Tô ®iÖn ®Ó lµm lÖch pha, t¹o tõ trêng quay ®Ó lµm m« t¬.
- Tô ®iÖn dïng ®Ó bï pha tr¸nh lÖch pha trong m¹ch ba pha.
- Tô ®iÖn dïng trong m¹ch dao ®éng, t¹o xung.
- Tô ®iÖn cã gi¸ trÞ lín th× ®Ó n¾n ®iÖn.
- Tô ®iÖn cã gi¸ trÞ bÐ dïng trong khu vùc m¹ch cao tÇn vµ trong c¸c m¹ch céng
hëng.
1.1.3. §ièt thêng.
a. CÊu t¹o:
Gåm hai chÊt b¸n dÉn kh¸c nhau lµ lo¹i P vµ lo¹i N.
- Lo¹i P ®îc gäi lµ cùc anèt.
- Lo¹i N ®îc gäi lµ cùc catèt.
Gi÷a hai chÊt b¸n dÉn lµ líp tiÕp gi¸p.
P N P N
H×nh1.24: CÊu t¹o vµ ký hiÖu cña ®ièt.
b. Nguyªn lý lµm viÖc.
* Ph©n cùc thuËn cho ®ièt (Dïng nguån ®iÖn).
Khi nèi cùc d¬ng víi anèt(P), cùc ©m víi catèt (N). Lóc ®ã ®iÖn tÝch d¬ng cña
nguån sÏ ®Èy lç trèng vïng P sang vïng N Vµ ®iÖn tÝch ©m nguån ®Èy electron tõ N sang
P.Vïng P nhËn electron nªn trë thµnh vïng mang ®iÖn tÝch ©m. cùc d¬ng nguån sÏ kÐo
®iÖn tÝch ©m tõ vïng P vÒ. Cßn vïng N mÊt electron nªn trë thµnh vïng cã ®iÖn tÝch
d¬ng, vïng nµy sÏ kÐo ®iÖn tÝch ©m cña nguån lªn thÕ chç. Nh vËy ®· cã mét dßng
electron ch¹y liªn tôc tõ cùc ©m cña nguån qua ®ièt tõ N sang P vµ vÒ cùc d¬ng nguån.
15
Nãi c¸ch kh¸c dßng ®iÖn ®i qua ®ièt tõ P sang N.
*Ph©n cùc nghÞch cho ®ièt.
- +
VDC
P N
H×nh1.25 : Ph©n cùc cho ®ièt.
Dïng nguån ®iÖn : Nèi cùc ©m víi anèt, cùc d¬ng víi catèt. Lóc ®ã ®iÖn tÝch ©m
cña nguån sÏ hót lç trèng cña vïng P vµ ®iÖn tÝch d¬ng nguån sÏ hót electrton vïng N
lµm lç trèng, vµ electron hai bªn tiÕp gi¸p còng xa nhau h¬n, nªn hiÖn tîng t¸i hîp gi÷a
c¸c electron vµ lç trèng cµng khã kh¨n. Tuy nhiªn trêng hîp nµy vÉn cã mét dßng ®iÖn
c. C¸ch ®o
(rÊt nhá) ®i qua ®ièt tõ N sang P gäi lµ dßng ®iÖn rØ.
Dïng ®ång hå v¹n n¨ng, bËt vÒ thang ®o R.
Do ®Æc tÝnh cña ®ièt cã ®iÖn trë thuËn lín, ®iÖn trë nghÞch nhá. Ta ®o nh sau :
+ §o ®iÖn trë thuËn; Que ®á nèi víi P; Que ®en nèi víi N.
+ §o ®iÖn trë nghÞch; Que ®á nèi víi N; Que ®en nèi víi P.
H×nh 1.26: C¸ch ®o ®ièt thêng.
§iÖn trë thuËn vµ nghÞch phô thuéc vµo chÊt b¸n dÉn Ge, Si theo b¶ng sau.
§iÖn trë thuËn §iÖn trë nghÞch
§ièt Ge Vµi Vµi tr¨m K
§ièt Si Vµi Vµi M
B¶ng 1-4: Gi¸ trÞ ®o chuÈn khi ®o ®ièt thêng.
KÕt qu¶:
- NÕu c¶ ®iÖn trë thuËn, nghÞch ®Òu 0 th× ®ièt bÞ ®¸nh thñng.
16
- NÕu c¶ 2 ®iÖn trë thuËn, nghÞch ®Òu v« cùc, th× ®ièt bÞ ®øt.
- NÕu ®iÖn trë thuËn ®óng vµ ®iÖn trë nghÞch gi¶m nhiÒu th× ®ièt bÞ rØ(háng).
- NÕu ®iÖn trë thuËn vµ nghÞch ®óng b¶ng trªn, th× ®ièt cßn tèt.
d. C¸c th«ng sè c¬ b¶n cña ®ièt thêng.
- §iÖn ¸p cùc ®¹i: Lµ ®iÖn ¸p ph©n cùc lín nhÊt ®Æt vµo ®ièt mµ kh«ng bÞ ®¸nh
thñng.
- Dßng ®iÖn thuËn cùc ®¹i: Lµ dßng lín nhÊt cã thÓ ®i qua ®ièt mµ kh«ng bÞ ®¸nh
thñng. NÕu vît qu¸ ®ièt sÏ bÞ ®¸nh háng.
- Dßng ®iÖn thuËn trung b×nh: Lµ dßng lµm viÖc cña ®ièt.
- §iÖn ¸p r¬i trªn ®ièt: Lµ ®iÖn ¸p ngìng cña líp tiÕp gi¸p P – N.
e. §êng ®Æc tÝnh v«n-ampe cña ®ièt thêng
§ièt thêng cã ®êng ®Æc tÝng v«n-ampe kh«ng ®êng th¼ng (phi tuyÕn tÝnh) nghÜa
lµ dßng ®iÖn qua ®ièt phô thuéc vµo ®iÖn ¸p ®Æt kh«ng theo ®êng th¼ng.
IT-Dßng ®iÖn thuËn
UT- §iÖn ¸p thuËn
IN-Dßng ®iÖn nghÞch
UN- §iÖn ¸p nghÞch
UNmax- §iÖn ¸p nghÞch cùc ®¹i
H×nh 1.27. §êng ®Æc tÝnh v«n-ampe cña ®ièt thêng.
Tõ ®êng ®Æc tÝnh cña ®ièt ta thÊy ®iÖn trë thuËn cña ®ièt kh«ng ph¶i lµ mét h»ng sè
mµ thay ®æi tuú theo ®iÖn ¸p ®Æt vµo nã hay nãi c¸ch kh¸c tuú theo dßng ®iÖn qua nã.
§iÖn trë thuËn nhá khi dßng ®iÖn qua ®ièt lín vµ ngù¬c l¹i ®iÖn trë thuËn lín khi dßng
®iÖn qua nã nhá. Nhê ®Æc tÝnh nµy mµ ®ièt ®îc sö dông lµm nhiÖm vô håi tiÕp ®¶m b¶o
cho c¸c tranzitor ®ãng tÝch cùc.
+ øng dông cña ®ièt thêng:
- Dïng ®Ó chØnh lu dßng xoay chiÒu thµnh dßng mét chiÒu.
- Lµm M¹ch t¸ch sãng ®Ó lÊy tÝn hiÖu ©m tÇn ra khái tÝn hiÖu cao tÇn trong ra®i«.
17
- Dïng ®ièt ®Ó ph©n cùc cho tranristor nh»m æn ®Þnh ®iÖn ¸p ph©n cùc.
* GhÐp nèi tiÕp.
f. C¸ch ghÐp ®ièt.
Khi ghÐp nèi tiÕp c¸c ®ièt ta cã:
- I=I1=I2
- U=U1+U2
H×nh 1.28. GhÐp nèi tiÕp c¸c ®iot
* GhÐp song song.
Khi ghÐp song song c¸c ®ièt ta cã:
- I = I1+ I2 - U=U1=U2 H×nh 1 .29. GhÐp song song c¸c ®iot 1.2.4. §ièt æn ¸p.
a. CÊu t¹o:
- §ièt æn ¸p cã cÊu t¹o nh ®ièt thêng nhng c¸c chÊt b¸n dÉn ®îc pha chÕ t¹p
chÊt víi tØ lÖ cao h¬n ®ièt thêng. §ièt æn ¸p thêng lµ lo¹i silicium.
N
P P N P N
18
H×nh 1.30: CÊu t¹o vµ ký hiÖu cña ®ièt æn ¸p.
b. §Æc tÝnh:
* §êng ®Æc tÝnh cña ®ièt æn ¸p.
Tõ ®êng ®Æc tÝnh cña ®ièt æn ¸p ta thÊy:
+§ièt æn ¸p còng cã ®iÖn trë thuËn nh ®ièt
thêng.
+Trong giíi h¹n ®iÖn ¸p nghÞch nhÊt ®Þnh
(nhá h¬n UZ) ®ièt cã trÞ sè ®iÖn trë nghÞch
rÊt lín nh c¸c ®ièt n¾n dßng b×nh thêng,
H×nh 1.31. §êng ®Æc tÝnh
nhng khi ®iÖn ¸p nghÞch vît qu¸ trÞ sè
cña ®ièt æn ¸p.
®iÖn ¸p tíi h¹n ( ®iÖn ¸p æn ®Þnh) cña ®ièt,
®iÖn trë nghÞch cña nã gi¶m xuèng rÊt ®ét
ngét (tõ rÊt lín xuèng rÊt nhá). Râ rµng nh×n vµo ®êng ®Æc tÝnh ta thÊy nã lµm viÖc
ë hai chÕ ®é:
- ë chÕ ®é ph©n cùc thuËn ®ièt ho¹t ®éng nh ®ièt thêng.
- ë chÕ ®é ph©n cùc ngîc: Khi hai ®ièt ho¹t ®éng qua giíi h¹n ®iÖn ¸p ®¸nh thñng
UZ dßng ®iÖn qua ®ièt t¨ng m¹nh (dßng Ic) vµ nã sÏ chuyÓn sang chÕ ®é ®¸nh thñng.
1.2.5. §ièt ®iÒu khiÓn.
a. CÊu t¹o:
§ièt ®iÒu khiÓn cã líp tiÕp gi¸p P – N chÕ t¹o ®Æc biÖt, bÒ réng miÒn ®iÖn tÝch cã
thÓ thay ®æi ®îc khi ®iÖn ¸p ph©n cùc ngîc thay ®æi. BÒ réng cña miÒn ®iÖn tÝch phô
thuéc vµo ®iÖn ¸p ph©n cùc ngîc ®Æt vµo ®ièt khi thay ®æi ®iÖn ¸p ®Æt vµo ®ièt ®iÒu
khiÓn, th× ta thay ®æi ®îc ®iÖn dung trªn ®ièt.
H×nh 1.32: Ký hiÖu cña ®ièt ®iÒu khiÓn.
- KÝ hiÖu: CD
b. øng dông:
19
§ièt ®iÒu khiÓn dïng chñ yÕu trong m¹ch céng hëng. c. §Æc tÝnh cña ®ièt ®iÒu khiÓn.
- Líp tiÕp gi¸p N-P cã miÒn ®iÖn tÝch kh«ng gian t¹o thµnh mét hµng rµo n¨ng lîng
ng¨n kh«ng cho c¸c ®iÖn trë tõ vïng N sang vïng P. H×nh thµnh mét líp c¸ch ®iÖn xem
nh líp ®iÖn m«i cã gi¸ trÞ ®iÖn dung CD ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
CD = εS/d.
Trong ®ã: d… BÒ réng miÒn ®iÖn tÝch kh«ng gian thay theo ®iÖn ¸p ®Æt vµo ®ièt.
ε … H»ng sè ®iÖn m«i.
S… TiÕt diÖn.
ID
Vr max VD
H×nh 1.33: §Æc tÝnh cña ®ièt ®iÒu khiÓn.
20
Vf
1.2.6. Tranzistor
a. Kh¸i niÖm
Tranzistor lµ linh kiÖn b¸n dÉn cã ba ch©n ra, mµ tÝn hiÖu ®Çu ra ®îc ®iÒu khiÓn bëi
tÝn hiÖu ®Çu vµo, ®Ó khuÕch ®¹i tÝn hiÖu vµ chuyÓn m¹ch.
b. CÊu t¹o
E C E C
N P N P N P
B B
E C E C
B B
E C E C
B B
C288
E B C E B C
E B C
H×nh 1.34: Ký hiÖu vµ h×nh d¹ng cña tranzistor.
- Tranzistor gåm 2 chÊt b¸n dÉn ghÐp víi nhau h×nh thµnh hai líp tiÕp gi¸p P – N
n»m ngîc chiÒu nhau, gièng nh hai ®ièt nèi ngîc chiÒu nhau.
- NÕu hai ®ièt cã chung nhau vïng b¸n dÉn lo¹i P th× ta cã lo¹i NPN
- NÕu hai ®ièt cã chung nhau vïng b¸n dÉn lo¹i N th× ta cã lo¹i PNP
- Cùc nèi víi vïng b¸n dÉn chung gäi lµ cùc gèc (Base) viÕt t¾t lµ B. Cßn hai ®Çu
cßn l¹i lµ cùc ph¸t Emiter (E) vµ cùc gãp C«lect¬( C).
c. Ph¬ng ph¸p ®o thö tranzistor.
* Ph¬ng ph¸p kiÓm tra tranzistor cßn tèt hay ®· háng.
Dïng ®ång hå v¹n n¨ng ®a vÒ thang ®o Rx1000, ®o ®iÖn trë c¸c cÆp ch©n BE, BC,
21
CE. NÕu trÞ sè ®o ®îc nh b¶ng díi ®©y lµ tranzistor cßn tèt.
Tranzistor lo¹i Ge Tranzistor lo¹i Si
R thuËn R nghÞch R thuËn R nghÞch
BE 100 – Vµi chôc Vµi
500 K
BC 100 – Vµi chôc Vµi
500 K
CE 100 – Vµi
500 K
B¶ng 1-5: Th«ng sè chuÈn khi ®o tranzistor.
NÕu ®o ®iÖn trë c¸c cÆp cùc BE, BC, CE. Cã trÞ sè kh¸c b¶ng lµ tranzisto bÞ háng.
C288
E C B
H×nh 1.35: Ph¬ng ph¸p ®o thö tranzistor.
* Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c cÆp cùc B, C, E cña tranzistor.
Khi gÆp tranzistor bÞ mÊt m· hiÖu ta dïng ®ång hå ®Ó x¸c ®Þnh c¸c cùc cña nã.
- Dïng ®ång hå v¹n n¨ng bËt ë nÊc Rx1K. Ta ®o hai ch©n bÊt ký cña tranzistor mµ
kÕt qu¶ ®o ngîc, ®o xu«i kim ®Òu kh«ng lªn hoÆc chØ nhÝch mét chót th× ch©n ®ã lµ cùc
C vµ E. Ch©n cßn l¹i lµ cùc B.
C¸ch x¸c ®Þnh ch©n E vµ C cña tranzistor.
§o ®iÖn trë ( d¬ngvíi B, ©m víi E) gi÷a B vµ cùc cßn l¹i nÕu kim chØ lín h¬n lµ
22
ch©n C, ch©n nµo cã ®iÖn trë nhá h¬n lµ ch©n E.
A564
E C B
H×nh 1.36: Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¸c cÆp cùc B, C, E cña tranzistor.
d) M¹ch ®iÖn nghiªn cøu tranzitor.
a) b)
NÕu m¾c tranzitor vµo m¹ch ®iÖn nghiªn cøu (nh h×nh a) ta thÊy:
- Khi ®ãng hoÆc më c«ng t¾c K dßng ®iÖn cùc gãp IC ®Òu hÇu nh b»ng kh«ng nghÜa lµ ®iÖn trë tiÕp gi¸p REC cña tranzitor lóc nµy rÊt lín vµ coi nh ®¹t trÞ sè cùc ®¹i
H×nh 1.37. M¹ch ®iÖn nghiªn cøu tranzitor
REC max. Hai cùc E vµ C cña tranzitor lóc nµy cã t¸c dông nh hai ®Çu cña mét c«ng
t¾c hiÖn ®ang ë vÞ trÝ c¾t ®iÖn, nghÜa lµ tranzitor ®ãng kh«ng cho dßng ®iÖn ®i qua.
- NÕu ®a ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn vµo cùc gèc B cña tranzitor (nh h×nh b) ta thÊy ampe
kÕ A1 chØ dßng ®iÖn ®iÒu khiÓn IB, cßn ampe kÕ A2 chØ dßng ®iÖn cùc gãp IC. Khi t¨ng dÇn ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn UEB th× dßng IB t¨ng dÇn vµ dßng IC còng t¨ng dÇn. Cø tiÕp tôc t¨ng 23
dÇn UEB ®Ó t¨ng dÇn IB ®Õn mét lóc mÆc dÇu IB tiÕp tôc t¨ng nhng dßng IC kh«ng t¨ng n÷a, lóc ®ã ®iÖn trë REC cña tranzitor coi nh ®¹t trÞ sè cùc tiÓu REC min. Hai cùc E vµ C cña tranzitor lóc nµy cã thÓ coi nh hai ®Çu cña mét c«ng t¾c ®iÖn ®ang ë vÞ trÝ ®ãng m¹ch
nghÜa lµ tranzitor më cho dßng ®iÖn ®i qua.
- So s¸nh vÒ mÆt trÞ sè c¸c dßng ®iÖn IB vµ IC ta thÊy dßng IC lín h¬n gÊp nhiÒu lÇn so víi dßng ®iÖn ®iÒu khiÓn IB. §iÒu ®ã nãi nªn t¸c dông cña tranzitor lµ cã thÓ dïng dßng ®iÖn nhá (dßng ®iÒu khiÓn IB) ®Ó ®iÒu khiÓn dßng ®iÖn lín (dßng lµm viÖc IC) .
TØ sè IC / IB = K chÝnh lµ hÖ sè khuyÕch ®¹i cña tranzistor. f. S¬ ®å t¹o ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn b»ng bé ph©n ¸p.
§Ó ®a ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ®Õn cùc gèc B cña tranzitor cã trêng hîp dïng hai ®iÖn
trë R1 vµ R2 t¹o thµnh bé ph©n ¸p (h×nh vÏ). Dïng bé ph©n ¸p cã t¸c dông lµm ®iÖn ¸p UEB t¬ng ®èi æn ®Þnh trong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
H×nh 1.38. S¬ ®å t¹o ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn b»ng bé ph©n ¸p
Trong s¬ ®å cã thÓ thay ®æi R1, R2 ®Ó ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn UEB theo ý
muèn:
- Muèn t¨ng UEB cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch gi÷ nguyªn R1 vµ t¨ng R2 lªn hoÆc gi÷
nguyªn R2 vµ gi¶m R1 xuèng.
- Muèn gi¶m UEB cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch gi÷ nguyªn R2 vµ t¨ng R1 lªn hoÆc gi÷
nguyªn R1 vµ gi¶m R2 xuèng.
- Khi R2 rÊt nhá so víi R1 cã thÓ cho lµ cùc gèc B cña tranzitor gÇn víi cùc d¬ng
24
cña nguån (®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ë cùc gèc B gÇn b»ng kh«ng) vµ tranzitor ®ãng.
- Khi R1 rÊt nhá so víi R2 cã thÓ cho lµ cùc gèc B cña tranzitor gÇn víi cùc ©m cña
nguån (®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ë cùc gèc B cao) vµ tranzitor më.
g. C¸ch m¾c tranzitor lo¹i PNP.
Cã nhiÒu c¸ch m¾c tranzitor trong m¹ch ®iÖn nhng c¸ch m¾c th«ng dông nhÊt
trong hÖ thèng trang bÞ ®iÖn «t«, m¸y kÐo nh h×nh vÏ.
H×nh 1.39. C¸ch m¾c tranzitor
Trong ®ã :
E,B,C- Ba cùc cña tranzitor
Rt- T¶i cña tranzitor (cã thÓ lµ cuén d©y kÝch thÝch m¸y ph¸t ®iÖn, cuén d©y s¬
cÊp cña b«bin, cuén d©y r¬le...)
RB- §iÖn trë t¹o ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ë cùc gèc B cña tranzitor
- Cùc gãp C bao giê còng nèi víi phÝa cùc ©m nguån ®iÖn qua ®iÖn trë t¶i hoÆc trùc
tiÕp.
- Cùc ph¸t E bao giê còng nèi phÝa cùc d¬ng nguån qua ®iÖn trë t¶i, ®ièt hoÆc trùc tiÕp.
- Cùc B cã thÓ nèi víi nguån vÒ phÝa cùc d¬ng hoÆc cùc ©m qua ®iÖn trë h¹n chÕ
1.2. c¾t nèi dßng ®iÖn b»ng Tranzistor
hoÆc trùc tiÕp.
M¹ch ®ãng c¾t dßng ®iÖn b»ng Tranzistor nhanh h¬n rÊt nhiÒu so víi ®iÒu khiÓn
b»ng c¬ khÝ. Kh«ng g©y ra tia löa hå quang ë tiÕp ®iÓm, ®iÒu tiÕt ®îc dßng ®iÖn ®i qua
25
nhiÒu hay Ýt.
1.2.1. M¹ch c¾t nèi dßng ®iÖn b»ng Tranzistor cã tiÕp ®iÓm
a. S¬ ®å nguyªn lý.
H×nh 1.40: M¹ch c¾t nèi dßng b»ng
tranzistor cã tiÕp ®iÓm
§K: Lµ mét tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn b»ng c¬ khÝ vµ lµ tiÕp ®iÓm thêng më. Nguån lµ
mét ¾c quy cã gi¸ trÞ ®iÖn ¸p 6, 12 hoÆc 24 V. Cùc E (Emit¬) cña transistor ®îc nèi víi
d¬ng nguån, cùc B (Baz¬) nèi qua mét ®iÖn trë Rb vµ cùc C ®îc nèi víi phô t¶i (Rt).
b. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi tiÕp ®iÓm §K më cùc B cña tranzistor ®îc nèi víi ©m nguån (¾c quy) th«ng
qua ®iÖn trë ®iÒu khiÓn Rb. Cùc E cña tranzistor ®îc nèi víi d¬ng nguån ¾c quy nªn UEB > 0. V× vËy xuÊt hiÖn dßng ®iÒu khiÓn Ib ch¹y trong m¹ch: Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng nguån cña ¾c quy tíi cùc E cña tranzistor, qua líp tiÕp gi¸p EB, qua ®iÖn trë ®iÒu khiÓn vÒ
m¸t (©m nguån ¾c quy).
Khi dßng Ib xuÊt hiÖn tranzistor më nªn cã dßng lµm viÖc IC: Dßng ®i tõ d¬ng nguån ¾c quy ®Õn cùc E cña tranzistor, qua líp tiÕp gi¸p EC, qua cùc C qua phô t¶i (Rt) vÒ ©m nguån ¾c quy.
26
Khi tiÕp ®iÓm §K ®ãng cùc B cña tranzistor ®îc nèi víi d¬ng nguån nªn UEB b»ng kh«ng, do ®ã dßng Ib còng b»ng kh«ng. V× vËy tranzistor ®ãng, dßng IC mÊt kh«ng cung cÊp cho phô t¶i.
1.2.1. M¹ch c¾t nèi dßng ®iÖn b»ng tranzisto kh«ng cã tiÕp ®iÓm
~
a. S¬ ®å nguyªn lý
Rt
H×nh 1.41: M¹ch c¾t nèi dßng b»ng
tranzisto kh«ng cã tiÕp ®iÓm
PL. Bé ph¸t lÖnh Rt. Phô t¶i
AQ. ¾c quy T1, T2 . Tranzisto thuËn
Rb . §iÖn trë ®iÒu khiÓn
M¹ch c¾t nèi dßng b»ng tranzistor kh«ng cã tiÕp ®iÓm dïng bé ph¸t lÖnh PL (m¸y
ph¸t ®iÖn xoay chiÒu cì nhá) dïng ®Ó ®iÒu khiÓn tranzistor T1. Cùc B cña tranzistor T1 nèi víi mét ®Çu cùc cña bé ph¸t lÖnh, cùc C nèi víi cùc B cña T2. Cùc C cña T2 ®îc nèi víi Rt
b. Nguyªn lý lµm viÖc:
Khi bé ph¸t lÖnh lµm viÖc nã sÏ ph¸t ra dßng ®iÖn xoay chiÒu vµ ®Æt lªn cùc B cña
tranzistor T1 mét ®iÖn ¸p thay ®æi.
* Khi cùc B cña T1 nhËn thÕ d¬ng tõ bé ph¸t lÖnh PL, ë cùc E cña T1 cã ®iÖn thÕ nhá h¬n ®iÖn thÕ ë cùc B (VE< VB) nªn UEB cña T1 nhá h¬n kh«ng nªn kh«ng cã dßng ®iÒu khiÓn Ib nªn T1 ®ãng. T1 ®ãng cùc B cña T2 ®îc nèi víi ©m nguån th«ng qua ®iÖn trë Rb, cùc E cña T2 ®îc nèi víi d¬ng ¾c quy nªn hiÖu ®iÖn thÕ UEB cña T2 lín h¬n kh«ng, xuÊt hiÖn dßng ®iÒu khiÓn Ib cña T2 :
Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng nguån ¾c qui ®Õn cùc E cña T2 qua líp tiÕp gi¸p EB cña
tranzistor ®Õn ®iÖn trë ph©n cùc Rb vµ trë vÒ ©m nguån cña ¾c quy.
Khi ®ã T2 sÏ më cã dßng lµm viÖc Ic qua phô t¶i :
Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng nguån cña ¾c qui ®Õn cùc E cña T2 qua tiÕp gi¸p EC cña T2
27
®Õn phô t¶i (Rt) vÒ ©m nguån cña ¾c quy.
Khi cùc B cña T1 nhËn thÕ ©m cña bé ph¸t lÖnh, ë cùc E cña T1 cã ®iÖn thÕ lín h¬n ®iÖn thÕ ë cùc B (VE > VB) nªn hiÖu ®iÖn thÕ UEB cña T1 lín h¬n kh«ng. V× vËy cã dßng ®iÒu khiÓn Ib cña T1:
Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng nguån ¾c quy ®Õn cùc E cña T1, qua líp tiÕp gi¸p EB cña T1
trë vÒ ©m cña bé ph¸t lÖnh.
Lóc ®ã T1 më xuÊt hiÖn dßng lµm viÖc Ic :
1.3. C¸c biÖn ph¸p ®¶m b¶o cho tranzistor ®ãng tÝch cùc.
Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng ¾c quy ®Õn cùc E cña T1, qua líp tiÕp gi¸p EC ®Õn ®iÖn trë ph©n cùc Rb vÒ ©m ¾c quy. Cùc B cña T2 ®îc nèi víi d¬ng nguån th«ng qua T1 dÉn ®Õn UEB cña T2 b»ng kh«ng (Thùc chÊt UEB > 0 nhng rÊt nhá). V× vËy dßng Ib cña T2 b»ng kh«ng, T2 ®ãng kh«ng cã dßng lµm viÖc Ic.
1.3.1. NhËn xÐt:
XÐt sù ®ãng më tranzistor: Khi tranzistor më ®iÖn ¸p UEB lín h¬n kh«ng nhng rÊt nhá. Khi tranzistor ®ãng UEB nhá h¬n kh«ng còng rÊt nhá. V× vËy viÖc ®ãng c¾t dßng ®iÖn b»ng tranzistor cã danh giíi kh«ng râ dµng nªn tranzistor ®ãng kh«ng ch¾c ch¾n. V× vËy
®Ó ®¶m b¶o tranzistor ®ãng tÝch cùc th× ph¶i t¹o ra ®iÖn ¸p chªnh lÖch gi÷a hai cùc E, B
lín (UEB lín h¬n kh«ng rÊt nhiÒu khi bãng tranzistor më vµ nhá h¬n kh«ng rÊt nhiÒu khi tranzistor ®ãng). §Ó gi¶m c«ng suÊt hao t¸n khi tranzistor më tíi thÊp nhÊt th× ph¶i chän
trÞ sè UEB, Ib thÝch hîp gióp qu¸ tr×nh chuyÓn tr¹ng th¸i x¶y ra tøc thêi.
1.3..2. b»ng ®iÖn trë håi tiÕp rht.
a. S¬ ®å m¹ch.
S¬ ®å m¹ch bao gåm: Nguån lµ mét ¾c quy cã trÞ sè ®iÖn ¸p 6, 12 hoÆc 24 V. Mét g
tranzistor PNP (cùc E nèi víi d¬ng nguån th«ng qua mét ®iÖn trë håi tiÕp, cùc C cña
28
tranzistor nèi víi ©m nguån th«ng qua phô t¶i Rt.
Cùc B ®îc nèi víi ©m nguån th«ng qua ®iÖn trë ph©n cùc RB). TiÕp ®iÓm §K dïng
®Ó ®iÒu khiÓn ®ãng më tranzistor.
H×nh 1.42: BiÖn ph¸p gióp tranzistor ®ãng tÝch cùc nhê ®iÖn trë håi tiÕp
b. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn §K më trong m¹ch xuÊt hiÖn dßng ®iÒu khiÓn Ib:
Tõ cùc d¬ng ¾c quy ®Õn ®iÖn trë håi tiÕp Rht, ®Õn cùc E cña tranzistor tíi líp tiÕp
gi¸p EB, ®Õn cùc B, qua ®iÖn trë ®iÒu khiÓn Rb råi trë vÒ ©m ¾c quy.
Do cã dßng ®iÒu khiÓn Ib nªn tranzistor më v× vËy cã dßng lµm viÖc IC:
Tõ d¬ng ¾c quy ®Õn cùc E cña tranzistor tíi líp tiÕp gi¸p EC ®Õn cùc C qua phô t¶i
(Rt) råi trë vÒ ©m ¾c quy.
Khi tiÕp ®iÓm §K ®ãng cùc E vµ B cña tranzistor ®îc nèi víi d¬ng nguån (UEB =0), nªn dßng ®iÒu khiÓn Ib mÊt v× vËy tranzistor ®ãng, dßng lµm viÖc IC còng kh«ng cßn.
T¸c dông cña ®iÖn trë håi tiÕp lµ: Khi tiÕp ®iÓm §K ®ãng, cùc B cña tranzistor nèi
víi cùc d¬ng cña ¾c quy. Cùc E cña tranzistor nèi víi d¬ng nguån th«ng qua ®iÖn trë
håi tiÕp Rht nªn cã sù sôt ¸p trªn Rt do ®ã ®iÖn thÕ ë cùc B lín h¬n ®iÖn thÕ cùc E (VE < VB). V× vËy ®iÖn ¸p UEB < 0 do ®ã tranzistor ®ãng ch¾c ch¾n.
- Do hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai ®Çu ®iÖn trë håi tiÕp kh«ng ®æi do ®ã dßng ®iÖn sÏ bÞ tiªu
+ Nhîc ®iÓm cña m¹ch dïng ®iÖn trë håi tiÕp:
hao t¹i Rht (do kh«ng thay ®æi ®îc ®iÖn trë).
- §¶m b¶o gi¶m ®iÖn ¸p nhanh chãng khi tranzistor ®ãng.
1.3.3. b»ng ®ièt håi tiÕp
a. S¬ ®å m¹ch
M¹ch nèi håi tiÕp b»ng §ièt gåm cã nguån lµ mét ¾c quy 6, 12 hoÆc 24V mét Tranzitor PNP, cùc E cña Tranzitor ®îc nèi víi d¬ng nguån th«ng qua ®ièt håi tiÕp §ht , cùc C cña T ®îc nèi víi ©m nguån th«ng qua phô t¶i (Rt), cùc B ®îc nèi víi ©m nguån 29
th«ng qua ®iÖn trë ®iÒu khiÓn Rb. ViÖc ®ãng c¾t Tranzitor nhê vµo tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn
§K.
H×nh 1.43: BiÖn ph¸p gióp transistor
®ãng tÝch cùc nhê ®ièt håi tiÕp
b. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn §K më, trong m¹ch xuÊt hiÖn dßng ®iÒu khiÓn Ib:
Tõ d¬ng ¾c qui ®Õn ®ièt håi tiÕp (§ht) tíi cùc E cña tranzistor ®Õn líp tiÕp gi¸p EB
qua cùc B ®Õn phô t¶i Rb råi ®Õn ©m ¾c qui. Do cã dßng Ib nªn tranzirtor më cã dßng lµm viÖc IC: §i tõ cùc d¬ng cña ¾c quy tíi cùc E cña transistor qua líp tiÕp gi¸p EC qua phô t¶i Rt vÒ ©m ¾c quy.
Khi tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn §K ®ãng cùc E vµ B cña transistor ®îc nèi víi thÕ d¬ng
nªn UEB = 0, dßng ®iÒu khiÓn Ib mÊt nªn tranzistor ®ãng dßng lµm viÖc Ic còng mÊt.
T¸c dông cña ®i«t håi tiÕp §ht: TiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn §K ®ãng dßng tõ d¬ng ¾c
30
qui tíi cùc E cña tranzistor qua ®ièt håi tiÕp (§ht) bÞ sôt ¸p t¹i §ht do ®ã VE < VB nªn UEB < 0 nªn tranzistor ®îc ®ãng ch¾c.
1.3.4. M¹ch dïng biÕn ¸p xung.
a. S¬ ®å m¹ch:
BiÕn ¸p xung gåm 2 cuén d©y W1,W2 vµ R2.
H×nh 1.44. M¹ch dïng biÕn ¸p xung
b. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi m¸ vÝt §K ®ãng th× cùc B cña T nèi víi ©m nguån th«ng qua W’1 cña biÕn ¸p
xung , cùc E nèi víi d¬ng nguån th«ng qua Rt nªn cã dßng ®iÒu khiÓn Ib :
§i tõ (+) nguån qua ®iÖn trë Rt qua tiÕp gi¸p EB qua B qua cuén W’1 qua m¸ vÝt §K
råi vÒ ©m nguån. Do ®ã xuÊt hiÖn dßng lµm viÖc Ic :
§i tõ (+) nguån qua Rt qua tiÕp gi¸p EC qua cùc C råi vÒ ©m nguån.
Khi m¸ vÝt §K më th× T ®ãng lµm mÊt dßng ®iÒu khiÓn Ib, lµm cho dßng lµm viÖc Ic còng mÊt. Khi dßng ®iÖn qua cuén W’1 cña biÕn ¸p xung bÞ mÊt t¹o ra søc ®iÖn ®éng c¶m øng trong cuén W’2 ( xung ¸p c¶m øng). Xung ¸p c¶m øng ë cuén W’2 cã chiÒu d¬ng ë cùc gèc B cña T, cßn ©m ë cùc E do ®ã b¶o ®¶m cho tranzitor ®ãng nhanh vµ rÊt tÝch cùc.
1.4. b¶o vÖ tranzistor
§iÖn trë R2 m¾c song song víi cuén W’2 ®Ó t¹o h×nh xung ¸p cho thÝch hîp.
1.4.1. NhËn xÐt
Trong m¹ch ®iÖn khi phô t¶i kh«ng ph¶i lµ ®iÖn trë thuÇn nhÊt mµ lµ cuén d©y, khi
dßng ®iÖn biÕn thiªn trong cuén d©y xuÊt hiÖn mét suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m cã ®é lín phô
thuéc vµo sè vßng d©y quÊn. NÕu suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m nµy qu¸ lín sÏ lµm háng
tranzistor. MÆt kh¸c mçi tranzistor chØ lµm viÖc víi mét ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn cho phÐp..
V× vËy ®Ó tranzistor kh«ng bÞ h háng cÇn cã biÖn ph¸p triÖt tiªu ®îc suÊt ®iÖn ®éng tù
31
c¶m ®Ó b¶o vÖ tranzistor ®îc an toµn.
1.4.2 M¹ch b¶o vÖ dïng ®ièt b¶o vÖ
a. S¬ ®å nguyªn lý
S¬ ®å m¹ch bao gåm mét tranzistor PNP cã nhiÖm vô ®ãng ng¾t dßng ®iÖn cung cÊp
cho cuén d©y Rt. §Ó ®iÒu khiÓn tranzistor ®ãng më dïng tiÕp ®iÓm §K.
- §ht. §ièt håi tiÕp gióp tranzistor ®ãng nhanh, ch¾c ch¾n, c¾t døt kho¸t.
- Rb. ®iÖn trë ®iÒu khiÓn
- Rt. Phô t¶i tiªu thô ®iÖn lµ mét cuén d©y.
- §b. §ièt b¶o vÖ.
H×nh 1.45: M¹ch b¶o vÖ dïng ®ièt b¶o vÖ
b. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi tiÕp ®iÓm §K më cã dßng ®iÒu khiÓn Ib cña tranzistor:
Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng nguån ¾c quy ®Õn ®ièt håi tiÕp (§ht) ®Õn cùc E cña T qua líp
tiÕp gi¸p EB ra tíi cùc B cña T, qua ®iÖn trë ®iÒu khiÓn Rb vÒ ©m ¾c quy. Nªn T më phô t¶i ®îc cung cÊp dßng ®iÖn lµm viÖc IC :
Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng ¾c quy ®Õn cùc E cña T vµ qua líp tiÕp gi¸p EC ra tíi cùc C
cña T1, qua cuén d©y Rt vÒ ©m ¾c quy. Dßng IC t¨ng tõ gi¸ trÞ I0 tíi IMAX v× vËy trong cuén d©y Rt xuÊt hiÖn mét suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m cã chiÒu c¶n trë sù biÕn thiªn dßng ®iÖn
(suÊt ®iÖn ®éng nµy nhá, kh«ng ¶nh hëng tíi T), nªn ®ièt b¶o vÖ §b kh«ng lµm viÖc. Khi
32
tiÕp ®iÓm §K ®ãng, dßng ®iÒu khiÓn Ib mÊt, T ®ãng kh«ng cßn dßng cung cÊp cho cuén d©y Rt. Dßng ®iÖn qua cuén d©y Rt biÕn thiªn tõ IMAX vÒ kh«ng. V× vËy trong cuén d©y Rt xuÊt hiÖn mét suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m cã chiÒu chèng l¹i chiÒu biÕn thiªn dßng ®iÖn (trïng
víi chiÒu dßng ®iÖn ban ®Çu), cã gi¸ trÞ t¬ng ®èi lín tõ . Dßng nµy sÏ phãng qua ®iÖn trë
ph©n cùc Rb vµ cùc B cña tranzistor, sÏ lµm ch¸y tranzistor.
Khi cã ®ièt b¶o vÖ §b dßng tù c¶m sÏ t¹o thµnh mét vßng khÐp kÝn cã chiÒu:
§i tõ cuén Rt ®Õn ®ièt b¶o vÖ (§b) sau ®ã l¹i trë vÒ cuén d©y Rt,... vµ t¹o ra sù sôt ¸p (suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m gi¶m ®i thÊp h¬n gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ®¸nh thñng tranzistor). V× vËy
tranzistor ®îc b¶o vÖ an toµn .
Nhîc ®iÓm cña qu¸ tr×nh nµy lµ do xuÊt hiÖn dßng khÐp kÝn qua ®ièt b¶o vÖ §b, nªn dßng qua Rt vÉn ®îc duy tr× kh«ng triÖt tiªu ngay (kh«ng dïng ®îc trong hÖ thèng
®¸nh löa).
1.4.3. M¹ch b¶o vÖ sö dông ®ièt æn ¸p
a. S¬ ®å nguyªn lý
M¹ch b¶o vÖ tranzistor dïng ®ièt æn ¸p gåm cã: Mét tranzistor PNP dïng ®Ó c¾t nèi dßng cung cÊp cho cuén d©y W1. §K lµ tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn sù ®ãng më cña tranzistor. Cùc B cña tranzistor ®îc nèi m¸t th«ng qua ®iÖn trë ®iÒu khiÓn Rb.
W1. Cuén d©y phô t¶i.(Cuén s¬ cÊp cña b«bin)
Do. §ièt æn ¸p cã trÞ sè ®¸nh thñng nhá h¬n ®iÖn ¸p ®¸nh thñng tranzistor.
33
DC. §ièt c¸ch ly (§ièt thêng).
Hai ®ièt ®îc l¾p ngîc chiÒu nhau. Dßng ®iÖn ®i theo ®ièt æn ¸p theo chiÒu thuËn
sÏ bÞ ®ièt c¸ch li DC ng¨n do vËy chØ cã dßng ®iÖn ®i qua W1.
H×nh 1.46: M¹ch b¶o vÖ dïng æn ¸p
b. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn §K ®ãng trong m¹ch xuÊt hiÖn dßng ®iÒu khiÓn Ib cã chiÒu
®i tõ:
D¬ng ¾c quy ®Õn cuén d©y W1 vµ ®Õn cùc E cña tranzistor, qua líp tiÕp gi¸p EB
råi ra cùc B cña transistor tíi ®iÖn trë ph©n cùc Rt qua tiÕp ®iÓm §K vÒ ©m ¾c quy.
Do cã dßng ®iÒu khiÓn Ib nªn T më cã dßng lµm viÖc IC:
Dßng ®iÖn ®i tõ d¬ng ¾c quy qua cuén d©y W1 qua cùc E cña tranzistor, qua líp tiÕp gi¸p EC råi ra cùc C cña tranzistor vÒ ©m ¾c quy. Dßng lµm viÖc IC t¨ng tõ gi¸ trÞ Io= 0 ®Õn gi¸ trÞ IMax, v× vËy trong t¶i W1 xuÊt hiÖn mét suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m nhng cã gi¸ trÞ nhá nªn tranzistor ®îc an toµn.
Khi tiÕp ®iÓm §K më dßng ®iÒu khiÓn Ib mÊt, T ®ãng, dßng lµm viÖc IC mÊt ®ét ngét (gi¶m tõ IMax vÒ kh«ng), t¹o ra mét suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m trªn cuén d©y W1. SuÊt ®iÖn ®éng tù c¶m cã xu híng ®¸nh thñng tranzistor T (phãng qua líp tiÕp gi¸p EB). Khi
34
xuÊt ®iÖn ®éng tù c¶m ®¹t gÇn tíi ®iÖn ¸p ®¸nh thñng tranzistor th× ®ièt æn ¸p Do bÞ ®¸nh thñng. V× vËy xuÊt hiÖn mét m¹ch khÐp kÝn cã chiÒu tõ cuén d©y W1 qua ®ièt c¸ch li DC vµ ®ièt æn ¸p Do råi l¹i trë vÒ cuén d©y W1, ... T¹o ra sù sôt ¸p t¹i ®ièt æn ¸p vµ ®ièt c¸ch li. SuÊt ®iÖn ®éng gi¶m dÇn ë cuén d©y W1. V× vËy suÊt ®iÖn ®éng kh«ng ®¹t tíi ®iÖn ¸p ®¸nh thñng tranzistor mµ sÏ bÞ triÖt tiªu dÇn tíi kh«ng. Do ®ã tranzistor ®îc an toµn. Nh
®· biÕt do tÝnh chÊt cña ®ièt æn ¸p nªn nã ph¶i m¾c vµo m¹ch ®iÖn theo chiÒu ngîc ®èi
víi søc ®iÖn ®éng tù c¶m, nhng nh vËy nã l¹i thµnh m¾c thuËn ®èi víi nguån chÝnh, do
1.5. Mét sè ký hiÖu trong s¬ ®å m¹ch ®iÖn
®ã l¹i ph¶i bè trÝ thªm mét ®ièt c¸ch li Dc ®Ó ng¨n kh«ng cho dßng ®iÖn qua D0 lóc b×nh thêng.
Ký hiÖu
Néi dung
Ký hiÖu
Néi dung
1.5.1. C¸c quy íc vµ ký hiÖu vÒ m¹ng ®iÖn trªn « t«.
1 Cäc nèi gi÷a cuén s¬ cÊp b« bin 5 le §iÖn ¸p mét chiÒu á bé n¾n
vµ bé chia ®iÖn dßng mét chiÒu víi cuén tiÕt lu
1a Bé chia ®iÖn víi hai m¹ch dßng ®Ó ch¹y ban ngµy
®Ó chia tíi c¬ cÊu ng¾t ®¸nh löa 53 ®Çu vµo d¬ng cña ®éng c¬ lau
1b 1. cöa kÝnh
2 Tíi c¬ cÊu ng¾t ®¸nh löa 2 53a C¬ cÊu lau kÝnh d¬ng
§Çu d©y ®ãng nhanh ( ®¸nh löa
4 b»ng nam ch©m ). 53b C¬ cÊu lau kÝnh ( Cuén d©y phô
4a Cäc cao ¸p trung t©m . 53c )
4b Cña cuén ®¸nh löa 1, ®Çu 4. 53e B¬m phun lau kÝnh b»ng ®iÖn.
15 Cña cuén ®¸nh löa 2, ®Çu 4 53i C¬ cÊu lau kÝnh ( cuén phanh)
Cùc d¬ng cña kho¸ ®iÖn ( nÊc 1) §éng c¬ lau cöa kÝnh cã nam
15a Cäc d©y ë m¸y khëi ®éng nèi t¾t 54 ch©m vµ bµn ch¶i.
®iÖn trë phô vµ cña hÖ thèng khëi 55 Cäc d¬ng ®Ìn phanh
®éng. 56 Cäc d¬ng ®Ìn s¬ng mï.
17 §Çu ra cña kho¸ ®iÖn 56a Cäc d¬ng ®Ìn pha, cèt.
( nÊc 2 ) sau r¬le nh¸y ( ®éng c¬ 56b NÊc pha.
®iezen ) 57L NÊc cèt.
19 §Çu ra cña kho¸ ®iÖn nÊc 1 )sÊy 57 C«ng t¾c chiÕu s¸ng.
nãng cho ®éng c¬ ®iezen. 57a Cùc d¬ng ®Ìn ®ç ( ®Ìn dõng )
Cùc d¬ng cña ¾c quy. 57L ChiÕu s¸ng ë chç ®Ëu xe.
30 R¬le chuyÓn m¹ch ¾c quy 57R ChiÕu s¸ng ë chç ®Ëu xe tr¸i.
30a 12/ 24v Cùc ©m cña ¾c quy 58 ChiÕu s¸ng ë chç ®Ëu xe ph¶i.
31 Cùc d¬ng ®Ìn kÝch thíc.
59 §Çu ®i ra ®iÖn ¸p xoay chiÒu, C¬ cÊu khëi ®éng
®Çu vµo bé n¾n dßng mét chiÒu. 45 R¬le khëi ®éng .
35
59a §Çu ra c¬ cÊu n¹p. 45a C¬ cÊu khëi ®éng ®Çu ra 1.
C¬ cÊu khëi ®éng ®Çu vµo 1 vµ 2 61 Cùc d¬ng ®Ìn b¸o cña kho¸
45b
71 ®iÖn C¬ cÊu khëi ®éng ®Çu ra 2.
71a §Çu dÉn cña cßi vµo. 48 §Çu d©y ë c¬ cÊu khëi ®éng vµ
71b §Çu ra cña cßi 1 vµ 2 thÊp. r¬le håi khëi ®éng thêng trùc
72 §Çu ra cña cßi 1 vµ 2 cao. trong qu¸ tr×nh khëi ®éng
C«ng t¾c b¸o nguy hiÓm. ( chiÕu
75 s¸ng quay vßng trßn). R¬ le nh¸y.
76 §µi, ch©m löa thuèc l¸. 49 §Çu vµo.
77 Loa. 49a §Çu ra.
85 §iÒu khiÓn cöa ra vµo. 49b ®Çu ra cña m¹ch thø hai.
86 §Çu ra cña cuén hót r¬le.
86a §Çu ra vµo cuén hót r¬le. 49c §Çu ra cña m¹ch thø thø ba
86b §Çu vµo cña cuén thø nhÊt
87 PhÇn trÝch cña cuén d©y thø hai 50 §Çu vµo r¬le m¸y khëi ®éng
C«ng t¾c r¬le ë c¬ cÊu vµ 51 M¸y ph¸t ®iÖn dßng xoay chiÒu.
87a chuyÓn ®æi. ®iÖn ¸p mét chiÒu c¬ cÊu mét
87b §Çu vµo tiÕp ®iÓm r¬le. chiÒu.
87c §Çu vµo thø nhÊt. M¸y ph¸t ®iÖn vµ thiÖt bÞ ®iÒu
87z §Çu vµo thø hai. chØnh m¸y ph¸t ®iÖn.
87f §Çu vµo thø ba. B+ ¾c quy d¬ng. 87x §Çu vµo thø nhÊt. B- ¾c quy ©m. 88 §Çu vµo thø hai.
C«ng t¾c r¬le ë c¬ cÊu ®ãng ®Çu D+ Cùc d¬ng m¸y ph¸t ®iÖn. D- Cùc ©m m¸y ph¸t ®iÖn. 88a vµo DF Cäc kÝch tõ ( cäc kÝch thÝch) C«ng t¾c r¬le ë ë c¬ cÊu chuyÓn
88b ®æi phÝa ®Çu vµo thø nhÊt.
88z §Çu vµo thø hai cña r¬le DF1 Cäc kÝch tõ cña m¸y ph¸t ®iÖn 1 DF2 Cäc kÝch tõ cña m¸y ph¸t ®iÖn 2 C §Ìn kiÓm tra thø nhÊt. 88y §Çu vµo thø nhÊt cña r¬le.
88x §Çu vµo thø hai cña r¬le. C1 §Çu ®Êu chÝnh cho c¶m biÕn nh¸y cña ®Ìn kiÓm tra. §Çu vµo thø ba cña r¬le.
§Ìn kiÓm tra thø 2.
§Ìn kiÓm tra thø 3
§Ìn nh¸y tr¸i. C2 C3 Cl CR
36
§Ìn nh¸y ph¶i
B¶ng mµu d©y ( H·ng xe FORD LASER )
Ký hiÖu
Ký hiÖu
Ch÷ viÕt
Ghi chó
tiÕng Anh
tiÕng ViÖt
t¾t
L Blue Xanh d¬ng
B Blach §en
BR Brown N©u
DL Dark Blue Xanh d¬ng
DG Dark Green ®Ëm
G Green Xanh l¸ c©y
GY Gray ®Ëm
LB Light blue Xanh l¸ c©y
N Natruae Mµu x¸m
O Orange Xanh d¬ng
P Pink nh¹t
R Red
PU Purple Mµu da cam
SB Sky blue Mµu hång
T Tan Mµu ®á
W White
Y Yellow Xanh da trêi
V Violet
LG Light Green Mµu tr¾ng
Mµu vµng
Mµu tÝm
Xanh l¸ c©y
nh¹t
§iÖn trë
Cuén d©y
1.5.2. Mét sè ký hiÖu trong s¬ ®å m¹ch ®iÖn cña §øc
D¹ng kh¸i qu¸t Cuén d©y (KiÓu
Víi rÏ nh¸nh míi)
Thay ®æi ®îc víi Cuén d©y (KiÓu
37
hai nh¸nh rÏ cò )
Thay ®æi ®îc víi 3 ®Çu Cuén d©y cã lâi
nèi chiÕt ®iÖn ¸p (kiÓu míi)
Cuén d©y cã lâi
(kiÓu cò)
§iÖn trë b¸n dÉn M¹ch ®iÖn
§iÖn trë nhiÖt d¹ng kh¸i D¹ng kh¸i qu¸t
qu¸t M¹ch thÊy
§iÖn trë nguéi (PTC) M¹ch khuÊt
§iÖn trë nãng (NTC) M¹ch ®éng
§iÖn trë phô thuéc vµo
c¶m øng tõ
ThiÕt bÞ vµ m¸y ch¹y khÐp Tæng hîp c¸c m¹ch ®iÖn
kÝn
M« t¶ thiÕt bÞ cã m¹ch bªn Thø tù nèi tiÕp 2
trong ®Çu b»ng nhau
Thø tù nèi tiÕp 2 §êng chÊm g¹ch m¶nh
®©u cè ®Þnh b»ng nhau ®Ó giíi h¹n tõng phÇn m¹ch
ThiÕt bÞ d¹ng «
C¬ cÊu khëi ®éng C¸c vÞ trÝ ®Êu m¹ch (nèi m¹ch)
§éng c¬ khëi ®éng cã D¹ng kh¸i qu¸t
cuén kÝch thÝch nèi tiÕp vµ r¬ §Çu nèi th¸o
le ®Èy vµo ®îc (®Êu b»ng vÝt)
Kh«ng m« t¶ m¹ch Nèi ch÷ thËp
trong kh¸i qu¸t B¾t chÐo ch÷
thËp
Kh«ng nèi
M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu §Çu phÝch c¾m (æ c¾m )
M¸y ph¸t ®iÖn xoay Chèt c¾m
chiÒu m¹ch h×nh sao cã n¾n èng lãt c¾m
dßng mét chiÒu vµ thiÕt bÞ §Çu d¹ng phÝch c¾m
®iÒu khiÓn m¸y ph¸t §Çu dang phÝch c¾m
M¸y ph¸t ®iÖn xoay (ba cùc)
chiÒu m¾c h×nh sao cã vßng
38
tiÕp xóc vµ cu«n kÝch tõ
C«ng t¾c (TiÕp ®iÓm ) M¹ch khÝ nÐn
D¹ng kh¸i qu¸t M¹ch khÝ nÐn
Thêng më M¹ch thñy lùc
Thêng ®ãng C«ng t¾c nhiÖt
Thêng më, kh«ng tù C¬ cÊu thêng më trë vÒ ®îc víi ho¹t ®éng b»ng C¬ cÊu biÕn ®æi, c¬ cÊu nhiÖt
chuyÓn m¹ch C¬ cÊu thêng më
C¬ cÊu biÕn ®æi, kh«ng sÊy nãng ®iÖn trë
cÇn ng¾t m¹ch C«ng t¾c Ên Thêng ®ãng hai chiÒu KhÝ nÐn hoÆc ho¹t cã vÞ trÝ trung gian “ng¾t” ®éng thñy lùc Thêng ®ãng – C¬ cÊu thêng Thêng më ®ãng
C«ng t¾c nhiÒu vÞ trÝ
tæng hîp
DÉn ®éng b»ng c¬ ®iÖn ThiÕt bÞ trong xe «t«
D¹ng kh¸i qu¸t C«ng t¾c cho mçi
DÉn ®éng b»ng mét lo¹i
cuén d©y C«ng t¾c cho mçi
lo¹i ®Ìn chØ b¸o DÉn ®éng b»ng ®iÖn tõ trêng
C«ng t¾c nót Ên D¹ng kh¸i qu¸t
R¬le, r¬le tæng Nam ch©m tÞnh tiÕn
hîp còng lµ r¬le chÆn víi sù chØ dÉn híng t¸c
khëi ®éng ®éng
R¬le thêi gian, DÉn ®éng b»ng nhiÖt
r¬le gi¶m tèc R¬le nhiÖt
¾c quy C¸c thiÕt bÞ chØ b¸o
Thêi gian ThiÕt bÞ ®iÒu
Sè vßng quay khiÓn, thiÕt bÞ m¹ch
NhiÖt ®é §Ìn s¸ng
39
Tèc ®é Cu«n ®¸nh
ThiÕt bÞ ®o löa(B«bin)
Buzi C«ng cô ®o, chØ b¸o
Bé chia ®iÖn d¹ng kh¸i qu¸t (híng dÉn
TiÕp ®iÓm ®¸nh thªm trong ký hiÖu m¹ch)
löa ThiÕt bÞ ®o ®iÖn ¸p
C¶m biÕn Hall (§¬n vÞ v«n)
ThiÕt bÞ bï trõ ThiÕt bÞ ®o dßng ( ®¬n
nhiÖt ®é vÞ ampe)
ThiÕt bÞ hiÖu sãng
1.5.3. Mét sè ký hiÖu trong s¬ ®å m¹ch cña Mü. (H·ng xe FORD - LASER)
Ký hiÖu Ký hiÖu
3,4W
§Ìn ¾c quy
§©u kh«ng nèi
§Çu nèi §iÖn trë
M
CÇu ch×
P
CÇu ch× §éng c¬
CÇu ch× B¬m
C
B
E
Tranzito lo¹i NPN
C
B
Cßi
E
Tranzito lo¹i PNP
C«ng t¾c thêng C«ng t¾c
më
C«ng t¾c thêng
®ãng
R¬le thêng më
R¬le thêng ®ãng §ièt
Cuén d©y cã ®iÖn
trë kh«ng ®æi §ièt ph¸t quang
§iÖn trë nhiÖt
40
§ièt æn ¸p (§ièt Tô ®iÖn zener) Cu«n d©y
Ch¬ng 2. ¾c quy.
2.1. Kh¸i niÖm chung
§Ó cÊp dßng ®iÖn cho m¸y khëi ®éng ®iÖn khi cÇn khëi ®éng ®éng c¬ vµ c¸c phô
2.1.1. C«ng dông cña ¾c quy.
t¶i kh¸c cña thiÕt bÞ ®iÖn khi m¸y ph¸t ®iÖn kh«ng lµm viÖc hoÆc cha cung cÊp n¨ng
lîng vµo m¹ng líi ®iÖn (ThÝ dô khi ®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é kh«ng t¶i)
Khi c«ng suÊt cña m¸y ph¸t lín h¬n c«ng suÊt cña c¸c phô t¶i th× m¸y ph¸t sÏ cung
cÊp n¨ng lîng cho phô t¶i vµ n¹p ®iÖn cho ¾c quy v× thÕ ¾c quy ®îc duy tr× dßng mét
chiÒu vµ cung cÊp cho phô t¶i khi cÇn.
2.1.2. Ph©n lo¹i.
¾c quy axit
a. Theo viÖc sö dông dung dÞch ®iÖn ph©n ta cã
¾c quy 3 ng¨n
¾c quy kiÒm
b. Theo sè ng¨n cña ¾c quy
¾c quy 6 ng¨n
¾c quy cÇu ch×m
c. Theo c¸ch bè trÝ cÇu nèi
¾c quy cÇu næi
*. ¾c quy axit: lµ lo¹i ¾c quy mµ dung dÞch ®iÖn ph©n dïng trong ¾c quy lµ dung
dÞch axit, thêng lµ axit sunfuaric (H2S04)
*. ¾c quy kiÒm: lµ lo¹i ¾c quy mµ dung dÞch ®iÖn ph©n dïng trong ¾c quy lµ dung
dÞch kiÒm (Na0H) hoÆc (K0H).
+ Dùa vµo cÊu t¹o b¶n cùc ngêi ta chia ¾c quy kiÒm ra lµm ba lo¹i:
-Lo¹i ¾c quy s¾t – niken
-Lo¹i ¾c quy cadimi (Cd) vµ niken
-Lo¹i ¾c quy b¹c- KÏm
2.1.3. Yªu cÇu cña ¾c quy:
Nguån ®iÖn ¾c quy trªn « t« ph¶i ®ñ lín ®Ó m¸y khëi ®éng lµm viÖc ®îc, ngoµi yªu
cÇu cÇn ®¹t ®îc vÒ ®iÖn ¸p, ch¾c ch¾n vÒ kÕt cÊu, cÊu t¹o ®¬n gi¶n dÔ ch¨m sãc, b¶o
dìng vµ söa ch÷a, kÝch thíc nhá gän, träng lîng nhá, ®é bÒn cao, ®¶m b¶o c¸c ®Æc
41
tÝnh c«ng t¸c vµ ®é tin cËy cao. Nã cßn ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu cã chÕ ®é phãng ®iÖn lín
2.2. KÕt cÊu cña ¾c quy axit.
Hai h×nh vÏ 2.1.1 vµ 2.1.2 thÓ hiÖn râ h×nh d¸ng bªn ngoµi vµ cÊu t¹o bªn trong
cña hai lo¹i ¾c quy axit dïng trªn « t« ®ã lµ ¾c quy cÇu næi (H×nh 2.1.1) vµ ¾c quy cÇu
ch×m (H×nh 2.1.2).
H×nh 2.1: CÊu t¹o ¾c quy axit cÇu næi
1. Vá b×nh 4. CÇu nèi 7. B¶n cùc ©m
2. N¾p b×nh 5. §Çu cùc 8. TÊm c¸ch
42
3. Nót cña tõng ng¨n ¾c quy 6. B¶n cùc d¬ng 9. Yªn ®ì b¶n cùc
H×nh 2.2: CÊu t¹o ¾c quy axit cÇu ch×m
1. TÊm líi cùc 7. Chïm cùc ©m
2. TÊm ng¨n c¸ch 8. Khèi c¸c tÊm cùc d¬ng
3. TÊm cùc d¬ng 9. §Çu cùc
4. TÊm cùc ©m 10. Vá b×nh ®iÖn
5. Chïm cùc d¬ng 11. N¾p
Chóng ®Òu cã kÕt cÊu b×nh ®îc chia lµm nhiÒu ng¨n, th«ng thêng (3- 6) ng¨n,
6. §Çu nèi 12. Nót lç rãt
mçi ng¨n cho ®iÖn ¸p ra ë hai ®Çu cùc lµ 2 v. Nh vËy khi ®Êu nèi tiÕp c¶ (3- 6) ng¨n víi
nhau ta sÏ cã bé nguån ¾c quy lµ (6-12)v.
2.2.1. Vá b×nh:
Vá b×nh ¾c quy ®îc chÕ t¹o b»ng
Vá
vËt liÖu cøng cã tÝnh chÞu axit, chÞu nhiÖt,
do ®ã thêng ®îc ®óc b»ng nhùa cøng
Gê
hoÆc ª b« nÝt.
PhÝa trong cña vá b×nh cã c¸c v¸ch
ng¨n ®Ó t¹o thµnh tõng ng¨n riªng biÖt.
Mçi ¾c quy riªng biÖt ®ã ®îc gäi lµ ¾c
quy ®¬n.
43
H×nh 2.3: CÊu t¹o vá b×nh
Díi ®¸y b×nh ngêi ta lµm hai ®êng gê gäi lµ yªn ®ì b¶n cùc. Môc ®Ých cña yªn
®ì b¶n cùc lµ cho c¸c b¶n cùc tú lªn ®ã tr¸nh bÞ ng¾n m¹ch khi trong dung dÞch cã cÆn
bÈn bét ch× n¾ng ®äng.
2.2.2. B¶n cùc:
B¶n cùc lµm b»ng hîp kim ch× vµ
antimon, trªn mÆt b¶n cùc cã g¾n c¸c
x¬ng däc vµ ngang ®Ó t¨ng ®é cøng v÷ng
cho b¶n cùc vµ t¹o ra c¸c « cho bét ch×
b¸m ch¾c trªn b¶n cùc. Hai bÒ mÆt cña b¶n
cùc ®îc tr¸t bét ch×
Do ®ã ®Ó t¨ng bÒ mÆt tiÕp xóc cña
c¸c b¶n cùc víi dung dÞch ®iÖn ph©n ngêi
ta chÕ t¹o c¸c b¶n cùc cã ®é xèp, ®ång thêi
®em ghÐp nhiÒu tÊm cùc cïng tªn song
song víi nhau thµnh mét chïm cùc ë trong
Chï m
mçi ng¨n cña ¾c quy ®¬n.
Chï m
H×nh 2.5: CÊu t¹o chïm b¶n cùc d¬ng vµ chïm b¶n cùc ©m
Chïm b¶n cùc d¬ng vµ chïm b¶n cùc ©m ®îc nång xen kÏ vµo nhau gi÷a hai b¶n
cùc kh¸c tªn ®îc xÕp thªm mét tÊm c¸ch. Trong mét ng¨n sè b¶n cùc ©m nhiÒu h¬n sè
b¶n cùc d¬ng lµ mét tÊm, môc ®Ých ®Ó cho c¸c b¶n cùc d¬ng lµm viÖc ë c¶ hai phÝa.
2.2.3.TÊm c¸ch:
44
TÊm c¸ch lµ chÊt c¸ch ®iÖn nã ®îc chÕ t¹o b»ng nhùa xèp, thuû tinh hoÆc gç.
H×nh 2.6: CÊu t¹o tÊm c¸ch
T¸c dông cña tÊm c¸ch lµ ng¨n hiÖn tîng c¸c b¶n cùc ch¹m vµ nhau g©y ra ®o¶n
m¹ch trong nguån
2.2.4. N¾p b×nh:
PhÇn n¾p cña b×nh ¾c quy ®Ó che kÝn nh÷ng bé phËn bªn trong b×nh, ng¨n ngõa bôi
vµ c¸c vËt kh¸c tõ bªn ngoµi r¬i vµo trong ¾c quy, ®ång thêi gi÷ cho dung dÞch ¾c quy
kh«ng bÞ ®æ ra ngoµi. Trªn n¾p b×nh cã c¸c lç ®Ó ®æ vµ kiÓm tra dung dÞch ®iÖn ph©n vµ
(®Ó ®a ®Çu cùc ra ngoµi ®èi víi ¾c quy cÇu næi) c¸c lç nµy ®îc nót kÝn b»ng c¸c nót,
trªn nót cã lç th«ng h¬i.
2.2.5. Dung dÞch ®iÖn ph©n. Dung dÞch ®iÖn ph©n dïng trong ¾c quy thêng lµ hçn hîp axit sunfuaric (H2S04)
®îc pha chÕ theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh víi níc cÊt (H20).
B¶ng 1 cho ta sù t¬ng quan gi÷a tû träng dung dÞch vµ tû lÖ thÓ tÝch, träng lîng
45
cña chóng.
B¶ng 1
Tû träng dung Tû lÖ thÓ tÝch Tû lÖ träng
gi÷a níc cÊt vµ lîng gi÷a níc cÊt
dÞch ®iÖn ph©n ë 200c (g/cm3) Tû lÖ axit H2S04 trong dung dÞch ®iÖn ph©n (%) H2S04 vµ H2S04
1.0 9.80: 1 6.28: 1 14.65
1.11 8.80: 1 5.84: 1 16.00
1.12 8.00: 1 5.40: 1 17.40
1.13 7.28: 1 4.40: 1 18.80
1.14 6.68: 1 3.98: 1 20.10
1.15 6.16: 1 3.63: 1 22.11
1.16 5.70: 1 3.35: 1 22.70
1.17 5.30: 1 3.11: 1 24.00
1.18 4.95: 1 2.90: 1 25.20
1.19 4.63: 1 2.52: 1 26.50
1.20 4.33: 1 2.36: 1 27.70
1.21 4.07: 1 2.22: 1 29.00
1.22 3.84: 1 2.09: 1 30.00
1.23 3.60: 1 1.97: 1 31.40
1.24 3.40: 1 1.86: 1 32.50
1.25 3.22: 1 1.76: 1 33.70
1.26 3.25: 1 1.60: 1 35.00
1.27 2.80: 1 1.57: 1 26.10
1.28 2.75: 1 1.49: 1 37.32
1.29 2.60: 1 1.41: 1 38.50
1.30 2.47: 1 1.34: 1 39.65
B¶ng tû lÖ gi÷a níc cÊt vµ axit sunfuaric trong dung dÞch ®iÖn ph©n Chó ý: Khi pha chÕ dung dÞch ®iÖn ph©n ta ph¶i ta ®æ tõ tõ axit vµo níc cÊt vµ khuÊy nhÑ b»ng ®òa thuû tinh hoÆc gç ®õng bao g׬ ®æ níc vµo axit v× ph¶n øng ho¸ häc
xÈy ra rÊt nhanh kÌm theo viÖc to¶ nhiÖt m·nh liÖt, níc s«i lªn ngay tøc th× næ b¾n vµo
ngêi g©y nªn nh÷ng vÕt báng khã ch÷a. Khi pha chÕ axit nªn ®eo kÝnh, mang g¨ng tay
46
vµ ®i ñng ®Ó ®¶m b¶o an toµn.
2.3. Nguyªn lý lµm viÖc cña ¾c quy axit.
2.3.1. Qu¸ tr×nh n¹p ®iÖn:
2
1
Khi ¾c quy ®îc l¾p r¸p xong ngêi ta ®æ
dung dÞch axit Sunfuaric vµo c¸c ng¨n b×nh th×
trªn c¸c b¶n cùc sÏ sinh ra mét líp máng ch×
sunfat (PbS04) v× ch× oxit t¸c dông víi axit Sunfuaric cho ph¶n øng:
Pb0 + H2S04 PbS04 + H20
H×nh 2.7: Qu¸ tr×nh n¹p ®iÖn cho ¾c quy
§em nèi nguån ®iÖn mét chiÒu vµo hai ®Çu cùc cña ¾c quy th× dßng ®iÖn mét chiÒu
sÏ ®îc khÐp kÝn m¹ch qua ¾c quy vµ dßng ®iÖn ®ã ®i theo chiÒu:
Cùc d¬ng nguån mét chiÒu ®Õn ®Çu cùc 1 ¾c quy Chïm b¶n cùc 1 qua
dung dÞch ®iÖn ph©n chïm b¶n cùc 2 ®Çu cùc 2 cña ¾c quy cùc ©m nguån mét
2-
chiÒu.
Dßng ®iÖn sÏ lµm cho dung dÞch ®iÖn ph©n ph©n ly: H2S04 2H+ + S04 Cation H+ theo dßng ®iÖn ®i vÒ phÝa chïm b¶n cùc nèi víi ©m nguån vµ t¹o ra ph¶n
2- ch¹y vÒ phÝa chïm b¶n cùc nèi víi cùc d¬ng nguån ®iÖn t¹o ra
øng t¹i ®ã:
2H+ + PbS04 H2S04 + Pb C¸c anion S04
2- Pb02 + 2 H2S04
ph¶n øng t¹i ®ã:
PbS04 + 2H20 + S04 KÕt qu¶ lµ ë chïm b¶n cùc ®îc nèi víi cùc d¬ng cña nguån ®iÖn cã ch× ®i oxit (
Pb02), ë chïm b¶n cùc kia cã ch× (Pb). Nh vËy hai lo¹i chïm cùc ®· cã sù kh¸c nhau vÒ cùc tÝnh. Tõ c¸c ph¶n øng ho¸ häc trªn ta thÊy qu¸ tr×nh n¹p ®iÖn ®· t¹o ra lîng axit
sunfuaric bæ xung vµo dung dÞch ®ång thêi còng trong qu¸ tr×nh n¹p ®iÖn dßng ®iÖn cßn
ph©n tÝch ra trong dung dÞch ®iÖn ph©n khÝ Hydro (H2) vµ oxy (02) lîng khÝ nµy sñi lªn nh bät níc vµ bay ®i, do ®ã nång ®é cña dung dÞch ®iÖn ph©n trong qu¸ tr×nh n¹p ®iÖn
sÏ t¨ng dÇn lªn.
¾c quy ®îc coi lµ n¹p ®iÖn khi thÊy dung dÞch sñi bät nhiÒu gäi ®ã lµ hiÖn tîng
47
“s«i”. Lóc ®ã qu¸ tr×nh n¹p ®· hoµn thµnh.
2.3.2. Qu¸ tr×nh phãng ®iÖn:
Nèi hai cùc cña ¾c quy ®· ®îc n¹p víi mét phô t¶i ch¼ng h¹n bãng ®Ìn th× n¨ng
lîng ®iÖn ®· ®îc tÝch tr÷ trong ¾c quy sÏ phãng qua t¶i lµm cho bãng ®Ìn s¸ng, dßng
®iÖn cña ¾c quy sÏ ®i theo chiÒu:
Cùc d¬ng cña ¾c quy (®Çu cùc ®· nèi víi cùc d¬ng cña nguån n¹p) t¶i (bãng
®Ìn) cùc ©m cña ¾c quy dung dÞch ®iÖn ph©n cùc d¬ng cña ¾c quy.
Qu¸ tr×nh phãng ®iÖn cña ¾c quy ph¶n øng ho¸ häc x¶y ra trong ¾c quy nh sau: T¹i cùc d¬ng: Pb02 + 2H+ + H2S04 + 2e PbS04 + 2H20 2- PbS04 + 2e T¹i cùc ©m: Pb + S04 Nh vËy khi ¾c quy phãng ®iÖn, ch×
sunfat l¹i ®îc h×nh thµnh ë hai chïm
b¶ng cùc, lµm cho c¸c b¶ng cùc dÇn ®Çn
trë l¹i gièng nhau, cßn dung dÞch axxit bÞ ph©n tÝch thµnh cation 2H+ vµ anion S04 2-, ®ång thêi qu¸ tr×nh phãng ®iÖn còng t¹o
ra níc trong dung dÞch, do ®ã nång ®é
cña dung dÞch gi¶m dÇn vµ søc ®iÖn ®éng
cña ¾c quy còng gi¶m dÇn.
2.4. Ký hiÖu vµ ®Æc tÝnh phãng n¹p cña ¾c quy.
H×nh 2.8: Qu¸ tr×nh phãng ®iÖn cña ¾c quy
2.4.1. KÝ hiÖu
Trªn mçi ¾c quy ®Òu thêng cã nh·n ë vá b×nh, trªn nh·n ghi râ tÝnh n¨ng cña ¾c
quy bëi mét d·y ghi gåm:
- Sè ®Çu lµ con sè ®Ó chØ sè ng¨n ¾c quy.
- Hai sè tiÕp lµ ch÷ ®Ó chØ tÝnh n¨ng sö dông chÝnh cña ¾c quy.
- Hai sè cuèi lµ con sè ®Ó chØ dung lîng ®Þnh møc cña ¾c quy.
VÝ dô: ë nh·n cña mét ¾c quy do ViÖt nam s¶n xuÊt cã ghi
6- 0T – 54 th× ta ®äc nh sau:
- 6 lµ ¾c quy gåm cã 6 ng¨n.
- 0T lµ lo¹i ¾c quy dïng cho « t«.
-54 lµ dung lîng ®Þnh møc cña ¾c quy ®¹t ®îc 54 Ah.
2.4.2. §Æc tÝnh phãng, n¹p cña ¾c quy.
48
a. §Æc tÝnh phãng ®iÖn.
U(V) (kg/cm3 ) I(A)
E0
2,12v
Eap
A
1,7v
1,26g/cm3
1,11g/cm3
Ip: 5,4A
t (h)
Q: 5,4 x 10: 54Ah
H×nh 2.9: §Æc tÝnh phãng ®iÖn cña ¾c quy.
Tõ h×nh vÏ ta thÊy c¸c ®êng biÓu diÔn ®Æc tÝnh phãng ®iÖn cña mét ¾c quy ®¬n.
Dßng ®iÖn phãng Ip = 5.4 Ampe kh«ng ®æi. Nång ®é dung dÞch ®iÖn ph©n gi¶m theo ®êng th¼ng tõ 1,26 g/cm3 xuèng 1,11 g/cm3. søc ®iÖn ®éng thùc tÕ Eaq thÊp h¬n søc ®iÖn ®éng E0 v× bÞ sôt thÕ khi phãng vµ gi¶m tõ 2,12 v«n xuèng 1,7 v«n. N¬i ®iÓm A. §iÓm A lµ cuèi qu¸ tr×nh phãng ®iÖn, lóc nµy sun ph¸t ch× h×nh thµnh trªn c¸c b¶n cùc, thÕ ®iÖn sÏ
gi¶m nhanh tõ ®©y.
- Søc ®iÖn ®éng E khi phãng: Eaq = E0 - E
E: sù tæn hao.
- §iÖn ¸p cña ¾c quy khi phãng: Uaq = E – Ip . Raq Raq: §iÖn trë ¾c quy. Ip: Dßng ®iÖn phãng. E0: Søc ®iÖn ®éng khi kh«ng phãng. Khi ¾c quy phãng ®iÖn ®Õn møc mçi ng¨n cßn 1,7 v«n ®îc coi nh b×nh hÕt ®iÖn
kh«ng nªn tiÕp tôc cho phãng n÷a v× sÏ t¸c h¹i ¾c quy vµ khã kh¨n cho lóc n¹p ®iÖn phôc
49
håi.V× lóc ®ã líp sun f¸t ch× (PbS04 ) rÊt dÇy.
U(v) (g/cm3) I(A)
B
2,7v
U
1,7v
1,27g/cm3
1,11g/cm3
In:5,4A Q: 5,4 x 13
t (h)
b. §Æc tÝnh n¹p ®iÖn cña ¾c quy.
H×nh 2.10: §Æc tÝnh n¹p ®iÖn cña ¾c quy.
Trªn h×nh vÏ tr×nh bÇy ®Æc tÝnh n¹p ®iÖn víi dßng ®iÖn kh«ng ®æi. Nång ®é dung dÞch ®iÖn ph©n t¨ng dÇn theo ®êng th¼ng tõ 1,11 g/ cm3 ®Õn 1,27g/cm3. ThÕ hiÖu
n¹p Un thay ®æi ngîc víi thÕ hiÖu phãng Eaq.
Khi thÕ hiÖu t¨ng tíi 2,4 v«n sù “s«i” b¾t ®Çu. ngay sau ®ã t¨ng tíi trÞ sè tèi ®a 2,7
v«n. th× ngng t¹i ®iÓm B ta tiÕp tôc n¹p thªm trong ba giê n÷a.
Trong thêi gian nµy nÕu nång ®é vµ thÕ hiÖu cña ¾c quy kh«ng t¨ng n÷a chøng tá ¾c
quy ®· ®îc n¹p no hay n¹p ®Çy ®iÖn. Sau khi th«i n¹p, ®iÖn thÕ sôt xuèng cßn 2,12 v«n
øng víi ¾c quy n¹p no.
- Søc ®iÖn ®éng E khi n¹p: Eaq = E0 + E.
- E: Sù tæn hao.
- §iÖn ¸p cña ¾c quy khi n¹p: Uaq = E0 + Ip . Raq.
50
- Raq : §iÖn trë ¾c quy. - Ip : Dßng ®iÖn phãng. - E0 : Søc ®iÖn ®éng khi kh«ng phãng.
Ch¬ng 3. M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu
3.1. Kh¸i niÖm chung
3.1.1. C«ng dông cña m¸y ph¸t ®iÖn.
- M¸y ph¸t ®iÖn lµ m¸y biÕn ®æi c¬ n¨ng thµnh ®iÖn n¨ng s¶n sinh ra ®iÖn ®Ó cung
cÊp cho c¸c thiÕt bÞ dïng ®iÖn trªn «t«, khi «t« ®· thùc hiÖn xong qu¸ tr×nh khëi ®éng
- N¹p ®iÖn cho ¾c quy khi trôc khuûu ®éng c¬ lµm viÖc ë sè vßng quay trung b×nh vµ
lín.
3.1.2. Ph©n lo¹i m¸y ph¸t ®iÖn.
HiÖn nay c¸c lo¹i xe «t« bÊt cø lo¹i xe nµo cã thÓ dïng mét trong hai lo¹i m¸y ph¸t
®iÖn sau:
M¸y ph¸t ®iÖn cùc tõ cã nam ch©m ®iÖn
Theo kÕt cÊu cña cùc tõ
M¸y ph¸t ®iÖn cùc tõ cã nam ch©m vÜnh cöu
3.1.3. Yªu cÇu
- §¶m b¶o ®é tin cËy tèi ®a cho hÖ thèng, ®iÒu chØnh tù ®éng trong mäi ®iÒu kiÖn sö dông.
- §¶m b¶o ®Æc tÝnh c«ng t¸c cña hÖ ®iÒu chØnh, cã chÊt lîng cao vµ æn ®Þnh trong
kho¶ng thay ®æi tèc ®é vµ t¶i cña m¸y.
- §¶m b¶o khëi ®éng dÔ dµng trong mäi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vµ ®é tin cËy cao.
- §¶m b¶o n¹p tèt cho ¾c quy.
51
- CÊu t¹o ®¬n gi¶n. - KÝch thíc nhá gän, ®é bÒn cao, chÞu rung sãc tèt
3.2. CÊu t¹o cña m¸y ph¸t ®iªn xoay chiÒu
- CÊu t¹o m¸y ph¸t ®iÖn xoay
10
1
chiÒu gåm:
+ Stato
9 8
+ Roto
2 3 4
+ B¸nh ®ai truyÒn
5
7 6
+ C¸nh qu¹t lµm m¸t
+ Bé ®ièt chØnh lu ®iÖn
¸p
1, N¾p sau 2, Bé chØnh lu 3, §ièt 4, §i èt kÝch tõ 5, Bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p vµ c¸c chæi than tiÕp ®iÖn
52
H×nh 3.1: CÊu t¹o m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu 6, PhÇn øng (Stato) 7, PhÇn c¶m (r«to) 8, Qu¹t 9, Buly 10Ch©n G¾n
H×nh 3.2: Chi tiÕt th¸o rêi cña m¸y ph¸t ®iÖn
3.2.1. R«to
Roto ®îc chÕ t¹o thµnh hai nöa. Mçi nöa cã c¸c cùc lµm b»ng thÐp non, bªn trong
cã cuén d©y kÝch tõ dßng ®iÖn kÝch tõ ®îc ®a vµo cuén kÝch tõ trªn Roto. Hai ®Çu d©y
cña cuén kÝch tõ nèi víi hai vßng tiÕp ®iÖn b»ng ®ång ®Æt trªn trôc roto nhng c¸ch ®iÖn
víi trôc roto. C¸c chæi than l¾p trong gi¸ ®ì vµ ¸p s¸t c¸c vßng ®ã.
Khi ta bËt c«ng t¾c m¸y, ®iÖn ¾c quy vµo kÝch tõ cuén c¶m c¸c vÊu cùc roto trë
thµnh nam ch©m ®iÖn c¸c tõ cùc b¾c nam xen kÏ nhau.
H×nh 3.3:CÊu t¹o r«to
3.2.2. Stato
D¹ng èng ®îc ghÐp b»ng nh÷ng
l¸ thÐp kü thuËt ®iÖn c¸ch ®iÖn víi
nhau ®Ó gi¶m dßng phu c«. MÆt trong
cã c¸c r·nh xÕp c¸c cuén d©y øng
®iÖn, cuén d©y øng ®iÖn gåm 3 pha cã
c¸c cuén d©y riªng biÖt, cuén d©y pha
cña stato ®Êu víi nhau theo h×nh sao
hoÆc h×nh tam gi¸c. H×nh 3.4: §Êu m¹ch sao vµ m¹ch tam
a, §Êu h×nh sao b ®Êu tam gi¸c
53
gi¸c trong m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu
a. Mét Stato hoµn chØnh b. S¬ ®å cu«n d©y Stato
1. Lâi thÐp tõ ; 2. §Çu mèi c¸c cuén d©y
H×nh 3.5:Bè trÝ c¸c cuén d©y øng ®iÖn trong phÇn øng Stato
3.2.3. Chæi than.
Hai chæi than ®îc cÊu t¹o tõ
®ång graphit vµ mét sè phô chÊt ®Ó
gi¶m ®iÖn trë vµ søc mµi mßn. Hai
chæi than ®îc ®Æt trong gi¸ ®ì, chæi
than b¾t cè ®Þnh trªn vá m¸y, lu«n ¸p
s¸t vµo vµnh tiÕp ®iÖn nhê lùc Ðp cña
lß xo. H×nh 3.6: Chæi than vµ gi¸ ®ì chæi than
3.2.4. N¾p m¸y:
§Ó b¶o vÖ m¸y khái bÞ nh÷ng vËt
bªn ngoµi r¬i vµo lµm h háng d©y
quÊn, nã cßn lµm gi¸ ®ì cho c¸c ®Çu
trôc roto, ®ång thêi còng ®Ó b¾t m¸y
ph¸t ®iÖn vµo «t«.
N¾p thêng ®îc chÕ t¹o b»ng
thÐp, gang hoÆc nh«m.
54
H×nh 3.7: N¾p m¸y cña m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu
- C«ng dông cña bé chØnh lu lµ n¾n dßng ®iÖn ph¸t xoay chiÒu thµnh dßng
®iÖn mét chiÒu.
- Bé chØnh lu thêng gåm cã 6,8 hay9 ®iot silic xÕp thµnh 3 nh¸nh c¸c ®ièt m¾c
3.2.5. Bé chØnh lu.
theo s¬ ®å n¾n m¹ch cÇu ba pha vµ nèi vµo c¸c ®Çu ra cña c¸c cuén d©y phÇn øng trªn
stato. C¸c ®ièt ®îc ®Æt trong mét khèi ®Ó ®¶m b¶o ®é kÝn vµ ch¾c ch¾n, c¸c ®ièt ®îc
tr¸ng mét líp bét ®Æc biÖt, khèi chØnh lu ®îc g¾n vµo n¾p cña m¸y ph¸t ®iÖn b»ng
bul«ng.
a. kÕt cÊu chung; b. S¬®å ®iÖn
H×nh 3.8: S¬ ®å ®Êu d©y bé H×nh3. 9: Bé chØnh lu ®ièt Silic
* S¬ ®å cÊu t¹o.
S¬ ®å n¾n dßng xoay chiÒu 1 pha nöa kú sö dông rÊt Ýt trong thùc tÕ v× chÊt lîng
a. N¾n dßng mét pha nöa kú.
®iÖn ¸p 1 chiÒu sau khi n¾n kÐm trÞ sè hiÖu dông ®iÖn ¸p 1 chiÒu thÊp ®ång thêi cßn mÊp
O
m« nhiÒu.
* Nguyªn lý lµm viÖc.
H×nh 3.10. S¬ ®å n¾n dßng mét pha nöa kú.
S¬ ®å n¾n dßng nöa kú mét pha sö dông ®ièt n¾n dßng chØ cho dßng ®iÖn ®i theo
55
mét chiÒu:
ë nöa chu kú ®Çu: Dßng ®iÖn ®i tõ (+) m¸y ph¸t ®Õn (+) cña ®ièt qua phô t¶i råi vÒ
(-) cña m¸y ph¸t.
ë nöa chu kú sau: Nhê cã ®ièt nªn kh«ng cho dßng ®iÖn ®i qua phô t¶i.
V× vËy dßng ®iÖn sau khi n¾n vÉn cßn nhiÒu mÊp m«.
* S¬ ®å cÊu t¹o.
b. N¾n dßng c¶ kú mét pha theo s¬ ®å cÇu.
S¬ ®å n¾n dßng c¶ kú nguån ®iÖn xoay chiÒu mét pha ®îc sö dông rÊt phæ biÕn.
Trong hÖ thèng ®iÖn «t«, m¸y kÐo. S¬ ®å nµy ®îc dïng ë mét sè bé phËn nh r¬le khèng
chÕ trong hÖ thèng ®iÒu khiÓn m¸y khëi ®éng ®iÖn.
* Nguyªn lý lµm viÖc.
H×nh 3.11. S¬ ®å n¾n dßng c¶ kú 1 pha theo s¬ ®å cÇu
ë nöa chu kú ®Çu: Khi thÕ d¬ng cña m¸y ph¸t ®Æt vµo ®iÓm a, thÕ ©m ®Æt vao ®iÓm
b cã dßng ®iÖn ®i tõ : (+) m¸y ph¸t ®Õn (a) qua §1 qua Rt qua §3 vÒ (b) råi vÒ (-) m¸y
ph¸t.
ë nöa chu kú sau: Khi thÕ d¬ng cña m¸y ph¸t ®Æt vµo ®iÓm (b), thÕ ©m cña m¸y
ph¸t ®Æt vµo ®iÓm (a) cã dßng ®iÖn ®i tõ (+) m¸y ph¸t tíi ®iÓm (b) qua §2 qua Rt qua §4
56
råi vÒ (a) vµ vÒ (-) m¸y ph¸t.
* S¬ ®å cÊu t¹o.
c. N¾n dßng 3 pha nöa kú.
S¬ ®å n¾n dßng 3 pha nöa kú sö dông rÊt Ýt trong s¬ ®å ®iÖn cña «t«, m¸y kÐo. Nã
chi ®îc dïng thµnh dßng kÝch thÝch cho m¸y ph¸t ®iÖn khi m¸y ph¸t ®iÖn lµm viÖc
* Nguyªn lý lµm viÖc.
H×nh 3.12 . S¬ ®å n¾n dßng 3 pha nöa kú
XÐt pha I: Cã dßng ®iÖn ®i tõ (+) I ®Õn Rt qua §2 råi vÒ (-) cña I.
XÐt pha II: Cã dßng ®iÖn ®i tõ (+) II ®Õn Rt qua §3 råi vÒ (-) cña II.
57
XÐt pha III: Cã dßng ®iÖn ®i tõ (+) III ®Õn Rt qua §1 råi vÒ (-) cña III.
* S¬ ®å nguyªn lý.
d. N¾n dßng 3 pha c¶ kú.
S¬ ®å nµy ®îc dïng rÊt phæ biÕn trªn t¸t c¶ c¸c «t«, m¸y kÐo hiÖn nay. ¦u ®iÓm
cña nã lµ ®iÖn ¸p mét chiÒu sau khi n¾n cã trÞ sè hiÖu dông lín vµ tÇn sè nhÊp nh¸y caovµ
§7
gÇn víi ®êng th¼ng h¬n.
.
a
Rt
.
a
§8 §9
b
. b c
c
. + §1 §2 §3 . . . §4 §5 §6 - b,Dïng 9 ®i«t
+
.
§1
§2 §3 §4
.
.
Rt
a
b
§8
§5
§6
§7
. c
. . .
- c, Dïng 8 ®i«t
* Nguyªn lý lµm viÖc.
H×nh 3.13. S¬ ®å n¾n dßng 3 pha c¶ kú
- Khi a lµ d¬ng nhÊt, b lµ ©m nhÊt: Cã dßng ®iÖn ®i tõ (a) qua §1 qua Rt vÒ §5 råi
vÒ b råi vÒ (-) cña a.
- Sau 1200 th× b d¬ng nhÊt, c lµ ©m nhÊt: Cã dßng diÖn ®i tõ (b) qua §2 qua Rt qua
§6 råi vÒ c råi vÒ (-) cña (b).
- Sau 1200 th× (c) lµ d¬ng nhÊt, a lµ ©m nhÊt: Cã dßng ®iÖn ®i tõ (c ) qua §3 qua Rt
3.3. Nguyªn lý sinh ®iÖn cña m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu.
qua §4 råi vÒ a råi vÒ (-) cña c.
Trong m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu, phÇn øng ®iÖn quay, phÇn c¶m ®iÖn ®øng yªn..
Trong m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu kÕt cÊu ngîc l¹i: PhÇn øng ®iÖn ®øng yªn, phÇn c¶m
®iÖn quay.
Nguyªn lý mét m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu ®¬n gi¶n, gåm 1 nam ch©m ®iÖn quay
trong vßng d©y øng ®iÖn. Nam ch©m ®îc kÝch tõ b»ng dßng ®iÖn mét chiÒu qua 2 vßng
58
trît vµ chæi than tiÕp ®iÖn. Khi cùc b¾c cña nam ch©m quÐt ngang nh¸nh d©y øng bÕn ph¶i, dßng ®iÖn ch¹y theo chiÒu tõ tríc ra sau, nam ch©m quay 180o cùc nam quÐt ngang
qua nh¸nh d©y bªn ph¶i, dßng ®iÖn trong nh¸nh nµy ch¹y tõ sau ra tríc (h×nh b) dßng
®iÖn ph¸t sinh trong vßng d©y phÇn øng lµ dßng ®iÖn xoay chiÒu.
Søc m¹nh cña dßng ®iÖn tuú thu«c vµo ba yªu tè:
- Tèc ®é quay cña phÇn c¶m ®iÖn (nam ch©m quay).
- Søc m¹nh tõ trêng phÇn c¶m ®iÖn.
- Sè vßng d©y øng ®iÖn.
H×nh 3.14: S¬ ®å nguyªn lý cña
3.4. Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¸y ph¸t xoay chiÒu.
m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu mét pha.
Khi ®ãng kho¸ ®iÖn, dßng ®iÖn mét chiÒu tõ ¾c quy ®îc ®a vµo cuén d©y kÝch
thÝch ®Ó tõ ho¸ c¸c cùc tõ trªn roto sinh ra tõ trêng gi÷a c¸c cùc tõ sÏ lÇn lît quÐt qua
c¸c ®Çu cùc cña stato lµm c¶m øng ra søc ®iÖn ®éng xoay chiÒu ba pha trªn c¸c cuén d©y
phÇn øng ë stato. Nhê khèi chØnh lu l¾p ë c¸c ®Çu ra cña c¸c cuén d©y phÇn øng, nªn
dßng ®iÖn ®a tíi m¹ch ngoµi cña m¸y ph¸t ®iÖn sÏ lµ dßng mét chiÒu.
SuÊt ®iÖn ®éng trong mçi cuén d©y ®îc tÝnh nh sau:
E = 4,44. Kw f.w. .
f: TÇn sè suÊt ®iÖn ®éng (f = p. n / 60)
59
Kw: HÖ sè cuén d©y phÇn øng. : Tõ th«ng gi÷a khe hë roto vµ stato.
3.5. NhËn diÖn c¸c kiÓu m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu.
H×nh 3.15: Ký hiÖu c¸c cäc b¾t d©y cña mét sè
m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu hiÖu Bosch
1.§Çu d©y tô läc 5. M¸t sên
2. §Çu kÝch tõ d¬ng 6. KÝch tõ m¸y ph¸t
3. Cäc ph¸t ®iÖn 7. TiÕp m¸t ®iÒu chØnh
4. Bé ®iÒu chØnh ®iÖ ®iÖn ¸p víi m¸y ph¸t
60
¸p
H×nh.316: M¸y ph¸t ®iÖn xoay H×nh 3.17: M¸y ph¸t ®iÖn xoay
chiÒu Chrysler chiÒu c«ng suÊt 100A
1.Cäc liªn l¹c d¬ng ¾c quy 1. Cäc liªn l¹c d¬ng ¾c quy
2. Cäc m¸t 2. Cäc m¸t
3. Cäc kÝch tõ 3. Cäc kÝch tõ
H×nh 3.18: M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu hiÖu lucas
1. B + Cäc d¬ng ¾c quy 4. M¸t sên
2. Khëi ®éng 5. §Çu kÝch tõ dÉn ®Õn m¸y
61
3. §¸nh löa khëi ®éng
H×nh 3.19: M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu hiÖu Hitachi
1. N- Cu«n øng Stato 5. Lç gi÷ chæi than
2. Cäc dÑp 6. E- M¸t
3. A- ¾c quy 7. B + ¾c quy
4. F. KÝch tõ 8. S - §¸nh löa
62
9. L - §Ìn b¸o
63
Ch¬ng 4. bé ®iÒu chØnh ®iÖn.
4.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i cã bé ®iÒu chØnh ®iÖn.
- TÊt c¶ c¸c phô t¶i trªn ¤t« cã hiÖu ®iÖn thÕ ®Þnh møc vµ dßng ®iÖn ®Þnh møc nªn
®ßi hái nguån cung cÊp ph¶i æn ®Þnh.
- §iÖn ¸p cña m¸y ph¸t phô thuéc vµo tèc ®é quay cña trôc khuûu nªn kh«ng ®îc
æn ®Þnh.
- Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña «t« tèc ®é quay cña trôc khuûu lu«n thay ®æi bëi
nhiÒu lý do kh¸c nhau:
ChÝnh v× thÕ lµm cho ®iÖn ¸p thay ®æi theo:
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc t¶i cña m¸y ph¸t kh«ng ®Òu nhau. TÊt c¶ c¸c phô t¶i trªn
¤t« ®Òu lµm viÖc nªn dßng cung cÊp ph¶i lín, cã lóc Ýt t¶i lµm viÖc. Ngoµi ra hÖ thèng
®iÖn trªn ¤t« thêng x¶y ra sù cè nh ch¹m chËp...
VËy trong hÖ thèng cung cÊp ®iÖn cÇn cã bé ®iÒu chØnh ®iÖn ®Ó gi÷ cho ®iÖn ¸p cña
m¸y ph¸t vµ dßng ®iÖn cña m¸y ph¸t, ph¸t ra æn ®Þnh trong mét ph¹m vi nµo ®ã kh«ng
4.2. Nguyªn lý chung ®Ó ®iÒu chØnh tù ®éng ®iÖn ¸p.
Khi lµm viÖc ®iÖn ¸p m¸y ph¸t ph¸t ra cã gi¸ trÞ:
vît qu¸ gi¸ trÞ quy ®Þnh. V× vËy bé ®iÒu chØnh ®iÖn lµ tèi cÇn thiÕt.
Uf =E- I¦ . R¦.
Trong ®ã: I: Dßng m¸y ph¸t ph¸t ra.
R¦: Tæng trë m¹ch phÇn øng. V× R¦ nhá nªn I¦. R nhá v× vËy coi : UF =E- I¦R¦ = Ke .n ( Ke = const).
Ke: HÖ sè kÕt cÊu m¸y ph¸t.. n : Tèc ®é quay cña trôc m¸y ph¸t. Phô thuéc vµo tèc ®é
quay cña ®éng c¬. V× vËy chóng ta kh«ng thÓ ®iÒu chØnh theo ý muèn.
: Tõ th«ng kÝch tõ cña m¸y ph¸t.
= Ikt . Wkt / Rkt .
Wkt : Sè vßng d©y cña cuén kÝch tõ ( Wkt = const). Rkt: §iÖn trë cña cuén d©y kÝch tõ ( Rkt = const ). Ikt: Dßng ®iÖn kÝch tõ. Lµ dßng ®a vµo cuén d©y kÝch tõ cã thÓ ®iÒu chØnh
®îc.
V× vËy muèn thay ®æi ®iÖn ¸p ph¸t ra cña m¸y ph¸t ngêi ta t×m c¸ch thay ®æi dßng
kÝch tõ. §ã chÝnh lµ nguyªn lý chung ®iÒu chØnh tù ®éng ®iÖn ¸p. khi Ikt t¨ng, t¨ng, th×
64
UF t¨ng tû lÖ v× vËy khi UF t¨ng qu¸ cao, t×m c¸ch gi¶m Ikt. Khi UF thÊp, t×m c¸ch t¨ng Ikt.
4.3 c¸c bé ®iÒu chØnh ®iÖn thêng gÆp
4.3.1. Bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p hai r¬le hiÖu FORD.
a. S¬ ®å nguyªn lý.
1
D1 D2 D3 D6
D4 D5
e
Rf0
C
B
H×nh 4.1: Bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p hai r¬le hiÖu FORD
b. CÊu t¹o.
Bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p hai r¬le hiÖu FORD cã cÊu t¹o gåm cã:
- M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu ba pha.
- Bé chØnh lu gåm s¸u ®ièt.
- Kho¸ ®iÖn: K§.
- Cuén kÝch tõ Wkt. - Mét khung tõ trªn khung tõ cã hai lâi thÐp trªn mçi lâi thÐp cã quÊn cuén d©y tõ
ho¸ WI vµ Wgt vµ ®îc bè trÝ c¸c cÆp tiÕp ®iÓm K1 vµ K2’ K2 tiÕp ®iÓm thêng ®ãng, K2 K2” tiÕp ®iÓm thêng më. Trong ®ã K2”®îc nèi trùc tiÕp ra m¸t.
- §Ìn kiÓm tra §kt®îc m¾c song song víi mét ®iÖn trë 15 . c. Nguyªn lý lµm viÖc .
Khi ®ãng kho¸ ®iÖn( K§),m¸y ph¸t b¾t ®Çu lµm viÖc nhng cßn ë tèc ®é thÊp do ®ã
tiÕp ®iÓm K1 më,K2K2’ ®ãng ,K2K2” më .Lóc nµy dßng ®iÖn kÝch thÝch lÊy tõ nguån ¾c quy ®i theo m¹ch: +Aq->K§->(§kt // 15 )->1->a->b->c->Wgt -> K2K2’->e->d->F->Wkt ->m¸t->-Aq.
Lóc nµy ®Ìn kiÓm tra §kt s¸ng.CuénWIcña r¬ le ®ãng m¹ch chÞu dßng ®iÖn chØnh
lu nöa chu k× ë c¸c di«t cã cùc ©m nèi m¸t: D4, D5, D6.
Khi m¸y ph¸t ®· ph¸t ra ®îc ®iÖn ¸p ®ñ kh¶ n¨ng cung cÊp ®iÖn ra m¹ch ngoµi th×
65
lùc tõ ho¸ cña cuénWI®ñ th¾ng lùc lß xo ®Ó ®ãng tiÕp diÓm K1,lóc nµy ®Ìn kiÓm tra §kt kh«ng s¸ng n÷a, b¸o hiÖu cho biÕt lóc ®ã m¸y ph¸t ®· b¾t ®Çu n¹p cho ¾c quy vµ cung cÊp
cho t¶i.§Ìn kiÓm tra t¾t v× c¶ hai ®Çu ®Òu cã thÕ d¬ng,mét ®Çu cã thÕ d¬ng cña ¾c quy,
®Çu kia cã thÕ d¬ng cña m¸y ph¸t.Dßng ®iÖn tõ m¸y ph¸t cung cÊp ra theo m¹ch:
q Phô t¶i M¸t.
+ (MF) Rf0 Wu M ¾c quy (M¹ch ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p).
B K1 a b c Wgt K2K2’ E D F Wkt M .(M¹ch kÝch thÝch ).
Khi ®¹t ®iÖn ¸p ®Þnh møc,tiÕp ®iÓm K2K2’ ®ãng më liªn tôc ®Ó duy tr× ®iÖn ¸p cè ®Þnh (Umf =const )
Khi tiÕp ®iÓm K2K2’ më th× dßng kÝch thÝch ®i trong m¹ch nh sau: +->B->K1- >a->b->Rf ->d->F->Wkt -> M¸t. NÕu ®iÖn ¸p m¸y ph¸t tiÕp tôc t¨ng th× lùc tõ ho¸ cña cuén Wgt vµ cuén Wu sinh ra m¹nh h¬n, hót tiÕp ®iÓm K2 t¸ch h¼n K2’ vµ chËp vµo K2”. Lóc nµy dßnh kÝch tõ ®i qua ®iÖn trë Rf vÒ m¸t qua K2”. §iÖn ¸p m¸y ph¸t ph¸t ra gi¶m ngay. §iÖn trë R lµm nhiÖm vô nh mét tô ®iÖn dËp t¾t tia löa gi÷a c¸c tiÕp ®iÓm.
4.3.2. Bé ®iÒu chØnh ®iÖn b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm PP 362.
a. S¬ ®å chung cña hÖ thèng.
H×nh 4.2: Bé ®iÒu chØnh ®iÖn b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm PP 362
1-R¬ le ®iÖn ¸p (PA). 5 - Cäc nèi ®Ðn c«ng t¾c ®¸nh löa hoÆc kho¸ ®iÖn(BZ)
2 - R¬ le b¶o vÖ(PB) 6 - Cäc (KT) ®Ó nèi ®Õn cùc (KT) cña m¸y ph¸t ®iÖn
66
3 - §i«t c¸ch ly(§c). 7 - Cäc ®Êu d©y vµo vá m¸y(M). 4 - Tranzito(T)
+ -
b.
a.
b. S¬ ®å cÊu t¹o vµ s¬ ®å nguyªn lý:
H×nh 4.3: S¬ ®å cÊu t¹o vµ s¬ ®å nguyªn lý cña bé ®iÒu chØnh ®iÖn PP 362
c. CÊu t¹o.
Bé ®iÒu chØnh ®iÖn PP 362 gåm c¸c bé phËn chñ yÕu sau :
- R¬ le ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p kiÓu b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm PA.
- R¬ le b¶o vÖ PB.
R¬le ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p vµ r¬ le b¶o vÖ ®Æt trong cïng mét hép cã ba cùc : cùc
B(BZ) ®Ó nèi ®Õn c«ng t¾c ®¸nh löa hoÆc kho¸ ®iÖn hoÆc cùc B m¸y ph¸t ®iÖn, cùc KT ®Ó
nèi ®Õn cùc KT cña m¸y ph¸t ®iÖn vµ cùc M nèi m¸t.
R¬ le ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p PA cã cÊu t¹o vÒ phÇn c¬ häc gièng nh r¬ le ®iÒu chØnh
®iÖn ¸p kiÓu cò. ChØ cã mét cuén d©y tõ ho¸ PA0 cuèn trªn lâi thÐp . §iÖn trë phô RP gåm hai ®iÖn trë ghÐp song song. ®iÖn trë ®iÒu hoµ nhiÖt RN vµ ®iÖn trë t¨ng nhanh Rtn cuèn trªn khung nh«m ®Æt ë mÆt díi ®Õ m¸y. TiÕp ®iÓm PA chØ c¾t nèi dßng ®iÖn ®iÒu khiÓn
67
Tranzistor cã trÞ sè rÊt nhá (kh«ng qu¸ 0,4 A ), cßn c¾t nèi dßng ®iÖn kÝch thÝch m¸y ph¸t ®iÖn cã trÞ sè cùc ®¹i tíi 3,5 A do Tranzistor ®¶m nhiÖm . ®iÖn trë RB gåm bèn ®iÖn trë m¾c song song. §ièt håi tiÕp §ht lµ ®ièt b¶o ®¶m cho Tranzito ®ãng ®îc tÝch cùc §ièt §B ®Ó b¶o vÖ Tranzito khái søc ®iÖn ®éng tù c¶m cña cuén d©y kÝch tõ. §ièt c¸ch ly §c lµm nhiÖm vô c¸ch ly gi÷a tiÕp ®iÓm PA cña m¸y ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p vµ cuén d©y gi÷ PBG cña r¬le b¶o vÖ.
R¬le b¶o vÖ PB cã cÊu t¹o vÒ phÇn c¬ häc còng gièng nh r¬le ®iÖn ¸p , chØ kh¸c vÒ
sè lîng vµ c¸ch bè trÝ c¸c cuén d©y. R¬le b¶o vÖ gåm cã ba cuén d©y cuén d©y chÝnh
PB0 , cuén d©y phô PBp vµ cuén d©y gi÷ PBG . Hai cuén PB0 vµ PBG cuèn cïng chiÒu, cßn cuén PBp cuèn ngîc chiÒu víi hai cuén trªn.
d. nguyªn lý ho¹t ®éng cña bé ®iÒu chØnh ®iÖn pp 362.
Khi sè vßng quay cña ®éng c¬ cßn thÊp ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t ®iÖn cha ®¹t trÞ sè
®Þnh møc, lùc tõ ho¸ do cuén d©y PAo sinh ra cha ®ñ lín do ®ã r¬le ®iÖn ¸p PA cha t¸c
®éng vµ tiÕp ®iÓm PA vÉn ë vÞ trÝ më. §iÖn ¸p ®iÒu khiÓn qua ®iÖn trë RB ®a ®Õn cùc gèc B Tranzistor lµm Tranzistor më do ®ã cã dßng ®iÖn lín qua cuén d©y kÝch thÝch theo
chiÒu : Tõ cùc d¬ng nguån c«ng t¾c K(BZ) §ièt håi tiÕp §ht tiÕp gi¸p EC Tranzito cuén PB0 cña r¬le b¶o vÖ cuén kÝch thÝchKT m¸t. Dßng ®iÖn kÝch thÝch lín lµm t¨ng ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t ®iÖn.
Khi ®éng c¬ t¨ng sè vßng quay ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t ®iÖn sÏ t¨ng qu¸ trÞ sè ®Þnh
møc, lËp tøc r¬le ®iÖn ¸p PA t¸c ®éng,tiÕp ®iÓm PA ®ãng lµm Tranzistor ®ãng vµ ®iÖn
trë phô Rp , RTN ®îc ®a vµo m¹ch kÝch thÝch lµm gi¶m dßng ®iÖn kÝch thÝch do ®ã ®iÖn ¸p cña m¸y ph¸t ®iÖn kh«ng t¨ng cao qu¸ trÞ sè ®Þnh møc. Dßng ®iÖn kÝch thÝch lóc nµy
theo chiÒu: Tõ cùc d¬ng nguån c«ng t¾c K(BZ) §ièt håi tiÕp §ht ®iÖn trë RTN ®iÖn trë Rp cuén PB0 cuén KT m¸t.
Do qua hai ®iÖn trë Rp vµ Rtn nªn t¹o ra sôt ¸p, trÞ sè dßng kÝch thÝch gi¶m. §iÖn ¸p
ra m¸y ph¸t ®iÖn l¹i gi¶m xuèng qu¸ trÞ sè ®Þnh møc th× r¬le ®iÖn ¸p PA l¹i th«i t¸c ®éng
vµ qóa tr×nh l¹i lÆp l¹i nh trªn gi÷ cho ®iÖn ¸p ra cña ®iÖn ¸p cña m¸y ph¸t ®iÖn hÇu nh
kh«ng ®æi ë trÞ sè ®Þnh møc.
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc nÕu m¸y ph¸t ®iÖn vµ m¸y ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ho¹t ®éng
b×nh thêng vµ r¬le b¶o vÖ PB kh«ng t¸c ®éng, tiÕp ®iÓm PB vÉn ë thÕ më. Trêng hîp v×
lý do nµo ®ã cùc KT ë m¸y ph¸t ®iÖn hoÆc m¸y ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p bÞ ch¹m m¸t, dßng
®iÖn qua cuén PB0 t¨ng, cßn dßng ®iÖn qua cuén PBp gi¶m xuèng b»ng kh«ng lµm r¬le b¶o vÖ t¸c ®éng ®ãng tiÕp ®iÓm PB l¹i. TiÕp ®iÓm PB ®ãng lµm cùc B Tranzito lèi víi cùc
d¬ng nguån qua ®ièt Dc do ®ã tranzito ®ãng vµ hai ®iÖn trë Rp, RTN ®îc ®a vµo m¹ch kÝch thÝch lµm gi¶m dßng ®iÖn qua cuén PB0 b¶o vÖ cho tranzito khái háng do dßng ®iÖn lín qu¸. §ång thêi khi tiÕp ®iÓm PB ®ãng lµm kÝn m¹ch cuén d©y gi÷ PBG, do ®ã mÆc dÇu dßng ®iÖn trong cuén PB0 lóc nµy ®· gi¶m xuèng nhng tiÕp ®iÓm PB vÉn ®îc gi÷ ë thÕ ®ãng. TiÕp ®iÓm PB vÉn ®îc gi÷ m·i ë thÕ ®ãng cho ®Õn khi kh¾c phôc xong h háng
68
míi th«i.
4.3.3. Bé ®iÒu chØnh ®iÖn b¸n dÉn kh«ng tiÕp ®iÓm PP 350.
R6
a. S¬ ®å nguyªn lý.
H×nh 4.4: S¬ ®å nguyªn lý cña bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p PP - 350
b. CÊu t¹o.
- §ièt D1ht lµm nhiÖm vô håi tiÕp ®¶m b¶o cho Tranzito T3 ®ãng ®îc tÝch cùc. - §ièt DB lµm nhiÖm vô b¶o vÖ Tranzito khái bÞ háng do søc ®iÖn ®éng tù c¶n ë cuén
d©y kÝch thÝch.
- §ièt D2ht lµm nhiÖm vô håi tiÕp b¶o ®¶m cho Tranzito T2 ®ãng ®îc tÝch cùc. - §iÖn trë RN lµm nhiÖm vô ®iÒu hoµ ®¶m b¶o cho ®iÖn ¸p ®iÒu chØnh ®îc gi÷ hÇu
nh kh«ng ®æi khi nhiÖt ®é m«i trêng xung quanh thay ®æi.
- Nhãm R6- C lµm nhiÖm vô håi tiÕp cã t¸c dông lµm gi¶m thêi gian chuyÓn nèi cña Tranzito tøc lµ lµm t¨ng tÇn sè c¾t nèi do ®ã b¶o ®¶m cho ®iÖn ¸p ra kh«ng bÞ dao ®éng
nhiÒu.
- §iÖn trë R®c lµ ®iÖn trë chän khi ®iÒu chØnh. Nã cã t¸c dông ®iÒu chØnh trÞ sè ®Þnh
møc ®iÒu chØnh cña m¸y ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p.
c. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi ®éng c¬ lµm viÖc víi sè vßng quay cßn thÊp ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t ®iÖn thÊp
h¬n trÞ sè ®iÖn ¸p ®Þnh møc ®iÒu chØnh nªn ®ièt æn ¸p. Do cha bÞ ®¸nh thñng, do ®ã
69
tranzito T1 ®ãng. Tranzito T1 ®ãng nªn th«ng qua R8 t¹i cùc gèc B Tranzito T2 cã ®iÖn ¸p ©m lín lµm Tranzito T2 më. Tranzito T2 më nªn cã dßng ®iÖn qua ®iÖn trë R10 vµ t¹o sôt
¸p lín trªn ®iÖn trë nµy, nghÜa lµ t¹i cùc gèc B cña Tranzito T3 cã ®iÖn ¸p ©m lín nªn lµm Tranzito T3 më. Tranzito T3 më lµm t¨ng dßng ®iÖn kÝch thÝch do ®ã lµm t¨ng ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t ®iÖn. Dßng ®iÖn kÝch thÝch lóc nµy: Tõ cùc d¬ng nguån c«ng t¾c K
®ièt håi tiÕp Dht tiÕp gi¸p EC Tranzito T3 cuén kÝch thÝch KT m¸t.
Khi sè vßng quay ®éng c¬ t¨ng ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t t¨ng qu¸ trÞ sè ®Þnh møc ®iÒu chØnh th× lËp tøc ®ièt æn ¸p D0 bÞ ®¸nh thñng vµ cã dßng ®iÖn qua ®iÖn trë R7. T¹o sôt ¸p lín trªn ®iÖn trë nµy nghÜa lµ t¹i cùc gèc B tranzito T1 lóc nµy cã ®iÖn ¸p ©m lín, do ®ã tranzito T1 më. Tranzito T1 më, ®iÖn trë RCE cña nã gi¶m xuèng rÊt thÊp vµ t¹i cùc gèc B cña tranzito T2 lóc nµy ®iÖn ¸p gÇn b»ng kh«ng (coi nh nèi víi d¬ng nguån ). Do ®ã tranzito T2 ®ãng. Tranzito T2 ®ãng dßng ®iÖn qua R10 lóc nµy coi nh b»ng kh«ng nghÜa lµ t¹i cùc gèc B tranzito T3 lóc nµy ®iÖn ¸p b»ng kh«ng (coi nh nèi víi d¬ng nguån). Do ®ã tranzito T3 còng ®ãng, ®iÖn trë phô Rp ®îc ®a vµo m¹ch cuén d©y kÝch thÝch lµm gi¶m dßng ®iÖn kÝch thÝch do ®ã ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t ®iÖn kh«ng vît qu¸ ®îc trÞ sè
®Þnh møc ®iÒu chØnh. NÕu ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t ®iÖn l¹i gi¶m xuèng qu¸ trÞ sè ®Þnh
møc th× qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh l¹i lÆp l¹i nh lóc ban ®Çu lµm cho ®iÖn ¸p ra cña m¸y ph¸t
®iÖn, ®îc gi÷ hÇu nh kh«ng ®æi ë trÞ sè ®Þnh møc trong mäi chÕ ®é lµm viÖc cña ®éng c¬.
4.3.4. Bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p b¸n dÉn kiÓu lucar 14TR.
a. S¬ ®å nguyªn lý.
H×nh 4.5: S¬ ®å nguyªn lý cña bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p b¸n dÉn kiÓu 14TR
70
T1: Cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn dßng kÝch tõ. T2: Cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn bãngT1. Z: §i «t æn ¸p cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn bãng T2.
Cäc D+ cña tiÕt chÕ ®îc nèi víi cäc §+(cäc ph¸t ®iÖn) cña m¸y ph¸t.. Cäc DF tõ tiÕt chÕ ®îc nèi víi cäc DF cña m¸y ph¸t ®Ó ®a dßng kÝch tõ vµo cuén kÝch tõ. Cäc D- ®îc
nèi m¸t. Dßng ®i phô t¶i tõ cùc d¬ng cña m¸y ph¸t.
b. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi m¸y ph¸t cha lµm viÖc (khãa ®iÖn ®ãng) hoÆc khi m¸y ph¸t ®· ph¸t ra ®iÖn
nhng ®iÖn ¸p, m¸y ph¸t ph¸t ra nhá h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc,®ièt æn ¸p Z cha bÞ ®¸nh
thñng .Kh«ng cã dßng ®iÒu khiÓn IB cña bãng T2 nªn bãng T2 ®ãng. Do ®ã cùc B cña Tranzito T1 nèi víi ©m th«ng qua R3 nªn hiÖu ®iÖn thÕ UEB cña bãng T1 lín h¬n kh«ng. Cã dßng ®iÒu khiÓn IB cña bãng T2 ®i tõ cäc ph¸t D+ cña m¸y ph¸t ®Õn cäc D+ cña tiÕt chÕ tíi cùc E cña bãng T1 cña líp tiÕp gi¸p EB. Qua R3 ra cäc D- cña tiÕt chÕ tíi D- cña m¸y ph¸t råi ra m¸t . Bãng T1 më cã dßng kÝch tõ ®i tõ cùc d¬ng cña ¾c quy (m¸y ph¸t) tíi ®Ìn b¸o n¹p tíi cäc D+ cña tiÕt chÕ qua ET1 qua tiÕp gi¸p EC qua CT1 tíi DF cña tiÕt chÕ. Tíi cäc DF cña m¸y ph¸t qua cuén kÝch tõ G vµ cäc DF cña tiÕt chÕ tíi cùc E cña bãng T1qua líp tiÕp gi¸p ra cùc C vµ cäc DF cña tiÕt chÕ. Tíi cäc DF cña m¸y ph¸t qua cuén kÝch tõ
vÒ m¸t . Dßng kÝch tõ nµy lín nªn ®iÖn ¸p m¸y ph¸t t¨ng lªn nhanh chãng . Lóc nµy ®Ìn b¸o n¹p s¸ng .
Khi ®iÖn ¸p m¸y ph¸t t¨ng cao nhng vÉn nhá h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc dßng kÝch tõ cho m¸t ph¸t cã chiÒu ®i tõ cäc D+ cña m¸y ph¸t tíi cäc D+ cña tiÕt chÕ, qua bãng T1 ra cäc DF cña tiÕt chÕ tíi cäc DF cña m¸y ph¸t vµo cuén kÝch tõ råi ra m¸t .
Lóc nµy ®Ìn b¸o n¹p t¾t do hiÖu ®iÖn thÕ cña hai ®Çu ®Ìn b¸o b»ng nhau .
Khi ®iÖn ¸p m¸y ph¸t lín h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc, ®ièt æn ¸p Z bÞ ®¸nh thñng . XuÊt
hiÖn dßng ®iÖn ®iÒu khiÓn IB cña Tranzito T2:
Tõ D+ cña m¸y ph¸t ®Õn D+ cña tiÕt chÕ ®Õn cùc ET2 tíi BT2 qua ®ièt æn ¸p ®Õn ®iÖn
trë R2 tíi D- cña tiÕt chÕ råi vÒ m¸t. Cã dßng ®iÒu khiÓn nªn bãng T2 më cã dßng IC2:
Tõ D+ cña m¸y ph¸t ®Õn D+ cña tiÕt chÕ tíi T2 qua R3 ®Õn D- råi vÒ m¸t. HiÖu ®iÖn cùc B cña Tranzito T1 b»ng hiÖu ®iÖn thÕ cùc E cña nã nªn Tranzito T1 ®ãng . Dßng kÝch tõ Ikt cã chiÒu :
Tõ D+ cña m¸y ph¸t ®Õn D+ cña tiÕt chÕ qua R1, R2 qua D- cña tiÕt chÕ ®Õn D- cña m¸y ph¸t råi ra m¸t.Dßng kÝch tõ mÊt, ®iÖn ¸p m¸y ph¸t ph¸t ra gi¶m vµ qu¸ trinh lai nh
71
lóc ban ®Çu.
4.3.5. Bé ®iÒu chØnh ®iÖn trªn xe TOYOTA.
D1
R1
a
a. S¬ ®å nguyªn lý.
K H×nh 9: Bé ®iÒu chØnh ®iÖn trªn xe TOYOTA
Dn
c
b
R4 z
R2 R5 c
TR2
R3
TR1
F
b. CÊu t¹o.
Bé ®iÒu chØnh ®iÖn trªn xe Toyota cã cÊu t¹o gåm cã:
- M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu ba pha.
- Hai Tranzito TR1, TR2 lo¹i N-P-N. - Cuén kÝch tõ G.
- §ièt æn ¸p Z.
- C¸c ®iÖn trë R1, R2, R3, R4, R5. - §Ìn b¸o n¹p Dn, ®îc ®iÒu khiÓn b»ng r¬ le ®Ìn b¸o n¹p. - M¸t ph¸t ®iÖn cã c¸c cäc B, IG, L vµ S, trong ®ã S ®îc nèi vãi B.
c. NGUY£N Lý LµM VIÖC.
Khi m¸y ph¸t lµm viÖc (kho¸ ®iÖn ®ãng) hoÆc khi m¸y ph¸t ®· lµm viÖc,nhng ®iÖn
¸p m¸y ph¸t ph¸t ra nhá, nhá h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc. §ièt æn ¸p Z cha bÞ ®¸nh thñng.
Tranzito TR1 ®ãng v× ®iÖn trë cña TR1 qu¸ lín , do vËy cùc B cña TR2 th«ng qua TR2®îc nèi víi d¬ng nguån,do ®ã TR2 më. Dßng ®iÖn ®i nh sau: IG D1 R1 C +Aq K a
b Cuén hót R¬le L Gkt F ETR2
TiÕp gi¸p ECTR2 CTR2 E M - - Aq.
Khi cuén hót cña R¬le cã ®iÖn t¸c ®éng ®ãng tiÕp ®iÓm cña R¬le ®Ìn b¸o n¹p, ®Ìn
b¸o n¹p s¸ng. Lóc ®ã sÏ cã mét dßng ®iÖn qua ®Ìn b¸o n¹p ®i nh sau: Tõ + Aq qua kho¸
72
K tíi a, tíi b qua ®Ìn Dn qua tiÕp ®iÓm cña R¬le ®Ìn b¸o n¹p ra m¸t.
Khi m¸y ph¸t lµm viÖc ®iÓm C cã thÕ d¬ng cña m¸y ph¸t vµ m¸y ph¸t cÊp ®iÖn cho
cuén kÝch tõ, ®ång thêi n¹p ®iÖn cho ¾c quy. Do ®iÓm C cã thÕ d¬ng m¸y ph¸t th«ng qua
L mét ®Çu cña cuén hót r¬le nèi víi d¬ng m¸y ph¸t ®Çu kia cã thÕ d¬ng cña ¾c quy. Do
vËy cuén hót cña r¬le kh«ng lµm viÖc, tiÕp ®iÓm cña r¬le më. §Ìn b¸o n¹p t¾t.
Khi m¸y ph¸t lµm viÖc nhng ®iÖn ¸p cña m¸y ph¸t lín h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc: Th×
®ièt æn ¸p Z bÞ ®¸nh thñng th«ng qua R4 vµ S, cùc B cña Tranzito TR1 ®îc nèi víi d¬ng ¾c quy TR1 më, TR2 ®ãng.
Khi TR2 ®ãng th«ng qua ®ièt D2, cäc L, ®iÖn trë R2 vµ TR1 t¹o nªn sù sôt ¸p cña dßng kÝch tõ lµm cho dßng ®iÖn cña dßng kÝch tõ gi¶m. V× vËy ®iÖn ¸p cña m¸y ph¸t
gi¶m, thÊp h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc. Vµ qu¸ tr×nh l¹i lÆp l¹i nh cò.
4.3.6. Bé ®iÒu chØnh ®iÖn trªn xe mekong car.
Hép cÇu ch×
+
Dn
a. S¬ ®å nguyªn lý.
H×nh 4.7: Bé ®iÒu chØnh ®iÖn trªn xe mekong car
b. CÊu t¹o .
Bé ®iÒu chØnh ®iÖn Mekong car cã cÊu t¹o gåm cã:M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu ba pha
m¾c tam gi¸c, chÝn ®ièt chØnh lu trong ®ã ba ®ièt chØnh lu ba pha nöa kú cÊp ®Õn cuén
kÝch thÝch cßn l¹i s¸u ®ièt chØnh lu c¶ kú cÊp cho c¸c phô t¶i kh¸c.
- Ba tranzito lo¹i N - P - N.
73
- Mét ®ièt æn ¸p ZD nã bÞ ®¸nh thñng khi trÞ sè ®iÖn ¸p cña m¸y ph¸t lín h¬n trÞ sè ®iÖn ¸p ®Þnh møc. C2 ®¶m b¶o cho tranzito ®ãng ch¾c, c¸c ®iÖn trë R1, R2, R3, R4 t¹o thÊp ¸p ®iÒu khiÓn c¸c tranzito, R5 ®iÖn trë ®iÒu khiÓn mét ®Ìn b¸o n¹p cã c«ng suÊt 3w.
c. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi trÞ sè ®iÖn ¸p m¸y ph¸t nhá h¬n trÞ sè ®iÖn ¸p ®Þnh møc. §ièt æn ¸p ZD cha bÞ
®¸nh thñng khi ®ã T1 ®ãng TR1 th«ng qua R4 th× cùc B cña TR2 ®îc nèi víi d¬ng ¾c quy nªn TR2 më dÉn ®Õn TR3 còng më dßng kÝch tõ ®i nh sau:
+ Aq CÇu ch× Kho¸ ®iÖn CÇu ch× 15A §Ìn b¸o n¹p L a
CuénWkt b c ETR3 TiÕp gi¸p ECTR3 CTR3 M¸t -Aq.
Dßng ®iÒu khiÓn cña TR2 ®i nh sau:
+Aq CÇu ch× Kho¸ ®iÖn CÇuch× 15A §Ìn b¸o n¹p L
R4 BTR2 TiÕp gi¸p BETR2 ETR2 M¸t -Aq.
Dßng ®iÒu khiÓn cña TR3 ®i nh sau:
+Aq CÇu ch× Kho¸ ®iÖn CÇuch× 15A §Ìn b¸o n¹p L
R4 BTR3 TiÕp gi¸p BETR3 ETR3 M¸t -Aq. Khi m¸y ph¸t lµm viÖc t¹i ®iÓm (a, L) cã thÕ d¬ng cña m¸y ph¸t do ba ®ièt chØnh
lu göi tíi nªn lóc nµy m¸y ph¸t tù cÊp ®iÖn cho dßng kÝch tõ. Lóc nµy ®Ìn b¸o n¹p t¾t v×
t¹i hai ®Çu cña ®Ìn b¸o n¹p ®Òu cã thÕ d¬ng. Dßng kÝch tõ cã thÓ ®i nh sau:
+MF a Cuén Wkt B CTR3 TiÕp gi¸p CETR3 ETR3
M¸t - Aq.
Khi ®iÖn ¸p m¸y ph¸t lín h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc. §ièt æn ¸p ZD bÞ ®¸nh thñng. Do
74
vËy tranzito TR1 më TR2, TR3 ®ãng, ng¾t m¹ch ®iÖn kÝch tõ. Do vËy m¸y ph¸t l¹i kh«ng ph¸t ra ®iÖn. V× thÕ ZD l¹i ®ãng qu¸ tr×nh l¹i lÆp l¹i nh cò.
Ch¬ng 5. m¸y khëi ®éng
5.1. VÊn ®Ò khëi ®éng ®éng c¬ ®èt trong.
§éng c¬ ®èt trong kh¸c víi mét sè ®éng c¬ kh¸c nh ®éng c¬ ®iÖn, m¸y h¬i
níc(cid:0)vv(cid:0) Kh«ng thÓ tù khëi ®éng ®îc . Nãi c¸ch kh¸c, muèn khëi ®éng ®éng c¬ th×
m¸y khëi ®éng ph¶i ph¸t ra m« men quay, m« men quay nµy ph¶i th¾ng ®îc m« men
c¶n cña ®éng c¬.
M« men c¶n nµy lµ tæng c¸c m« men: M« men lùc ma s¸t, m« men nÐn, m« men
®Ó dÉn ®éng c¬ cÊu phô trî ®Æt trªn ®éng c¬ nh ( m¸y nÐn khi b¬m dÇu nhên, b¶n nhiªn
liÖu trªn ®éng c¬ ®iezel ) vµ c¸c m« men ®Ó kh¾c phôc ( biÕn ®æi ) lùc qu¸n tÝnh cña c¸c
khèi chuyÓn ®éng quay vµ chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cña ®éng c¬.
Tãm l¹i: ®Ó khëi ®éng ®îc ®éng c¬ th× m¸y khëi ®éng ph¶i t¹o ra m« men quay
®Ó truyÒn cho trôc khuûu, gióp trôc khuûu quay ®îc víi sè vßng quay nhÊt ®Þnh ®Ó ®éng
c¬ khëi ®éng ®îc vµ sau vµ sau khi ®éng c¬ ®· tù lµm viÖc th× m¸y khëi ®éng ph¶i ®îc
lo¹i ra mét c¸ch tù ®éng.
§èi víi ®éng c¬ x¨ng, sè vßng quay khëi ®éng 20 ÷ 30 vßng/ phót.
§èi víi ®éng c¬ ®iezel , sè vßng quay khëi ®éng 80 ÷ 250 vßng/ phót.
5.2. c¸c ph¬ng ¸n khëi ®éng ®éng c¬
Tuú thuéc vµo tõng lo¹i ®éng c¬ vµ c¸ch thøc khëi ®éng, ngêi ta cã mét sè
5.2.1. Khëi ®éng b»ng m¸y khëi ®éng:
Trong hÖ thèng khëi ®éng nµy, ¾c quy cung cÊp n¨ng lîng cho m¸y khëi ®éng
( m¸y ®Ò ) ®Ó nã lµm viÖc, m¸y khëi ®éng sÏ kÐo cho trôc khuûu cña ®éng c¬ quay
®Õn tèc ®é vßng quay cÇn thiÕt ®Ó cho ®éng c¬ næ vµ tù lµm viÖc ®îc.
Khëi ®éng b»ng m¸y khëi ®éng ( m¸y ®Ò ) cã 2 ph¬ng ph¸p thùc hiÖn viÖc ®iÒu
khiÓn m¸y tù ®éng lµm viÖc.
+ §iÒu khiÓn trùc tiÕp ( b»ng hép tiÕp ®iÓm ).
+ §iÒu khiÓn gi¸n tiÕp ( b»ng r¬le khëi ®éng ).
* ¦u ®iÓm:
- RÊt thuËn tiÖn khi sö dông.
- Khëi ®éng nhanh.
- KÝch thíc toµn bé thiÕt bÞ khëi ®éng nhá nªn rÊt phæ biÕn ë ®éng c¬ cì nhá
trung b×nh, kÓ c¶ ®éng c¬ x¨ng vµ ®iezel. §Æc biÖt lµ ®éng c¬ « t« vµ xe m¸y.
* Nhîc ®iÓm:
- ¾c quy dÔ bÞ qu¸ t¶i, nªn thêi gian khëi ®éng ng¾n ( thêi gian khëi ®éng kh«ng
75
qu¸ 15 – 20 gi©y).
- Ph¶i thêng xuyªn ch¨m sãc, b¶o dìng ¾c quy còng nh m¸y khëi ®éng ( chæi
than cæ gãp(cid:0) ) ®Ó cã thÓ khëi ®éng ch¾c ch¾n ®îc.
5.2.2. Khëi ®éng b»ng m¸y nÐn khÝ .
Nguyªn t¾c lµm viÖc cña hÖ thèng nµy nh sau: §a kh«ng khÝ nÐn vµo xi lanh vµo
thêi ®iÓm t¬ng øng víi hµnh tr×nh gi·n në sinh c«ng, do ®ã ®Èy piston ®i xuèng lµm trôc
* ¦u ®iÓm:
quay khuûu ®Ó khëi ®éng ®éng c¬.
- Khëi ®éng rÊt ch¾c ch¾n .
* Nhîc ®iÓm:
- ViÖc khëi ®éng kh«ng tiªu tèn søc lùc cña ngêi vËn hµnh.
- ViÖc khëi ®éng ®éng c¬ t¬ng ®èi phøc t¹p, ph¶i phô thuéc vµo nguån khÝ nÐn dù
tr÷.
- HÖ thèng bè trÝ phøc t¹p vµ cång kÒnh.
5.2.3. Khëi ®éng b»ng m¸y lai:
ViÖc khëi ®éng ®éng c¬ ®îc thùc hiÖn th«ng qua mét ®éng c¬ cì nhá cã thÓ lµ
®éng c¬ x¨ng hoÆc ®éng c¬ ®iezel ®Ó kÐo cho trôc khuûu cña ®éng c¬ cÇn khëi ®éng quay
sè vßng quay nhÊt ®Þnh gióp cho viÖc khëi ®éng ®éng c¬ ®îc dÔ dµng h¬n.
Khëi ®éng b»ng ®éng c¬ lai chØ thÝch øng víi lo¹i ®éng c¬ lín nh tµu thuû, xe lu
* ¦u ®iÓm:
vµ mét sè ®éng c¬ tÜnh t¹i cì lín.
- Sè lÇn khëi ®éng kh«ng h¹n chÕ.
- T¹o sè vßng quay lín cho ®éng c¬ cÇn khëi ®éng.
- NhiÖt lµm m¸t ®éng c¬ phô ®îc dïng hµm nãng ®éng c¬ chÝnh cã t¸c dông hç
* Nhîc ®iÓm:
trî khëi ®éng, v× vËy khëi ®éng rÊt ch¾c ch¾n.
- Thêi gian khëi ®éng kh¸ l©u.
- HÖ thèng khëi ®éng t¬ng ®èi ®¾t tiÒn.
- ViÖc söa ch÷a vµ b¶o dìng hÖ thèng khëi ®éng khã h¬n c¸c ph¬ng ph¸p khëi
®éng kh¸c.
5.2.4. Khëi ®éng b»ng søc ngêi:
Dïng søc ngêi th«ng qua tay quay ®Ó quay cho ®éng c¬ lµm viÖc ph¬ng ph¸p
nµy thÝch hîp cho ®éng c¬ cì nhá.
* ¦u ®iÓm:
- §¬n gi¶n, dÔ sö dông.
- Kh«ng mÊt c«ng ch¨m sãc, b¶o dìng. 76
* Nhîc ®iÓm:
- ViÖc khëi ®éng vÊt v¶ tiªu tèn søc lùc ngêi vËn hµnh ®éng c¬.
5.3. m¸y khëi ®éng ®iÖn
5.3.1. Kh¸i niÖm chung
a. C«ng dông:
+ TruyÒn cho trôc khuûu sè vßng quay tèi thiÓu ®Ó ®éng c¬ cã thÓ næ
b. Ph©n lo¹i:
* Dùa vµo ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn khëi ®éng:
+ M¸y khëi ®éng ®iÒu khiÓn trùc tiÕp: T¸c dông b»ng tay hoÆc ch©n trùc tiÕp cho
m¹ch khëi ®éng
+ M¸y khëi ®éng ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp: Th«ng qua nh÷ng bé phËn b»ng ®iÖn ( r¬ le
®iÒu khiÓn ) ®Ó thùc hiÖn viÖc ®ãng m¹ch cho m¸y khëi ®éng mét c¸ch tù ®éng.
c. Yªu cÇu:
+ KÕt cÊu gän nhÑ nhng ch¾c ch¾n. Cã sù æn ®Þnh vµ tin cËy cao.
+ Lùc kÐo sinh ra trªn trôc cña m¸y ph¶i ®¶m b¶o ®ñ lín, tèc ®é quay còng ph¶i ®¹t
tíi ph¹m vi lµm cho trôc khuûu cã tèc ®é quay nhÊt ®Þnh.
+ Khi ®éng c¬ cña «t« ®· lµm viÖc, ph¶i c¾t sù truyÒn ®éng tõ m¸y khëi ®éng tíi
trôc khuûu.
77
+ Cã thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn (nót bÊm hoÆc kho¸) thuËn tiÖn cho ngêi sö dông.
5.3.2. CÊu t¹o cña m¸y khëi ®éng.
H×nh 5.1. KÕt cÊu m¸y khëi ®éng ®iÖn.
1. Cuén gi÷; 2. Cuén hót; 3. Lß xo håi vÞ; 4. N¹ng gµi; 5. èng chñ ®éng; 6, 7. Khíp
truyÒn ®éng; 8. B¸nh r¨ng khëi ®éng; 9. Trôc r«to; 10. Vµnh h·m; 11. R·nh r¨ng xo¾n;
12. Khíp cµi víi n¹ng gµi; 13. §Çu nèi d©y ®iÖn; 14. §Çu tiÕp ®iÖn; 15. Lß xo håi vÞ; 16.
§Üa ®ång tiÕp ®iÖn; 17. Vá r¬ le; 18. N¾p sau cña m¸y khëi ®éng; 19. Gi¸ ®ì chæi than;
20. Chæi than; 21. PhiÕn gãp; 22. Stator; 23. R«to; 24. Vá m¸y; 25. Cuén d©y stator.
Gåm ba phÇn:
a. §éng c¬ ®iÖn cña m¸y khëi ®éng.
H×nh 5.2. S¬ ®å kÝch tõ cña c¸c ®éng c¬ ®iÖn khëi ®éng.
1.Trôc r«to; 2. Cuén d©y PhÇn øng cña r«to; 3.R«to;
78
4.Cæ gãp; 5.khèi cùc; 6.Cuén d©y stato; 7. Chæi than; 8. Gi¸ ®ì chæi than.
§éng c¬ ®iÖn sö dông trong hÖ thèng khëi ®éng lµ ®éng c¬ mét chiÒu, kÝch tõ hçn
hîp hoÆc nèi tiÕp. §éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp cã mét m« men khëi ®éng lín song nã cã
nhîc ®iÓm lµ vßng quay kh«ng t¶i qu¸ lín, ¶nh hëng ®Õn ®é bÒn vµ tuæi thä cña ®éng
c¬. §éng c¬ kÝch tõ hçn hîp cã kh¶ n¨ng cung cÊp m« men khëi ®éng kh«ng lín b»ng
kÝch tõ nèi tiÕp song gi¶m ®îc trÞ sè cùc ®¹i cña vßng quay kh«ng t¶i. Khi hÖ thèng lµm
viÖc, dßng ®iÖn khëi ®éng cã trÞ sè rÊt lín tõ (150 A – 300 A) ®èi víi ®éng c¬ xe du
lÞch, víi c¸c ®éng c¬ dïng trªn xe vËn t¶i dßng ®iÖn cã thÓ lªn tíi (1600 A – 1800 A),
®Ó ®¶m b¶o truyÒn ®îc c«ng suÊt khëi ®éng, tr¸nh tæn thÊt trªn c¸c m¹ch vµ trªn c¸c chç
tiÕp xóc, yªu cÇu ®iÖn trë ®éng c¬ khëi ®éng ph¶i ®ñ nhá kho¶ng 0,02 , sôt ¸p ë vïng
tiÕp xóc cña cæ gãp ®iÖn ®éng c¬ kho¶ng (1,5 V – 2 V ). C¸c chæi than tiÕp ®iÖn ë cæ
gãp thêng ®îc thay b»ng vËt liÖu ®ång ®á. C«ng suÊt ®iÖn tõ cña ®éng c¬ ®iÖn khëi
®éng ®îc tÝnh to¸n theo c«ng thøc:
P1 = P2 ( 1/ ) ( W ) Trong ®ã: P2 – C«ng suÊt c¬ khÝ cÇn thiÕt ®Ó khëi ®éng ®éng c¬. - HiÖu suÊt cña ®éng c¬ ®iÖn khëi ®éng. TrÞ sè cña ( ) thêng lÊy
b»ng 0,85 – 0,88.
§éng c¬ ®iÖn cña m¸y khëi ®éng lµ lo¹i ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu t¹o ra m« men quay
lín. CÊu t¹o gåm 3 phÇn.
- PhÇn tÜnh: Stator
- PhÇn ®éng: R«to.
- Chæi than cæ gãp.
* Stato (phÇn c¶m)
Gåm cã c¸c m¸ cùc l¾p cè ®Þnh víi phÇn vá
cña m¸y khëi ®éng. Bèn m¸ cùc ®îc bè trÝ lÖch nhau 900.
Trªn c¸c m¸ cùc ®îc bè trÝ c¸c cuén d©y kÝch
thÝch. C¸c cuén d©y nµy ®îc m¾c nèi tiÕp víi
nhau.
Cã hai c¸ch m¾c c¸c cuén d©y thêng dïng lµ.
H×nh 5.3 CÊu t¹o r«to.
79
1. M¸ cùc; 2. Cuén d©y stator
M¾c nèi tiÕp.
H×nh 5.4 M¾c nèi tiÕp
- M¾c hçn hîp.
H×nh 5.5. M¾c hçn hîp.
Nhîc ®iÓm ë c¸ch m¾c nèi tiÕp lµ t¹o ra sè vßng quay qu¸ lín.V× vËy ngêi ta ph¶i
nghÜ ngay ®Õn chuyÖn m¾c hçn hîp, tøc lµ võa nèi tiÕp võa song song. ë c¸ch m¾c nµy th×
cø hai cuén d©y ®îc m¾c nèi tiÕp víi nhau thµnh mét cuén, råi hai cÆp ®ã l¹i ®îc m¾c
song song víi nhau.
* R«to (phÇn øng)
- R«to cña m¸y khëi ®éng bao
gåm trôc r«to, khíp nèi tõ, cuén d©y
cña phÇn øng vµ cæ gãp.
- Trªn th©n cã sÎ c¸c r·nh
c¸c r·nh cã thÓ song song víi ®êng
t©m trôc r«to, hoÆc sÎ chÐo so víi
trôc r«to .
H×nh 5.6. CÊu t¹o r«to.
1. Trôc r«to; 2. Cuén d©y phÇn øng;
3.Th©n r« to; 4. Cæ gãp.
- Trªn c¸c r·nh cña r«to cã l¾p c¸c cuén d©y phÇn øng, c¸c cuén d©y còng
80
®îc m¾c nèi tiÕp víi nhau.
- PhÝa ®Çu m¸y cßn cã c¸c cæ gãp gåm c¸c phiÕn gãp Ðp chÆt trªn trôc r«to, gåm
nhiÒu phiÕn ®ång Ðp chÆt víi nhau vµ c¸ch ®iÖn víi trôc.
- Trªn trôc r«to cßn cã c¸c r·nh xo¾n, trôc ®îc ®ì bëi hai æ ®ì æ l¨n.
* Chæi than vµ gi¸ ®ì chæi than.
- Lµm b»ng hçn hîp thiÕc ®ång vµ cã pha
thªm mét chót graphit, nh»m môc ®Ých lµm gi¶m
®iÖn trë cña chæi than.
- C¸c chæi than còng cã tiÕt diÖn lín vµ ®îc
l¾p nghiªng mét gãc so víi trôc cña r«to.
- C¸c lß xo lu«n tú s¸t Ðp chæi than vµo cæ
gãp.
H×nh 5.7 Côm chæi than
* N¾p: gåm cã n¾p tríc vµ sau. N¾p tríc ®Ó ®ì trôc vµ gi¸ ®ì chæi than. N¾p
sau ®Ó bao kÝn vµ ®ì trôc. N¾p vµ vá ®îc nèi víi nhau b»ng c¸c vÝt xuyªn t©m
1. Chæi than; 2. Gi¸ ®ì chæi than.
b. Khíp nèi cña m¸y khëi ®éng.
Lµ c¬ cÊu truyÒn m« men tõ ®éng c¬ ®Õn b¸nh ®µ ®éng c¬ « t«. Tû sè truyÒn ®éng
trong kho¶ng 1/10 1/20, cã nghÜa lµ b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng ph¶i quay 10 20 vßng
®Ó kÐo b¸nh ®µ ®éng c¬ quay mét vßng. Khi ho¹t ®éng, tèc ®é cña r« tor tõ 2000 3000
vßng / phót sÏ kÐo trôc khuûu quay kho¶ng 200 vßng / phót ®ñ cho ®éng c¬ khëi ®éng.
Sau khi khëi ®éng ®éng c¬ ®· næ ®îc sè vßng quay cña ®éng c¬ cã thÓ lªn tíi 3000
4000 vßng/phót. NÕu lóc nµy b¸nh r¨ng khíp truyÒn ®éng cßn dÝnh víi b¸nh ®µ , r«to sÏ
bÞ cuèn theo víi vËn tèc 30000 40000 vßng /phót. Tèc ®é nµy sÏ t¹o lùc ly t©m cùc
m¹nh sÏ lµm bung tÊt c¶ c¸c d©y ra khái r·nh roto vµ ph¸ háng cæ gãp.
V× vËy trong hÖ thèng khëi ®éng nhÊt thiÕt ph¶i cã khíp truyÕn ®éng ®Ó nã cã thÓ tù
t¸ch khái ®éng c¬ khi ®éng c¬ ®· tù khëi ®éng ®îc.
* c«ng dông:
- TruyÒn m« men cña m¸y khëi ®éng ®Õn b¸nh ®µ ®éng c¬ ®Ó quay ®éng c¬ « t«.
- B¶o vÖ m¸y khëi ®éng b»ng c¸ch t¸ch b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng ra khái b¸nh ®µ
81
ngay khi ®éng c¬ ®· khëi ®éng ®îc
* Ph©n lo¹i:
- Khíp truyÒn ®éng theo qu¸n tÝnh.
- TruyÒn ®éng c¬ khÝ cìng bøc.
+) Khíp truyÒn ®éng theo qu¸n tÝnh.
- TruyÒn ®éng kiÓu bi. - TruyÒn ®éng hçn hîp.
* S¬ ®å cÊu t¹o
.
H×nh 5.8. KÕt cÊu khíp truyÒn ®éng qu¸n tÝnh.
1.®Çu chñ ®éng; 2. Lß xo; 3.5. VÝt h·m; 6. èc h·m; 7. B¸nh r¨ng; 8. Chèt h·m vµ lß
xo; 9. Trôc; 10. §èi träng cña b¸nh r¨ng.
èng bÞ ®éng l¾p tr¬n trªn trôc r«to 9 vµ liªn kÕt víi ®Çu chñ ®éng 1 nhê lß xo 2 vµ
hai èc h·m 3,5. VÝt h·m 3 g¾n chÆt èng chñ ®éng vµo trôc r«to.
* Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi nèi m¹ch ®iÖn, r«to quay, qu¸n tÝnh ®èi träng 10 cña b¸nh r¨ng kh«ng cho
b¸nh nµy quay theo nªn nã ph¶i tiÕn lªn ®êng xo¾n r¨ng èc v¨ng ra cµi vµo vµnh r¨ng
b¸nh ®µ gièng nh con t¸n trªn th©n vÝt, khi b¸nh r¨ng 7 ®Õn s¸t èng h·m 6 th× dõng l¹i vµ
b¾t ®Çu kÐo m« men cña b¸nh ®µ quay.
Sau khi ®éng c¬ ®· khëi ®éng ®îc, vßng quay cña trôc khuûu t¨ng vät lªn kho¶ng
3000vßng/phót, b¸nh ®µ lóc nµy trë thµnh chñ ®éng kÐo bµnh r¨ng khíp truyÒn ®éng 7
quay theo. Do tû sè truyÒn ®éng 1/10 nªn lóc nµy b¸nh r¨ng 7 quay nhanh h¬n èng bÞ
®éng 4 nªn nã theo ®êng ven gai t¸ch khái vµnh r¨ng b¸nh ®µ vµ trë vÒ vÞ trÝ cò. Nã
Lß xo 2 lµm viÖc ë chÕ ®é xo¾n ®Ó truyÒn m« men rÊt lín kÐo b¸nh ®µ quay vµ
nã cßn thªm nhiÖm vô gi¶m chÊn ®éng va ®Ëp khi b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng ¨n
82
®îc gi÷ l¹i vÞ trÝ nµy nhê chèt chÆn vµ lß xo.
khíp lóc ®éng c¬ b¾t ®Çu næ. ¦u ®iÓm cña lo¹i nµy lµ gi¸ thµnh h¹ kÕt cÊu ®¬n gi¶n
nhng nã ph¶i chÞu va ®Ëp lín, lß xo chÞu lùc xo¾n cao.
+) TruyÒn ®éng c¬ khÝ cìng bøc.
B¸nh r¨ng cña m¸y khëi ®éng cïng víi khíp truyÒn ®éng ®îc ®iÒu khiÓn mét c¸ch
cìng bøc cña c¬ cÊu gµi khíp ®Ó ®i ra ¨n khíp víi b¸nh ®µ. Vµ sau khi ®éng c¬ ®· tù
lµm viÖc ®îc th× l¹i ®iÒu khiÓn cìng bøc ®Ó t¸ch khái vµnh r¨ng b¸nh ®µ.
1. C¬ cÊu ®iÒu khiÓn b»ng c¬ khÝ; 2.Khíp xoay; 3,6. Vµnh r¨ng trong; 4.R·nh g¾n
H×nh 5.9. Khíp truyÒn ®éng cìng bøc.
+) TruyÒn ®éng hçn hîp.
cÇn g¹t; 5. èng r¨ng di trît; 7. B¸nh r¨ng khëi ®éng.
+ KÕt cÊu gåm hai phÇn: èng chñ ®éng vµ èng bÞ ®éng.
- èng chñ ®éng : §îc l¾p víi trôc ®éng c¬ m¸y khëi ®éng th«ng qua c¸c r·nh
xo¾n.
- èng bÞ ®éng: §îc l¾p víi b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng.
83
PhÇn chñ ®éng vµ bÞ ®éng ®îc nèi víi nhau th«ng qua khíp nèi kiÓu bi mét chiÒu.
H×nh.5.10. Khíp dÉn ®éng mét chiÒu kiÓu bi.
1. èng chñ ®éng; 2. B¸nh r¨ng; 3. èng bÞ ®éng ;
4. Viªn bi thanh l¨n; 5.B¹c ®ì trôc ; 6.Vßng chÆn ; 7. r·nh g¾n cÇn g¹t ;
Vßng quay khëi ®éng ®éng c¬ thÊp h¬n vßng quay lµm viÖc cña ®éng c¬ rÊt nhiÒu v×
vËy ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho ®éng c¬ khëi ®éng, b¸nh r¨ng khëi ®éng kh«ng ®îc dÉn
®éng trùc tiÕp tõ trôc cña ®éng c¬ ®iÖn mµ th«ng qua khíp mét chiÒu. Khíp mét chiÒu chØ
cho phÐp m« men truyÒn theo tõ trôc cña ®éng c¬ ®iÖn th«ng qua b¸nh r¨ng khëi ®éng tíi
lµm quay vµnh r¨ng b¸nh ®µ mµ kh«ng cho phÐp truyÒn m« men theo chiÒu ngîc l¹i. Cã
nhiÒu kiÓu kÕt cÊu cña khíp mét chiÒu, ( h×nh 1.12.) tr×nh bµy kÕt cÊu cña khíp mét chiÒu
kÓu bi ®Ó dÉn ®éng b¸nh r¨ng khëi ®éng, èng chñ ®éng 1 cña ®éng c¬ ®iÖn nèi víi phÇn 3
cña khíp. B¸nh r¨ng khëi ®éng 2 nèi víi phÇn bÞ ®éng 3 cña khíp . Gi÷a phÇn chñ ®éng
vµ bÞ ®éng cã c¸c viªn bi thanh l¨n ®îc lß xo Ðp vµo phÝa r·nh hÑp gi÷a moay ë b¸nh
r¨ng khëi ®éng vµ phÇn chñ ®éng 1. M« men truyÒn tõ trôc qua 1 lµm xoay t¬ng ®èi
gi÷a phÇn chñ ®éng vµ phÇn bÞ ®éng, khi ®ã viªn bi kÑt cøng vµo khe hÑp t¹o ma s¸t
truyÒn m« men quay gi÷a c¸c b¸nh r¨ng khëi ®éng 2.
+ Nguyªn lý lµm viÖc cña khíp nèi kiÓu bi mét chiÒu.
Khi ®éng c¬ lµm viÖc, tèc ®é cña b¸nh r¨ng 2 t¨ng lªn ®Èy c¸c viªn bi ra khái khe
hÑp, lóc nµy gi÷a hai phÇn chñ ®éng vµ bÞ ®éng cña khíp kh«ng cßn liªn hÖ víi nhau n÷a,
do ®ã m« men kh«ng truyÒn theo chiÒu ngîc tõ b¸nh r¨ng khëi ®éng vÒ trôc ®éng c¬
84
®iÖn.
c. R¬ le gµi khíp.
* S¬ ®å, cÊu t¹o.
H×nh 5.11. CÊu t¹o r¬ le khëi ®éng.
1. Cuén hót; 2. Cuén gi÷; 3. §Üa ®ång tiÕp ®iÖn; 4. §Çu tiÕp xóc; 5,6. C¸c ®Çu nèi
d©y; 7. Lß xo håi vÞ; 8. Trôc ®iÒu khiÓn ®i· ®ång.
`
H×nh 5.12. S¬ ®å nguyªn lý cña r¬ le kÐo.
Gåm cã hai cuén d©y tõ ho¸ : Cuén Wh vµ Wg nh s¬ ®å trªn (h×nh 5.12). WKT lµ cuén d©y kÝch tõ ®a ®iÖn vµo m¸y khëi ®éng. M lµ m¸y khëi ®éng, K1, K2 lÇn lît lµ hai tiÕp ®iÓm cña r¬ le.
* Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi ®ãng kho¸ khëi ®éng ( h×nh5.12a. ) lóc nµy c¸c dßng ®iÖn ®i qua c¶ hai cuén
Wh vµ WG ( ®Üa ®ång tiÕp ®iÖn cha nèi m¹ch cña ®éng c¬ ®iÖn khëi ®éng ). C¸c dßng ®iÖn nµy cã t¸c dông t¹o ra lùc tõ ho¸ hót lâi thÐp cña r¬le kÐo. Dßng ®iÖn ®i qua Wh khi tiÕp tôc ®i qua m¹ch kÝch thÝch cña ®éng c¬ ®iÖn sÏ lµm cho trôc cña ®éng c¬ ®iÖn xoay ®i
mét gãc nhá, t¹o ®iÒu kiÖn cho b¸nh r¨ng khëi ®éng cã thÓ tù lùa tèt h¬n trong qu¸ tr×nh vµo khíp víi c¸c vµnh r¨ng trªn b¸nh ®µ. Khi c¸c tiÕp ®iÓm K2 cña m¹ch khëi ®éng ®éng 85
c¬ ®iÖn ®· ®îc nèi, lóc nµy cuén d©y Wh bÞ nèi t¾t ( h×nh 5.12b.) nhê ®ã tiÕt kiÖm ®îc n¨ng lîng cña ¾c quy, lµm thuËn lîi trong qu¸ tr×nh khëi ®éng.
5.3.3. HÖ thèng khëi ®éng trùc tiÕp.
a. KÕt cÊu:
HÖ thèng khëi ®éng trùc tiÕp gåm:
- ¾c quy lµ nguån cung cÊp ®iÖn cho m¸y khëi ®éng cña hÖ thèng khëi ®éng.
- Kho¸ ®iÖn dïng ®Ó ®ãng c¾t dßng ®iÖn cho m¸y khëi ®éng.
- Hép c«ng t¾c gåm: §Üa ®ång 2 dïng ®Ó ®ãng tiÕp ®iÓm chÝnh ®Ó cung cÊp ®iÖn
cho m¸y khëi ®éng. §Üa ®ång 3 dïng ®Ó nèi t¾t ®iÖn trë phô khi khëi ®éng ®éng c¬.
- M¸y khëi ®éng gåm cã: Cuén c¶m vµ r«to cã nhiÖm vô t¹o ra m« men quay .
Khíp truyÒn ®éng mét chiÒu vµ b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng cã nhiÖm vô truyÒn m«
men quay cho trôc khuûu cña ®éng c¬.
- Trô ®iÒu khiÓn 4 cã t¸c dông ®ãng tiÕp ®iÓm chÝnh vµ tiÕp ®iÓm phô.
b. S¬ ®å nguyªn lý:
H×nh 5.13. S¬ ®å hÖ thèng khëi ®éng ®iÒu khiÓn trùc tiÕp
1. Hép c«ng t¾c. 7. B¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng.
2. §Üa ®ång tiÕp ®iÓm chÝnh. 8. Vµnh r¨ng b¸nh ®µ.
3. §Üa ®ång nèi t¾t ®iÖn trë phô. 9. M¸y khëi ®éng.
4. Trô ®iÒu khiÓn. 10. N¾p m¸y khëi ®éng.
5. N¹ng gµi ®iÒu khiÓn. K® . Kho¸ ®iÖn.
86
6. Lß xo håi vÞ
c.Nguyªn lý lµm viÖc:
Khi ®ãng kho¸ ®iÖn K®, nhng cha t¸c ®éng vµo trô ®iÒu khiÓn 4 th× c¸c tiÕp ®iÓm trong hép c«ng t¾c 1 cha ®ãng. V× vËy m¸y khëi ®éng cha ®îc cung cÊp ®iÖn, ®ång
thêi lóc nµy lß xo 6 cha bÞ Ðp nÐn nã ®Èy cho khíp truyÒn ®éng mét chiÒu lïi vÒ t¸ch
b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng 7 ra kh«ng ¨n khíp víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ 8.
Khi t¸c ®éng vµo trô ®iÒu khiÓn 4, ®Èy cho cÇn ®iÒu khiÓn ®i vµo ®Ó ®ãng c¸c tiÕp
®iÓm trong hép c«ng t¾c 1, ®ång thêi lß xo håi vÞ cña cÇn ®iÒu khiÓn còng bÞ nÐn l¹i, TiÕp
®iÓm phô 3 ®ãng ®Ó nèi t¾t ®iÖn trë phô cña hÖ thèng ®¸nh löa, sau ®ã tiÕp ®iÓm chÝnh 2
tiÕp tôc ®i vµo ®Ó ®ãng ®iÖn cho m¸y khëi ®éng.
Lóc nµy dßng ®iÖn cung cÊp cho m¸y khëi ®éng sÏ ®i nh sau: (+) ¾c quy -> Kho¸
®iÖn K® -> CÆp tiÕp ®iÓm chÝnh 2 -> Cuén d©y kÝch tõ Wkt -> R« to -> m¸t -> (-)¾c quy. §ång thêi khi t¸c ®éng trôc ®iÒu khiÓn 4 ®i sang tr¸i, nhê cµng g¹t 5 sÏ nÐn lß xo 6 l¹i
®Èy cho khíp truyÒn ®éng mét chiÒu cïng víi b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng 7 lao ra ¨n khíp
víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ 8.
Nhê dßng ®iÖn cã gi¸ trÞ lín ®i qua c¸c cuén d©y cña m¸y khëi ®éng sÏ t¹o ra mét
m« men quay lín cho m¸y khëi ®éng, m« men nµy ®îc truyÒn qua khíp truyÒn ®éng
mét chiÒu tíi b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng 7 lµm quay b¸nh ®µ 8 kÐo cho trôc khuûu cña
®éng c¬ quay ®Ó thùc hiÖn viÖc khëi ®éng ®éng c¬.
Khi ®éng c¬ ®· tù khëi ®éng ®îc, tèc ®é quay cña ®éng c¬ sÏ lín h¬n tèc ®é quay
cña m¸y khëi ®éng. Nh vËy, m« men quay rÊt lín, tõ ®éng c¬ sÏ truyÒn ngîc vµo m¸y
khëi ®éng lµm h m¸y khëi ®éng.
Nhng nhê cã khíp truyÒn ®éng mét chiÒu mµ m« men quay cña ®éng c¬ kh«ng
truyÒn vµo m¸y khëi ®éng ®îc , mÆc dï b¸nh r¨ng khëi ®éng 7 vÉn ¨n khíp víi vµnh
r¨ng b¸nh ®µ 8. Nhê vËy mµ m¸y khëi ®éng ®îc b¶o vÖ an toµn.
Khi th«i t¸c ®éng vµo trô ®iÒu khiÓn 4, lß xo 6 d·n ra ®Èy cho khíp truyÒn ®éng
mét chiÒu cïng víi b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng 7 lïi vÒ phÝa tr¸i t¸ch khái vµnh r¨ng b¸nh
®µ 8. §ång thêi lóc nµy lß xo cña cÇn ®iÒu khiÓn còng d·n ra ®Èy cho ®iÒu khiÓn ®i sang
ph¶i lµm t¸ch c¸c tiÕp ®iÓm chÝnh 2 vµ tiÕp ®iÓm phô 3, m¸y khëi ®éng bÞ ng¾t ®iÖn. V×
87
vËy m¸y khëi ®éng sÏ kh«ng lµm viÖc n÷a.
5.3.4. HÖ thèng khëi ®éng gi¸n tiÕp cã cùc tõ lµ nam ch©m ®iÖn
H×nh 5.14. S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng khëi ®éng gi¸n tiÕp
1. Kho¸ ®iÖn. 4. Cuén d©y c¶m. 7. B¸nh r¨ng khíp truyÒn ®éng
2. R¬le khëi ®éng. 5. Cµng g¹t. 8. ¾c quy
3. Lß xo håi vÞ. 6. Khíp truyÒn ®éng mét chiÒu. 9. R«to
Nguyªn lý lµm viÖc
Khi bËt kho¸ ®iÖn cã dßng ®iÖn ®i tõ ( +) ¾c quy -> Kho¸ ®iÖn 1-> cäc 50 cña r¬ le
khëi ®éng Cuén d©y hót -> cuén d©y c¶m 4 -> cuén d©y r«to 9 -> m¸t -> (-) ¾c quy
Cuén d©y gi÷ -> m¸t.
Do ®ã dßng ®iÖn ch¹y trong hai cuén d©y cña r¬ le khëi ®éng nªn lâi thÐp cña r¬le
bÞ tõ ho¸ thµnh nam ch©m ®iÖn, lùc tõ do nã sinh ra th¾ng ®îc søc c¨ng cña lß xo 3 v×
vËy nã sÏ hót lâi ®i vµo thùc hiÖn viÖc ®ãng tiÕp ®iÓm vµ nhê cã cµng g¹y ®a b¸nh r¨ng
m¸y khëi ®éng 7 cïng víi khíp truyÒn ®éng mét chiÒu 6 lao ra ¨n khíp víi vµnh r¨ng
b¸nh ®µ.
Khi tiÕp ®iÓm 30 cha ®ãng th× dßng ®iÖn ®i qua cuén d©y hót vµ c¸c cuén d©y cña
m¸y khëi ®éng cã gi¸ trÞ nhá, nªn nã chØ lµm cho r« to cña m¸y khëi ®éng quay nhóc
nhÝch ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng ¨n khíp víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ mét
c¸ch dÔ dµng.
Khi tiÕp ®iÓm 30 ®ãng, mét dßng ®iÖn rÊt lín tõ ¾c quy ®i qua kho¸ ®iÖn 1-> tiÕp
®iÓm 30 -> c¸c cuén d©y m¸y khëi ®éng -> m¸t.
Lóc nµy cuén d©y hót bÞ nèi t¾t nªn kh«ng cã dßng ®iÖn ®i qua mµ chØ cßn dßng
88
®iÖn qua cuén d©y gi÷ ®Ó t¹o mét lùc tõ ®ñ søc gi÷ cho b¸nh r¨ng ë vÞ trÝ ¨n khíp vµ tiÕp
®iÓm ®ãng. Nhê dßng ®iÖn cã gi¸ trÞ rÊt lín ®i qua c¸c cuén d©y cña m¸y khëi ®éng sÏ t¹o
ra mét m« men quay lín cho m¸y khëi ®éng, m« men nµy ®îc truyÒn qua khíp truyÒn
®éng mét chiÒu 6 tíi b¸nh r¨ng khëi ®éng 7 kÐo cho trôc khuûu quay ®Ó thùc hiÖn viÖc
khëi ®éng ®éng c¬.
Khi ®éng c¬ ®· tù khëi ®éng ®îc, nhng ngêi l¸i xe cha ®a kho¸ ®iÖn khái nÊc
khëi ®éng, nhê cã khíp truyÒn ®éng mét chiÒu 6 mµ m« men quay tõ trôc khuûu kh«ng
truyÒn ngîc vµo r«to. V× vËy mÆc dï lóc nµy b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng vÉn ¨n khíp víi
vµnh r¨ng b¸nh ®µ nhng tèc ®é quay cña trôc khuûu vµ tèc ®é quay cña r«to vµ kh¸c
nhau, m¸y khëi ®éng sÏ ®îc b¶o vÖ an toµn.
Khi ngêi l¸i t¾t kho¸ ®iÖn, c¸c cuén d©y hót, cuén d©y gi÷ cña r¬le khëi ®éng sÏ
mÊt ®iÖn , nªn lâi thÐp kh«ng ®îc tõ ho¸, lß xo 3 gi·n ra trë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu mang theo
lâi thÐp lµm t¸ch c¸c ®iÓm ra. §ång thêi b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng, cïng víi khíp truyÒn
®éng mét chiÒu 6 t¸ch khái vµnh r¨ng b¸nh ®µ.
5.3.5. HÖ thèng khëi ®éng gi¸n tiÕp cã cùc tõ lµ nam ch©m vÜnh cöu.
a. KÕt cÊu:
HÖ thèng khëi ®éng gi¸n tiÕp cã cùc tõ lµ nam ch©m vÜnh cöu gåm:
- ¾c quy lµ nguån cung cÊp ®iÖn cho m¸y khëi ®éng.
- Kho¸ ®iÖn dïng ®Ó ®ãng, c¾t dßng ®iÖn cho m¸y khëi ®éng .
- R¬le khëi ®éng gåm cã 1 lâi thÐp, trªn lâi thÐp cã quÊn cuén d©y hót vµ cuén d©y
gi÷ . R¬le khëi ®éng cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn sù ®ãng c¾t c¸c tiÕp ®iÓm chÝnh vµ tiÕp ®iÓm
nèi t¾t ®iÖn trë phô trong qu¸ tr×nh khëi ®éng ®éng c¬.
- M¸y khëi ®éng gåm cã cùc tõ lµ nam ch©m vÜnh cöu, cuén d©y r«to, khíp truyÒn
®éng 1 chiÒu , b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng , bé truyÒn hµnh tinh. M¸y khëi ®éng cã nhiÖm
vô t¹o ra m« men quay vµ truyÒn m« men quay ®Õn trôc khuûu cña ®éng c¬ ®Ó khëi ®éng
®éng c¬.
Bé truyÒn hµnh tinh cã nhiÖm vô lµm t¨ng m« men quay ®Ó truyÒn ®Õn trôc khuûu
89
cña ®éng c¬.
b. S¬ ®å nguyªn lý:
H×nh 5.15. S¬ ®å nguyªn lý cña hÖ thèng khëi ®éng gi¸n tiÕp
1. B¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng. 7. R«to
2. Vµnh r¨ng b¸nh ®µ. 8. Chæi than.
3. Bé tiÕp hîp. 9. R¬le m¸y khëi ®éng
4. Cµng g¹t. 10. Kho¸ ®iÖn
5. Bé truyÒn hµnh tinh. 11. ¾c quy
6. Cùc tõ ( Nam ch©m vÜnh cöu )
c. Nguyªn lý lµm viÖc:
Khi bËt kho¸ ®iÖn, cã dßng ®iÖn ®i tõ (+) ¾c quy -> kho¸ ®iÖn -> cäc 50 cña r¬ le
khëi ®éng Cuén d©y hót -> R«to -> m¸t -> (-) ¾c quy
Cuén d©y gi÷ -> m¸t.
Do cã dßng ®iÖn ch¹y trong hai cuén d©y r¬le khëi ®éng lµ lâi thÐp cña r¬le bÞ tõ
ho¸ thµnh nam ch©m ®iÖn, lùc tõ do nã sinh ra th¾ng ®îc søc c¨ng cña lß xo v× vËy nã sÏ
hót lâi thÐp ®i vµo ®Ó thùc hiÖn viÖc ®ãng tiÕp ®iÓm vµ ®a b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng 1
cïng víi khíi truyÒn ®éng 1 chiÒu 3 lao ra ¨n khíp víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ.
Khi tiÕp ®iÓm 30 cha ®ãng th× dßng ®iÖn ®i qua cuén d©y hót vµ cuén r«to cña
m¸y khëi ®éng cã gi¸ trÞ nhá, nªn nã lµm cho r«to cña m¸y khëi ®éng quay nhóc nhÝch
®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng ¨n khíp víi vµnh b¸nh r¨ng b¸nh ®µ mét
90
c¸ch dÔ dµng.
Khi tiÕp ®iÓm 30 ®ãng, mét dßng ®iÖn rÊt lín tõ ¾c quy qua kho¸ ®iÖn -> tiÕp ®iÓm
30 -> cuén d©y r«to -> m¸t -> (-) ¾c qui.
Lóc nµy cuén d©y hót bÞ nèi t¾t nªn kh«ng cã dßng ®iÖn ®i qua mµ chØ cßn dßng
®iÖn qua cuén d©y gi÷ ®Ó t¹o mét lùc tõ ®ñ søc gi÷ cho b¸nh r¨ng ë vÞ trÝ ¨n khíp vµ tiÕp
®iÓm ®ãng. Nhê dßng ®iÖn cã gi¸ trÞ rÊt lín ®i qua cuén r«to cña m¸y khëi ®éng sÏ t¹o ra
mét m« men quay lín cho m¸y khëi ®éng, m« men nµy ®îc truyÒn qua khíp chuyÓn
®éng mét chiÒu tíi b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng kÐo cho trôc khuûu quay ®Ó thùc hiÖn viÖc
khëi ®éng ®éng c¬.
ë hÖ thèng khëi ®éng nµy cã trang bÞ thªm bé truyÒn hµnh tinh, khi m« men quay
cña m¸y khëi ®éng ph¸t ra sÏ truyÒn qua bé truyÒn hµnh tinh lµm t¨ng m« men xo¾n tríc
khi truyÒn ®Õn vµnh r¨ng b¸nh ®µ. V× vËy sÏ lµm t¨ng m« men xo¾n ®Ó kÐo cho trôc
khuûu quay nh»m khëi ®éng ®éng c¬ mét c¸ch nhanh chãng.
Khi ®éng c¬ ®· tù khëi ®éng ®îc, nhng ngêi l¸i cha ®a kho¸ ®iÖn khái nÊc
khëi ®éng, nhê cã khíp truyÒn ®éng mét chiÒu mµ m« men quay tõ trôc khuûu kh«ng
truyÒn ngîc ®îc vµo r«to. V× vËy mÆc dï lóc nµy b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng vÉn ¨n
khíp víi vµnh r¨ng b¸nh ®µ nhng tèc ®é quay cña trôc khuûu vµ tèc ®é quay cña r«to lµ
kh¸c nhau, m¸y khëi ®éng sÏ ®îc b¶o vÖ an toµn.
Khi ngêi l¸i t¾t kho¸ ®iÖn, c¸c cuén d©y hót, cuén d©y gi÷ cña r¬le trë ®éng sÏ
mÊt ®iÖn, nªn lâi thÐp kh«ng ®îc tõ ho¸ lß xo 3 gi·n ra trë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu mang theo
lâi thÐp lµm t¸ch c¸c tiÕp ®iÓm ra. §ång thêi ®a b¸nh r¨ng m¸y khëi ®éng cïng víi khíp
truyÒn ®éng mét chiÒu t¸ch khái vµnh r¨ng b¸nh ®µ.
5.3.6. HÖ thèng khëi ®éng dïng r¬ le
a. S¬ ®å cña hÖ thèng khëi ®éng dïng r¬le.
91
H×nh 5.16: S¬ ®å hÖ thèng khëi ®éng dïng r¬le
* M¸y khëi ®éng: Dïng ®Ó lµm quay trôc khuûu khi cÇn ph¸t ®éng ®éng c¬. nã lµ
b. KÕt cÊu chung cña hÖ thèng
* R¬le: Cã hai lo¹i lµ R¬le kÐo vµ R¬le ®ãng m¹ch.
®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch thÝch nèi tiÕp, do dßng ®iÖn cña ¾c quy cung cÊp
R¬le kÐo gåm cã ®Üa 3 ®îc
K3 K4
g¾n trªn trôc 10 cña lâi 8 vµ c¸ch ®iÖn
víi trôc, lâi 8 dÞch chuyÓn trong èng
5. TÊt c¶ ®îc ®Æt trong vá 6. Lß xo
9 lu«n lu«n gi÷ cho lâi 8 ë vÞ trÝ
ngoµi cïng, cã nghÜa lµ ®Ó cho ®Üa 3
kh«ng ®ãng ®îc k1 vµ k2. Trªn èng
5 quÊn hai cuén d©y kÐo vµ hót. R¬le
kÐo cã nhiÖm vô ®ãng cÆp tiÕp ®iÓm
chÝnh ®Ó nèi ®iÖn cho m¸y khíi ®éng H×nh 5.17: R¬le kÐo ®ång thêi ®ãng tiÕp ®iÓm khi khëi
®éng ®éng c¬.
R¬le ®ãng m¹ch: Gåm cã cÆp tiÕp
®iÓm 12 vµ 13 lu«n lu«n më khi kh«ng lµm
viÖc. Moãc gi÷ 14 gi÷ tÊm dung 15 ë vÞ trÝ
khe hë tiÕp ®iÓm tiªu chuÈn. GÝa16 ®Ó ®Æt
lâi thÐp. R¬le ®ãng m¹ch cã c¸c cùc
b
K,C,b. R¬le ®ãng m¹ch cã nhiÖm vô
K
®ãng c¾t dßng ®iÖn cho r¬le khëi ®éng.
* ¾c quy: Dïng ®Ó cung cÊp ®iÖn cho m¸y khëi ®éng khi khëi ®éng ®éng c¬.
H×nh5.18: R¬le ®ãng m¹ch
c. Nguyªn lý lµm viÖc:
* Kho¸ ®iÖn: Dïng ®Ó ®ãng m¹ch, khëi ®éng ®éng c¬ vµ cung cÊp ®iÖn cho phô t¶i
Khi Ên nót BZ th× cuén d©y R¬le ®ãng m¹ch cã ®iÖn. Dßng ®iÖn sÏ ®i nh sau:
(+) ¾c quy ®Õn BZ ®Õn cäc K cña R¬le ®ãng m¹ch ®Õn cuén d©y tõ ho¸ 17. Do cã
dßng ®iÖn qua cuén d©y R¬le t¹o lªn tõ trêng lµm tõ ho¸ lâi thÐp hót tiÕp ®iÓm 13 ®ãng
92
lai lóc nµy cuén d©y kÐo vµ gi÷ cã ®iÖn. ChiÒu cña dßng ®iÖn trong 2 cuén nh sau:
+ Trong cu«n d©y kÐo:(-)¡cquy ®Õn m¸t ®Õn chæi than nèi m¸t cña m¸y khëi ®éng
®Õn chæi than kh¸c cña m¸y khëi ®éng råi ®Õn cuén d©y kÝch thÝch ®Õn K1 ®Õn K3 ®Õn
cuén d©y B ®Õn K4 ®Õn côc C cña r¬le ®ãng m¹ch.
+ Trong cuén gi÷: (-)¡cquy ®Õn m¸t ®Õn cuén gi÷ ®Õn cäc K cña R¬le kÐo ®Õn cäc
C cña R¬le ®ãng m¹ch.
Tõ ®©y c¶ hai m¹ch ®i qua cÆp tiÕp ®iÓm 12 vµ 13 ®Õn tÊm rung 15, gi¸ 16, cùc cña
r¬le ®ãng råi ®Õn cùc d¬ng cña ¾c quy. Do trong cuén kÐo vµ gi÷ cã ®iÖn t¹o ra tõ trêng
hót lâi thÐp vÒ phÝa tr¸i lµm cÇn 11 t¸c dông vµo c¬ cÊu truyÒn lùc ®Ó ®a khèi b¸nh r¨ng
m¸y khëi ®éng ®Õn ¨n khíp víi b¸nh ®µ.
Khi cÆp b¸nh r¨ng ®· ¨n khíp hoµn toµn th× ®Üa 3 ®ãng K1 vµ K2. Khi khëi ®éng
xong, do tèc ®é m¸y ph¸t cßn nhá, søc ®iÖn ®éng cña nã ngîc chiÒu víi søc ®iÖn ®éng
cña ¾c quy nªn cêng ®é dßng ®iÖn trong cuén d©y r¬ le ®ãng m¹ch bÞ khö , tiÕp ®iÓm 9
vµ 10 më ra vµ dßng ®iÖn trong hai cuén d©y kÐo vµ gi÷a còng bÞ ng¾t. Díi t¸c dông cña
lùc lß so trªn cÇn hai nh¸nh 11 vµ lß so 9, lâi thÐp trá vÒ vÞ trÝ cò lµm ph©n ly khèi b¸nh
r¨ng, ®Üa 3 t¸ch k1 vµ k2, dßng ®iÖn vµo m¸y khëi ®éng bÞ ng¾t, m¸y khëi ®éng th«i lµm
93
viÖc.
5.3.7. HÖ thèng khëi ®éng cã r¬ le b¶o vÖ.
H×nh 5.19: S¬ ®å hÖ thèng khëi ®éng cã r¬le b¶o vÖ
1. M¸y ph¸t ®iÖn 3. R¬le PC- 24
2. R¬le Pb-1 4. M¸y khëi ®éng
- Nguyªn lý lµm viÖc.
ë tr¹ng th¸i b×nh thêng tiÕp ®iÓm K1 ®ãng khi vÆn kho¸ ®iÖn ®Õn nÊc thø nhÊt tøc
lµ nèi ®Çu AM víi K2 lóc ®ã ®Ìn b¸o sÏ s¸ng do ®ã dßng ®iÖn ®i qua ®Ìn nh sau:
(+) ¾c quy AM K2 ®Ìn Lk a M¸t (-) ¾c quy. §Ó khëi ®éng ta vÆn kho¸ ®iÖn thªm nÊc n÷a lµ nèi ®Çu AM víi CT cña kho¸ ®iÖn.
Khi ®ã cuén Wk® cña cuén r¬le PC – 24 cã ®iÖn theo m¹ch:
(+) ¾c quy AM CT K Wk® K LK a K1 (-)¾c quy. R¬le PC- 24 t¸c ®éng, tiÕp ®iÓm cña nã vµ ®iÖn ¾c quy ®îc dÉn tõ ®iÓm nèi ®Çu B
tíi ®Çu C (®Çu nèi chung cña hai cuén d©y trong ®ã r¬le gµi khíp m¸y khëi ®éng ) ®Ó thùc hiÖn khëi ®éng « t« mét dßng ®iÖn ph©n nh¸nh tõ ®Çu K qua PC R Wf t¹o nªn ph¶n tõ c©n b»ng víi lùc tõ ho¸ ban ®Çu cña cuén Wc khi ®éng c¬ cha lµm viÖc tù lËp
®îc.
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc dßng ®iÖn xoay chiÒu do m¸y ph¸t sinh ra. Mét phÇn ®îc
chia ®Õn bé phËn chØnh lu vµ t¹o thµnh dßng ®iÖn mét chiÒu trong cuén Wc. §Ó lo¹i trõ
kh¶ n¨ng t¸c ®éng sím cña r¬le Pb - 1 mét lùc tõ ho¸ cña cuén Wc lóc nµy ®îc c©n
94
b»ng bëi lùc ph¶n tõ cuén Wf.§éng c¬ cha thÓ lµm viÖc tù lËp ®îc th× hiÖu lùc tõ hãa FWc – FWf 0 vµ tiÕp ®iÓm k1 vÉn ®ãng. Qu¸ tr×nh khëi ®éng vÉn tiÕp tôc.
- Khi ®éng c¬ ®· tho¸t ®îc khái ®iÖn ¸p m¸y ph¸t t¨ng tíi møc ®iÖn ¸p hiÖu dông gi÷a hai pha cña m¸y ph¸t ®¹t ®îc 9 10 v lùc tõ ho¸ cuén d©y ®· lín lµm cho k1 më
m¹ch ®Ìn bÞ c¾t nªn ®Ìn t¾t b¸o hiÖu cho biÕt m¸y ph¸t ®iÖn ®· lµm viÖc, ®ång thêi m¹ch
®iÖn cña r¬le PC – 24 còng bÞ c¾t t¸c ®éng lµm t¾t m¸y khëi ®éng. Sau ®ã muèn khëi
®éng còng kh«ng ®îc v× tiÕp ®iÓm k1 ®· më nªn r¬le PC – 24 kh«ng ®îc ho¹t ®éng.
- R¬le Pb - 1 t¸c dông chØnh lu dßng ®iÖn xoay chiÒu hai pha cña m¸y ph¸t cung
cÊp cho cuén d©y tõ ho¸ chÝnh Wc ®iÖn trë R m¾c nèi tiÕp víi cuén tõ ho¸ phô Wf ®Ó h¹n
chÕ dßng ®iÖn trong cuén Wf cã lùc tõ ho¸ ngîc chiÒu víi Wc nh»m t¹o cho r¬le ®ãng
5.4. HÖ thèng sÊy nãng cho ®éng c¬ §iªzel.
më røt kho¸t.
5.4.1. Môc ®Ých vµ ph©n lo¹i.
a. Môc ®Ých:
Vµo thêi tiÕt l¹nh, khëi ®éng ®éng c¬ §iªzel lo¹i buång ®èt ph©n c¸ch lµ rÊt khã næ
v× c¸c lý do sau:
- §éng c¬ §iªzel lµ ®éng c¬ tù ch¸y.
- NhiÖt ®é thêi tiÕt l¹nh.
- Khëi ®éng sè vßng quay thÊp.
- ¸p suÊt phun dÇu thÊp.
V× vËy cÇn ph¶i sÊy nãng cho ®éng c¬, sÊy nãng cho ®éng c¬ lµ sÊy cho kh«ng khÝ
nÐn trong buång ®èt nãng lªn ®Ó hç trî cho nhiªn liÖu bèc ch¸y dÔ khi khëi ®éng ®éng c¬.
b. Ph©n lo¹i:
Cã hai lo¹i sÊy nãng ®éng c¬.
- SÊy nãng cho ®éng c¬ nhê bugi sÊy: Bªn trong mçi buång ®èt phô cã g¾n mét bugi
sÊy ®îc lµm b»ng hîp kim Tungstense ®êng kÝnh 1,5 – 2 mm xo¾n l¹i thµnh d©y ®èt.
§Ó d©y ®iÖn trë kh«ng bÞ biÕn d¹ng do d·n në lóc ®un nãng, ngêi ta dïng hai d©y b¸n
nguyÖt ghÐp l¹i thµnh tiÕt diÖn trßn. Khi bËt c«ng t¾c sÊy nãng, ®iÖn ¾c quy sÏ sÊy nãng d©y ®iÖn trë lªn kho¶ng (900 – 10000c) sau kho¶ng mét phót ®Ó sÊy nãng ®éng c¬.
- SÊy nãng cho ®éng c¬ b»ng c¸ch nung nãng dßng kh«ng khÝ tríc khi ®îc hót
vµo xilanh. C¸ch sÊy nãng nµy ®îc ¸p dông trªn c¸c ®éng c¬ Continental LD456 vµ xe
RE02; RE03 ®éng c¬ Cummius vµ kamaz. HÖ thèng nµy gåm mét b¬m nhiªn liÖu ho¹t
®éng b»ng ®iÖn hay b¬m tay. Mét bugi sÊy ®iÖn cao thÕ nhê biÕn ¸p ®¸nh löa vµ ®iÖn ¾c
quy. Bugi ®¸nh löa vµ vßi phun nhiªn liÖu sÊy nãng ®îc bè trÝ trong buång ®èt ®éng c¬.
Khi tiÕn hµnh sÊy m¸y, ta bËt c«ng t¾c cho ®iÖn cao thÕ cung cÊp cho bugi sÊy, b¬m tay
95
cho nhiªn liÖu phun s¬ng qua bugi, gÆp tia löa ®iÖn, nhiªn liÖu bèc ch¸y thµnh ngän löa,
nung nãng kh«ng khÝ trong èng hót. TiÕp ®Õn Ên nót khëi ®éng, khi ®éng c¬ ®· næ ®îc
ph¶i t¾t hÕt ®iÖn vµ dÇu cña hÖ thèng sÊy nãng ®éng c¬.
- SÊy nãng cho xylanh ®éng c¬, b»ng c¸ch nung nãng kh«ng khÝ trong xylanh. HÖ
thèng sÊy nãng nµy nhê bugi sÊy, tríc khi khëi ®éng ®éng c¬ ngêi l¸i bËt kho¸ ®iÖn ®Ó
cÊp ®iÖn cho bugi sÊy ®Ó sÊy nãng phÇn kh«ng khÝ trong buång ®èt cña ®éng c¬, nh»m
môc ®Ých khëi ®éng ®éng c¬ mét c¸ch dÔ dµng.
H×nh 5.20: HÖ thèng khëi ®éng cã bugi sÊy
5.4.2. KÕt cÊu c¸c chi tiÕt chÝnh cña hÖ thèng.
*. C«ng dông: SÊy nãng kh«ng khÝ trong xilanh ®éng c¬, gióp cho ®éng c¬ khëi
a. Bugi sÊy:
*. Ph©n lo¹i: Bugi sÊy lo¹i mét ®iÖn cùc
- Cã hai lo¹i bugi sÊy
Bugi sÊy lo¹i hai ®iÖn cùc.
*. KÕt cÊu:
®éng dÔ dµng.
Bugi sÊy lo¹i mét ®iÖn cùc (10,5 – 11V): Gåm 1 lâi b»ng vËt liÖu gèm chÞu nhiÖt,
bªn ngoµi cã d©y quÊn ®iÖn trë 2, èng bäc ngoµi 3 phñ chÊt c¸ch ®iÖn vµ chÞu nhiÖt. Bugi
sÊy ®îc l¾p vµo buång ch¸y cña xilanh ®éng c¬ ®Ó sÊy nãng kh«ng khÝ trong xilanh t¹o
96
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc bèc h¬i vµ hoµ trén bèc ch¸y cña nhiªn liÖu khi ®îc vßi phun phun vµo buång ch¸y (h×nh 5..21).
H×nh 5.23: Bu gi sÊy hai ®iÖn cùc
H×nh 5.22: Bu gi sÊy mét ®iÖn cùc
1. VËt liÖu b»ng gèm 3. èng bäc ngoµi
6. Cùc trung t©m 7. Kh©u c¾t ®iÖn
2. D©y ®iÖn trë
4. Th©n cã
5. §Çu b¾t d©y
1. §ai èc vÆn 2. Sø c¸ch ®iÖn 3. §Çu dÉn ®iÖn vÒ 8. Th©n trong 4. Th©n ngoµi 9. D©y ®iÖn trë 5. Ven gai
- Bugi sÊy lo¹i hai ®iÖn cùc(1,7V): Gåm cùc trung t©m ®Ó dÉn ®iÖn, d©y ®iÖn trë 9
®Ó t¹o ra nhiÖt sÊy nãng kh«ng khÝ trong buång ®èt cña ®éng c¬. Bªn ngoµi gåm ®ai èc 1
vµ sø c¸ch ®iÖn 2. Bugi ®îc l¾p vµo buång ®èt cña ®éng c¬ ®Ó sÊy nãng kh«ng khÝ trong
xilanh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho khëi ®éng ®éng c¬. Lo¹i bugi sÊy nµy ®îc dïng cho ®a sè ®éng c¬ diezel.
Lµ lo¹i r¬le nhiÖt gåm cã ®iÖn trë R ®Ó ®iÒu khiÓn tiÕp ®iÓm cña r¬le më khi nhiÖt
b. R¬le sÊy:
®é sÊy nãng trong xilanh ®éng c¬ ®¹t yªu cÇu. TiÕp ®iÓm cña r¬le sÊy lµ tiÕp ®iÓm thêng
97
®ãng.
5.4.3. M¹ch ®iÖn sÊy nèi tiÕp.
H×nh 5.24: S¬ ®å m¹ch ®iÖn sÊy nèi tiÕp
4. CÇu tr× 1.¾c quy
5. §Ìn b¸o sÊy 2.Kho¸ ®iÖn
6. M¸y khëi ®éng 3.R¬le sÊy
- ë kho¸ ®iÖn cäc gi÷a 30 ®îc nèi víi (+) ¾c quy. Khi bËt kho¸ ®iÖn ë nÊc 1 cäc
a. KÕt cÊuchung m¹ch ®iÖn.
19dßng ®iÖn tíi bugi sÊy sÏ qua r¬le sÊy. Cßn khi bËt kho¸ ®iÖn ë nÊc 2 dßng ®iÖn tíi
bugi sÊy kh«ng qua r¬le sÊy.
- R¬le sÊy: lµ lo¹i r¬le nhiÖt gåm cã ®iÖn trë R1 ®Ó ®iÒu khiÓn tiÕp ®iÓm cña r¬le më
khi nhiÖt ®é sÊy nãng trong xilanh ®éng c¬ ®¹t yªu cÇu. TiÕp ®iÓm cña r¬le sÊy lµ tiÕp
®iÓm thêng ®ãng.
- §Ìn b¸o sÊy: Gióp cho ngêi l¸i biÕt râ thêi ®iÓm cÇn khëi ®éng ®éng c¬.
- Bugi sÊy: Th«ng thêng c¸c bugi sÊy khi chÕ t¹o cã trÞ sè ®iÖn ¸p lµ nh nhau vµ
m¾c ®îc cho nhiÒu lo¹i ®éng c¬ 4 xilanh hoÆc 6 xilanh ... §èi víi nh÷ng lo¹i ®éng c¬ cã
Ýt xilanh ®Ó b¶o vÖ cho c¸c bugi kh«ng bÞ qu¸ ¸p th× ë m¹ch ®iÖn sÊy cã c¸c ®iÖn trë bï
98
nhiÖt (§iÖn trë phô Rf bugi sÊy ë m¹ch ®iÖn nèi tiÕp lµ lo¹i 2 cùc).
- Tríc khi khëi ®éng ®éng c¬ ngêi l¸i bËt kho¸ ®iÖn ë nÊc 1 dßng ®iÖn cung cÊp
b. Nguyªn lý lµm viÖc:
cho bugi sÊy sÏ ®i nh sau:
(+) ¾c quy 30 19 TiÕp ®iÓm M (-) ¾c quy
Lóc nµy ®Ìn b¸o sÊy s¸ng c¸c bugi sÊy lµm viÖc. - Trong qu¸ tr×nh c¸c bugi sÊy lµm viÖc th× ®iÖn trë R1 còng ®îc sÊy nãng lµm cho
R1 cÇu ch× R2 Rf R3 R4 Rf R5 M¸t (-)¾c quy
thanh lìng kim gi÷a tiÕp ®iÓm cong dÇn. Khi nhiÖt ®é cña ®éng c¬ ®¹t tíi nhiÖt ®é cÇn
khëi ®éng th× lóc nµy nhiÖt ®é do R1 t¹o ra lµm cho thanh lìng kim më tiÕp ®iÓm ng¾t
m¹ch ®Ìn b¸o sÊy t¾t (tÝn hiÖu b¸o cho ngêi l¸i xe cÇn khëi ®éng ®éng c¬). Lóc nµy
ngêi l¸i xe bËt kho¸ ®iÖn sang nÊc 2 (cäc 17 - 50) dßng ®iÖn ®Õn c¸c bugi sÊy. (+) ¾c quy 30 17 cÇu ch× R2 Rf R3 R4 Rf M (-) ¾c quy. C¸c bugi sÊy vÉn lµm viÖc. Dßng ®iÖn tíi m¸y khëi ®éng (+) ¾c quy 30 50 M¸y khëi ®éng M (-) ¾c quy.
5.4.4. M¹ch ®iÖn sÊy song song:
H×nh 5.25: S¬ ®å m¹ch ®iÖn sÊy song song
a. KÕt cÊu cña m¹ch ®iÖn:
+ ¾c quy: Cung cÊp ®iÖn n¨ng cho m¸y khëi ®éng vµ c¸c bugi sÊy.
Cäc 30 nèi víi d¬ng ¾c quy
+ Kho¸ ®iÖn NÊc 1 (cäc 19) tríc r¬le sÊy.
NÊc 2 (cäc 17 vµ 50) nèi chung ®Ó trë vÒ nÊc thø 2.
99
+ R¬le sÊy:
- TiÕp ®iÓm cña r¬le sÊy lµ tiÕp ®iÓm thêng ®ãng ®Ó cung cÊp ®iÖn cho ®Ìn b¸o
sÊy (sè 5) ®îc g¾n trªn thanh lìng kim.
- §iÖn trë R5 cã t¸c dông nung nãng thanh lìng kim.
+ CÇu ch× tæng:
+ §Ìn b¸o sÊy ®Ó chØ cho ngêi l¸i biÕt thêi ®iÓm b¾t ®Çu khëi ®éng ®éng c¬ R1
R2 R3, R4 lµ c¸c bugi sÊy.
I 20A 22A trong qu¸ tr×nh bugi sÊy lµm viÖc th× xÈy ra hiÖn tîng sôt ¸p U (10,5 11)v Cäc gi÷a ®îc nèi víi nguån ®iÖn cßn vá ®îc nèi víi m¸t.
- Tríc khi khëi ®éng ®éng c¬: M¹ch ®iÖn sÊy ph¶i lµm viÖc m¸y khëi ®éng cha
b. Nguyªn lý lµm viÖc :
lµm viÖc.
Kho¸ ®iÖn ë nÊc 1: Cäc 19 cã ®iÖn vµ nã tíi tríc r¬le sÊy sè 3 vµ tíi ®©y nã chia
thµnh hai nh¸nh. Mét nh¸nh qua tiÕp ®iÓm qua ®Ìn b¸o sÊy ra m¸t trë vÒ ©m ¾c quy. V×
tiÕp ®iÓm lµ thêng ®ãng nªn m¹ch ®iÖn ®Ìn b¸o sÊy lµ kÝn m¹ch ®Ìn b¸o sÊy s¸ng ®Ó
th«ng b¸o cho ngêi l¸i biÕt bugi sÊy ®ang ho¹t ®éng.
Nh¸nh cßn l¹i qua cÇu chØ tæng 4 nã sÏ chia thµnh c¸c nh¸nh R1 R2 R3 R4 sau ®ã
ra m¸t vµ trë vÒ ©m ¾c quy.
C¸c bugi sÊy R1 R2 R3 R4 lµm viÖc ®Ó sÊy nãng phÇn kh«ng khÝ bªn trong xilanh
cña ®éng c¬.
Khi khëi ®éng ®éng c¬ trong qu¸ tr×nh c¸c bugi sÊy lµm viÖc th× nhiÖt ®é kh«ng
khÝ bªn trong xilanh cña ®éng c¬ t¨ng dÇn tíi nhiÖt ®é thÝch hîp lóc nµy r¬le sÊy ®iÖn trë
R5 nung nãng thanh lìng kim lµm cho nã uèn cong bËt më tiÕp ®iÓm. M¹ch ®iÖn ®Ìn
b¸o sÊy bÞ ng¾t ®©y lµ tÝn hiÖu yªu cÇu ngêi l¸i khëi ®éng ®éng c¬, khi ®ã ngêi l¸i bËt
kho¸ ®iÖn sang nÊc 2 cäc 17 cã ®iÖn ®Ó duy tr× sù lµm viÖc cña bugi sÊy vµ cäc 50 cã ®iÖn
®Ó ®iÒu khiÓn cho m¸y khëi ®éng lµm viÖc. Nh vËy trong suèt qu¸ tr×nh khëi ®éng ®éng
100
c¬ m¹ch ®iÖn sÊy vÉn lµm viÖc.
Ch¬ng 6 HÖ thèng ®¸nh löa.
6.1. Kh¸i niÖm chung.
6.1.1. C«ng dông:
BiÕn dßng ®iÖn mét chiÒu thÊp ¸p 6-12(v) thµnh xung cao ¸p 12-24 kv vµ t¹o ra tia
löa trªn hai cùc cña bugi ®Ó ®èt ch¸y hçn hîp nhiªn liÖu (x¨ng – kh«ng khÝ ) trong xi
lanh ë cuèi kú nÐn.
Ph©n chia tia löa cao ¸p ®Õn c¸c xi lanh theo ®óng thø tù cña ®éng c¬
6.1.2. Yªu cÇu:
§Ó ®¸p nhiÖm vô ®¸nh löa cã nh÷ng yªu cÇu sau:
T¹o ra ®iÖn ¸p ®ñ lín (12kv-24kv) tõ nguån h¹ ¸p mét chiÒu
Tia löa phãng qua khe hë gi÷a hai cùc ( ®iÖn cùc) cña bugi trong ®iÒu kiÖn ¸p xuÊt
lín , nhiÖt ®é cao ph¶i ®ñ m¹nh ®Ó ®èt ch¸y hçn hîp nhiªn liÖu ë mäi chÕ ®é.
Thêi ®iÓm ph¸t tia löa ®iÖn trªn bugi trong tõng xilanh ph¶i ®óng theo gãc ®¸nh
löa vµ thø tù ®¸nh löa quy ®Þnh .
BiÕn ¸p ®¸nh löa ph¶i cã hÖ sè dù tr÷ lín ®¶m b¶o cho hÖ thèng lµm viÖc ë mäi
chÕ ®é cña ®éng c¬.
6.1.3. Ph©n lo¹i :
a. Dùa theo nguyªn lý lµm viÖc gåm cã :
HÖ thèng ®¸nh löa b»ng tiÕp ®iÓm
HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn
HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö
HÖ thèng ®¸nh löa Manhªto ( V« L¨ng Ma – Nhª tÝch )
HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn dung
b. Dùa vµo CÊu t¹o gåm cã :
HÖ thèng ®¸nh löa cã bé chia ®iÖn
HÖ thèng ®¸nh löa kh«ng cã bé chia ®iÖn
HÖ thèng ®¸nh löa cã bé ®iÒu chØnh sím b»ng ch©n kh«ng vµ b»ng li t©m
HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm hoÆc kh«ng cã tiÕp ®iÓm
101
HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö cã ®iÒu khiÓn b»ng ECU
6.2. S¬ ®å khèi cña hÖ thèng ®¸nh löa .
6.2.1. HÖ thèng ®¸nh löa thêng
H×nh 6.1: S¬ ®å khèi hÖ thèng ®¸nh löa thêng
1. ¾c quy. 4a. Bé t¹o xung
2. Kho¸ ®iÖn . 4b. PhÇn chia ®iÖn cao ¸p
3. BiÕn ¸p ®¸nh löa. 4c. Bé ®iÒu chØnh gãc ®¸nh löa sím
102
4. Bé chia ®iÖn. 5. Bugi
d
6.2.2. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö:
H×nh 6.2: S¬ ®å khèi hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö.
1: B×nh ¾c quy ; 2: kho¸ ®iÖn ; 3: BiÕn ¸p ®¸nh löa; 4: Bé chia ®iÖn;4a. Bé t¹o xung
4b. PhÇn chia ®iÖn cao ¸p. 4c. Bé ®iÒu chØnh gãc ®¸nh löa sím5: Bugi;
6: Hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa b¸n dÉn;
b. Hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa n»m ngoµi bé chia ®iÖn
c. Hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa n»m trong bé chia ®iÖn
d. Loai tÝch hîp cã bé chia ®iÖn vµ b«bin t¹o thµnh mét khèi
6.2.3. HÖ thèng ®¸nh löa theo ch¬ng tr×nh kh«ng cã bé chia ®iÖn:
`
H×nh 6.3: S¬ ®å khèi hÖ thèng ®¸nh löa theo ch¬ng tr×nh kh«ng cã bé chia ®iÖn
1.¾c quy 5. Bugi.
2. Kho¸ ®iÖn 6. Hép ®iÒu khiÓn ECU
103
3.BiÕn ¸p ®¸nh löa 9. Khèi c¸c bãng b¸n dÉn tranzito c«ng suÊt
- ë hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö hép ®iÒu khiÓn ECU xö lý tÝn hiÖu göi ®Õn tõ c¶m
biÕn vÞ trÝ trôc khuûu, vÞ trÝ b¬m ga . Sau ®ã göi tÝn hiÖu ®Õn hép tranzito c«ng suÊt ®Ó
®iÒu khiÓn dßng s¬ cÊp ( hay ë d©y dßng s¬ cÊp biÕn ¸p ®¸nh löa ®îc ®iÒu khiÓn gi¸n
tiÕp ) tõ ECU qua hép tranzito c«ng suÊt vµ mçi biÕn ¸p ®¸nh löa sÏ cÊp ®iÖn ¸p cho mçi
bugi . Nªn n¨ng lîng dßng thø cÊp bÞ tæn hao Ýt h¬n do hÖ thèng kh«ng sö dông lÇn quay
chia ®iÖn.
6.2.3. S¬ ®å khèi hÖ thèng ®¸nh löa theo ch¬ng tr×nh.
H×nh 6.4 : S¬ ®å khèi hÖ th«ng ®¸nh löa theo ch¬ng tr×nh.
1: B×nh ¾c quy ; 2: kho¸ ®iÖn ; 3: BiÕn ¸p ®¸nh löa; 4: Bé chia ®iÖn;4a. Bé t¹o
xung. 4b. PhÇn chia ®iÖn cao ¸p. 5: Bugi
- ë thèng nµy còng nh hÖ thèng ®¸nh löa thêng nhng cã thªm hép ®iÒu khiÓn
ECU vµ kh¸c víi hÖ thèng ®¸nh löa theo ch¬ng tr×nh kh«ng cã bé chia ®iÖn lµ ë hÖ thèng
104
nµy cã bé chia ®iÖn.
`6.3. HÖ thèng ®¸nh löa thêng.
6.3.1. S¬ ®å nguyªn lý:
H×nh 6.5: HÖ thèng ®¸nh löa thêng
1. ¾c quy 4. Cuén s¬ cÊp 7. Con quay chia ®iÖn 10. CÆp tiÕp ®iÓm
2. Kho¸ ®iÖn 5. Lâi thÐp 8. N¾p bé chia ®iÖn 11. Cam chia ®iÖn
3. §iÖn trë phô 6. Cuén thø cÊp 9. Bugi 12. Tô ®iÖn
H×nh 6.6: S¬ ®å ®Êu d©y hÖ thèng ®¸nh löa thêng
1. ¾c quy; 2. Kho¸ ®iÖn; 3. B«bin; 4. Bé chia ®iÖn;
105
5. Tô ®iÖn; 6. CÆp tiÕp ®iÓm; 7. Bugi.
6.3.2. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi ®ãng kho¸ ®iÖn, dßng ®iÖn mét chiÒu I1 sÏ qua cuén d©y s¬ cÊp (4). Khi tiÕp
®iÓm (10) ®ãng, m¹ch s¬ cÊp khÐp kÝn vµ dßng s¬ cÊp trong m¹ch cã chiÒu tõ :
(+) ¾c quy kho¸ ®iÖn ®iÖn trë phô (3) cuén s¬ cÊp (w1) tiÕp ®iÓm (10)
m¸t (-) ¾c quy.
Khi khãa ®iÖn ë møc START (nÊc khëi ®éng) ®iÖn trë phô ®îc nèi t¾t lo¹i ra khái
m¹ch s¬ cÊp trªn. Thêi gian tiÕp ®iÓm ®ãng dßng s¬ cÊp gia t¨ng tõ gi¸ trÞ I0 ®Õn gi¸ trÞ cùc ®¹i Imax.
Cam chia ®iÖn(11) quay, t¸c ®éng tiÕp ®iÓm (10) më ra, m¹ch s¬ cÊp bÞ ng¾t (më)
®ét ngét, ®ång thêi tõ trêng trong lâi thÐp bÞ ng¾t ®ét ngét, tõ th«ng do dßng s¬ cÊp sinh
ra biÕn thiªn mãc vßng qua hai cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp. Trong cuén s¬ cÊp sinh ra søc ®iÖn
®éng tù c¶m C1 cã trÞ sè (180 300)(V). §ång thêi trong cuén thø cÊp xuÊt hiÖn mét søc
®iÖn ®éng c¶m øng cã trÞ sè 18 25(KV). Lóc ®ã dßng cao ¸p ë cuén thø cÊp sÏ ®îc dÉn
qua con quay (7) bé chia ®iÖn (8) ®Ó dÉn ®Õn bugi (9) vµ phãng qua khe hë cña bugi t¹o
ra tia löa ®iÖn ®óng thêi ®iÓm gÇn cuèi cña qu¸ tr×nh nÐn ®Ó ®èt ch¸y hçn hîp c«ng t¸c
cña ®éng c¬.
ë cuén s¬ cÊp xuÊt hiÖn søc ®iÖn ®éng U2 = 200 300(V). Lóc nµy tô ®iÖn sÏ tÝch
®iÖn, lµm gi¶m nhanh søc ®iÖn ®éng tù c¶m U1 hay nãi c¸ch kh¸c, lµm cho dßng s¬ cÊp mÊt ®i ®ét ngét, ®Ó lµm xuÊt hiÖn søc ®iÖn ®éng c¶m øng lín ë cuén s¬ cÊp. Tô ®iÖn cßn
cã t¸c dông b¶o vÖ cÆp tiÕp ®iÓm khái bÞ ch¸y.
Khi ®iÖn ¸p thø cÊp U2 ®ñ lín, con quay chia ®iÖn ®· chia ®iÖn cho c¸c d©y cao ¸p
®Òu c¸c bugi, tia löa cã hai thµnh phÇn râ rÖt:
+ Mét lµ: Thµnh phÇn cã tÝnh chÊt ®iÖn dung: Thêi gian xuÊt hiÖn ng¾n 10-6 trÞ sè
dßng phãng kho¶ng 300(A).
+ Hai lµ: Thµnh phÇn cã tÝnh chÊt ®iÖn c¶m : Thêi gian xuÊt hiÖn cã dµi h¬n nhng
n¨ng lîng nhá, trÞ sè dßng phãng kho¶ng 80100(mA). Tia löa xuÊt hiÖn mµu vµng nh¹t
ë díi tia löa chØ cã t¸c dông khi ®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é khëi ®éng vµ khi nhiÖt ®é
®éng c¬ cßn thÊp bëi v× khi ®ã hçn hîp ®Ëm . Nã cã t¸c dông kÐo dµi thêi gian ch¸y ®Ó
®èt kiÖt nhiªn liÖu , h¹n chÕ ®Õn møc tèi thiÓu c¸c thµnh phÇn khÝ ®éc trong khi x¶.
Nhê cã cam quay(11) mµ tia löa cao ¸p ®îc ph©n chia tíi c¸c bugi theo ®óng thø
106
tù næ cña ®éng c¬.
6.3.3. C¸c bé phËn chÝnh trong hÖ thèng ®¸nh löa:
a. BiÕn ¸p ®¸nh löa (b«bin).
* C«ng dông:
BiÕn ®iÖn ¸p mét chiÒu 6V, 12V thµnh ®iÖn ¸p 12 25(KV).
* CÊu t¹o:
B«bin thêng ®îc lµm kÝn, kh«ng th¸o l¾p chi tiÕt bªn trong ®Ó söa ch÷a. Lâi b«bin
®îc lµm b»ng l¸ thÐp kü thuËt ®iÖn, cã chiÒu dµy 0,35 (mm) ®îc s¬n c¸ch ®iÖn víi
nhau. Trªn lâi thÐp ®îc cuèn hai cuén d©y s¬ cÊp vµ thø cÊp. Cuén d©y s¬ cÊp ®îc cuèn
kho¶ng 250 400(vßng), tiÕt diÖn d©y kho¶ng 0,70,8(mm) vµ ®îc cuèn phÝa ngoµi ®Ó
tho¸t nhiÖt.
Cßn cuén thø cÊp ®îc cuèn bªn trong, sè vßng d©y 19000 26000(vßng), tiÕt diÖn
0,07 0,1(mm). Trong mét sè b«bin c¶ lâi vµ c¸c cuén d©y ®Òu ®îc ng©m trong dÇu biÕn
thÕ, môc ®Ých ®Ó lµm m¸t nhanh cho b«bin .
14 15 13
H×nh 6.8: CÊu t¹o cña b«bin
1. Cäc cao ¸p 9. Cuén d©y thø cÊp
2. C¸c l¸ thÐp kü thuËt 10. Khoang chøa dÇu lµm m¸t
107
3. N¾p c¸ch ®iÖn 11. §Õ c¸ch ®iÖn
4. Lß xo tiÕp dÉn 12. Lâi
5. Th©n cña biÕn ¸p 13. Cäc nèi ra tiÕp ®iÓm (cäc ©m)
6. Gi¸ ®ì 14. Cäc d¬ng (BK+) nèi tõ kho¸ ®iÖn
7. M¹ch tõ trêng ngoµi 15. Cäc cao ¸p trung t©m (cäc 4)
8. Cuén s¬ cÊp
* Nguyªn lý ho¹t ®éng :
Khi kho¸ ®iÖn ®ãng vµ cÆp tiÕp ®iÓm cña bé chia ®iÖn ®ãng (m¹ch s¬ cÊp khÐp kÝn).
Dßng ®iÖn ch¹y trong cuén s¬ cÊp, lâi thÐp trë thµnh nam ch©m ®iÖn , sinh ra tõ trêng ë
cuén d©y s¬ cÊp vµ tõ trêng nµy mãc vßng qua cuén thø cÊp. NÕu dßng s¬ cÊp bÞ ng¾t
®ét ngét vµ tõ trêng do nã sinh ra còng bÞ mÊt ®ét ngét . Tõ mét trÞ sè nhÊt ®Þnh tõ
trêng nµy gi¶m nhanh vÒ kh«ng lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi tõ trêng. Nªn theo ®Þnh luËt c¶m
øng ®iÖn tõ ë cuén thø cÊp sÏ xuÊt hiÖn mét søc ®iÖn ®éng cã trÞ sè cao tû lÖ víi sè vßng
d©y t¬ng øng kho¶ng 1825(KV). §ång thêi còng lµm xuÊt hiÖn søc ®iÖn ®éng tù c¶m ë
cuén s¬ cÊp cã trÞ sè kho¶ng 180 200(V).
a. Bé chia ®iÖn (®elc«)
* C«ng dông :
§ãng c¾t dßng ®iÖn s¬ cÊp ®Ó t¹o xung cao ¸p, ®ång thêi ph©n phèi ®iÖn ¸p cao tíi
c¸c bugi theo thiÕt bÞ ®¸nh löa cña ®éng c¬ theo ®óng thêi ®iÓm quy ®Þnh .
* CÊu t¹o :
Bé chia ®iÖn (®elc«) gåm 3 bé phËn chÝnh : Bé phËn t¹o xung , bé phËn chia ®iÖn
cao ¸p vµ bé ®iÒu chØnh gãc ®¸nh löa sím
1. cam bé c¾t ®iÖn.
2. Tô ®iÖn.
3. Lß xo l¸.
4. CÇn bé c¾t ®iÖn.
5. Trôc tiÕp ®iÓm cè ®Þnh.
6. Vá.
7. CÇn gi÷.
8. Trôc bé chia ®iÖn.
9. Bé ®iÒu chØnh li t©m.
10. §Üa cè ®Þnh.
11. §Üa di ®éng.
12. Bé ®iÒu chØnh ®¸nh löa kiÓu ch©n
kh«ng.
108
H×nh 6.9: CÊu t¹o bé phËn chia ®iÖn
- Bé phËn t¹o xung gåm cam vµ cÆp tiÕp ®iÓm, cam chia ®iÖn ®îc chÕ t¹o riªng l¾p
chÆt víi trôc cña bé chia ®iÖn sè vÊu cam ®óng b»ng sè xi lanh cña ®éng c¬. Bé chia ®iÖn
®îc dÉn ®éng tõ trôc cam th«ng qua ¨n khíp b¸nh r¨ng cña trôc cam vµ trôc bé chia ®iÖn
. CÆp tiÕp ®iÓm ®îc bè trÝ cè ®Þnh trªn mét ®Üa trong bé chia ®iÖn lµm nhiÖm vô ®ãng vµ
ng¾t dßng s¬ cÊp. C¸c tiÕp ®iÓm ho¹t ®éng nhê cam khi cam quay theo chiÒu lµm viÖc cho
®Õn khi phÇn vÊu cam t¸c ®éng vµo tiÕp ®iÓm ®éng vµ lµm tiÕp ®iÓm më ra. TiÕp ®iÓm më
hoµn toµn khi ®Ønh cña vÊu cam t¸c ®éng vµo vÊu tú cña cÇn tiÕp ®iÓm ®éng. Qóa tr×nh lÆp
®i lÆp l¹i cho c¸c vÊu cam tiÕp theo.
1. VÊu cam.
2. Chèt.
3. CÇn tiÕp ®iÓm ®éng.
4. CÆp tiÕp ®iÓm.
H×nh 6.10: Cam chia ®iÖn t¸c ®éng vµo cÆp tiÕp ®iÓm .
Bé phËn chia ®iÖn cao ¸p gåm cã :
- Con quay chia ®iÖn
- N¾p bé chia ®iÖn
- Than tiÕp ®iÖn vµ lß xo ®µn håi
- Con quay chia ®iÖn ®îc l¾p c¸ch ®iÖn víi trôc vµ cè ®Þnh trªn trôc. Thái than tiÕp
®iÖn ®îc l¾p cïng lß xo ®Ó ®¶m b¶o tiÕp xóc tèt gi÷a r«to (con quay) víi d©y cao ¸p
trung t©m . N¾p bé chia ®iÖn ®îc lµm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn cao, trªn n¾p bè trÝ c¸c cÆp
®Êu d©y cao ¸p, sè cäc b»ng sè xi lanh cña ®éng c¬. Mét vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra lµ: sè vÊu
cam cè ®Þnh, cÆp tiÕp ®iÓm ®ãng më phô thuéc vµo tèc ®é cña bé chia ®iÖn, hay nãi c¸ch
kh¸c khi sè vßng quay cña ®éng c¬ t¨ng, thêi gian ®ãng më tiÕp ®iÓm gi¶m ®i, thêi gian
thùc hiÖn mét chu tr×nh ®ãng më còng rÊt ng¾n, kÐo theo thêi gian ®Ó thùc hiÖn mét qu¸
tr×nh còng ®îc rót ng¾n v× vËy ®ßi hái thêi gian ®¸nh löa cña bugi còng ph¶i sím lªn so
víi sè vßng quay. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ tiÕp ®iÓm ph¶i ®îc më sím h¬n .
109
Cã hai c¸ch ®Ó lµm tiÕp ®iÓm më sím lµ:
+Bè trÝ xoay c¶ cÆp tiÕp ®iÓm ngîc chiÒu trôc cam .
+Xoay cam bé chia ®iÖn ®i mét gãc cïng chiÒu víi chiÒu quay cña bé chia diÖn .
Khi ®éng c¬ ch¹y ë chÕ ®é cÇm chõng, sù ®¸nh löa x¶y ra ngay tríc khi piston lªn
®Õn §CT ë cuèi kú nÐn. ë c¸c tèc ®é cao h¬n, sù ®¸nh löa ph¶i x¶y ra sím h¬n, nÕu
kh«ng piston sÏ vît qua §CT vµ ®i xuèng ë kú ch¸y tríc khi ¸p suÊt ch¸y ®¹t ®Õn gi¸
trÞ cùc ®¹i. Piston ®i xuèng tríc sù t¨ng ¸p suÊt sÏ dÉn ®Õn kú ch¸y kh«ng chuÈn (lµm sai
lÖch qu¸ tr×nh ch¸y). DÉn ®Õn ¸p lùc sinh ra t¸c dông vµo ®Ønh piston kh«ng ®óng thêi
®iÓm, do ®ã g©y l·ng phÝ nhiÒu n¨ng lîng trong qu¸ tr×nh sinh c«ng. NhiÒu bé chia ®iÖn
(bé ph©n phèi) sö dông hai bé ®iÒu chØnh ®¸nh löa sím : b»ng ch©n kh«ng vµ b»ng li t©m
.C¬ cÊu ®¸nh löa sím b»ng ch©n kh«ng ®iÒu chØnh gãc ®¸nh löa sím dùa vµo t¶i cña ®éng
c¬ . C¬ cÊu ®¸nh löa sím b»ng li t©m ®iÒu chØnh gãc ®¸nh löa sím nhê lùc qu¸n tÝnh cña
qu¶ v¨ng li t©m lµm xoay trôc bé chia ®iÖn ®i mét gãc khi sè vßng quay cña ®éng c¬ t¨ng.
+ Bé ®iÒu chØnh ®¸nh löa sím kiÓu ch©n kh«ng:
+ Lo¹i hép mµng ®¬n .
+ Lo¹i hép mµng kÐp .
- Hép mµng ®¬n
* CÊu t¹o : Gåm hép mµng .
Nhê cã mµng cao su chia hép thµnh hai mµng riªng biÖt:
+ Buång th«ng víi khÝ trêi .
+ Buång nèi th«ng víi phÝa sau bím ga hoÆc phÝa tríc bím ga hoÆc lµ mét
buång nèi víi phÝa tríc, mét buång nèi phÝa sau lß xo håi vÞ lu«n cã xu híng ®Èy
mµng vÒ vÞ trÝ c©n b»ng. CÇn kÐo (3) mét ®Çu ®îc cè ®Þnh víi m©m di ®éng nhê ®Çu kia
nèi víi mµng.
H×nh 6.11: Bé ®iÒu chØnh ®¸nh löa sím kiÓu ch©n kh«ng víi hép mµng ®¬n (a)
vµ hép mµng kÐp (b).
1. M©m di ®éng ; 2. CÇn kÐo ; 3. Mµng cao su ; 4. Lß xo håi vÞ cña mµng
110
®¬n;5. Vá hép ch©n kh«ng ; 6. §Çu èng ch©n kh«ng nèi phÝa sau bím ga ; 7. Lß xo håi
vÞ mµng nèi phÝa tríc bím ga; 8. C÷ chÆn ; 9. §Çu èng ch©n kh«ng nèi phÝa tríc
bím ga.
1. Bé chia ®iÖn.
2. M©m chia ®iÖn.
3. Mµng.
4. Khoang th«ng víi phÝa
díi bím ga.
5. Khoang th«ng víi phÝa
tríc bím ga.
6. Vá.
7. Bím ga.
8. Häng khuÕch t¸n.
H×nh 6.12: Nguyªn lý lµm viÖc cña bé ®iÒu chØnh ®¸nh löa sím b»ng ch©n kh«ng
1. §Õn buång hçn hîp
cña c¸c burato.
2. Lß xo.
3. N¾p.
4. Mµng.
5. Vá.
6. §Üa cè ®Þnh.
7. CÇn kÐo.
8. §Üa di ®éng.
9. Vá bé c¾t ®iÖn.
10. æ bi.
T¨ng t¶i träng Gi¶m t¶i träng
H×nh 6.13: Bé tù ®éng ®iÒu chØnh ®¸nh löa sím kiÓu ch©n kh«ng
- Nguyªn lý ho¹t ®éng:
Khi ®éng c¬ cha lµm viÖc, ¸p suÊt ë hai buång nh nhau, lß xo ®Èy mµng vµ cÇn
®Èy vµo gi÷ cho m©m trªn ë mét vÞ trÝ cè ®Þnh øng víi gãc ®¸nh löa sím ban ®Çu. Khi 111
®éng c¬ b¾t ®Çu lµm viÖc bím ga cßn ®ãng kÝn hoÆc hÐ më nhá. §é ch©n kh«ng ë phÝa
sau bím ga lín th¾ng ®îc søc c¨ng lß xo hót mµng ®i ra, kÐo theo cÇn vµ m©m trªn
quay ngîc chiÒu víi chiÒu quay cña trôc bé chia ®iÖn, lµm gãc ®¸nh löa sím t¨ng lªn.
Khi bím ga më lín dÇn, ®é ch©n kh«ng phÝa sau bím ga gi¶m dÇn, ¸p suÊt ë hai
buång kh«ng cßn chªnh lÖch nhiÒu, kh«ng th¾ng ®îc søc c¨ng cña lß xo, lß xo c¨ng ra
®Èy mµng vµ cÇn ®i vµo lµm cho m©m chia ®iÖn quay cïng chiÒu víi chiÒu quay cña trôc
bé chia ®iÖn lµm gi¶m gãc ®¸nh löa sím.
B. Bé ®iÒu chØnh gãc ®¸nh löa sím kiÓu ly t©m:
1. Vßng h·m.
2. Vßng ®Öm.
3. Trôc cam bé c¾t ®iÖn.
4. Thanh vai víi lç däc.
5. B¹c cña cam.
6. Lß xo.
7. Qu¶ v¨ng.
8. Chèt.
9. Trôc.
10. TÊm ®ì.
11. Trôc dÉn ®éng.
H×nh 6.14: Bé ®iÒu chØnh gãc ®¸nh löa sím kiÓu li t©m.
* CÊu t¹o:
Bé ®iÒu chØnh ly t©m gåm ®Üa cè ®Þnh víi trôc cam. Trªn ®Üa bè trÝ hai chèt ®Ó l¾p
hai qu¶ v¨ng (®èi träng). Hai qu¶ v¨ng cã thÓ quay quanh hai chèt vµ ®îc gi÷ chÆt bëi
hai lß xo cã ®é cøng kh¸c nhau, môc ®Ých trong qu¸ tr×nh lµm viÖc dÔ dµng h¬n, t¨ng
112
ph¹m vi ®iÒu chØnh.
* Nguyªn lý:
Khi trôc bé chia ®iÖn quay nhanh (tèc ®é ®éng c¬ lín) lùc ly t©m lín lµm c¸c qu¶
v¨ng v¨ng ra xa, th¾ng ®îc søc c¨ng cña lß xo, qu¶ v¨ng bung ra lµm quay trôc bé chia
®iÖn theo chiÒu quay cña nã vµ tiÕp ®iÓm më sím, gãc ®¸nh löa sím t¨ng lªn.
Khi tèc ®é trôc khuûu gi¶m (tèc ®é trôc chia ®iÖn gi¶m), lùc ly t©m cña qu¶ v¨ng
gi¶m, lß xo kÐo qña v¨ng ®i vµo lµm trôc bé chia ®iÖn quay chËm l¹i kÐo theo vÊu cam
chËm më tiÕp ®iÓm, gãc ®¸nh löa sím gi¶m.
KÕt hîp hai ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cho ta gãc ®¸nh löa sím tæng hîp, ®å thÞ biÓu
diÔn gãc ®¸nh löa sím theo t¶i träng cña ®éng c¬. Gãc ®ãng cña tiÕp ®iÓm lµ gãc gi÷a hai
lÇn ®¸nh löa kÕ tiÕp nhau (). Gãc më () lµ gãc ®îc tÝnh tõ lóc tiÕp ®iÓm b¾t ®Çu më
®Õn khi nã b¾t ®Çu ®ãng. Tæng hai gãc trªn gäi lµ gãc ®¸nh löa (φ).
φ = + : Gãc ®ãng Z : Sè xi lanh
φ = 3600/2 : Gãc më φ : Gãc ®¸nh löa
: Gãc ®ãng
: Gãc më
: Khe hë m¸ vÝt
Hinh 6.15: Khe hë m¸ vÝt vµ gãc ®ãng
634. Bugi
a. C«ng dông:
Lµ n¬i t¹o tia löa ®iÖn ®Ó ®èt ch¸y hçn hîp.
b. §iÒu kiÖn lµm viÖc:
Bugi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn rÊt kh¾c nghiÖt:
- ChÞu t¶i träng c¬ khÝ, sù rung sãc cña ®éng c¬, ¸p suÊt nÐn vµ ch¸y cña hçn hîp
nhiªn liÖu kh¸ cao 50 60 (KG/cm2).
- ChÞu t¶i träng nhiÖt do qu¸ tr×nh ch¸y, do tia löa ®iÖn hå quang (1800 20000C).
Trong khi ®ã ë qu¸ tr×nh n¹p chØ lµ 50 800C, nãi c¸ch kh¸c t¶i träng nhiÖt thay ®æi.
- Ngoµi ra bugi cßn lµm viÖc víi ®iÖn ¸p cao, phÇn chÊu cña bugi tiÕp xóc trùc tiÕp
113
víi khÝ th¶i, chÞu ¨n mßn ho¸ häc.
c. Ph©n lo¹i:
Dùa theo nhiÖt ®é lµm viÖc cña bugi mµ chia thµnh hai lo¹i nh sau:
+ Bugi nãng.
+ Bugi l¹nh.
- Bugi nãng: Cã ch©n sø c¸ch ®iÖn dµi, ®êng truyÒn nhiÖt dµi nªn kh¶ n¨ng tho¸t
nhiÖt kÐm. Thêng dïng cho nh÷ng ®éng c¬ cã tû sè nÐn thÊp, øng suÊt nhiÖt thÊp.
- Bugi l¹nh: Cã ch©n sø c¸ch ®iÖn ng¾n, ®êng truyÒn nhiÖt ng¾n nªn cã kh¶ n¨ng
tho¸t nhiÖt nhanh. Thêng dïng cho nh÷ng ®éng c¬ cã tû sè nÐn cao, øng ssuÊt nhiÖt cao.
H×nh 6.16. Bugi(nÕn ®iÖn)
1. Bugi nãng cùc nãng.
2. Bugi nãng.
3. Bugi l¹nh.
Dùa theo cÊu t¹o ta cã ba lo¹i:
+ Bugi liÒn.
+ Bugi l¾p.
+ Bugi chèng nhiÔu.
d. CÊu t¹o:
Bugi gåm ba phÇn: - §iÖn cùc trung t©m (cùc d¬ng).
- Th©n.
- §iÖn cùc ©m (cùc m¸t).
§èi víi lo¹i bugi liÒn lµ lo¹i kh«ng thÓ th¸o rêi. PhÇn sø c¸ch ®iÖn AL2O3 bao kÝn
114
®iÖn cùc d¬ng däc chiÒu dµi , mét ®Çu ®iÖn cùc díi ®Çu kia nèi víi cao ¸p bugi.
PhÇn th©n ®îc lµm b»ng kim lo¹i, trªn th©n gia c«ng ®ai èc ®Ó th¸o l¾p, ngoµi ra
cßn chÕ t¹o mÆt c«n ®Ó lµm kÝn bugi víi n¾p m¸y. §ång thêi cßn ®îc gia c«ng ren ®Ó b¾t
vµo n¾p m¸y, mét sè bugi phÇn ren ®îc b«i líp hîp chÊt chèng bÞ kÑt t¹o ®iÒu kiÖn th¸o
l¾p dÔ dµng víi n¾p m¸y b»ng nh«m.
§iÖn cùc cña bugi ®îc lµm b»ng hîp kim Nikel vµ Crom ®Ó chèng ¨n mßn. C¸c
bugi kiÓu nµy ®¸nh löa sai Ýt h¬n vµ cã kho¶ng nhiÖt lín h¬n c¸c bugi kh¸c. Mét sè bugi
cùc d¬ng cã d©y máng Platin, mét sè ®îc lµm b»ng lâi ®ång. Th«ng thêng c¸c bugi cã
bé triÖt hoÆc ®iÖn trë bao quanh cùc d¬ng ®Ó gi¶m tÜnh ®iÖn hoÆc chèng nhiÔu sãng
radio do hÖ thèng ®¸nh löa g©y ra. Cùc m¸t ®îc g¾n víi phÇn th©n vµ ®îc uèn cong vµo
phÝa trong ®Ó t¹o khe hë thÝch hîp, cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc, khe hë tiªu chuÈn 0,6
0,8(mm)
H×nh 6.17: H×nh 6.18: Bugi kiÓu ®iÖn trë.
a) Bugi víi cùc d¬ng cã lâi ®ång. 1. §Çu cùc. b) Bugi ®Ønh Platinmum 2. §iÖn cùc trung t©m.
3. C¸c g©n vá. 1. MatÝt b»ng thuû tinh dÉn ®iÖn. 4. Sø c¸ch ®iÖn. 2. Sø c¸ch ®iÖn. 5. §iÖn trë. 3. Lâi ®ång. 6. §ai èc. 4. §iÖn cùc trung t©m. 7. Vá. 5. §Ønh Platinmum 8. Gê tùa. 6. §iÖn cùc ©m. 9. §iÖn cùc d¬ng.
115
10. §iÖn cùc ©m.
NÕu khe hë cña bugi lín, tia löa sinh ra sÏ dµi vµ nÕu tiÕp xóc tèt sÏ cã kh¶ n¨ng
®¸nh löa tèt nhng ®iÖn ¸p ph¶i lín. Do vËy khã ®¸p øng ®îc víi hÖ thèng ®¸nh löa
thêng. Ngîc l¹i khe hë bugi nhá, tia t¹o muéi than dÔ nèi cÇu vµ bÞ di ®iÖn. Trong qu¸
tr×nh lµm viÖc chÊu bugi ph¶i cã nhiÖt ®é æn ®Þnh, kh«ng qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh, tiªu
chuÈn tõ 500 900(0C). NÕu nhiÖt ®é qu¸ lín sÏ g©y hiÖn tîng ch¸y sím vµ c¸c cùc bugi
dÔ bÞ ch¸y vµ nhanh mßn. NÕu qu¸ nhá ®iÖn cùc sÏ bÞ dÇu b«i tr¬n b¸m vµo t¹o muéi than
g©y ra hiÖn tîng kÝch næ. Kho¶ng nhiÖt ®îc x¸c ®Þnh s¬ bé b»ng chiÒu dµi cña líp c¸ch
®iÖn phÝa díi. Líp sø c¸ch ®iÖn dµi, kho¶ng nhiÖt lín, bugi nãng ngù¬c l¹i ta cã bugi
l¹nh.
6.3.5. Tô ®iÖn.
a. C«ng dông:
DËp t¾t tia löa ®iÖn ë cÆp tiÕp ®iÓm, lµm t¨ng ®iÖn ¸p ®¸nh löa vµ b¶o vÖ cho cÆp
tiÕp ®iÓm khái bÞ ch¸y.
b. CÊu t¹o:
H×nh 6.19: Tô ®iÖn
a) Lo¹i th«ng thêng b) Lo¹i kÝch thíc bÐ
1. Cuén. 7. GiÊy cuèn h×nh trô. 12. èng.
2,4. GiÊy c¸ch ®iÖn. 8. D©y dÉn.
3. Líp bäc. 9. èc ®Ëy.
5. Líp bäc. 10. §Öm.
6. Vá. 11. §Çu nèi víi n¾p ch¾n
Tô ®iÖn gåm hai b¶n cùc b»ng kim lo¹i ®îc cuèn trßn, c¸ch ®iÖn víi nhau nhê líp
116
giÊy c¸ch ®iÖn. Cùc (+) cña tô nèi víi tiÕp ®iÓm ®éng, cùc ©m ®îc nèi víi m¸t
(nèi tiÕp víi vá). TrÞ sè ®iÖn dungcña tô lµ 0,15 0,25 (F), tô ®iÖn n¹p vµ phãng
®iÖn rÊt nhanh 500 2500(lÇn/gi©y). Khi cã tô ®iÖn dßng ®iÖn ng¾t, m¹ch gi¶m nhanh
nªn søc ®iÖn ®éng c¶m øng sÏ rÊt lín.
d. Nguyªn lý ho¹t ®éng.
Khi tiÕp ®iÓm më dßng s¬ cÊp bÞ ng¾t ®ét ngét. Theo ®Þnh luËt c¶m øng th× trong
cuén s¬ cÊp sinh ra mét søc ®iÖn ®éng tù c¶m cã chiÒu chèng l¹i sù biÕn thiªn cña dßng
s¬ cÊp, søc ®iÖn ®éng nµy cã n¨ng lîng kh¸ lín 180 200(V), sÏ phãng qua hai cùc cña
m¸ vÝt, do tô ®iÖn m¾c song song víi hai m¸ vÝt nªn lóc nµy tô ®iÖn tÝch ®iÖn (n¹p ®iÖn).
Khi tiÕp ®iÓm ®ãng dßng s¬ cÊp biÕn thiªn ®Õn gi¸ trÞ x¸c ®Þnh, tõ th«ng biÕn thiªn
lµm xuÊt hiÖn trong cuén s¬ cÊp mét søc ®iÖn ®éng tù c¶m cã chiÒu chèng l¹i dßng sinh
ra nã, g©y ra sù c¶n trë dßng s¬ cÊp vµ lµm nãng b«bin, lóc nµy tô ®iÖn phãng ®iÖn triÖt
tiªu dßng ®iÖn tù c¶m trªn.
6.3.6. §iÖn trë s¬ cÊp ( §iÖn trë phô).
Dßng ®iÖn qu¸ cao trong m¹ch s¬ cÊp sÏ t¹o ra hå quang vµ lµm ch¸y c¸c tiÕp ®iÓm.
Dßng ®iÖn nµy còng cã thÓ lµm cuén d©y cña b«bin nãng lªn, cã thÓ qu¸ nhiÖt g©y ¶nh
hëng ®Õn ®iÖn ¸p ®¸nh löa vµ lµm h háng b«bin. §Ó ng¨n dßng s¬ cÊp qu¸ cao, ngêi ta
l¾p nèi tiÕp mét ®iÖn trë phô vµo tríc cuén s¬ cÊp vµ sau kho¸ ®iÖn. Khi khëi ®éng ®éng
c¬, dßng khëi ®éng lín do ®ã sôt ¸p lín, v× vËy ®Ó ®¶m b¶o trÞ sè dßng s¬ cÊp ®ñ lín ®Ó
t¹o xung cao ¸p ®¸nh löa, ngêi ta nèi t¾t ®iÖn trë phô. Toµn bé ®iÖn ¸p sÏ cung cÊp cho
khëi ®éng vµ m¹ch s¬ cÊp, nh vËy võa ®¶m b¶o dßng khëi ®éng võa ®¶m b¶o yªu cÇu
cña m¹ch ®¸nh löa. Sau khi khëi ®éng xong trÞ sè dßng s¬ cÊp t¨ng lªn, ®iÖn trë phô ®îc
®a vµo lµm viÖc.
6.3.7. D©y cao ¸p.
a. C«ng dông:
TruyÒn ®iÖn cao ¸p tõ b«bin ®Õn bé chia ®iÖn vµ tõ bé chia ®iÖn ®Õn bugi.
b. CÊu t¹o:
Vá lµ lo¹i nhùa cã tÝnh c¸ch ®iÖn cao bäc bªn ngoµi lâi: lâi lµm b»ng mét d©y dÉn
®¬n cã ®iÖn trë cao cã trÞ sè 3,5 4 () hoÆc lµm b»ng than ch× (lâi mÒm). Ngµy nay d©y
cao ¸p ®iÖn trë c¸ch ®iÖn b»ng Silicol, cã cÊu t¹o phøc t¹p, lâi c¸p lµ lâi nhiÒu sîi ®îc lãt
cacbon gi÷a c¸c d©y. Bäc quanh lâi lµ líp ®Öm tiÕp theo lµ líp cao su c¸ch ®iÖn, sau ®ã
117
®Õn líp c¸ch ®iÖn vµ ë gi÷a líp vá c¸ch ®iÖn vµ líp c¸ch ®iÖn lµ líp ®Öm.
H×nh 6.20:
a) D©y cao ¸p ®iÖn trë b) D©y cao ¸p ®¬n
1a. Lâi dÉn ®iÖn nhiÒu sîi ; 1b. Lâi ®¬n ; 2. Líp ®Öm
3. Líp cao su c¸ch ®iÖn ; 4. Vá c¸ch ®iÖn
6.3.8. Kho¸ ®iÖn:
Kho¸ ®iÖn lµ c«ng t¾c ®¸nh löa, còng lµ c«ng t¾c c«ng suÊt chÝnh vËn hµnh b»ng
ch×a kho¸. Xoay ch×a kho¸ nµy ®Ó ng¾t m¹ch s¬ cÊp vµ c¸c hÖ thèng ®iÖn kh¸c. Khi ch×a
kho¸ ®¸nh löa ®îc xoay ®Õn vÞ trÝ ON, c«ng t¾c ®¸nh löa sÏ nèi kÕt cuén d©y s¬ cÊp víi
¾c quy. Xoay ch×a kho¸ nµy ®Õn vÞ trÝ START(khëi ®éng), m¸y khëi ®éng lµm viÖc vµ
kÐo ®éng c¬ quay theo. C«ng t¾c ®¸nh löa cßn thùc hiÖn nhiÒu c«ng viÖc kh¸c: ®iÒu khiÓn
kho¸ tay l¸i, tÝn hiÖu ©m thanh(cßi), tÝn hiÖu, chiÕu s¸ng, b¬m x¨ng, ®µi(Radio), hÖ thèng
®iÒu hoµ.... ®Æc biÖt lµ nhiÖm vô kho¸ vµnh tay l¸i.
H×nh 6.21: Kho¸ ®iÖn
118
1. TÊm tiÕp ®iÓm ; 2. Trèng xoay ; 3. Vá kho¸ ; 4. Xy lanh ; 5. Lß xo ; 6. N¾p c«ng t¾c.
6.4. HÖ thèng ®¸nh löa b»ng Manhªt«
a) S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa Manhªt« :
H×nh 6.22: S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa Manhªt«
1. Nam ch©m vÜnh cöu cã cïng trô quay víi trôc bé chia ®iÖn .
2. Khung tõ h×nh cét g«n lµm b»ng tÊm thÐp kü thuËt ®iÖn ghÐp l¹i víi
nhau vµ ®îc nèi víi m¸t , trªn khung tõ cã hai cuén d©y: Cuén s¬ cÊp lµ cuén
W1 , cã mét ®Çu ®îc nèi víi khung tõ cßn ®Çu kia ®îc nèi chung víi cuén thø cÊp W2 nèi ra kho¸ ®iÖn , ®Çu kia cña bé W2 nèi tíi bé chia ®iÖn .
5. Tô ®iÖn ®îc m¾c song song víi tiÕp ®iÓm .
6. CÆp tiÕp ®iÓm K1 , K2 ®Ó ®ãng c¾t dßng s¬ cÊp. 7. Cam ®ãng më tiÕp ®iÓm .
8. Kho¸ t¾t m¸y (K)
9. Bé chia ®iÖn
10. Bugi ®¸nh löa
11. Kim ®¸nh löa phô cã khe hë lín h¬n khe hë cña bugi ®¶m b¶o an toµn cho cuén
biÕn ¸p ë phÝa ®Çu ra
b) Nguyªn lý lµm viÖc .
Khi ®éng c¬ lµm viÖc lµm cho nam ch©m vÜnh cöu quay khi r«to quay lµm cho tõ
trêng m¾c vßng qua cuén d©y cña W1, W2 trªn khung tõ , tõ B¾c sang Nam sÏ biÕn thiªn theo ®Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ th× trªn hai cuén d©y W1, W2 sÏ xuÊt hiÖn mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng (W1, W2 sè vßng d©y cña cuén d©y cña cuén s¬ cÊp vµ cuén thø cÊp)
Lóc nµy gi¸ trÞ cña suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng : e1 = 1520V
e2 = 1000 1500V
119
ë m¹ch W2 do suÊt ®iÖn ®éng cã gi¸ trÞ nhá lªn cha cã hiÖn tîng ®¸nh löa
ë m¹ch W1 nÕu tiÕp ®iÓm K1, K2 ®ãng th× sÏ suÊt hiÖn mét dßng ®iÖn I ®i tõ W1
®Õn tiÕp ®iÓm K1,K2 m¸t Khung tõ W1 . §©y chÝnh lµ giai ®o¹n h×nh thµnh dßng s¬ cÊp .
§Õn giai ®o¹n ®¸nh löa cam (7) lµm tiÕp ®iÓm K1,K2 më khi ®ã dßng s¬ cÊp lóc nµy bÞ mÊt ®ét ngét , do tèc ®é biÕn thiªn lín lµm c¶m øng sang cuén W2 mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng cã gi¸ trÞ tõ 20.000 25.000 V . øng víi thêi ®iÓm nµy con quay chia ®iÖn
còng chia tíi mét nh¸nh cña bugi nµo ®ã v× vËy t¹o ra ®iÖn ¸p ®¸nh löa vµ bugi ®ã sÏ bËt
tia löa ®iÖn ®Ó ®èt ch¸y hçn hîp
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc muèn t¾t m¸y ®ãng kho¸ K l¹i tiÕp ®iÓm K1, K2 vÉn ®ãng më b×nh thêng . Lóc nµy m¹ch s¬ cÊp lu«n khÐp kÝn nhê kho¸ K . Nh vËy kh«ng cã sù
biÕn thiªn cña tõ th«ng do dßng s¬ cÊp sinh ra mµ chØ cã biÕn thiªn cña tõ trêng . Do ®ã
kh«ng suÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng ë cuén thø cÊp nªn kh«ng cã tia löa ®iÖn phãng
qua khe hë cña chÊu bugi.
N¨ng lîng cña cuén thø cÊp sÏ kh«ng ®îc gi¶i phãng hÕt khi m¹ch ngoµi cña
chóng ta bÞ háng (®øt) vµ n¨ng lîng ®ã tÝch luü vît qua trÞ sè cho phÐp nhng nhê cã
kim löa phô (11) mµ n¨ng lîng ®ã ®îc gi¶i phãng qua hai cùc cña kim löa phô v× vËy
6.5. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn dung .
mµ biÕn ¸p kh«ng bÞ qu¸ nãng , hÖ thèng ®îc ®¶m b¶o .
a) S¬ ®å nguyªn lý .
120
H×nh 6.23: S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn dung
a) CÊu t¹o :
1. Nguån ®iÖn xoay chiÒu , cuén nµy sÏ t¹o ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn ®Ó
tÝch cho tô .
2. Cuén ®iÒu khiÓn cã nhiÖm vô t¹o ra xung ®iÖn ¸p ®Ó ®iÒu khiÓn tristo
3. Bugi. 4. Cuén CDI gåm : C tô tÝch ; §1, §2 lµ c¸c ®i èt chØnh lu dßng xoay
chiÒu thµnh mét chiÒu do cuén nguån t¹o ra ®Ó n¹p cho tô . §4 lµ ®i èt ®Ó chØnh lu dßng ®iÖn xoay chiÒu do cuén ®iÒu khiÓn t¹o ra vµo cùc cña ®i èt ®iÒu
khiÓn . SCR: thysito ®iÒu khiÓn ; D3: ®i èt b¶o vÖ cho tô ; K: nót t¾t m¸y ; W1, W2 lµ cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp cña biÕn ¸p ®¸nh löa .
b) Nguyªn lý lµm viÖc.
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc tô C tÝch luü mét n¨ng lîng do cuén nguån sinh ra , qu¸
tr×nh tÝch ®iÖn cña tô ®iÖn cã thÓ thùc hiÖn mét c¸ch liªn tôc hoÆc cã thÓ theo tõng xung
gi¸n ®o¹n phô thuéc vµo thêi ®iÓm ®¸nh löa
§Õn thêi ®iÓm ®¸nh löa cuén ®iÒu khiÓn (2) sÏ t¹o ra mét ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn , ®iÖn
¸p nµy sÏ ®îc ®i èt D4 n¾n ®Ó ®a tíi cùc ®iÒu khiÓn cña ®i èt ®iÒu khiÓn SRC . Do tÝnh chÊt lµm viÖc cña ®i èt ®iÒu khiÓn lµm cho ®i èt ®iÒu khiÓn më v× vËy sÏ cã mét dßng ®iÖn
phãng tõ cùc d¬ng cña tô qua cuén W1 (-) cña tô. Do tèc ®é cña cña dßng ®iÖn phãng cña tô qua cuén W1 rÊt lín sÏ lµm xuÊt hiÖn trªn cuén W2 mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng , suÊt ®iÖn ®éng nµy cã gi¸ trÞ rÊt lín 1520kv lóc nµy ë bugi xuÊt hiÖn tia löa ®iÖn ®Ó ®èt
ch¸y hçn hîp nhiªn liÖu theo ®óng thø tù næ cña ®éng c¬ . trong qu¸ tr×nh lµm viÖc khi
dßng s¬ cÊp bÞ mÊt ®ét ngét sÏ lµm suÊt hiÖn mét suÊt ®iÖn ®éng cã gi¸ trÞ rÊt lín nÕu kh«ng ®îc dËp t¾t nã cã thÓ ®¸nh thñng tô . Nhng nhê cã ®i èt D3 nªn khi suÊt hiÖn ®iÖn ®éng nµy xuÊt hiÖn t¹o lªn mét m¹ch khÐp kÝn W1 D3 W1 do cã sù sôt ¸p trªn c¸c linh kiÖn nªn suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m sÏ bÞ dËp t¾t dÇn mµ kh«ng ®¹t tíi gi¸ trÞ ®iÖn ¸p
®¸nh thñng tô ®iÖn , tô ®iÖn ®îc b¶o vÖ an toµn .
Khi muèn t¾t m¸y ®ãng K , suÊt ®iÖn ®éng t¹o ra ë cuén nguån ®i ra m¸t kh«ng
121
n¹p vµo tô lµm cho tô kh«ng phãng dÉn ®Õn kh«ng ®¸nh l¶ ®îc ®éng c¬ t¾t .
6.6. HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn.
6.6.1. HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn.
a. CÊu t¹o:
1. §i«t
2. Tô ®iÖn
3. BiÕn ¸p xung
4.§i«t æn ¸p
5.Hép chuyÓn m¹ch
tranzito TK- 102
6.Bé c¾t ®iÖn
7.Kho¸ ®iÖn
R¬le kÐo m¸y khëi ®éng
8. §iÖn trë phô
§Õn m¸y khëi ®éng
9. èng t¨ng thÕ
10. Bé chia ®iÖn
H×nh 6.24: S¬ ®å cÊu t¹o hÖ thèng ®¸nh löa tranzito cã tiÕp ®iÓm
1, W
2 .
Tíi bé chia ®iÖn
HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm gåm: hép ®iÖn trë phô Rf1,Rf2, transistor thuËn ®ãng c¾t dßng s¬ cÊp cã dßng lµm viÖc 710(A), ®iÖn ¸p ®Þnh møc 120V. §Ó trasistor ho¹t ®éng tÝch cùc ta sö dông mét biÕn ¸p xung gåm hai cuén d©y W
H×nh 6.25: S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn cã tiÕp ®iÓm Trong ®ã cuén W1 ®ãng vai trß nh mét ®iÖn trë ph©n cùc, R2 lµ ®iÖn trë ph©n ¸p cho cùc baz¬ cña transistor khi nã lµm viÖc. Tô C2 lµ tô mét chiÒu cã trÞ sè ®iÖn dung lín kho¶ng 50F duy tr× ®iÖn ¸p lµm viÖc cña m¹ch ®iÖn ¸p nguån cã sù thay ®æi. Transistor
122
®îc ®iÒu khiÓn nhê tiÕp ®iÓm (§L)vµ ®îc b¶o vÖ nhê ®i«t (§B) khi dßng s¬ cÊp bÞ mÊt ®ét ngét, §B ®îc m¾c nèi tiÕp víi §i«t c¸ch li (§C) cã t¸c dông ng¨n kh«ng cho dßng
®iÖn ®i vµo transistor. ë tr¹ng th¸i b×nh thêng m¹ch dao ®éng R1- C1 gióp cho qu¸ tr×nh lµm viÖc cña transistor ®îc tèt h¬n. Ngêi ta bè trÝ c¸c bé phËn C2, transistor, biÕn ¸p xung, §B, §C, R1- C1 trong mét hép gäi lµ hép chuyÓn m¹ch TK102.
BiÕn ¸p ®¸nh löa gåm hai cuén d©y(S¬ cÊp W1 vµ cuén thø cÊp W2) cã hÖ sè tù c¶m nhá vµ cã hÖ sè biÕn ¸p lín. Cuén W1 cã kho¶ng 180 vßng, cuén W2 cã kho¶ng 4000 vßng.
b. Nguyªn lý ho¹t ®éng .
Khi ®éng c¬ lµm viÖc tiÕp ®iÓm §L ®ãng më liªn tôc. Khi §L ®ãng cã dßng ®iÖn
ph©n ¸p I0 ch¹y trong m¹ch nh sau:
1 §L (-) ¾c quy .
I0 (+) ¾c quy K( kho¸ ®iÖn) Rf1 Rf2 W1 R2 W
W2
Khi dßng ph©n ¸p ch¹y qua ®iÖn trë R2 cã sù sôt ¸p t¹o ra sù chªnh lÖch ®iÖn ¸p gi÷a cùc gãp E1 vµ cùc gèc B1 theo ®iÒu kiÖn trªn transistor më, dßng ®iÒu khiÓn Ib cã chiÒu nh sau:
1 §L Ib (-) ¾c
Ib (+) ¾c quy K(kho¸) Rf1Rf2W1ET EBT BT W'
quy.
Dßng ®iÒu khiÓn ®¸nh thñng tiÕp gi¸p ECT lµm xuÊt hiÖn dßng lµm viÖc ký hiÖu IC cã chiÒu nh sau : IC (+) ¾c quy K(kho¸ ®iÖn) Rf1Rf2 W1 ET ECT CT M¸t (-) ¾c quy,
lóc nµy dßng s¬ cÊp I1 ch¹y qua cuén s¬ cÊp cã trÞ sè : I1 = I0 + Ib +IC .
Do tiÕp ®iÓm §L cha më nªn ®©y lµ thêi gian gia t¨ng dßng s¬ cÊp, nã biÕn thiªn tõ
gi¸
trÞ b»ng kh«ng ®Õn MAX. ë cuén s¬ cÊp xuÊt hiÖn mét søc ®iÖn ®éng tù c¶m c¶n
trë sù gia t¨ng cña dßng s¬ cÊp. Do sù biÕn thiªn cña I1 nªn ë cuén thø cÊp W2 còng xuÊt hiÖn mét søc ®iÖn ®éng c¶m øng cã gi¸ trÞ nhá kho¶ng 1500(V). M¹ch thø cÊp lµ m¹ch hë
cha cã hiÖn tîng ®¸nh löa, phÇn n¨ng lîng nµy kh«ng ®îc gi¶i phãng mµ ®îc gi÷ l¹i
trong cuén d©y, mét phÇn to¶ nhiÖt ra bªn ngoµi lµm cho biÕn ¸p nãng lªn .
I = I0 + Ib 0,7 0,9 ' 1w
Khi tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn §L më ra, dßng ®iÖn qua W1 bÞ mÊt (
I
' 1w
A), , dßng ®iÒu khiÓn Ib = 0. Transistor ®ãng, do vËy dßng lµm viÖc mÊt ®ét ngét, tèc
®é biÕn thiªn trÞ sè gi¶m nhanh. Tõ th«ng sinh ra biÕn thiªn nhanh c¶m øng sang cuén
thø cÊp W2, cuén W2 sinh ra mét søc ®iÖn ®éng cã trÞ sè lín (20KV 30KV). §©y chÝnh lµ ®iÖn ¸p ®¸nh löa U2, tiÕp ®iÓm më dßng s¬ cÊp vµ thø cÊp cña biÕn ¸p xung bÞ c¾t, søc ®iÖn ®éng c¶m øng cña cuén thø cÊp ph©n cùc ngîc t¸c dông vµo cùc ®iÒu khiÓn cña
transistor, lµm nã kho¸ ngay sau 3 5(s), do ®ã t¨ng tèc ®é dßng s¬ cÊp. Cßn dßng thø 123
cÊp cña biÕn ¸p xung bÞ triÖt tiªu do ®i qua ®iÖn trë R2 vµ lµm nãng R2. Còng trong lóc tiÕp ®iÓm më, søc ®iÖn ®éng tù c¶m trong cuén s¬ cÊp cña biÕn ¸p ®¸nh löa cã thÓ lµm
háng transistor khi trÞ sè ®iÖn ¸p søc ®iÖn ®éng tù c¶m lín h¬n 110V. §i«t æn ¸p §B bÞ ®¸nh thñng do dßng ngîc ®i qua, do ®ã t¹o ra m¹ch khÐp kÝn : W1 §C §B W1 . Khi ®i qua c¸c ®i«t t¹o ra sù sôt ¸p trªn ®ã lµm søc ®iÖn ®éng tù c¶m ë cuén s¬ cÊp gi¶m
xuèng kh«ng ®¹t tíi trÞ sè ®iÖn ¸p ®¸nh thñng trasistor nh vËy transistor ®îc b¶o vÖ .
6.6.2. HÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn kh«ng tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn. 2.4.2.1.
a.CÊu t¹o:
H×nh 6.26: S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa b¸n dÉn kh«ng tiÕp ®iÓm ®iÒu
, W2
khiÓn
xung (W1
HÖ thèng gåm : C¸c bãng transistor (T1, T2, T3) ®iÒu khiÓn dßng s¬ cÊp. BiÕn ¸p ) gióp T1 ®ãng tÝch cùc. §i«t håi tiÕp §ht vµ ®iÖn trë R1 gióp T2 ®ãng tÝch cùc vµ bé ph¸t lÖnh PL (∞) gióp T3 ®ãng tÝch cùc ë chu kú (+). Bé ph¸t lÖnh lµ mét m¸y ph¸t xoay chiÒu cì nhá cã chøc n¨ng thay tiÕp ®iÓm ®iÒu khiÓn transistor T3. §i«t c¸ch ly (§C) vµ ®i«t b¶o vÖ (§B) cã nhiÖm vô b¶o vÖ transistor T1. Hép ®iÖn trë phô thùc hiÖn nèi t¾t qua ®iÖn trë Rf1 khi khëi ®éng. BiÕn ¸p ®¸nh löa W1, W2 cã hÖ sè tù c¶m lµ nhá vµ hÖ sè biÕn ¸p lín, lµ n¬i cung cÊp ®iÖn ¸p cho bugi. §iÖn trë R3 vµ tô ®iÖn C2 gióp transistor T1 chuyÓn tr¹ng th¸i nhanh h¬n. b. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi kho¸ ®iÖn ®ãng nhng cha khëi ®éng ®éng c¬, bé ph¸t lÖnh cha lµm
W2 EBT2 R5 M¸t (-) ¾c quy.
viÖc(cha ph¸t ra ®iÖn), BT3 nèi víi (+) nguån qua ®iÖn trë R4 vµ c¸c cuén d©y cña bé ph¸t lÖnh. Cùc ph¸t ET3 nèi víi (+) nguån, kh«ng t¹o ra sù chªnh ¸p nªn transistor kho¸. Lóc nµy cùc gèc cña transistor T2 ®îc nèi m¸t qua ®iÖn tr¬ R5 , cßn cùc ph¸t ET3 nèi víi (+) ¾c quy. Cã sù chªnh lÖch ®iÖn ¸p gi÷a cùc ph¸t vµ cùc gèc. Transistor T2 më dßng ®iÒu khiÓn Ib2 cã chiÒu :
124
(+) ¾c quy Kho¸ ®iÖn §ht W1 R2
LËp tøc xuÊt hiÖn dßng lµm viÖc IC2 cã chiÒu nh sau :
W2
ET2ECT2CT2R®2R1R2 M¸t (-) ¾c
(+) ¾c quy K§ht W1
) t¹o nªn sù chªnh ¸p gi÷a cùc ph¸t vµ
quy.
, W2
ECT2 Rf2 Rf1 M¸t.
R2 Khi cã dßng ®iÖn qua biÕn ¸p xung (W1
cùc gãp cña transistor T1, T2 më dßng ®iÒu khiÓn Ib1 cã chiÒu : (+) ¾c quy Kho¸ ®iÖn §ht ET1 EBt1 BT1 W2 R2 ®ång thêi dßng lµm viÖc IC2 : (+) ¾c quy Kho¸ ®iÖn §ht ET1 ECT1 CT1W1 Rf2 Rf1 M¸t . Nh vËy ®· cã dßng s¬ cÊp cña biÕn ¸p ®¸nh löa, lµm xuÊt hiÖn søc ®iÖn ®éng tù
c¶m cã chiÒu chèng l¹i sù gia t¨ng cña dßng s¬ cÊp I1. Do hÖ sè tù c¶m nhá, sù c¶n trë lµ kh«ng ®¸ng kÓ trong cuén s¬ cÊp W2 xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m nhá, cha ®ñ n¨ng lîng ®Ó cung cÊp cho bugi. §ã chÝnh lµ thêi gian gia t¨ng dßng s¬ cÊp I1. Khi ta khëi ®éng ®éng c¬, bé ph¸t lÖnh lµm viÖc.V× P1 lµ m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu nªn xÐt hai trêng hîp :
- Khi thÕ ©m ®Æt vµo cùc gèc T3 (ET3), tøc lµ ®· xuÊt hiÖn ph©n cùc thuËn cho T3 nªn
T3 lóc nµy më, xuÊt hiÖn dßng ®iÒu khiÓn IB3 cã chiÒu :
(+) PL ET3 EBT3 R4 (-) PL. ®ång thêi lµm xuÊt hiÖn dßng lµm viÖc IC3 cã chiÒu : (+) PL ET3 ECT3 CT3 BT2 . Lóc nµy T3 gióp T2 ph©n cùc ngîc nªn T2 kho¸ do ®ã dßng ®iÒu khiÓn IB1 bÞ ng¾t, T1 kho¸, IC1 mÊt ®ét ngét. T¬ng øng dßng s¬ cÊp I1 bÞ c¾t ®ét ngét. Theo hiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ cuén W2 sinh ra mét søc ®iÖn ®éng c¶m øng lín (25KV 30KV), ë cuén s¬ cÊp W1 còng cã mét søc ®iÖn ®éng tù c¶m kho¶ng 100(V), nhê cã §B1. Khi vît qua 100(V), §B1 sÏ ®¸nh thñng t¹o thµnh m¹ch kÝn, x¶y ra sù sôt ¸p t¹i Rf1 vµ Rf2 dÉn ®Õn ®iÖn ¸p tù c¶m lu«n nhá h¬n ®iÖn ¸p ®¸nh thñng cña transistor T1 nªn T1 ®îc b¶o vÖ. §ång thêi m¹ch thø cÊp biÕn ¸p ®¸nh löa ®ñ n¨ng lîng phãng ®iÖn t¹o tia löa cho bugi.Khi bé
6.7. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö .
ph¸t lÖnh ®Æt thÕ (+) vµo cùc gèc cña transistor T3., cã nghÜa ®· ph©n cùc ngîc cho T3 nªn T3 kho¸. Trë l¹i trêng hîp nh khi bé ph¸t lÖnh cha lµm viÖc .
6.7.1. C¸c lo¹i c¶m biÕn dïng trong ®¸nh löa ®iÖn tö .
125
a. C¶m biÕn tõ
* CÊu t¹o : Gåm r«to cã sè vÊu b»ng sè xi lanh cña ®éng c¬ vµ ®îc l¾p cè ®Þnh
trªn trôc bé chia ®iÖn , r«to quay quanh tõ trêng cña nam ch©m vÜnh cöu trªn cã
cuén d©y ®Ó ph¸t tÝn hiÖu ®iÖn ¸p cho ECU , khi mµ vÊu cña r«to t¹o víi thanh nam
ch©m mét gãc b»ng kh«ng vµ khe hë gi÷a chóng lµ nhá nhÊt = 0,2 0.4 mm .
H×nh 6.27: C¶m biÕn ®iÖn tõ Xung c¶m biÕn
1. Nam ch©m vÜnh cöu 3. Khe hë kh«ng khÝ.
2. Cuén d©y 4. R«to.
* Nguyªn lý lµm viÖc
Khi r«to quay c¸nh r«to( vÊu) quÐt qua ®Çu lâi thÐp khi c¸nh r«to trïng víi ®Çu lâi
thÐp lµm cho m¹ch tõ , tõ nam ch©m vÜnh cöu ®i qua lâi thÐp ®îc khÐp kÝn . Khi c¸nh
r«to ®îc t¸ch rêi ( ®i qua) ®Çu lâi thÐp lµm cho m¹ch tõ bÞ ®øt qu·ng . Tõ th«ng mãc
vßng thay ®æi lµm suÊt hiÖn trong cuén d©y mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng xoay chiÒu cung
cÊp cho ECU lµm tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn m¹ch ®¸nh löa .
b. C¶m biÕn Hall.
C¶m biÕn Hall ®îc xem nh mét c«ng t¾c hai chiÒu s¬ cÊp gäi lµ c«ng t¾c hiÖu øng
Hall
126
* CÊu t¹o :
H×nh 6.28: Nguyªn lý Hall.
C¶m biÕn Hall dùa theo nguyªn lý hiÖu øng Hall “ HiÖn tîng xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p
bÒ mÆt cña mét chÊt b¸n dÉn ®Æt trong tõ trêng khi cã dßng ®iÖn ch¹y qua .
Mét sè hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö sö dông c¶m biÕn Hall thay cho cuén kÝch tõ .
Sù kh¸c biÖt lµ cuén kÝch tõ t¹o ra ®iÖn ¸p nhá khi r«to quÐt qua ®Çu lâi thÐp , con c«ng
t¾c Hall sÏ chuyÓn m¹ch ®Ó ®ãng /ng¾t ®iÖn ¸p Hall cung cÊp t¬ng øng víi sù cã hoÆc
kh«ng cña tõ th«ng. Xung ®iÖn ¸p Hall cã hay kh«ng sÏ b¸o vÞ trÝ chu kú cho trôc khuûu
cho module ®¸nh löa , tÝn hiÖu nµy còng cã thÓ ®iÒu khiÓn sù phun nhiªn liÖu .
C¶m biÕn Hall gåm mét nam ch©m vÜnh cöu ch÷ C , g¾n trªn mét lâi thÐp h×nh
ch÷ C ®îc ghÐp quay vµo nhau t¹o khe hë ®Ó r«to cã thÓ quÐt qua . R«to lµm thÐp cã sè
lîng khe hë vµ n¾p che ®óng b»ng sè xi lanh ®éng c¬
H×nh 6.29: CÊu t¹o c¶m biÕn Hall
a- C¸nh t¶n nhiÖt cña r«to ë ngoµi khe hë kh«ng khÝ cã tÝn hiÖu ®iÖn ¸p ; b- C¸nh
c¶n (n¾p che) cña r«to ë trong khe hë kh«ng khÝ . kh«ng cã tÝn hiÖu ®iÖn ¸p .
1.C¶m biÕn Hall; 2. Nam ch©m vÜnh cöu ; 3. lâi thÐp ; 4. N¾p che ; 5 Khe hë ; 6. Bé
chia ®iÖn ; Khe hë kh«ng khÝ .
* Nguyªn lý lµm viÖc :
Khi khëi ®éng ®éng c¬ , trôc bé chia ®iÖn quay kÐo theo r«to quay khi c¸nh c¶n
cña r«to ®Õn khe hë kh«ng khÝ (h×nh b) Tõ trêng cña nam ch©m bÞ c¾t . §iÒu nµy lµm t¾t
®iÖn ¸p Hall göi tÝn hiÖu ®Õn module ®¸nh löa ®Ó ®ãng m¹ch s¬ cÊp . ChiÒu réng cña
c¸nh c¶n x¸ch ®Þnh thêi gian dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch s¬ cÊp .
R«to c¸nh c¶n rêi khái khe hë kh«ng khÝ ( h×nh a ) ®iÖn ¸p Hall l¹i xuÊt hiÖn .
Module ®iÒu khiÓn ®iÖn tö (ECU) sö dông tÝn hiÖu nµy ®Ó tÝnh to¸n sù ®¸nh löa sím thÝch 127
hîp vµ göi tÝn hiÖu ®Õn module ®¸nh löa më m¹ch s¬ cÊp . §iªn ¸p cao thø cÊp sÏ cung
cÊp ®Õn tõng bugi theo thø tù næ cña ®éng c¬ .
c. C¶m biÕn quang ®iÖn :
* CÊu t¹o :
Hinh 6.30: C¶m biÕn quang ®iÖn
Sö dông c¸c ®i èt ph¸t quang (Led) chiÕu s¸ng qua khe hë cña c¸c r·nh trªn ®Üa
quay tíi c¸c ®i èt phÝa díi . ®i èt quang ( Ph«t« ®i èt) lµ lo¹i ®i èt sö dông sù cã hoÆc
kh«ng cã chïm s¸ng cña ®i èt ph¸t quang ®Ó chuyÓn m¹ch ®ãng më ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn
m¹ch s¬ cÊp .
* Nguyªn lý lµm viÖc :
Khi trôc bé chia ®iÖn quay kÐo theo ®Üa quay theo. Khi r·nh r·nh trªn ®Üa quay
dÞch chuyÓn díi chïm s¸ng cña ( Led) , Chïm s¸ng chiÕu ®Õn ®i èt quang , ®i èt quang
ho¹t ®éng cho ®Õn khi ®Üa quay che ch¾n chïm s¸ng , ®i èt bÞ kho¸ . Qu¸ tr×nh ®îc lÆp
l¹i liªn tôc vµ h×nh thµnh ®iÖn ¸p xoay chiÒu cung cÊp cho m¹ch. §iªn ¸p nµy ®îc cung
cÊp cho m¹ch IC vµ ®îc chuyÓn ®æi thµnh tÝn hiÖu xung . TÝn hiÖu xung nµy ®îc göi
trùc tiÕp ®Õn m¸y tÝnh mµ kh«ng qua module ®¸nh löa riªng rÏ .
M¸y tÝnh sÏ sö dông c¸c tÝn hiÖu nµy ®Ó ®iÒu khiÓn thêi ®iÓm ®¸nh löa hoÆc thêi
®iÓm phun nhiªn liÖu vµ ®iÒu chØnh tèc ®é kh«ng t¶i .
C¸c r·nh ngoµi (5) , r·nh tØ xuÊt d÷ liÖu cao vµ tÝn hiÖu tõ c¸c r·nh nµy ®îc dïng
®Ó c¶m biÕn vÞ trÝ trôc khuûu vµ thêi ®iÓm ®¸nh löa ë c¸c tèc ®é ®éng c¬ nhá h¬n 1200
vßng/ phót .
C¸c r·nh phÝa trong (4) r·nh tØ xuÊt d÷ liÖu thÊp vµ tÝn hiÖu tõ c¸c r·nh nµy ®îc
b¸o vÞ trÝ ®iÓm chÕt trªn cña tõng pittong vµ kÝch ho¹t sù phun nhiªn liÖu . Bé nµy cßn
®îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh thêi ®iÓm ®¸nh löa khi tèc ®é ®éng c¬ cao h¬n 1200vßng/phót .
Xung cao ¸p ®¸nh löa ®îc cung cÊp cho bugi qua r«to vµ d©y cao ¸p . Trªn mét sè ®éng
128
c¬ ch÷ V bé ph©n phèi sö dông c¶m biÕn quang ®îc l¾p trªn ngay ë ®Çu trôc cam.
6.7.2. HÖ thèng ®¸nh löa víi c¶m biÕn ®iÖn tõ.
a. S¬ ®å ®Êu d©y:
H×nh 6.31: S¬ ®å ®Êu d©y hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö dïng c¶m biÕn ®iÖn tõ
b. CÊu t¹o cña bé chia ®iÖn cña hÖ thèng ®¸nh löa cã c¶m biÕn tõ
129
H×nh 6.32: CÊu t¹o bé chia ®iÖn dïng c¶m biÕn ®iÖn tõ
c. S¬ ®å nguyªn lý HT§L dïng c¶m biÕn ®iÖn tõ .
* CÊu t¹o:
H×nh 6.33: S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö dïng c¶m biÕn ®iÖn tõ
1. ¸c quy; 2.Kho¸ ®iÖn; 3, §iÖn trë phô; 4 . C«ng t¾c nèi t¾t ®iÖn trë phô ; 5. B«bin ;
6. Hép ®¸nh löa ; 7. C¶m biÕn ®iÖn tõ ; 8. Bé chia ®iÖn.
* Nguyªn lý lµm viÖc :
Khi ®éng c¬ lµm viÖc , trôc bé chia ®iÖn quay lµm cho r«to cña c¶m biÕn ®iÖn tõ
quay theo . Khi r«to quay c¸nh r«to quÐt qua lâi thÐp khi c¸nh r«to trïng víi ®Çu lâi thÐp
lµm cho m¹ch tõ , tõ nam ch©m vÜnh cöu ®i qua lâi thÐp . Khi khe hë tõ gi÷a vÊu r«to vµ
nam cham ®iÖn mÊt th× m¹ch tõ ®øt qu·ng tõ th«ng mãc vßng bÞ thay ®æi lµm xuÊt hiÖn
trong cuén d©y cña c¶m biÕn mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng xoay chiÒu (xung ®iÖn ¸p) . tÝn
hiÖu nµy cung cÊp cho hép ®¸nh löa, suÊt ®iÖn ®éng nµy ®iÒu khiÓn më c¸c bãng
Transistor ®Ó më m¹ch s¬ cÊp khi ®ã dßng s¬ cÊp ch¹y nh sau: Tõ (+) ¾c quy Kho¸
®iÖn §iÖn trë phô (15) L1 (6e) cña hép ®¸nh löa (31)(-) ¾c quy.
130
4
Khi vÊu r«to quay khái ®Çu lâi thÐp lµm m¹ch tõ bÞ ®øt qu·ng lµm suÊt ®iÖn ®éng
xoay chiÒu bÞ mÊt nªn m¹ch s¬ cÊp bÞ ®ãng l¹i . Theo ®Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ lµm tõ
th«ng m¾c vßng qua hai cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp cña b«bin ®¸nh löa biÕn thiªn lµm suÊt
hiÖn ë cuén thø cÊp (l2) mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng cã gi¸ trÞ ®ñ lín phãng qua khe
hë cña chÊu bugi thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®¸nh löa cho c¸c xi lanh theo ®óng thø tù cña ®éng
c¬.
- Nhê cã con quay mµ suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng ë cuén thø cÊp ( L2) ®îc ph©n chia ®Õn c¸c bu gi ®Ó t¹o ra tia löa cao ¸p nh»m ®èt ch¸y hçn hîp nhiªn liÖu cña ®éng c¬ theo
®óng thø tù næ .
6.7.3. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö víi c¶m biÕn Hall.
a. S¬ ®å ®Êu d©y hÖ thèng .
H×nh 6.34 S¬ ®å ®Êu d©y hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö dïng c¶m biÕn Hall
1. Hép ®¸nh löa 6. Kho¸ ®iÖn.
2. §iÖn trë phô. 7. M¸y khëi ®éng
3. B«bin. 8. R¬ le
4. Bé chia ®iÖn. 9. Dßng s¬ cÊp
131
5. ¾c quy
b. CÊu t¹o bé chia ®iÖn sö dông c¶m biÕn Hall.
1. R« to
2. TÊm g¾n cã c¶m biÕn
3. Nam ch©m vÜnh cöu
4. Khe hë
5. C¶m biÕn Hall
6. §Çu d©y ra
7. Vá bé chia ®iÖn
8. §Çu chia ®iÖn
9. Trôc bé chia ®iÖn
10. §Çu bé chia ®iÖn
H×nh 6.35: CÊu t¹o bé chia ®iÖn dïng c¶m biÕn Hall
c. S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa dïng c¶m biÕn Hall.
* S¬ ®å nguyªn lý:
H×nh 6.36: S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö dïng c¶m biÕn Hall
1 ¾c quy 7. C¶m biÕn Hall
2 Kho¸ ®iÖn 8. Bé chia ®iÖn.
132
3 §iªn trë 5 Bé bin
6 Hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa
* Nguyªn lý lµm viÖc:
Khi ®éng c¬ lµm viÖc trôc bé chia ®iÖn quay lµm r«to cña c¶m biÕn Hall quay
theo. Khi ®ã hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa, cuén s¬ cÊp cã ®iÖn . §«ng thêi t¹i cùc (+) cña c¶m
biÕn Hall nhËn ®îc mét ®iÖn ¸p kho¶ng 12v tõ kho¸ ®iÖn (2) (15) (6a) (8h) cña
hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa (+) cña c¶m biÕn ®Ó nu«i c¶m biÕn
Khi c¸nh c¶n cña r«to quay trïng víi nam ch©m vÜnh cöu tõ trêng cña nam ch©m
xuÊt hiÖn më ®iÖn ¸p Hall .Khi ®ã c¶m biÕn nµy göi xung ®iÖn ¸p Hall cã ®iÖn ¸p 5v tõ
cäc (0) cña c¶m biÕn tíi (6b) cña hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa ®Ó më bãng Transistor ë (6c)
®Ó më m¹ch s¬ cÊp . Khi ®ã dßng s¬ cÊp ch¹y nh sau :
Tõ (+) ¾c quy kho¸ ®iÖn (2) ®iÖn trë phô (3) S¬ cÊp cña bé b«bin ®¸nh
löa (6a) 4
(Hép ®iÒu khiÓn ®¸nh löa) 6b (31) (-) ¾c quy.
Khi c¸nh c¶n cña r«to quay quanh nam ch©m vÜnh cöu tõ trêng cña nam ch©m bÞ
mÊt lµm t¾t ®iÖn ¸p Hall ( ®iÖn ¸p b»ng kh«ng) .Khi ®ã c¶m biÕn gi÷a hép víi tÝn hiÖu
®iÒu khiÓn ®¸nh löa ®Ó ®ãng m¹ch s¬ cÊp .
Do dßng s¬ cÊp bÞ ®ãng/më liªn tôc lµm cho tõ th«ng m¾c vßng quay cuén s¬ cÊp
vµ thø cÊp biÕn thiªn lµm xuÊt hiÖn ë cuén thø cÊp mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng ®ñ lín ®Ó
phãng qua khe hë cña chÊu bugi thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®¸nh löa cho c¸c xi lanh theo ®óng
thø tù næ cña ®éng c¬.
- Nhê cã con quay mµ suÊt ®iÖn ®éng ë cuén thø cÊp ®îc ph©n chia tíi c¸c bu gi
®Ó t¹o ra tia löa cao ¸p nh»m ®èt ch¸y hçn hîp nhiªn liÖu cña ®éng c¬ theo ®óng
133
thø tù næ .
6.7.4. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö kh«ng cã bé chia ®iÖn.
Sö dông mét biÕn ¸p chung :
a. S¬ ®å nguyªn lý :
H×nh 6.37: HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö sö dông biÕn ¸p chung
1. ECU ®iÒu khiÓn ®¸nh löa ; 2. M¹ch tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ; 3. Cuén s¬ cÊp cña
biÕn ¸p ®¸nh löa ; 4. Cuén thø cÊp cña biÕn ¸p ®¸nh löa ; 5. §i«t cao ¸p ;
6. Bugi ; 7. Bé biÕn ¸p ®¸nh löa.
b. Nguyªn lý lµm viÖc :
C¸c tÝn hiÖu ®îc c¶m biÕn nhËn vµ chuyÓn vÒ ECU gåm cã tÝn hiÖu : sè vßng
quay, vÞ trÝ trôc khuûu, nhiÖt ®é níc lµm m¸t, nång ®é «xy... . ECU nhËn tÝn hiÖu sau ®ã
xö lý tÝn hiÖu so s¸nh víi c¸c ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn ®· ®îc lËp tr×nh trong bé nhí cña m¸y
tÝnh. M¸y tÝnh sÏ quyÕt ®Þnh göi tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®¸nh löa qua hai cæng IG1, IG2 ®iÒu khiÓn transistor.
134
T¹i thêi ®iÓm cã tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®a ra ë cæng thø nhÊt (IG1) lµm cho transistor T1 më T2 kho¸, xuÊt hiÖn dßng s¬ cÊp I11 tõ cùc (+) cña cuén s¬ cÊp W11 dÉn qua §i«t §B vÒ tiÕp gi¸p CE cña transistor vµ vÒ m¸t, transistor T1 më vµ kho¸ trong kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n, khi T1 më ra dßng s¬ cÊp t¨ng nhanh sau ®ã T1 ®ãng l¹i (Do IG1 mÊt ), dßng s¬ cÊp I11 biÕn thiªn nhanh. Tõ th«ng do nã sinh ra biÕn thiªn víi tèc ®é lín, c¶m øng sang
cuén thø cÊp mét søc ®iÖn ®éng tù c¶m cã trÞ sè lín hµng chôc Kilov«n. Gi¶ sö thÕ d¬ng
®Æt t¹i A thÕ ©m ®Æt t¹i B, sÏ xuÊt hiÖn dßng cao ¸p nh sau:
A D1 Bugi 1 m¸t Bugi 4 B (-) . Nh vËy c¶ hai bugi ®Òu thùc hiÖn ®¸nh löa nhng chØ cã bugi sè 1 lµ thùc hiÖn
phãng ®iÖn ®èt ch¸y nhiªn liÖu, thùc hiÖn sinh c«ng. Cßn bugi (4) vµo thêi ®iÓm cuèi x¶
®Çu hót nªn nã kh«ng thùc hiÖn c«ng viÖc ®èt ch¸y nhiªn liÖu.
T¹i thêi ®iÓm cã tÝn hiÖu IG2, transistor T2 cña T1 kho¸ dßng s¬ cÊp I12 tõ cuén W2 §i«t DB IG2 m¸t, dßng s¬ cÊp nµy ngîc chiÒu víi dßng I11, khi ®ã tÝn hiÖu IG2 mÊy T1 kho¸, dßng I12 mÊt ®ét ngét, lóc nµy søc ®iÖn ®éng c¶m øng sinh ra ë cuén thø cÊp còng ®æi chiÒu vµ cùc (+) sÏ ë B, cùc ©m ë A.
T¹i thêi ®iÓm T2 ®ãng sÏ cã dßng cao cao ¸p : (+) B D3 bugi 3 m¸t Bugi 2 (-) A. Dßng cao ¸p cung cÊp n¨ng lîng cho bugi 3, nÕu thø tù cña ®éng c¬ lµ 1- 3- 4- 2 .
Nh vËy, víi hÖ thèng ®¸nh löa kiÓu mét cuén d©y cho hai bugi, kiÓu nµy thùc chÊt
chØ cã mét bugi lµm viÖc cho mét lÇn xung cao ¸p xuÊt hiÖn cßn bugi kia còng ®¸nh löa
nhng kh«ng phôc vô sinh c«ng. Nã cã nhiÖm ®èt ch¸y nèt thµnh phÇn khÝ x¶ vµ t¨ng
nhiÖt ®é cña qu¸ tr×nh n¹p - nÐn (®èi víi xilanh song hµnh ).
6.7.5. HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö kh«ng cã bé chia ®iÖn sö dông mét biÕn ¸p
®¸nh löa cho hai bugi :
a. S¬ ®å nguyªn lý :
135
H×nh 6.38:HÖ thèng ®¸nh löa ®iÖn tö mét biÕn ¸p cho hai bugi
1. ECU ®¸nh löa ; 2. M¹ch ®iÒu khiÓn biÕn ¸p ®¸nh löa thø nhÊt cung cÊp ®iÖn cho
xilanh 1vµ 4 ; 3. BiÕn ¸p ®¸nh löa thø hai cung cÊp ®iÖn cho xi lanh 2 vµ 3
b. Nguyªn lý lµm viÖc :
Khi cã tÝn hiÖu tõ ECU göi ®Õn m¹ch ®iÒu khiÓn, gi¶ sö transistor T1 ®îc më tríc dßng s¬ cÊp ch¹y qua cuén s¬ cÊp cña biÕn ¸p ®¸nh löa thø nhÊt. Dßng nµy chØ tån t¹i vµ
gia t¨ng ®Õn khi transistor T1 kho¸ l¹i sau thêi gian tån t¹i lµ ng¾n nhÊt. Khi dßng s¬ cÊp mÊt c¶m øng sang cuén thø cÊp mét søc ®iÖn ®éng c¶m øng cã trÞ sè lín phãng qua khe
hë cña bugi (1) vµ (4). Xi lanh (1) ë cuèi kú nÐn nªn tia löa coi nh l·ng phÝ. Tuy nhiªn
gi¸ trÞ cêng ®é ®¸nh löa cho bugi (4) lµ nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi bugi (1) nªn sù l·ng phÝ
kh«ng ®¸ng kÓ.
Qu¸ tr×nh ®îc lÆp l¹i nh trªn cho xilanh thø (2) vµ (3) khi transistor T2 më T1
136
kho¸.
Ch¬ng 7 hÖ thèng chiÕu s¸ng - tÝn hiÖu
a. hÖ thèng chiÕu s¸ng
7.1.Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chiÕu s¸ng trªn «t« -m¸y kÐo
HÖ thèng chiÕu s¸ng tÝn hiÖu lµm c¸c nhiÖm vô chiÕu s¸ng phÇn ®êng khi xe
chuyÓn ®éng trong ®ªm tèi, b¸o hiÖu b»ng ¸nh s¸ng. Sù cã mÆt cña xe trªn ®êng b¸o
kÝch thíc khu«n khæ cña xe biÓn sè cña xe, b¸o hiÖu khi xe quay vßng vµ khi phanh cho
c¸c xe ®ang tham gia giao th«ng biÕt chiÕu s¸ng cÇn thiÕt nh: chiÕu s¸ng phÇn ®êng,
chiÕu s¸ng ®éng c¬, buång l¸i, khoang hµnh kh¸ch, khoang hµnh lý. Díi ®©y lµ s¬ ®å
H×nh 7.1: S¬ ®å chung hÖ thèng chiÕu s¸ng
chung cña hÖ thèng chiÕu s¸ng (H×nh 7.1).
1. §Ìn s¬ng mï tríc 2. §Ìn dõng.
3. §Ìn xin nhan tríc 4. §Ìn cèt
5. §Ìn pha 6. §Ìn phanh trªn kÝnh
7.§Ìn kÝch thíc 8. §Ìn phanh
9. §Ìn s¬ng mï sau 10. §Ìn chiÕu hËu
11. §Ìn s¬ng mï sau 12. §Ìn lïi
§Ó soi s¸ng mÆt ®êng ( ®èi víi «t« ) vµ soi s¸ng diÖn tÝch canh t¸c ( ®èi víi m¸y
13. §Ìn soi biÓn sè
kÐo ) ngêi ta dïng ®Ìn pha. C¸c ®Ìn pha ph¶i chiÕu xa Ýt nhÊt lµ 100m kho¶ng c¸ch
®êng phÝa tríc xe. VËy ®Ó chiÕu s¸ng kho¶ng ®êng xa ®ã th× chïm tia s¸ng cña ®Ìn
137
pha ph¶i cã cêng ®é chiÕu s¸ng hµng chôc ngh×n cd. Do ®ã trong c¸c ®Ìn pha còng nh
c¸c lo¹i ®Ìn chiÕu s¸ng kh¸c ®Òu ph¶i cã cho¸ ph¶n chiÕu ®Ó híng chïm tia s¸ng vµo
nh÷ng kho¶ng mÆt ®êng cÇn thiÕt nhÊt. Víi c«ng suÊt cña ®Ìn ( 50 – 60 ) W. Khi tÝnh
to¸n hÖ thèng quang häc cña ®Ìn ®óng vµ chÊt lîng chÕ t¹o ®Ìn tèt cã thÓ ®¶m b¶o
chiÕu xa ( 200 – 300 )m.
Tuy vËy nÕu ®Ìn qu¸ s¸ng sÏ lµm lo¸ m¾t l¸i xe ch¹y ngîc chiÒu, lµm cho hä mÊt
®Þnh híng vµ cã thÓ g©y ra tai n¹n. Do ®ã c¸c ®Ìn pha trªn «t« - m¸y kÐo ph¶i tho¶ m·n
hai yªu cÇu lµ:
- Cã cêng ®é chiÕu s¸ng lín
- Kh«ng lµm lo¸ m¾t ngêi vµ ph¬ng tiÖn vËn t¶i ch¹y ngîc chiÒu
Nh÷ng ®Ìn pha tho¶ m·n ®ång thêi hai yªu cÇu trªn tõ tríc ®Õn nay ®Òu kh«ng ®em
l¹i kÕt qu¶. Do ®ã c¸c ®Ìn pha hiÖn nay ®îc chÕ t¹o ®Òu dùa trªn c¬ së hai nÊc ¸nh s¸ng:
xa vµ gÇn hoÆc nÊc pha vµ nÊc cèt nh ngêi ta quen gäi. Khi qu·ng ®êng phÝa tríc xe
kh«ng víng g× th× xe dïng nÊc ¸nh s¸ng chiÕu xa ( nÊc pha ), cßn khi gÆp ph¬ng tiÖn
vËn t¶i ch¹y ngîc chiÒu hay khi ch¹y trong thµnh phè th× dïng nÊc ¸nh s¸ng chiÕu gÇn (
nÊc cèt ). Khi ®ã tÇm chiÕu s¸ng cña ®Ìn còng nh cêng ®é ¸nh s¸ng ®Òu gi¶m, chïm
¸nh s¸ng l¹i ®i chóc xuèng nªn hÇu nh kh«ng h¾t vµo m¾t ngêi l¸i vµ ph¬ng tiÖn vËn
t¶i ch¹y ngîc chiÒu. S¬ ®å c¸c lo¹i ®Ìn pha, cèt ®îc giíi thiÖu trªn( h×nh 7.2)
H×nh 7.2: C¸c lo¹i §Ìn pha a-§Ìn pha h×nh trßn b- §Ìn pha h×nh vu«ng
138
Khi «t« ch¹y trªn ®êng ®îc chiÕu s¸ng tèt (®êng cã hµng ®Ìn ven ®êng ) hoÆc
khi «t« ®ç trªn ®êng th× kh«ng cÇn chiÕu s¸ng ®»ng tríc n÷a. Trong nh÷ng trêng hîp
®ã c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i kh¸c còng ph¶i biÕt râ xe kh¸c ®ang ch¹y hoÆc ®ang ®ç trªn
®êng. V× vËy ngoµi c¸c ®Ìn pha víi 2 nÊc ¸nh s¸ng th× trªn «t« cßn cã c¸c ®Ìn nhá cã
c«ng suÊt ( 3 – 6 ) cd. C¸c ®Ìn nµy thêng ®îc bè trÝ ë hai bªn tai xe, ®«i khi ®îc bè
trÝ lu«n ë trong c¸c ®Ìn pha vµ ®îc gäi lµ ®Ìn kÝch thíc ( ®Ìn dõng ). C¸c ®Ìn nµy cßn
cã nhiÖm vô b¸o cho c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i ch¹y ngîc chiÒu biÕt to¹ ®é cña xe ®ang
7.2. §Ìn pha
ch¹y hay ®ang ®ç ë phÝa tríc.
7.2.1. HÖ thèng quang häc cña ®Ìn pha D©y tãc cña ®Ìn lµ vËt cã kÝch thíc rÊt nhá so víi kÝch thíc cña ®Ìn nªn cã thÓ
coi nã nh lµ mét ®iÓm s¸ng. §iÓm s¸ng ®îc ®Æt ë tiªu cù cña cho¸ ph¶n chiÕu Parab«n.
C¸c chïm tia s¸ng cña ®iÓm s¸ng sau khi ph¶n chiÕu qua cho¸ ®Ìn sÏ ®i song song víi
trôc quang häc. ®Ó cã thÓ chiÕu s¸ng ®Òu kh¾p mÆt ®êng c¸c chïm tia s¸ng ph¶i ®i h¬i
lÖch xang hai bªn ®êng, vÊn ®Ò nµy do kÝnh khuÕch t¸n cña ®Ìn ®¶m nhiÖm. HÖ thèng
quang häc cña ®Ìn pha ®îc giíi thiÖu trªn ( h×nh 7.3)
vµ c¸c ®êng tîng trng cña c¸c chïm tia s¸ng øng víi nÊc chiÕu xa ( nÊc pha ).
KÝnh khuÕch t¸n sÏ híng c¸c chïm tia s¸ng ra hai bªn ®Ó chiÕu s¸ng hÕt bÒ réng cña mÆt
a b
®êng vµ kho¶ng ®Êt lÒ ®êng, cßn phÇn tia s¸ng híng xuèng díi ®Ó chiÕu s¸ng kho¶ng ®êng s¸t ngay ®Éu xe.
H×nh 7.3: HÖ thèng quang häc cña ®Ìn pha
a-NÊc pha b- NÊc cèt
- H×nh d¸ng d©y tãc trong ®Ìn pha cã ý nghÜa quan träng nã thêng ®îc
uèn cong ®Ó chiÕm mét thÓ tÝch nhá.
139
- Bãng ®Ìn pha ®îc b¾t cè ®Þnh «t« sao cho mÆt ph¼ng qua ch©n c¸c d©y
tãc ë vÞ trÝ n»m ngang. Cßn d©y tãc ë c¸c bãng ®Ìn b¶n ®ång hå, ®Ìn hiÖu ( ®Ìn hËu, ®Ìn
phanh, ®Ìn b¸o rÏ) ®îc bè trÝ theo ®êng th¼ng nªn kh«ng thÓ dïng ®îc cho ®Ìn
pha.
2. CÊu t¹o cña ®Ìn pha vµ bãng ®Ìn
S¬ ®å cÊu t¹o chung cña ®Ìn pha:
H×nh 7.4: §Ìn pha th¸o, l¾p ®îc H×nh 7.5: §Ìn pha kh«ng th¸o, l¾p ®îc
1.Cho¸ ®Ìn 2.§Öm 1.kÝnh khuyÕch t¸n
3.Bãng ®Ìn 4.§ui ®Ìn 2.Cho¸ ®Ìn
5.VÝt ®iÒu 6.Vá ®Ìn 3.Líi ch¾n
7.Vá hÖ thèng qh 8.VÝt ®iÒu chØng 4.§ui ®Ìn
9.KÝnh khuyÕch t¸n 10.Vßng nÑp 5.Bãng ®Ìn pha – cèt
6.Bãng ®Ìn khÝch thíc
CÊu t¹o cña ®Ìn pha gåm 3 phÇn chÝnh: Cho¸ ®Ìn; Bãng ®Ìn vµ KÝnh khuyÕch t¸n.
- Cho¸ ®Ìn ®îc dËp b»ng thÐp l¸ vµ ®îc phñ bªn trong mét líp kim lo¹i ph¶n
Chãa ®Ìn:
chiÕu. ChÊt ph¶n chiÕu thêng lµ Cr«m, B¹c, Nh«m.
- Cr«m t¹o ra líp cøng vµ tr¬ xong hÖ sè ph¶n chiÕu kÐm 60 %.
- B¹c cã hÖ sè ph¶n chiÕu cao 90 % nhng l¹i mÒm dÔ bÞ xíc nÕu nh lau chïi
kh«ng cÈn thËn sau mét thêi gian lµm viÖc sÏ tèi mµu do oxy ho¸.
- Nh«m cã hÖ sè ph¶n chiÕu cao 90 % nã ®îc phun lªn líp phñ s½n theo ph¬ng
ph¸p tÜnh ®iÖn trong ®iÒu kiÖn ch©n kh«ng. Líp nh«m rÊt bãng nhng còng dÔ bÞ x©y s¸t.
Do ®ã kÕt cÊu ®Ìn pha lo¹i nµy ph¶i sao cho kh«ng cã vËt g× ch¹m ®Õn. Do tÝnh n¨ng vµ
tÝnh kinh tÕ nªn ngêi ta thêng sö dông nh«m trong líp phñ cho¸ ®Ìn.
HiÖn nay ngêi ta sö dông c¸c lo¹i cho¸ ®Ìn kh¸c
nhau, sau ®©y giíi thiÖu mét sè cho¸ ®Ìn hay dïng:
140
+Cho¸ ®Ìn parabol(h×nh 7.6)
víi lo¹i chãa ®Ìn nµy th× ¸nh s¸ng t¹i tiªu
®iÓm F tíi chãa ®Ìn vµ ®îc ph¶n x¹ thµnh
+ Chãa ®Ìn h×nh elÝp: (h×nh 7.7)
chïm tia s¸ng song song. H×nh 7.6: cho¸ ®Ìn parabol
víi lo¹i nµy chïm tia s¸ng ®i tõ nguån s¸ng(bãng ®Ìn) F1 ®îc ph¶n x¹ vµ héi tô t¹i tiªu ®iÓm F2.
H×nh 7.7: Chãa ®Ìn h×nh elÝp
+ Lo¹i chãa ®Ìn h×nh elÝp víi líi ch»n h×nh parapol:
Víi lo¹i nµy díi t¸c dông cña tÊm ch¾n th× chïm s¸ng tõ F1 qua tÊm ch¾n héi tô t¹i F2. Chïm tia s¸ng ®i tiÕp qua líi ch¾n parapol t¹o thµnh chïm s¸ng song song qua kÝnh khuyÕch t¸n ®îc kÝnh khuyÕch t¸n ph©n kú chïm tia s¸ng(F2cña chãa ®Ìn trïng víi tiªu ®iÓm líi parabol).
141
H×nh 7.8: Cho¸ ®Ìn pha h×nh elÝp víi líi ch¾n parapol
142
+ Lo¹i chãa ®Ìn 4 khoang( H×nh 7. 9)
H×nh 7.9: Cho¸ ®Ìn bèn khoang
-Bãng ®Ìn:
Bãng ®Ìn pha ph¶i cã ®Çu chuÈn vµ dÊu ®Ó l¾p vµo ®Ìn ®óng vÞ trÝ tøc lµ d©y tãc
s¸ng xa ph¶i n»m ë tiªu cù cña cho¸ víi ®é chÝnh x¸c 0,25mm, ®iÒu kiÖn nµy ®îc ®¶m
b¶o nhê tai ®Ìn. Tai ®Ìn ®îc hµn trùc tiÕp vµo ®Çu chuÈn cña ®u«i bãng ®Ìn vµ cã chç
khuyÕt ( dÊu ) ®Ó ®¶m b¶o khi l¾p kh«ng sai vÞ trÝ. Trªn ®Ìn pha cã vÝt ®iÒu chØnh ®Ó
híng phÇn tö quang häc cña ®Ìn pha theo mÆt ph¼ng th¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang
nh»m chØnh ®óng híng cña chïm tia s¸ng. HiÖn nay viÖc chÕ t¹o c¸c bãng ®Ìn pha lµ
kh«ng th¸o, l¾p ®îc ( mét khèi ), cho¸ ®Ìn cã tr¸ng nh«m vµ kÝnh khuÕch t¸n cña ®Ìn
®îc hµn liÒn víi nhau t¹o thµnh buång ®Ìn vµ ®îc hót hÕt khÝ ra. C¸c d©y tãc ®îc ®Æt
trong buång ®Ìn vµ còng hµn kÝn víi cho¸, chØ cßn ®Çu d©y lµ ®îc ®a ra ngoµi. Nh vËy
toµn bé hÖ thèng quang häc cña pha c¶ bãng ®Ìn ®îc hµn thµnh mét khèi kÝn. ¦u ®iÓm
chñ yÕu cña kÕt cÊu nµy lµ bé phËn quang häc ®îc b¶o vÖ tèt khái bôi bÈn vµ c¸c ¶nh
hëng cña m«i trêng, c¸c chÊt ho¸ häc. V× vËy tuæi thä cña c¸c d©y tãc ®Ìn nµy t¨ng vµ
mÆc dï gi¸ thµnh cña c¸c phÇn tö quang häc kh¸ cao. Nhng chóng kh«ng ph¶i ch¨m sãc
kü thuËt vµ gi÷ nguyªn c¸c ®Æc tÝnh quang häc trong suèt thêi gian sö dông. Sau khi cã
lo¹i ®Ìn nµy ngêi ta tiÕn hµnh s¶n suÊt c¸c lo¹i ®Ìn pha díi d¹ng th¸o, l¾p côm c¸c
phÇn tö quang häc thay thÕ cho lo¹i kh«ng th¸o. Trong c¸c kÕt cÊu th¸o l¾p côm phÇn tö
quang häc, cho¸ kim lo¹i ®îc tr¸ng nh«m vµ ®îc l¾p chÆt víi kÝnh khuÕch t¸n b»ng
c¸ch miÕt gËp ®Çu hoÆc bãp gËp c¸c r¨ng ca ë miÖng cho¸. Bãng ®Ìn ®îc l¾p vµo phÝa
sau. KÕt cÊu th¸o, l¾p côm kh¸ thuËn lîi trong sö dông vµ dÔ thay thÕ kÝnh khuÕch t¸n khi
143
vì.
*KÝnh khuyÕch t¸n:
H×nh bªn giíi thiÖu kÝnh khuyÕch t¸n
kÝnh khuyÕch t¸n bao gåm nh÷ng thÊu
kÝnh vµ l¨ng kÝnh thuû tinh silicat hoÆc
thuû tinh h÷u c¬ bè trÝ trªn mét mÆt cong.
HÖ sè thèng qua vµ hÖ sè ph¶n x¹ cña bÒ
mÆt bé khuyÕch t¸n b»ng 0,74- 0,83 vµ 0,9-0,14.
chïm tia s¸ng tõ bé phËn ph¶n x¹ tíi sau khi ®i H×nh 7.10: KÝnh khuyÕch t¸n qua kÝnh khuyÕch t¸n sÏ ®îc khuyÕch t¸n ra
ngoµi víi gãc lín h¬n. Qua c¸c l¨ng kÝnh vµ thÊu kÝnh chïm tia s¸ng ®îc ph©n bè
trong c¸c mÆt ph¼ng víi gãc nghiªng tõ 180- 200 so víi trôc quang häc nhê ®ã ngêi l¸i
nh×n râ ®êng h¬n.
7.2.3.C¸c lo¹i ®Ìn pha * Lo¹i ®Ìn pha b×nh thêng(h×nh 7. 11)
§Ìn pha halogen §Ìn pha thêng
Lo¹i ®Ìn b×nh thêng : cÊu t¹o cña nã gåm bÇu ®Ìn, cùc ®iÖn, d©y tãc kiÓu lß xo
H×nh 7.11: §Ìn pha thêng vµ ®Ìn Halogen
b»ng v«n fram.
Trong ®Ìn pha b×nh thêng vÉn cßn nhîc ®iÓm: khi chÕ t¹o trong ®Ìn chØ cã khÝ
tr¬ lo¹i b×nh thêng, kh«ng cã khÝ halogen vµ sîi tãc lµm b»ng vËt liÖu v«n fram nªn
bãng lo¹i nµy thêng kh«ng s¸ng l¾m vµ sau mét thêi gian lµm viÖc nhanh bÞ mê ®i. Do
nhîc ®iÓm
trªn mµ ngµy nay ngêi ta kh«ng sö dông lo¹i ®Ìn nµy nhiÒu mµ thay vµo ®ã lµ lo¹i
144
®Ìn halogen.
*Lo¹i bãng ®Ìn Halogen:
®îc chÕ t¹o b»ng mét lo¹i thuû tinh ®Æc biÖt trong ®ã cã sîi tãc tungsten trong qu¸
tr×nh chÕ t¹o, khi hót kh«ng khÝ ra khái bãng ngêi ta cho vµo mét lîng khÝ hologen khÝ
nµy cã t¸c dông: khi tãc bãng ®Ìn ®îc ®èt ch¸y ë nhiÖt ®é cao, c¸c phÇn tö cña sîi tãc
tungsten bÞ bèc h¬i b¸m vµo mÆt kÝnh g©y mê kÝnh vµ lµm
gi¶m tuæi thä sîi tãc. Nhng nhê cã khÝ halogen
c¸c phÇn tö sîi tãc sÏ liªn kÕt víi khÝ halogen chÊt
liªn kÕt nµy sÏ quay l¹i sîi ®èt ë vïng nhiÖt ®é cao
H×nh 7.12. Bãng ®Ìn Halogen
vµ liªn kÕt nµy bÞ ph¸ vì(c¸c phÇn tö sÏ b¸m trë l¹i
sîi tãc)t¹o nªn mét qu¸ tr×nh khÐp kÝn vµ bÒ mÆt
cho¸ ®Ìn kh«ng bÞ mê ®i, tuæi thä d©y tãc bãng ®Ìn ®îc n©ng nªn cao. §Ó cã ®îc hai
lo¹i chïm tia s¸ng xa vµ gÇn trong mét ®Ìn pha ngêi ta thêng sö dông bãng ®Ìn cã hai
d©y tãc. Mét d©y tãc cña bãng ®Ìn ®îc bè trÝ ë tiªu cù cña cho¸ ( d©y tãc chiÕu s¸ng xa )
vµ mét d©y tãc kh¸c cã c«ng suÊt nhá h¬n ( 45 – 55 ) W ®îc bè trÝ ngoµi tiªu cù (d©y
tãc chiÕu s¸ng gÇn ). B»ng c¸ch cho dßng ®iÖn ®i vµo d©y tãc nµy hay d©y tãc kia ngêi
l¸i cã thÓ chuyÓn ®Ìn pha sang nÊc chiÕu s¸ng xa ( nÊc pha ) hay chiÕu s¸ng gÇn ( nÊc cèt
). C¸c lo¹i bãng ®Ìn hai d©y tãc th«ng thêng lµ lo¹i bãng hÖ Ch©u ¢u vµ hÖ Ch©u Mü.
a, §Ìn pha hÖ Ch©u ¢u. ë lo¹i nµy sîi d©y tãc chiÕu s¸ng xa ®îc bè trÝ ë tiªu cù cña cho¸ ®Ìn, cßn d©y tãc chiÕu s¸ng gÇn cã d¹ng th¼ng ®îc bè trÝ ë phÝa tríc tiªu cù cao h¬n trôc quang häc,
phÝa díi sîi tãc chiÕu s¸ng gÇn cã miÕng ph¶n chiÕu nhá.
D©y tãc chiÕu s¸ng xa do bè trÝ ë tiªu cù cña cho¸ ®Ìn nªn chïm tia s¸ng ph¶n
chiÕu sÏ híng theo trôc quang häc vµ chiÕu s¸ng kho¶ng ®êng xa phÝa tríc xe. D©y
tãc chiÕu s¸ng gÇn do bè trÝ phÝa tríc tiªu cù nªn chïm tia s¸ng tõ d©y tãc ®Ìn h¾t lªn
cho¸ ®Ìn ph¶n chiÕu díi mét gãc nhá t¹o thµnh nh÷ng chïm tia s¸ng chÕch vÒ phÝa trôc
quang häc. MiÕng ph¶n chiÕu ng¨n kh«ng cho c¸c chïm tia s¸ng tõ d©y tãc chiÕu s¸ng
145
gÇn h¾t xuèng nöa díi cña cho¸ ®Ìn.
Do ®ã c¸c chïm tia s¸ng ph¶n chiÕu ®Òu híng vÒ phÝa díi vµ kh«ng h¾t vµo m¾t
ngêi l¸i xe ch¹y ngîc chiÒu.
®îc thÓ hiÖn ë h×nh díi:
H×nh 7.13: §Ìn pha hÖ ch©u ©u
b, §Ìn pha hÖ Ch©u Mü. ë lo¹i nµy c¸c d©y tãc chiÕu s¸ng xa vµ gÇn cã h×nh d¹ng gièng nhau vµ bè trÝ c¹nh
nhau. Nhng d©y tãc chiÕu s¸ng xa (phÝa díi ) bè trÝ trªn mÆt ph¼ng cña trôc quang häc,
cßn d©y tãc chiÕu s¸ng gÇn ( phÝa trªn ) n»m lÖch lªn phÝa trªn cña trôc quang häc. Chïm
tia s¸ng tõ d©y tãc chiÕu s¸ng gÇn ph¶n chiÕu tõ vïng trong cña cho¸ ®Ìn vµ h¾t xuèng,
cßn c¸c tia s¸ng ph¶n chiÕu tõ vµnh khuyªn c¾t ngang qua tiªu cù víi c¸c ®iÓm sÏ song song víi trôc quang häc vµ c¸c tia s¸ng ph¶n chiÕu tõ vµnh ngoµi cho¸ ®Ìn vµ sÏ h¾t lªn. Tuy vËy phÇn c¬ b¶n cña chïm tia s¸ng bÞ h¾t xuèng díi vµ nh vËy t¸c dông cña lo¹i
®Ìn pha nµy gÇn gièng lo¹i ®Ìn pha hÖ Ch©u ¢u. xong nã cã mét phÇn chïm tia s¸ng bÞ
h¾t ngang vµ h¾t lªn, v× vËy danh giíi gi÷a vïng tèi vµ vïng s¸ng kh«ng râ rÖt.
ThÓ hiÖn râ ë lo¹i ®Ìn ch©u mü h×nh díi:
c, §Ìn pha cã chïm ¸nh s¸ng gÇn ®èi xøng.
H×nh 7.14: §Ìn pha hÖ ch©u mü
146
ë lo¹i nµy d©y tãc chiÕu s¸ng gÇn cã d¹ng th¼ng vµ ®îc bè trÝ h¬i lÖch vÒ phÝa
trªn vµ phÝa bªn cña trôc quang häc. Nhê ®ã mµ chïm tia s¸ng gÇn sÏ ®îc h¾t vÒ phÝa
díi vµ xang ph¶i ®¶m b¶o soi s¸ng t¨ng cêng cho phÝa ph¶i mÆt ®êng vµ gi¶m cêng
®é chiÕu s¸ng ë phÝa tr¸i mÆt ®êng n¬i cã ph¬ng tiÖn giao th«ng ch¹y ngîc chiÒu.
Thùc tÕ c¸c bãng ®Ìn hai sîi tãc ®· gi¶m ®îc lo¸ m¾t trong trêng hîp c¸c ph¬ng
tiÖn vËn t¶i ch¹y ngîc chiÒu nhau. Do ®ã chóng ®îc sö dông réng r·i trªn «t« xong nã
kh«ng kh¾c phôc h¼n ®îc hiÖn tîng lo¸ m¾t l¸i xe khi c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i ch¹y
ngîc chiÒu, chóng cßn cã nh÷ng nhîc ®iÓm sau:
Kh«ng kh¾c phôc ®îc h¼n hiÖn tîng lo¸ m¾t ®ång thêi gi¶m kho¶ng chiÕu s¸ng
khi chuyÓn xang nÊc chiÕu gÇn v× vËy buéc ph¶i gi¶m tèc ®é khi hai xe gÆp nhau.
§ßi hái ph¶i ®Æt vµ ®iÒu chØnh ®Ìn chÝnh x¸c.
VÉn g©y ra hiÖn tîng lo¸ m¾t khi xe ch¹y trªn ®êng gå ghÒ hoÆc xe ch¹y bÞ dao
®éng m¹nh.
d, §Ìn pha cã chïm ¸nh s¸ng gÇn kh«ng ®èi xøng.
Do nhîc ®iÓm cña lo¹i ®Ìn pha cã chïm ¸nh s¸ng gÇn ®èi xøng lµ khi sö dông vÉn
cßn g©y ra hiÖn tîng lo¸ m¾t buéc lßng khi hai ph¬ng tiÖn vËn t¶i ch¹y ngîc chiÒu
ph¶i gi¶m tèc ®é. Ngµy nay vÊn ®Ò t¨ng vËn tèc vµ t¨ng mËt ®é cña ph¬ng tiÖn vËn t¶i
ë Ch©u ¢u sö dông chïm ¸nh s¸ng gÇn kh«ng ®èi xøng ( ®Ìn cèt kh«ng ®èi xøng ).
trªn ®êng ®ßi hái ph¶i c¶i thiÖn vÊn ®Ò chiÕu s¸ng cho c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i.
Kh¸c víi lo¹i ®Ìn pha trªn ë lo¹i nµy miÕng ph¶n chiÕu bÞ c¾t v¸t vÒ bªn tr¸i ®i mét gãc
15 nhê ®ã mµ gianh giíi gi÷a vïng tèi vµ vïng s¸ng sÏ ®i ngang chØ ë nöa tr¸i cña chïm
tia s¸ng cßn ë nöa ph¶i sÏ ®i h¬i chÕch lªn trªn mét gãc 15. Nhê c¸ch ph©n bè ¸nh s¸ng
gÇn nh vËy mµ bªn ph¶i ®êng ®îc chiÕu s¸ng kho¶ng réng vµ xa h¬n so víi bªn tr¸i,
ë Mü l¹i dïng hÖ chiÕu s¸ng 4 ®Ìn. Trªn «t« thêng l¾p 4 ®Ìn pha ®êng kÝnh nhá
cßn møc lo¸ m¾t cho c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i ch¹y ngîc chiÒu còng gi¶m.
theo tõng ®«i mét ë phÝa tríc xe. Trong ®ã 2 ®Ìn pha phÝa trong ( ®Ìn chiÕu xa) cã c«ng
suÊt 37,5 W d©y tãc n»m ë phÝa tiªu cù cña cho¸ ®Ìn, cßn 2 ®Ìn phÝa ngoµi ®îc l¾p bãng
®Ìn 2 d©y tãc sao cho d©y tãc chiÕu s¸ng gÇn cã c«ng suÊt 50 W n»m ë tiªu cù cña cho¸
®Ìn cßn d©y tãc chiÕu xa cã c«ng suÊt 37,5 W n»m ngoµi tiªu cù cña cho¸ ®Ìn. C¸c ®Ìn
chiÕu xa ( chiÕu s¸ng kho¶ng ®êng xa ) phÝa tríc vµ ®Ó chiÕu s¸ng tèt ®o¹n gÇn ®Çu xe
vµ lÒ ®êng cÇn ph¶i bËt thªm d©y tãc ¸nh s¸ng khuÕch t¸n xa cña hai ®Ìn ngoµi. Nh vËy
®Ó cã ®îc ¸nh s¸ng xa ph¶i bËt cïng mét lóc 4 ®Ìn pha víi tæng c«ng suÊt 150 W. Cßn
®Ó cã ®îc ¸nh s¸ng gÇn chØ cÇn bËt 2 ®Ìn ngoµi víi tæng c«ng suÊt 100 W. HÖ 4 ®Ìn pha
147
cña Mü b¶o ®¶m vÖt s¸ng dµi trong c¶ hai trêng hîp chiÕu xa vµ chiÕu gÇn.
7.3. M¹ch ®Ìn pha cèt cã R¬le
a. S¬ ®å nguyªn
lý
H×nh 7.15: M¹ch pha cèt cã r¬le
b. KÕt cÊu m¹ch
B: ¾c quy lµ nguån ®iÖn n¨ng ®Ó cung cÊp ®iÖn cho phô t¶i.
S1: Kho¸ ®iÖn khi lµm viÖc ®Ó cung cÊp ®iÖn cho cuén hót cña r¬le vµ ®Ìn C1. S2: Kho¸ ®iÖn khi lµm viÖc nã nhËn n¨ng lîng ®iÖn tõ ¾c quy (cäc 30) ®Ó cung cÊp
®iÖn cho ®Ìn kÝch thíc (nÊc1) vµ ®Ìn pha cèt (nÊc2).
L7, L8: §Ìn pha cèt bªn tr¸i vµ ph¶i khi lµm viÖc ®Ó chiÕu s¸ng phÇn mÆt ®êng phÝa
tríc ®Çu xe.
C1: §Ìn b¸o kho¸ ®iÖn khi lµm viÖc. C2: §Ìn b¸o nÊc pha (56a) khi lµm viÖc. R: R¬le m¹ch ®Ìn pha cèt khi lµm viÖc(tiÕp ®iÓm ®ãng)nã nhËn n¨ng lîng ®iÖn tõ
¾c quy( cäc 30), qua kho¸ ®Ìn S2(cäc56)®Ó cung cÊp nguån cho ®Ìn pha cèt.
148
L1,…, L6: c¸c ®Ìn kÝch thíc vµ ®Ìn soi biÓn sè, trong ®ã: L1, L6: C¸c ®Ìn kÝch thíc tr¸i, ph¶i ë ®Çu xe. L2, L5: C¸c ®Ìn kÝch thíc tr¸i, ph¶i ë sau xe.
L3, L6: C¸c ®Ìn soi biÓn sè ®Ó soi s¸ng biÓn sè xe. S3: C«ng t¾c chuyÓn ®æi pha cèt ®Ó thay ®æi nÊc ¸nh s¸ng cÇn thiÕt theo yªu cÇu khi
chiÕu s¸ng.
a, b, c, d, e, f, g, h: Lµ c¸c cÇu ch× lµm nhiÖm vô b¶o vÖ cho c¸c phô t¶i ®iÖn khi lµm
viÖc.
C . Nguyªn lý lµm viÖc
- BËt c«ng t¾c S1 ë nÊc 1 khi ®ã cã dßng ®iÖn tõ ho¸ lâi thÐp cña R¬le: (+) AQ
30 S1 15 S1 Cäc 86 R¬le cuén d©y R¬le Cäc 85 R¬le (-) m¸t.
- Do cã dßng tõ ho¸ biÕn lâi thÐp thµnh nam ch©m ®iÖn hót cho tiÕp ®iÓm cña R¬le
®ãng l¹i nèi 88A víi 88
Khi muèn ch¹y ®Ìn pha kÐo S2 ra nÊc 2 ®ång thêi g¹t c«ng t¾c S3 vÒ nÊc pha
(56a)khi ®ã cã dßng ®iÖn:
(+) AQ 30S2 56S2 88 88a 56S3 56AS3 CÇu ch× (g,h) 56A ®Ìn pha(L7,L8) d©y tãc ®Ìn(L7,L8) (-) M¸t
C2(®Ìn b¸o pha) (-) M¸t
Khi muèn ch¹y ®Ìn cèt chuyÓn S3 sang nÊc cèt nèi 56 víi 56B, khi ®ã cã dßng
®iÖn ch¹y trong m¹ch:
(+) AQ 30S2 56S2 88 88a 56S3 56BS3 CÇu ch×(e,f) 56B
149
cèt(L7,L8) d©y tãc ®Ìn (-) M¸t
7.4. M¹ch ®Ìn pha cèt kh«ng cã R¬le
a. S¬ ®å nguyªn lý
H×nh 7.16: M¹ch pha cèt kh«ng cã r¬le
b. KÕt cÊu m¹ch ®iÖn
B: ¾c quy lµ nguån ®iÖn n¨ng ®Ó cung cÊp ®iÖn cho phô t¶i.
S2: Kho¸ ®iÖn khi lµm viÖc ®Ó cung cÊp ®iÖn cho cuén hót cña r¬le vµ ®Ìn C1. C2: §Ìn b¸o nÊc pha (56a) khi lµm viÖc. S3: C«ng t¾c chuyÓn ®æi pha cèt ®Ó thay ®æi nÊc ¸nh s¸ng cÇn thiÕt theo yªu cÇu khi
chiÕu s¸ng.
a,b,c,d,e,f,g: Lµ c¸c cÇu ch× lµm nhiÖm vô b¶o vÖ cho c¸c phô t¶i ®iÖn khi lµm viÖc.
c. Nguyªn lý lµm viÖc
- Rót c«ng t¾c S2 sang nÊc 2 nèi cäc30 víi cäc56
- Khi muèn ch¹y m¹ch ®Ìn pha Ên S3 vÒ nÊc pha khi ®ã sÏ cã dßng ®iÖn ch¹y cung
150
cÊp cho m¹ch pha:
(+) AQ 30 S1 56S1 Cäc 56 S2 Cäc 56AS2 cÇu ch×(d,e) sîi ®èt
®Ìn pha (-) m¸t
- Khi muèn ch¹y m¹ch ®Ìn cèt Ên S3 vÒ nÊc cèt khi ®ã sÏ cã dßng ®iÖn ch¹y cung
cÊp cho m¹ch cèt:
(+) AQ 30 S2 56S1 Cäc 56 S3 Cäc 56BS3 cÇu ch×(b,c) sîi ®èt
7.5. M¹ch ®Ìn s¬ng mï
®Ìn cèt (-) m¸t
Khi xe ch¹y trong s¬ng mï viÖc chiÕu s¸ng b»ng ®Ìn pha th«ng thêng kh«ng tháa
m·n, v× ¸nh s¸ng tõ ®Ìn pha ph¸t ra ph¶n chiÕu trë l¹i tõ c¸c h¹t s¬ng mï vµ t¹o thµnh
mét mµng s¸ng lµm lo¸ m¾t ngêi l¸i xe. C¸c ®Ìn s¬ng mï kh¸c c¸c ®Ìn pha th«ng
thêng ë quy luËt ¸nh s¸ng ®Æc biÖt, chïm ¸nh s¸ng khuyÕch t¸n theo d¶i réng mét mÆt
ph¼ng ngang vµ tróc xuèng c¸c ®Ìn nµy thêng cã tÝnh khuyÕch t¸n mµu vµng.
a. S¬ ®å nguyªn lý
H×nh 7.17: M¹ch ®Ìn s¬ng mï
b. KÕt cÊu m¹ch ®iÖn
E11: §Ìn kÝch thíc tr¸i tríc S18: C«ng t¾c ®Ìn
E12: §Ìn kÝch thíc tr¸i sau S19: C«ng t¾c pha cèt
E13: §Ìn kÝch thíc ph¶i tríc S20: C«ng t¾c ®Ìn xin vît
E14: §Ìn kÝch thíc ph¶i sau S23: C«ng t¾c ®Ìn s¬ng mï
E15: §Ìn pha tr¸i F18,F19,F20,F21,F24,F25: CÇu ch×
E16: §Ìn pha ph¶i G2: ¾c quy
151
E17: §Ìn s¬ng mï tr¸i H12: §Ìn b¸o pha
E18: §Ìn s¬ng mï ph¶i H13:§Ìn b¸o pha s¬ng mï sau
E19: §Ìn s¬ng mï sau K5: R¬le ®Ìn s¬ng mï
c. Nguyªn lý lµm viÖc
Dßng ®iÖn ®Ìn cèt:
cÇu ch× F20 56b ®Ìn pha E15 vµ E16 31.
(+)30 ¾c quy 30 c«ng t¾c ®Ìn S18 56 c«ng t¾c ®Ìn S18 56b c«ng t¾c ®Ìn S19
BËt c«ng t¾c ®Ìn s¬ng mï ë nÊc1 lóc ®ã cã dßng ®iÒu khiÓn cña R¬le ®Ìn s¬ng
mï.
(+)30 ¾c quy 30 c«ng t¾c ®Ìn S18 56R c«ng t¾c ®Ìn S18 83 c«ng t¾c ®Ìn
s¬ng mï S23 83a c«ng t¾c ®Ìn s¬ng mï S23 85 r¬le s¬ng mï K5 86 r¬le
s¬ng mï K5 56a ®Ìn pha E16 31. Cuén hót cña r¬le cã ®iÖn lµm tiÕp ®iÓm ®ãng
khi ®ã cã dßng lµm viÖc qua ®Ìn pha s¬ng mï.
(+)30 ¾c quy cÇu ch× F25 30 r¬le 87 r¬le ®Ìn s¬ng mï E17vµ E18
31.
Trong s¬ng mï ®Ó râ kÝch thíc cña xe bËt c«ng t¾c ®Ìn s¬ng mï ë nÊc 2 khi ®ã
c¶ 4 ®Ìn s¬ng mï ë c¶ tríc sau ®Òu s¸ng m¹ch ®iÖn ®Ìn pha s¬ng mï ®i nh trªn.
M¹ch ®iÖn ®Ìn s¬ng mï phÝa sau:
58R 83 c«ng t¾c ®Ìn s¬ng mï S23 83b c«ng t¾c S23 ®Ìn s¬ng mï sau
7.6. M¹ch ®Ìn b¸o dõng (kÝch thíc)
E19 vµ ®Ìn b¸o H13 31
Xe chuyÓn ®éng trong ®ªm tèi cÇn cã c¸c ®Ìn giíi h¹n kÝch thíc(chiÒu dµi, chiÒu
réng, chiÒu cao), soi s¸ng biÓn sè b¶ng ®iÒu khiÓn. §Ìn dõng ®Ó b¸o cho xe kh¸c biÕt xe
®ang dõng…
§Ìn kÝch thíc thêng ®îc bè trÝ ë tai xe( phÝa trªn mòi xe ®èi víi xe kh¸ch) th«ng
thêng kÝnh cã mµu tr¾ng hoÆc vµng ®èi víi ®Ìn phÝa tríc, cßn mµu ®á ë phÝa sau. Mçi
«t« ph¶i dïng Ýt nhÊt 4 ®Ìn kÝch thíc: hai tríc, hai sau ë «t« hiÖn nay cßn bè trÝ ®Ìn
152
kÝch thíc ngay trong ®Ìn pha chÝnh.
7.6.1. KÕt cÊu vµ nguyªn lý lµm viÖc m¹ch ®Ìn dõng
a. S¬ ®å nguyªn lý
H×nh 7.18: M¹ch ®Ìn dõng
b. KÕt cÊu m¹ch ®iÖn
B: ¾c quy lµ nguån ®iÖn n¨ng ®Ó cung cÊp ®iÖn cho phô t¶i
S1: Kho¸ ®iÖn khi lµm viÖc ®Ó cung cÊp ®iÖn cho cuén hót cña r¬le vµ ®Ìn C1. S2: Kho¸ ®iÖn khi lµm viÖc nã nhËn n¨ng lîng ®iÖn tõ ¾c quy (cäc 30) ®Ó cung cÊp
®iÖn cho ®Ìn kÝch thíc (nÊc1) vµ ®Ìn pha cèt (nÊc2).
L1,…, L6: c¸c ®Ìn dõng vµ ®Ìn soi biÓn sè, trong ®ã: L1, L6: C¸c ®Ìn dõng tr¸i, ph¶i ë ®Çu xe L2, L5: C¸c ®Ìn dõng tr¸i, ph¶i ë sau xe L3, L6: C¸c ®Ìn soi biÓn sè ®Ó soi s¸ng biÓn sè xe a, b, c, d, e, f, g, h: Lµ c¸c cÇu ch× lµm nhiÖm vô b¶o vÖ cho c¸c phô t¶i ®iÖn khi lµm
viÖc.
C . Nguyªn lý lµm viÖc
- Khi xe dõng ®Ó b¸o cho xe kh¸c biÕt th× ta kÐo S2 sang nÊc1 hoÆc nÊc2
153
+ NÊc1: Khi xe ch¹y ban ngµy xe kh«ng cÇn sö dông m¹ch pha cèt.
+ NÊc2: Khi xe ch¹y vµo ban ®ªm cÇn sö dông m¹ch pha cèt ®Ó chiÕu s¸ng
- Dßng ®iÖn khi ë nÊc 1:
(+)AQ 30S2 58S2 cÇu ch× (a,b,c,d) cäc58®Ìn(L1, L2, L3, L4, L5, L6)
d©y tãc ®Ìn (L1, L2, L3, L4, L5, L6) 31 ®Ìn 31AQ.
- M¹ch ®Ìn dõng sö dông ®îc ngay c¶ khi ngêi l¸i xe ®· rót ch×a kho¸ ®iÖn khái
xe.
M¹ch ®Ìn dõng cßn thÓ hiÖn trªn s¬ ®å sau:
a. S¬ ®å nguyªn lý
H×nh 7.19: M¹ch ®Ìn dõng
b. KÕt cÊu m¹ch ®iÖn
B: ¾c quy lµ nguån ®iÖn n¨ng ®Ó cung cÊp ®iÖn cho phô t¶i.
S2: Kho¸ ®iÖn khi lµm viÖc nã nhËn n¨ng lîng ®iÖn tõ ¾c quy (cäc 30) ®Ó cung cÊp
®iÖn cho ®Ìn kÝch thíc (nÊc1) vµ ®Ìn pha cèt (nÊc2).
a, b: Lµ c¸c cÇu ch× lµm nhiÖm vô b¶o vÖ cho c¸c phô t¶i ®iÖn khi lµm viÖc.
154
58a: C¸c ®Ìn soi biÓn sè ®Ó soi s¸ng biÓn sè xe.
c. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi muèn ch¹y ®Ìn dõng ta rót c«ng t¾c S2 sang nÊc 1 hoÆc 2 khi ®ã sÏ nèi cäc 30 S2 víi cäc 58S2 khi ®ã sÏ cã dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch cung cÊp cho m¹ch ®Ìn dõng:
(+)30AQ cäc 30S1 cäc58S1 cÇu ch×(a,b) d©y tãc ®Ìn dõng 58 (-)
7.7. M¹ch ®Ìn pha kÐp
m¸t.
Khi xe chuyÓn ®éng vµo ban ®ªm, nÕu trêi qu¸ tèi l¸i xe sÏ rÊt khã cã thÓ quan s¸t
®îc mÆt ®êng râ, khi ®ã ngêi l¸i xe sÏ ph¶i bËt hÖ thèng ®Ìn pha kÐp ®Ó ®¶m b¶o
nguån ¸nh s¸ng chiÕu s¸ng mÆt ®êng phÝa tríc vµ còng ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc quan s¸t
cña l¸i xe ®îc tèt.
7.7.1. M¹ch ®Ìn pha kÐp cã sö dông §ièt
Ngµy nay trªn «t« thêng sö dông m¹ch ®Ìn pha cã sö dông §ièt rÊt tiÖn dông khi
cÇn cã ®é s¸ng lín ®¶m b¶o quan s¸t tèt kho¶ng ®êng xa h¬n, râ h¬n, ®¶m b¶o an toµn giao th«ng.
a. S¬ ®å nguyªn lý
H×nh7.20: M¹ch ®Ìn pha kÐp cã sö dông §ièt
b. KÕt cÊu m¹ch ®iÖn
S3: C«ng t¾c chuyÓn ®æi pha cèt ®Ó thay ®æi nÊc ¸nh s¸ng cÇn thiÕt theo yªu cÇu khi
chiÕu s¸ng.
155
C2: §Ìn b¸o m¹ch pha kÐp. D1, D2: §i èt chØ cho phÐp dßng ®iÖn ®i theo mét chiÒu. L1, L4: §Ìn cèt ®Ó chiÕu ¸nh s¸ng gÇn ë phÝa tríc xe.
L2, L3: §Ìn pha ®Ó chiÕu ¸nh s¸ng ®i xa ë phÝa tríc xe. a,b,c,d: CÇu ch× lµm nhiÖm vô b¶o vÖ cho c¸c phô t¶i ®iÖn khi lµm viÖc.
c. Nguyªn lý lµm viÖc
ChuyÓn S3 vÒ nÊc pha nèi gi÷a 56 S3 víi 56AS3 khi ®ã sÏ cã dßng ®iÖn cung cÊp cho
m¹ch ®Ìn pha kÐp nh sau:
56S3 56aS3 cÇu ch×(b) D1 d©y tãc L1 (- )m¸t
D©y tãc L2 (-) m¸t
CÇu ch×(c) D2 d©y tãc L4 (- )m¸t
D©y tãc L3 (-) m¸t
§Ìn b¸o C2 (-) m¸t - Khi chuyÓn sang nÊc cèt do sù c¶n chë cña ®ièt D1, D2 do ®ã kh«ng cã dßng ®iÖn
ch¹y tíi m¹ch pha, do ®ã lóc nµy chØ cã m¹ch cèt ho¹t ®éng:
56S3 56bS3 cÇu ch×(a) d©y tãc L1 (- )m¸t
cÇu ch×(d) d©y tãc L4 (- )m¸t
7.7.2. M¹ch ®Ìn pha kÐp cã sö dông ®Ìn pha phô halogen
Ngµy nay trªn «t« thêng sö dông c¸c bãng ®Ìn pha phô Halogen bªn trong lo¹i
bãng dÌn nµy, ngoµi khÝ tr¬ cßn cã thªm khÝ halogen hoÆc hîp chÊt cña chóng víi Br«m.
§Ìn Halogen cã kÝch thíc nhá h¬n c¸c ®Ìn d©y tãc th«ng thêng, cã ®é chãi cao h¬n (nhiÖt ®é d©y tãc 3600oK) kh«ng cã hiÖn tîng bèc h¬i v«n- phram trong bãng ®Ìn. ViÖc
sö dông ®Ìn pha phô Halogen cã ý nghÜa quan träng trong ®¶m b¶o an toµn giao th«ng.
Nhng viÖc sö dông ®Ìn còng cÇn ph¶i chó ý ®¶m bao kh«ng g©y chãi m¾t ngêi l¸i xe
ngîc chiÒu, sö dông hîp lý nguån ®iÖn cã.1. KÕt cÊu
a. S¬ ®å nguyªn lý
156
H×nh 7..21: M¹ch ®Ìn pha kÐp cã sö dông ®Ìn pha phô halogen
b. KÕt cÊu m¹ch
S18: C«ng t¾c ®Ìn F20…F23: CÇu ch× E15: §Ìn pha tr¸i
S19: C«ng t¾c ®Ìn pha cèt E16: §Ìn pha ph¶i
K: R¬le pha phô S20: C«ng t¾c nh¸y pha E40: §Ìn pha phô tr¸i
H12: §Ìn b¸o pha E50: §Ìn pha phô ph¶i
G2: ¾c quy lµ nguån ®iÖn n¨ng ®Ó cung cÊp ®iÖn cho phô t¶i
c. Nguyªn lý lµm viÖc
- Khi muèn bËt c¶ 4 ®Ìn pha ngêi l¸i xe bËt kho¸ ®iÖn ë nÊc 2 vµ c«ng t¾c chuyÓn
®æi ë nÊc pha dßng ®iÖn trong m¹ch
(+)30 ¾c quy 30 c«ng t¾c ®Ìn S18 56 c«ng t¾c ®Ìn S18 56 c«ng t¾c chuyÓn
®æi pha cèt S19 56a c«ng t¾c S19 86 R¬le ®Ìn pha phô 85 R¬le ®Ìn pha phô 31
- Cuén hót r¬le cã ®iÖn tiÕp ®iÓm ®ãng khi ®ã cã dßng ®iÖn qua ®Ìn pha phô
(+)30¾c quy cÇu ch× F50 88a R¬le K 88R¬le §Ìn pha phô E40,E50 31
7.8. Mét sè m¹ch ®iÖn xe ford laser
- Khi c«ng t¾c pha cèt ë nÊc cèt chØ cã hai d©y tãc cèt s¸ng c¸c d©y tãc ®Ìn pha t¾c.
7.8.1. M¹ch ®Ìn pha cèt
a. KÕt cÊu
H×nh7.22. M¹ch ®Ìn pha cèt
157
Headlightswitch: C«ng t¾c ®Ìn;
Headrelay: R¬le ®Ìn pha cèt; E1 – 02: §Ìn pha cèt bªn tr¸i;
E1 – 03: §Ìn pha cèt bªn ph¶i; Head R, Head L: CÇu ch×;
81: M¹ch ®Ìn trÇn; 82: M¹ch ®Ìn dõng;
83: M¹ch ®Ìn s¬ng mï; 65: M¹ch ®Ìn b¸o cèt trªn b¶ng t¸p l«;
Battery: ¾c quy
b. Nguyªn lý
BËt c«ng t¾c HEADLIGHT tõ OFF vÒ nÊc 2 ®Ó nèi m¸t cuén hót cña r¬le pha cèt lóc
nµy tiÕp ®iÓm r¬le pha cèt ®ãng.
NÕu c«ng t¾c pha cèt ë (bªn ph¶i) vÞ trÝ HI th× nèi m¸t kÝn m¹ch pha ®Ìn pha s¸ng.
NÕu c«ng t¾c pha cèt ë vÞ trÝ LO th× kÝn m¹ch cèt ®Ìn cèt s¸ng. Khi xe ch¹y ban
ngµy ®Ìn pha cèt kh«ng s¸ng.
7.8.2. M¹ch ®Ìn s¬ng mï
a. KÕt cÊu
H×nh 7.23: M¹ch ®Ìn s¬ng mï
E 2 – 01: R¬le ®Ìn s¬ng mï; E 2 – 03: C«ng t¾c ®Ìn s¬ng mï;
E 2 – 02: §Ìn s¬ng mï; Battery: ¾c quy;
FOG 15 A, MAIN 100 A: CÇu ch×; 67: M¹ch ®Ìn chiÕu s¸ng b¶ng t¸p l«;
158
G: Nèi m¸t; 83: §Ìn s¬ng mï;
b. Nguyªn lý
Khi muèn ®Ìn s¬ng mï s¸ng, ngêi l¸i xe bËt c«ng t¾c ®Ìn s¬ng mï Front
FOGLIGHT SWITCH. Khi ®ã cuén hót r¬le s¬ng mï ®îc nèi m¸t, cã dßng ®iÒu khiÓn
r¬le.
Tõ cäc 83 FOG LIGHT SWITCH 9 M¸t
Cuén hót r¬le cã dßng ®iÖn sÏ hót lµm tiÕp ®iÓm ®ãng dßng ®iÖn qua ®Ìn s¬ng mï
(+) ¾c quy cÇu ch× chÝnh MAIN cÇu ch× ®Ìn s¬ng mï fog r¬le Front
FOG LIGHT RELAY ®Ìn s¬ng mï Front FOG LIGHT E2 2 M¸t
7.8.3. M¹ch ®Ìn soi biÓn sè, ®Ìn hËu, ®Ìn dõng
a. S¬ ®å nguyªn lý
H×nh 7.24: M¹ch ®Ìn soi biÓn sè, ®Ìn hËu, ®Ìn dõng
b. KÕt cÊu
82: M¹ch ®Ìn dõng; 66: M¹ch ®Ìn soi biÓn sè, ®Ìn hËu;
E3 – 01: §Ìn soi biÓn sè tr¸i; E3 – 02: §Ìn soi biÓn sè ph¶i;
E3 – 03: §Ìn hËu ph¶i; E3 – 04: §Ìn hËu tr¸i;
E3 – 05: §Ìn dõng tr¸i; E3 – 06: §Ìn dõng ph¶i;
159
13, 1: M¸t.
160
c. Nguyªn lý
BËt c«ng t¾c HEADLIGHT ë nÊc1 hoÆc 2 ®Ó lèi m¸t cho cuén hót cña r¬le ®Ìn sau
(TAIL RELEY ) (66)
§Ìn hËu tr¸i ( TAIL LIGHT LH E3 – 04) M¸t
§Ìn hËu ph¶i E3 – 03 M¸t
§Ìn soi biÓn sè( E3-01 – E3-02) 13 M¸t
- §Ìn dõng: (+) ¾c quy r¬le ®Ìn sau (82) §Ìn dõng e3 – 05 vµ E3 – 06
M¸t.
7.8.4. M¹ch ®Ìn lïi
a. S¬ ®å nguyªn lý
H×nh 7..25: M¹ch ®Ìn lïi
b. KÕt cÊu
Battery: ¾c quy; X – 03: Kho¸ ®iÖn;
28: C«ng t¾c gµi cÇu xe; F2 – 01: C«ng t¾c ®Ìn lïi
E3 – 03: §Ìn lïi ph¶i; E3 – 04: §Ìn lïi tr¸i;
c. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi thùc hiÖn cho xe chuyÓn ®éng lïi c«ng t¾c ®Ìn lïi BACK – UP LIGHT
SWITCH ®ãng m¹ch ®Ìn lïi kÝn.
kho¸ ®iÖn IGNETION SWITCH cÇu ch× Meter c«ng t¾c ®Ìn lïi BACK - UP
(+) ¾c quy cÇu ch× chÝnh MAIN cÇu ch× ®Ìn cÇu ch× kho¸ ®iÖn IG KEY
161
LIGHT SWITCH BACK - UP LIGHT LH E3 – 04 13 M¸t
B hÖ thèng tÝn hiÖu
7.9. C«ng dông- yªu cÇu- ph©n lo¹i
BACK - UP LIGHT RH E - 303 M¸t
7.9.1. C«ng dông:
- B¸o hiÖu sù cã mÆt cña xe ®ang ho¹t ®éng hoÆc dõng ®ç trªn ®êng: KÝch thíc,
khu«n khæ, biÓn sè ... cña c¸c lo¹i ph¬ng tiÖn tham gia giao th«ng trªn ®êng biÕt.
- Th«ng b¸o híng chuyÓn ®éng cña xe khi ®Õn c¸c ®iÓm giao nhau.
7.9.2. Ph©n lo¹i:
HÖ thèng tÝn hiÖu ®îc ph©n lµm hai lo¹i: TÝn hiÖu ph¸t quang vµ tÝn hiÖu
©m thanh.
+ TÝn hiÖu ph¸t quang gåm c¸c lo¹i ®Ìn tÝn hiÖu: Soi biÓn sè, kÝch thíc xe, b¸o rÏ,
®Ìn b¸o sè, ®Ìn xin vît...
+ TÝn hiÖu ©m thanh: C¸c lo¹i cßi vµ c¸c lo¹i ©m thanh khi xin ®êng vµ phanh.
7.9.3. R¬le ®Ìn b¸o rÏ
7.9.3.1. R¬le ®Ìn b¸o rÏ PC57
* KÕt cÊu cña r¬le
a. S¬ ®å kÕt cÊu.
H×nh 7.27: KÕt cÊu r¬ le ®Ìn b¸o rÏ PC57
b. KÕt cÊu.
162
Gåm hai lo¹i:
+ Lo¹i r¬le dïng cho m¹ch ®Ìn b¸o rÏ m¾c song song víi ®Ìn xi nhan.
+ Lo¹i r¬le dïng cho m¹ch ®Ìn b¸o rÏ m¾c nèi tiÕp víi ®Ìn xi nhan.
* KÕt cÊu vµ nguyªn lý ho¹t ®éng cña lo¹i r¬le dïng cho m¹ch ®Ìn b¸o rÏ m¾c song
song víi ®Ìn xi nhan:
+ KÕt cÊu gåm lâi tõ 9 víi cuén d©y,
cÇn tiÕp ®iÓm b»ng lâi thÐp 4 vµ 10, tiÕp
®iÓm b¹c 5 vµ 8 d©y c¨ng crom- niken 3,
®iÖn trë phô 18 vµ vÝt ®iÒu chØnh 1. Cuéc
d©y cña r¬le nèi tiÕp víi c¸c bãng ®Ìn 16
vµ 17 (t¬ng øng chØ b¸o xin rÏ ph¶i rÏ
tr¸i). Khi tiÕp ®iÓm cña c«ng t¾c chuyÓn
m¹ch 15 hoÆc c«ng t¾c måi 13 hë, d©y
c¨ng 3 (c¸ch ®iÖn víi gi¸ ®ì 11b»ng viªn
thuû tinh 2) sÏ kÐo cÇn tiÕp ®iÓm 4, vµ tiÕp
®iÓm 5 hë, cÇn lß xo b»ng ®ång thau gi÷
tiÕp ®iÓm 6 ë tr¹ng th¸i hë. (§Ìn b¸o 12
H×nh 7.28. R¬le dïng cho m¹ch ®Ìn b¸o rÏ m¾c song song víi ®Ìn xi nhan. trªn b¶ng ®ång hå lóc nµy bÞ c¾t m¹ch).
+ Nguyªn lý ho¹t ®éng
NÕu c«ng t¾c måi 13 ®ãng, c«ng t¾c chuyÓn m¹ch quay sµn vÞ trÝ tr¸i, ®Ìn 17 (xin rÏ
tr¸i sÏ) ®îc ®ãng m¹ch. Dßng ®iÖn ®i tõ (+) ¾c quy-> C«ng t¾c måi 13 ->Cäc ®Êu d©yA -
> gi¸ ®ì 14->cÇn tiÕp ®iÓm 4-> d©y c¨ng 3-> ®iÖn trë 18->cuén d©y lâi tõ 9->tiÕp ®iÓm
VI cäc ®Êu d©y §T->tiÕp ®iÓmI vµ IV-> ®Ìn 17 ->(-) ¾c quy. Lóc nµy bãng ®Ìn s¸ng mê
v× trong m¹ch ®Êu thªm ®iÖn trë 18. Dßng ®iÖn ®i trong m¹ch sÏ lµm nãng d©y c¨ng 3 lµm
gi¶m lùc c¨ng cña nã vµ lâi thÐp 9 sÏ hót cÇn tiÕp ®iÓm 4 lµm cho tiÕp ®iÓm 5 ®ãng l¹i,
ng¾n m¹ch ®iÖn trë 18 vµ d©y c¨ng 3, gi¶m ®iÖn trë trong m¹ch, dßng ®iÖn ®i qua ®Ìn 17
t¨ng lªn, ®Ìn s¸ng lªn. MÆt kh¸c lâi tõ 9 hót cÇn 10, tiÕp ®iÓm 6 ®ãng l¹i ®Ìn b¸o 12 s¸ng
lªn.
Khi d©y c¨ng 3 nguéi ®i, søc c¨ng cña nã l¹i ®ñ kÐo cÇn 4, tiÕp ®iÓm 5 ®èng ®iÖn trë
18 vµo, dßng ®iÖn ®i qua cuén d©y cña lâi tõ 9 gi¶m xuèng lß xo 8 lµm hë tiÕp ®iÓm 6 c¾t
m¹ch ®Ìn b¸o 12. Qu¸ tr×nh x¶y ra nh vËy theo chu kú lµm cho ®Ìn 17, 12 nhÊp nh¸y.
VÝt 1 dïng ®Ó ®iÒu chØnh tÇn sè nhÊp nh¸y víi tÇn sè nhÊp nh¸y n»m trong kho¶ng
60 – 120 lÇn /phót. * KÕt cÊu vµ nguyªn lý ho¹t ®éng cña r¬le dïng cho m¹ch ®Ìn b¸o
163
m¾c nèi tiÕp víi ®Ìn xi nhan.
1. VÝt ®iÒu chØnh; 2. Viªn bi thuû tinh;
3. d©y c¨ng crom-niken; 4. L¸ thÐp cÇn
tiÕp ®iÓm; 5. TiÕp ®iÓm; 9. Lâi thÐp; 11. Gi¸
®ì; 12. §Ìn hiÖu; 13. C¸c ®Ìn b¸o rÏ; 14.
C«ng t¾c ®Ìn b¸o rÏ.
+ Nguyªn lý ho¹t ®éng: Khi ngêi l¸i
xe muèn rÏ ph¶i th× g¹t c«ng t¾c sang nÊc
ph¶i dßng ®iÖn trong m¹ch ®i nh sau:
(+) ¾c quy cäc ®Êu d©y A gi¸
®ì 11 cÇn tiÕp ®iÓm 4 d©y hîp kim crom-niken 3 ®Õn ®iÖn trë phô Rf lâi thÐp 9 ®Õn cäc ®Êu d©y B ®Õn c«ng t¾c 14 vµo
bãng ®Ìn rÏ ph¶i 13 (tríc vµ sau) qua ®Ìn
hiÖu 12 råi sang ®Ìn rÏ tr¸i vÒ (-) ¾c quy.
H×nh 7..29. R¬le dïng trong m¹ch ®Ìn b¸o m¾c nèi tiÕp víi ®Ìn xi nhan
Lóc nµy c¸c ®Ìn s¸ng mê v× trong m¹ch cã ®Êu thªm ®iÖn trë Rf (chó ý chØ cã ®Ìn rÏ tr¸i lµ kh«ng s¸ng v× c«ng suÊt cña ®Ìn 12 rÊt nhá). Dßng ®iÖn ®i trong m¹ch sÏ lµm nãng
d©y c¨ng 3 lµm gi¶m søc c¨ng cña lâi thÐp 9 hót cÇn tiÕp ®iÓm 4 lµm cho tiÕp ®iÓm 5
®ãng l¹i ng¾n m¹ch ®iÖn trë Rf vµ d©y c¨ng 3 ®iÖn trë trong m¹ch gi¶m lµm ®Ìn s¸ng h¬n. Khi d©y c¨ng 3 nguéi ®i søc c¨ng cña nã l¹i ®ñ kÐo cÇn 4 lµm tiÕp ®iÓm 5 ®ãng ®iÖn trë
Rf vµo, dßng ®iÖn ®i qua cuén d©y cña lâi tõ 9 gi¶m xuèng.
Qu¸ tr×nh x¶y ra nh vËy theo mét chu kú lµm cho ®Ìn 12 vµ 13 nhÊp nh¸y. VÝt 1
hiÖu chØnh tÇn sè nhÊp nh¸y víi tÇn sè nhÊp nh¸y kho¶ng 60-120 lÇn /phót.
7.9.4. M¹ch ®Ìn b¸o rÏ
a. Ph¹m vi sö dông §Ìn b¸o rÏ cã t¸c dông th«ng b¸o cho ngêi ®i ®êng vµ c¸c lo¹i ph¬ng tiÖn tham
164
gia giao th«ng ®ang cïng ho¹t ®éng trªn ®êng biÕt cã xe xin rÏ hoÆc quay ®Çu.
b. KÕt cÊu cña ®Ìn b¸o rÏ.
§Ìn gåm th©n lµm b»ng kim lo¹i vµ
kÝnh khuyÕch t¸n 1. ë ®¸y th©n cã kÑp ®Çu
d©y vµ gi¸ ®ì ®ui. KÑp ®Çu d©y cã hai tiÕp
®iÓm lß xo vµ c¸c chèt ra ®Ó nèi m¹ch víi
m¹ng ®iÖn cña « t«. ViÖc nèi cùc m¸t ®îc
thùc hiÖn b»ng c¸c bulong xiÕt chÆt th©n
®Ìn vµo buång l¸i. KÝnh khuyÕch cã mµu
vµng cam cã loa ph¶n chiÕu m¹ crom.
Bãng ®Ìn A 24-21 cã c«ng suÊt lín ®Ó cã
thÓ ph¸t s¸ng c¶ khi xe ch¹y ban ngµy. §Ìn
®îc ®Æt ë hai gãc bªn ph¶i vµ bªn tr¸i
H×nh 7.30. KÕt cÊu ®Ìn b¸o rÏ phÝa tríc vµ phÝa sau cña xe.
c. S¬ ®å m¹ch
Gåm: Nguån 1 chiÒu(lµ 1 ¾c quy 12v hay m¸y ph¸t ®iÖn), kho¸ ®iÖn S1, c«ng t¾c
®Ìn b¸o rÏ S3, r¬le nh¸y G vµ 4 bãng b¸o rÏ H6, H7, H8, H9 víi 2 bãng b¸o rÏ ph¶i H8,
H9 cïng ®Ìn b¸o rÏ tr¸i H6, H7, vµ ®Ìn b¸o rÏ H5.
S1 Kho¸ ®iÖn G R¬le nh¸y C1 §Ìn b¸o
kho¸ ®iÖn
165
S2 C«ng t¾c G2 ¾c quy H6, §Ìn xi nhan
dõng nh¸y H7 tr¸i
S3 C«ng t¾c xi F1 CÇu ch× H8,H9 §Ìn xi nhan
nhan ph¶i
H5 §Ìn b¸o H4 §Ìn b¸o
xin ®êng dõng nh¸y
H×nh 7.31: M¹ch ®iÖn xi nhan cã ®Ìn b¸o m¾c song song
d. Nguyªn lý ho¹t ®éng:
Khi kho¸ ®iÖn S1 bËt vµ c«ng t¾c ë vÞ trÝ nèi tiÕp, 2 cäc 15 vµ 49 (cha rót). Dßng
cäc 49 cña S2 cäc 49 cña r¬le G cäc 49A cña r¬ le G cäc 49A cña c«ng t¸c
®iÖn trong m¹ch cã chiÒu : §i tõ cäc 30 kho¸ ®iÖn S1 F2 cäc 15 cña c«ng t¾c S2
S3.
Lóc nµy ngêi l¸i xe muèn rÏ ph¶i th× sÏ bËt c«ng t¾c S3 sang phÝa ph¶i khi ®ã cã
dßng ®iÖn qua 2 bãng xin rÏ ph¶i H8 vµ H9 m¸t (-) ¾c quy. Hai bãng H8 vµ H9 sÏ
nhÊp nh¸y s¸ng do sù ®ãng ng¾t dßng cña r¬le G.
Ngêi l¸i xe muèn rÏ tr¸i th× g¹t c«ng t¾c b¸o rÏ S3 sang tr¸i lóc ®ã cã dßng qua 2
bãng xin rÏ tr¸i H6, H7 ra m¸t (-) ¾c quy.
§Ó b¸o cho ngêi l¸i biÕt ®Ìn b¸o rÏ ®ang ho¹t ®éng lóc nµy ®Ìn H5 ®Æt trªn b¶ng
166
®ång hå cïng s¸ng nhÊp nh¸y.
7.9.5. S¬ ®å m¹ch ®Ìn b¸o rÏ m¾c nèi tiÕp
H5
a. S¬ ®å m¹ch.
H×nh 7.32: M¹ch ®iÖn chiÕu s¸ng cã ®Ìn b¸o rÏ m¾c nèi tiÕp
H1,H2: Hai bãng xi nhan phÝa tríc G2: ¾c quy
H3,H4: Hai bãng xi nhan phÝa sau F1,...F7: CÇu ch×
S2: C«ng t¾c ®Ìn xi nhan H5: §Ìn b¸o rÏ
G: R¬le nh¸y
b. Nguyªn lý ho¹t ®éng:
§Ìn b¸o xi nhan cã c«ng suÊt nhá h¬n c«ng suÊt cña ®Ìn xi nhan. BËt c«ng c«ng t¾c xi
nhan ë nÊc L khi rÏ tr¸i. Trong m¹ch sÏ xuÊt hiÖn dßng ®iÖn ®i nh sau: (+) ¾c quy (cäc
§Ìn b¸o rÏ H5 s¸ng
H2
30) cäc 15 cÇu ch× F1 cäc 49 cña r¬le G sang cäc 49a cña r¬le G 49a cña c«ng t¾c
§Ìn b¸o rÏ H1, H3
®Ìn b¸o rÏ S2 M¸t (-) ¾c quy ®Ìn s¸ng
+ Khi muèn rÏ ph¶i bËt c«ng t¾c ®Ìn b¸o rÏ sang nÊc R. Trong m¹ch sÏ xuÊt hiÖn
167
dßng ®i nh sau:
§Ìn b¸o rÏ H5 s¸ng H1
(+) ¾c quy (hay cäc 30 cña ¾c quy) cÇu tr× F1 cäc 49 cña r¬le G sang cäc
§Ìn b¸o rÏ H2, H4
49a cña c«ng t¾c cña ®Ìn b¸o rÏ S
M¸t (-) ¾c quy
* Chó ý:
MÆc dï ®Ìn b¸o xi nhan H5 m¾c nèi tiÕp hai cùc L vµ R cña c«ng t¾c vµ xi nhan S
nhng v× c«ng suÊt cña ®Ìn H5 l¹i rÊt nhá so víi c«ng suÊt cña ®Ìn xi nhan H1, H2, H3 vµ H4 nªn khi g¹t c«ng t¾c xi nhan sang nÊc L th× chØ cã ®Ìn xi nhan tr¸i H1 vµ H2 s¸ng cïng ®Ìn H vµ ngîc l¹i khi g¹t c«ng t¾c xi nhan S sang nÊc R. Do tiÕp ®iÓm C1 (cña r¬ le
nh¸y) l¹i ®ãng vµ qu¸ tr×nh cø lËp ®i lËp l¹i víi tÇn sè kho¶ng 60 120 lÇn / phót.
- Khi tiÕp ®iÓm C1 ®ãng cêng ®é dßng ®iÖn qua cuén d©y ®iÖn tõ lín lªn søc hót cuén nµy m¹nh h¬n, hót ®iÓm C2 ®ãng cho nªn b¹c trong xe ch¸y s¸ng. §Õn khi C1 më C2 còng më.
* Chó ý: R¬le ®Ìn b¸o chØ lµm viÖc b×nh thêng khi ®· g¾n ®ñ vµ ®óng c«ng suÊt
c¸c bãng ®Ìn chíp. TrÞ sè ®iÖn trë R cña r¬le kho¶ng 18
7.9.6. M¹ch ®Ìn xin vît
F21
a. S¬ ®å m¹ch.
H×nh 7.33: M¹ch ®Ìn xin vît
F20, 21
168
G2 ¾c quy; H12 ®Ìn b¸o pha; F20, F21 cÇu ch×; S20 c«ng t¾c ®Ìn xin vît E15 ®Ìn pha tr¸i; E16 ®Ìn pha ph¶i
b. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi ngêi l¸i xe muèn vît xe cïng chiÒu, ®Ó th«ng b¸o cho xe ngîc chiÒu hoÆc khi
hai xe ch¹y ngîc chiÒu nhau vµo ®êng hÑp (qua cÇu) xe nµo muèn ®i tríc. Ngêi l¸i xe
nh¸y c«ng t¾c ®Ìn xin vît S20 lóc nµy dßng ®iÖn trong m¹ch cã chiÒu ®i tõ (+) cña ¾c quy
vÒ (-) ¾c quy lµm cho hai bãng E15 vµ E16 s¸ng.
tíi c«ng t¾c S 20 sau ®ã ®i qua 2 cÇu ch× F20 vµ F21 vµo cäc 56a cña ®Ìn E15, E16 m¸t
7.9.7. M¹ch ®Ìn b¸o ®ç
a. Ph¹m vi sö dông
Sö dông khi xe dõng ®ç trªn ®êng ®Ó b¸o hiÖu cho c¸c ph¬ng tiÖn tham gia giao
th«ng trªn ®êng biÕt.
b. S¬ ®å m¹ch.
H×nh 7.34: M¹ch ®Ìn b¸o ®ç
§Ìn kÝch thíc ph¶i phÝa sau BiÕn trë t¸pl«
c. Nguyªn lý lµm viÖc.
- Khi ngêi l¸i xe ®ãng kho¸ ®iÖn th× dßng ®iÖn trong m¹ch ®Ìn b¸o ®ç sÏ cã chiÒu
169
®i tõ (+) ¾c quy cäc 30 kho¸ ®iÖn S2 cäc 57a nÊc 1 c«ng t¾c b¸o ®ç S22 cÇu ch× f18 ®Ìn kÝch thíc tr¸i E11, E12 vÒ m¸t (cäc 31 (-) ¾c quy).
- Khi xe ®ç ngîc chiÒu th× bËt c«ng t¾c S22 nÊc 2 dßng ®iÖn sÏ ®i: d¬ng (cäc 30)
¾c quy cäc 30 kho¸ S2 cäc 57a nÊc 2 c«ng t¾c S22 cÇu ch× F19 ®Ìn kÝch
thíc ph¶i E13, E14 m¸t (-) ¾c quy (cäc 31). C¶ 4 ®Ìn ®Òu s¸ng.
7.9.8. M¹ch ®Ìn giíi h¹n kÝch thíc
a. Môc ®Ých vµ yªu cÇu.
- Xe chuyÓn ®éng trong ®ªm tèi cÇn cã c¸c ®Ìn giíi h¹n kÝch thíc réng, chiÒu cao,
soi s¸ng biÓn sè b¶ng ®Ìn ®iÒu khiÓn.
- §Ìn kÝch thíc thêng ®îc bè trÝ ë tai xe (trªn mòi xe ®èi víi xe kh¸ch) th«ng
thêng kÝch thíc cã mµu tr¾ng hoÆc vµng ®èi víi ®Ìn phÝa tríc mµu ®á ë phÝa sau. Mçi
«t« Ýt nhÊt ph¶i dïng 4 ®Ìn kÝch thíc 2 tríc, 2 sau. ë «t« hiÖn nay cßn bè trÝ ®Ìn kÝch
thíc ngay trong ®Ìn pha chÝnh.
b. CÊu t¹o cña ®Ìn kÝch thíc.
- Gåm: Vá ®Ìn 4 kÝnh khuyÕch t¸n 1,
vµnh gi÷ kÝnh khuyÕch t¸n 2 víi dßng ®Öm
3. §ui ®Ìn 6, bãng ®Ìn 5, n¾p che k×nh 7.
c. S¬ ®å m¹ch cña ®Ìn kÝch thíc. H×nh 7.35: CÊu t¹o ®Ìn kÝch thíc
H×nh 7.36: M¹ch ®Ìn kÝch thíc
170
4. Nguyªn lý ho¹t ®éng.
Khi bËt ®Ìn kÝch thíc ngêi l¸i bËt c«ng t¾c ®Ìn ®ãng kÝn m¹ch ®iÖn> Dßng ®iÖn
trong m¹ch sÏ cã chiÒu:
Cäc 30 ¾c quy
cäc 30 c«ng t¾c S18 58L, 58R, 58 c«ng t¾c
hay (+) m¸y ph¸t
58L cÇu ch× F18 ®Ìn kÝch thíc tr¸i phÝa sau E11,
®Ìn S18
E12 m¸t cäc 31 ¾c quy.
58R CÇu ch× F19 ®Ìn kÝch thíc ph¶i phÝa sau E13,
E14 m¸t cäc 31 ¾c quy.
58 cÇu ch× F17 ®Ìn soi b¶ng t¸plo E7 cäc 31
7.9.9. M¹ch ®Ìn phanh
a. Môc ®Ých sö dông
Dïng ®Ó b¸o hiÖu cho c¸c ph¬ng tiÖn ®ang cïng ho¹t ®éng trªn ®êng biÕt xe ®i
phÝa tríc ®ang phanh.
b. KÕt cÊu cña ®Ìn phanh.
Gåm: Th©n 3 vµ kÝnh khuyÕch t¸n 1. Th©n lµm b»ng chÊt dÎo ®en cã loa h×nh
parabol. KÝnh khuyÕch t¸n lµm b»ng chÊt dÎo cã mµu ®á. PhÇn trªn vµ gi÷a cña kÝnh
khuyÕch t¸n cã bé phËn hoµn ¸nh s¸ng 9. KÝnh khuyÕch t¸n b¾t chÆt vµo c¸c ®Ìn b»ng s¸u
vÝt 8 qua tÊm ®Öm cao su 2. Bãng ®Ìn phanh cã c«ng suÊt lín (Bãng A24-21) cã thÓ ph¸t
s¸ng c¶ khi xe ch¹y ban ngµy.
H×nh 7..37. KÕt cÊu ®Ìn phanh
c. C«ng t¾c ®Ìn phanh
*. VÞ trÝ:
§Ìn phanh ®îc bè trÝ sau xe cã cêng ®é ¸nh s¸ng lín ®Ó ban ngµy cã thÓ nh×n
thÊy ®îc. §iÒu khiÓn ®Ìn b»ng c«ng t¾c ®Ìn phanh. C«ng t¾c ®Ìn phanh tuú thuéc vµo
171
truyÒn ®éng phanh (c¬ khÝ, khÝ nÐn, hay dÇu) mµ cã kÕt cÊu kiÓu c¬ khÝ hay kiÓu h¬i.
C«ng t¾c ®Ìn phanh l¾p trong xi lanh cña hÖ thèng truyÒn ®éng thuû lùc cña c¬ cÊu
phanh.
*. KÕt cÊu:
1. Mµng dÇu
2. Kho¶ng chøa dÇu
3. Lß xo
4. CÇn tiÕp ®iÓm ®éng.
5. Mµng ¸p lùc dÇu.
6. Th©n H×nh 7.38. C«ng t¾c ®Ìn phanh
C«ng t¾c ®Ìn phanh
H×nh 3.10: M¹ch ®Ìn phanh
d. S¬ ®å m¹ch ®Ìn phanh
172
H×nh 7.39. M¹ch ®Ìn phanh
e. Nguyªn lý ho¹t ®éng.
Khi ngêi l¸i xe t¸c ®éng vµo cÇn ®¹p phanh lµm c«ng t¸c S16 ®ãng, khi ®ã cã dßng
®iÖn ®i: (+) ¾c quy cäc 30 cÇu ch× F14 c«ng t¸c S16 cäc 54 qua ®Ìn phanh
sau H10 vµ H11 m¸t (-) ¾c quy. Hai ®Ìn phanh s¸ng.
7.9.10. M¹ch ®Ìn dõng nh¸y
a. Ph¹m vi sö dông
Sö dông khi xe dõng ®ç trªn ®êng. §Ó b¸o hiÖu cho c¸c ph¬ng tiÖn cïng tham gia
giao th«ng trªn ®êng biÕt cã xe ®ang dõng, ®ç (®Æc biÖt vµo ban ®ªm).
b. S¬ ®å m¹ch ®iÖn.
H×nh 7.40: M¹ch ®Ìn dõng nh¸y
G
c. Nguyªn lý ho¹t ®éng.
Khi xe ho¹t ®éng trªn ®êng ®Ó b¸o hiÖu cho ngêi vµ ph¬ng tiÖn tham gia giao
th«ng kh¸c biÕt xe ®· dõng h¼n th× ph¶i cÇn ®Õn hÖ thèng ®Ìn b¸o (chÝnh lµ ®Ìn b¸o dõng
173
nh¸y H740 ) nh trªn h×nh vÏ.
Khi ngêi l¸i xe t¸c ®éng vµo c«ng t¾c S1 ë nÊc 1, m¹ch ®iÖn ®îc khÐp kÝn,dßng
®iÖn trong m¹ch ®i tõ: (+) ¾c quy cäc 30 cÇu ch× F13 cäc 30 cña c«ng t¾c S1
cäc 49 vµo r¬le G H5 cäc 31 (-) ¾c quy:
Bãng ®Ìn H5 s¸ng nhÊp nh¸y do dßng qua r¬le G bÞ ®ãng ng¾t liªn tôc theo mét
7.10. Cßi ®iÖn:
tÇn sè nhÊt ®Þnh (60 – 120 lÇn/ phót).
7.10.1. CÊu t¹o
1. N¾p
2. KhuÕch t¸n cha cã h×nh vÏ
3. Mµng
4. Gi¸ ®ì kiÓu lß xo
5. Cuén d©y cña nam ch©m ®iÖn
6. PhÇn øng
7. Lâi
10. Th©n
11. TiÕp ®iÓm H×nh 7.41: CÊu t¹o cßi ®iÖn
Trªn (h×nh 3.15) thÓ hiÖn cÊu t¹o cña cßi kh«ng cã loa. Trªn th©n 10 cña cßi b¾t
chÆt nam ch©m ®iÖn vµ tiÕp ®iÓm ng¾t m¹ch. Trªn lâi 7 cã cuén d©y cña nam ch©m ®iÖn.
Khi cã dßng ®iÖn ch¹y qua cuén d©y cña nam ch©m phÇn øng 6 víi mµng 3 vµ khuyÕch
t¸n 2 l¾p trªn ®ã, uèn cong vÒ phÝa lâi, ng¾t m¹ch tiÕp ®iÓm 11 víi dßng ®iÖn trong cuén
d©y cña nam ch©m ®iÖn. Díi t¸c ®éng cña mµng ®a phÇn øng cïng víi mµng trë vÒ vÞ
trÝ ban ®Çu vµ c¸c tiÕp ®iÓm l¹i nèi m¹ch. §Ó gi¶m bít tia löa cã 1 tô (hoÆc 1 ®iÖn trë)
®îc m¾c song song víi tiÕp ®iÓm. Trong s¬ ®å ®iÖn hai ®êng d©y cña cßi, c¶ hai ®Çu
cña s¬ ®å ®îc c¸ch ®iÖn víi m¸t.
Trªn « t« ngêi ta l¾p mét bé phËn hai cßi cã ©m thanh cao vµ cã ©m thanh trung
b×nh. CÊu t¹o cña cßi cã ©m thanh trung b×nh còng gièng nh cßi cã ©m thanh cao, chØ
kh¸c ë chiÒu dµy cña mµng, khe hë gi÷a phÇn øng vµ lâi (0.95 ± 0.05 vµ 0.7 ± 0.05mm)
174
vµ tÊm céng hëng
7.10.2. Nguyªn lý lµm viÖc:
11.èc h·m trªn 12.èc ®iÒu chØnh 13.Trô ®iÒu khiÓn 14.15.CÇn tiÕp ®iÓm 16.Tô ®iÖn 17.Trô ®ì tiÕp ®iÓm 18.VÝt b¾t d©y 19.Nót cßi 20.§iÖn trë phô
1.Loa 2.§Üa dung 3.Mµng thÐp 4.Vá 5.Khung thÐp 6.Trô ®øng 7.Lß xo l¸ 8.TÊm thÐp tõ 9.CuËn d©y tõ ho¸ 10.èc h·m
H×nh 7.72: S¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña cßi ®iÖn
Theo s¬ ®å ®Êu nh trªn, quËn d©y tõ ho¸ ®îc nèi víi ¾c quy nhê lo xo7 nªn khi ë
tr¹ng th¸i kh«ng lµm viÖc, toµn bé trô cßi còng nh mµng loa vµ tÊm thÐp ®îc gi÷ ë mét
vÞ trÝ nhÊt ®Þnh, øng víi vÞ trÝ ®ã ®ai èc ®iÒu chØnh 11 cha t¸c dông vµo cÇn tiÕp ®iÓm nªn tiÕp ®iÓm KK’ vÉn ®ãng(tiÕp ®iÓm nµy thêng ®ãng). §Ó cßi ph¸t ra ©m thanh ngêi l¸i bÊm nót cßi 19 ®Ó thùc hiÖn viÖc nèi m¸t cho m¹ch cßi, lóc nµy cã mét dßng ®iÖn ®i
tõ (+) ¾c quy ®Õn cäc ®Êu d©y sau ®ã ®Õn quËn d©y tõ ho¸ cña cßi, qua cÇn tiÕp ®iÓm ®éng qua KK’ qua cÇn tiÕp ®iÓm tÜnh tíi cäc ®Êu d©y, tíi nót bÊm cßi råi ra m¸t vÒ (-) ¾c
quy . Do cã dßng ®iÖn ch¹y trong quËn d©y tõ ho¸ nªn lâi thÐp cña cßi ®iÖn biÕn thµnh
nam ch©m ®iÖn lùc tõ cña lâi thÐp th¾ng ®îc søc c¨ng cña lß xo 7 hót cho tÊm thÐp tõ ®i
xuèng mang theo trô cßi vµ mµng loa xuèng theo, khi trô cßi ®i xuèng ®ai èc 13 t¸c ®éng vµo cÇn tiÕp ®iÓm ®éng lµm cho tiÕp ®iÓm KK’ më dßng diÖn qua quËn d©y tõ ho¸ bÞ mÊt
lóc nµy lâi thÐp bÞ mÊt tõ tÝnh lß xo l¸ 7 l¹i lµm cho trô cßi vµ mµng loa ®i lªn, tiÕp ®iÓm KK’ l¹i ®îc ®ãng l¹i. Dßng ®iÖn trong quËn d©y tõ ho¸ l¹i xuÊt hiÖn nh ban ®Çu,
lâi thÐp l¹i bÞ tõ ho¸ thµnh nam ch©m ®iÖn l¹i hót trô cßi cïng mµng loa ®i xuèng. qu¸
tr×nh cø lÆp ®i lÆp l¹i nh vËy t¹o cho tÇm sè rung cña mµng loa rung: Kho¶ng 200-400
lÇn/s khi mµng loa dung ®éng t¹o ra sù va ®Ëp gi÷a mµng loa vµ kh«ng khÝ trong buång
loa tõ ®ã ph¸t ra ©m thanh b¸o hiÖu. Khi ta muèn t¾t cßi chØ viÖc nh¶ nót Ên cßi 19 (t¸ch
* C¸ch b¶o vÖ cßi
m¸t ra khái m¹ch) th× cßi ngõng ho¹t ®éng.
§Ó cho cßi ®iÖn ®îc lµm viÖc bÒn l©u, ngêi ta cÇn ph¶i b¶o vÖ cßi. Thùc chÊt ë
®©y lµ cÇn b¶o vÖ cÆp tiÕp ®iÓm ë trong cßi, v× cÆp tiÕp ®iÓm liªn tôc ®ãng c¾t nªn sÏ sinh
175
ra tia löa ®iÖn ë phÇn tiÕp xóc ®ãng më dÉn ®Õn lµm ch¸y rç cÆp tiÕp ®iÓm. Ngêi ta b¶o
vÖ b»ng c¸ch ®Êu cßi qua r¬le b¶o vÖ víi c¸ch ®Êu nµy cÆp tiÕp ®iÓm trong cßi sÏ kh«ng bÞ
ph¸t sinh ra tia löa ®iÖn. Nh vËy cßi ®iÖn sÏ ®îc b¶o vÖ.
M¹ch ®Êu cßi cã r¬le b¶o vÖ ®îc thÓ hiÖn h×nh 7.43 díi:
176
H×nh 7.44: M¹ch cßi cã r¬le b¶o vÖ
7.10.4 Mét sè m¹ch cßi
*. M¹ch cßi ®¬n
a- S¬ ®å nguyªn lý:
H×nh17:m¹ch cßi ®¬n
H×nh 7.45: S¬ ®å nguyªn lý m¹ch cßi ®¬n
G2 ¾c quy F11 CÇu Ch× S13 Nót bÊm B3 Cßi ®iÖn
M¹ch cßi ®¬n cã mét ¾c quy 12 V (G2), vµ mét cÇu ch× cã t¸c dông b¶o vÖ m¹ch
®iÖn khi dßng qu¸ t¶i. Mét cßi B3 vµ nót bÊm cßi S13.
b. Nguyªn lý lµm viÖc:
Khi muèn sö dông cßi ngêi l¸i xe nhÊn nót S13 cã dßng qua m¹ch cßi: dßng ®iÖn ®i
tõ cùc d¬ng cña ¾c quy tíi cäc 30 cña m¹ch qua cÇu ch×, tíi cßi B3 qua nót Ên cßi S13 ra
m¸t råi vÒ ©m ¾c quy, lóc nµy cßi sÏ lµm viÖc ph¸t ra ©m thanh. Khi ngêi l¸i nh¶ nót bÊm
177
S13 dßng qua cßi bÞ ng¾t, cßi ngõng lµm viÖc.
*. M¹ch cßi kÐp.
a. S¬ ®å nguyªn lý:
H×nh 7.46: S¬ ®å nguyªn lý m¹ch cßi kÐp
S¬ ®å nguyªn lý cña cßi kÐp cã mét ¾c quy G2, cÇu ch× F10 cña m¹ch cßi kÐp
S12. C«ng t¾c K3 . R¬ le B3. Cßi ®¬n B4. Cßi kÐp F10.CÇu Ch× F11. CÇu Ch× cßi ®¬n G2 . ¾c quy S13 . Nót bÊm cßi
B4, cÇu ch× F11 cña m¹ch cßi ®¬n B3. C«ng t¾c S12 c«ng t¾c chuyÓn ®æi ho¹t ®éng cña
hai m¹ch cßi B4 vµ B3, r¬le ®iÖn tõ K3 cã t¸c dông ®ãng m¹ch cßi B4 khi nã ho¹t ®éng.
b. Nguyªn lý lµm viÖc:
Khi ngêi l¸i xe nhÊn nót bÊm cßi S13 vµ bËt c«ng t¾c S12 ë vÞ trÝ nèi m¹ch cßi B3
th× cßi B3 sÏ lµm viÖc vµ cã dßng ®i nh sau: Dßng ®iÖn ®i tõ cùc d¬ng cña ¾c quy qua
cÇu ch× F11, qua kho¸ S12 vµ S13 ra m¸t råi vÒ ©m ¾c quy. Khi l¸i xe bËt c«ng t¾c S12
sang vÞ trÝ nèi m¹ch cho r¬le th× trong cuén d©y r¬le cã dßng ®i: Tõ d¬ng ¾c quy, qua
cÇu ch× b¶o vÖ F11qua r¬le K3 qua kho¸ S12 vµ kho¸ S13 ra m¸t råi vÒ ©m ¾c quy. Do cã
dßng ch¹y qua cuén d©y cña r¬le nªn lâi s¾t biÕn thµnh nam ch©m ®iÖn ®ãng m¹ch cho
cßi kÐp B4 lóc nµy trong m¹ch cã dßng: §i tõ cùc d¬ng cña ¾c quy qua cÇu ch× b¶o vÖ
178
F10 tíi cßi kÐp B4 ra m¸t råi vÒ ©m ¾c quy.
Ch¬ng 8 HÖ thèng kiÓm tra theo dâi
8.1. HÖ thèng kiÓm tra – theo dâi
8.1.1. C¸c lo¹i ®ång hå trªn xe.
Trªn b¶ng ®ång hå tríc mÆt ngêi l¸i cã ®Æt c¸c lo¹i ®ång hå kh¸c nhau ®Ó theo dâi
t×nh tr¹ng lµm viÖc cña mét sè bé phËn m¸y vµ ®iÖn nh:
- §ång hå tèc ®é ®Æt ë gi÷a b¶ng ®ång hå dïng ®Ó theo dâi tèc ®é ch¹y cña xe, tÝnh
b»ng km / giê.
- §ång hå nhiÖt ®é ®Æt bªn tr¸i phÝa trªn b¶ng ®å hå, dïng ®Ó ®o nhiÖt ®é níc lµm
m¸t ®éng c¬ hoÆc nhiÖt ®é dÇu nhên trong hÖ thèng b«i tr¬n.
- §ång hå ®o ¸p lùc dÇu, ®Æt bªn ph¶i phÝa díi b¶ng ®ång hå, dïng ®Ó ®o ¸p lùc
trong hÖ thèng b«i tr¬n ®éng c¬ (hoÆc trong hÖ thèng nhiªn liÖu cña ®éng c¬ ®iªzen).
- Ampe kÕ ®Æt bªn ph¶i phÝa trªn b¶ng ®ång hå, dïng ®Ó theo dâi t¹i sè dßng ®iÖn
nay cho ¾c quy vµ trÞ sè dßng ®iÖn phãng tõ ¾c quy khi m¸y ph¸t ®iÖn cha cung cÊp.
- §ång hå x¨ng. §Æt bªn tr¸i phÝa díi b¶ng ®ång hå dïng ®Ó ®o møc x¨ng trong
thïng chøa.
H×nh díi ®©y giíi thiÖu c¸c lo¹i ®ång hå ®iÖn.
B¶ng ®ång hå xe Din – 164.
1. §ång hå nhiÖt ®é níc lµm m¸t; 2. §ång hå x¨ng; 3 §Ìn chiÕu s¸ng c¸c ®ång hå;
4. §ång hå tèc ®é; 5. §ång hå ®o ¸p lùc dÇu; 6. Ampe kÕ; 7. §Ìn b¸o ®ång hå quay
vßng; 8. §Ìn b¸o ¸nh s¸ng xa (®Ìn pha).
8.2.1. AMPE KÕ
AMPE kÕ dïng ®Ó theo dâi trÞ sè dßng ®iÖn trong ¾c quy khi m¸y ph¸t ®iÖn ®· quay
179
®ñ nhanh (tèc ®é ®éng c¬ lín h¬n (800 – 900 vßng/phót) vµ theo dâi trÞ sè dßng ®iÖn
phãng tõ ¾c quy ®i cung cÊp cho c¸c phô t¶i tiªu thô ®iÖn khi tèc ®é cña m¸y ph¸t cßn
thÊy (tèc ®é cña ®éng c¬ nhá h¬n 800 vßng/phót) hoÆc khi ®éng c¬ cha lµm viÖc.
a. CÊu t¹o:
Ampe kÕ kiÓu phiÕn nam ch©m vµ b¶ng ®ång hå lµ mét trong nh÷ng lo¹i thêng
dïng trªn « t«. Cã 2 kiÓu: KiÓu kim chØ thÞ xuèng díi vµ kiÓu kim chØ thÞ lªn trªn díi
®©y lµ cÊu t¹o cña Ampe kÕ kiÓu kim chØ lªn trªn (h×nh vÏ) gåm cã nam ch©m vÜnh cöu
(4) ®Æt trªn gi¸ ®«ng (6) gi¸ ®ång nµy ®îc l¾p trªn mÆt ®Õ (7) b»ng chÊt c¸ch ®iÖn bëi hai
cäc b¾t d©y (9) kim ®ång hå g¾n trªn lâi quay (3). Lâi quay vµ b¸nh xe ®îc l¾p trªn trôc
(2).
Ngoµi ra phÝa tríc vá lÊy mÆt ®ång hå cã b¶ng chia ®é (8) vµ kÝch ®Ó b¶o vÖ c¸c
bé phËn bªn trong.
Ampe kÕ kiÓu kim chØ thÞ lªn trªn.
1. Kim ®ång hå; 2. Trôc; 3. Lâi quay; 1. Nam ch©m vÜnh cöu’ 5. C¸c cùc tõ;
6. Gi¸ ®ång; 7. MÆt ®Õ; 8. B¶ng chia ®é; 9. Cäc b¾t d©y; 10. ¾c quy;
11. M¸y ph¸t ®iÖn; 12. C¸c phô t¶i.
b. Nguyªn lý lµm viÖc:
Khi kh«ng cã dßng ®iÖn ®ia qua gi¸ ®ång. Do t¸c dông cña nam ch©m vÜnh cöu, lâi
quay cã g¾n kim ®ång hå vÉn chØ ë sè 0.
Khi cã dßng ®iÖn ®i qua, chung quanh gi¸ ®ång sinh ra tõ trêng, ®êng søc cña nã
hót lâi quay, lµm cho kim ®ång hå lÖch. Dßng ®iÖn cµng lín th× kim lÖch cµng nhiÒu vµ trÞ
sè ®äc ®îc cµng lín. NÕu thay ®æi chiÒu dßng ®iÖn ®i vµo gi¸ ®ång th× kim ®ång hå sÏ
chØ vÒ phÝa ngîc l¹i.
NÕu kim lÖch vÒ phÝa d¬ng th× chøng tá dßng ®iÖn tõ m¸y ph¸t ®iÖn n¨ng cho ¾c
quy. NÕu kim lÖch vÒ phÝa ©m th× chøng tá dßng ®iÖn phãng tõ ¾c quy ra cung cÊp cho c¸c
180
phô t¶i trªn xe.
8.2.2. §ång hå nhiÖt ®é (nhiÖt kÕ)
§ång hå nhiÖt ®é dïng ®Ó theo dâi nhiÖt ®é cña níc lµm m¸t trong ®éng c¬. Trong
t×nh h×nh lµm viÖc b×nh thêng ë 80-900C.
a. CÊu t¹o: §ång hå nhiÖt ®é thêng cã 3 kiÓu: §iÖn nhiÖt, ®iÖn tõ vµ dÞch thÓ.
Lo¹i ®ång hå kiÓu ®iÖn nhiÖt ®îc dïng phæ biÕn nhÊt. Nã gåm cã bé phËn
truyÒn b¸o vµ bé phËn chØ thÞ (H×nh vÏ).
Bé phËn truyÒn b¸o nhiÖt ®é ®îc l¾p vµo lç bªn c¹nh n¾p cña ®éng c¬. Gåm cã vá
ngoµi c¾m vµo mét ®Õ. Bªn trong cã tÊm kim lo¹i kÐp (3), mét ®Çu g¾n vµo vá ngoµi vµ
nèi liÒn víi vÝt (8) (vÝt 8) ®îc c¸ch ®iÖn víi ®Õ) vµ ®Çu kia cã l¾p tiÕp ®iÓm ®éng (4) tú
lªn tiÕp ®iÓm cè ®Þnh (5). Bªn ngoµi l¸ kim lo¹i ký cã quÊn cuén d©y ®iÖn trë (2) lµm
b»ng hîp kim Ni kim Cr«m. Mét ®Çu cña cuén d©y ®iÖn trë nèi vµo tiÕp ®iÓm ®éng, ®Çu
kia nèi víi vÝt (8). VÝt (8) ®îc nèi víi cäc (14) trªn bé phËn chØ thÞ b»ng d©y dÉn.
Bé phËn chØ thÞ gåm cã tÊm kim lo¹i ký (1) cÊu t¹o theo h×nh vÏ, cßn nh¸nh kia liªn
hÖ víi nhau mãc lß xo tÊm. Lß xo nµy mét ®Çu g¾n vµo tÊm tú. Trªn mét nh¸nh cña t©m
kim lo¹i kÐp (11) cã quÊn d©y ®iÖn trë (9). Mét ®Çu cña ®iÖn trë nèi víi vÝt (8) th«ng qua
cäc (14) vµ ®iÖn trë phô (15), ®Çu kia nèi víi cùc ©m cña ¾c quy.
b. Nguyªn lý lµm viÖc
Khi cha nèi m¹ch kho¸ ®iÖn (13) ®ång hå nhiÖt ®é kh«ng lµm viÖc, kim ®ång hå
chØ ë giíi h¹n 100% tiÕp ®iÓm (4) ë trong bé phËn b¸o nhiÖt ®é ë vÞ trÝ ®ãng.
Khi nèi m¹ch kho¸ ®iÖn, trong bé phËn b¸o nhiÖt ®é vµ bé phËn chØ thÞ cã dßng ®iÖn
®i qua. ChiÒu cña dßng ®iÖn tõ cùc d¬ng cña ¾c quy ra m¸t qua tiÕ ®iÓm (5) (4) cña bé
phËn b¸o nhiÖt ®é vµo cuén d©y ®iÖn trë (2) qua ®iÖn trë phô (15) vµo cuén d©y ®iÖn trë
(9) vÒ cùc ©m cña ¾c quy.
Díi t¸c dông nhiÖt ®é do dßng ®iÖn t¹o ra, tÊm kim lo¹i ký (11) cña bé phËn chØ thÞ
181
uèn cong vÒ bªn ph¶i do ®ã lµm quay kim ®ång hå vÒ phÝa gÇn tËn dïng bªn tr¸i (gåm chç 400).
TÊm kim lo¹i ký (3) cña bé phËn b¸o nhiÖt ®é
cïng ®îc t¸c dông nhiÖt ®é dßng ®iÖn t¹o ra, biÕn
d¹ng lµm cho tiÕp ®iÓm (4) më ra (lóc nµy dßng ®iÖn
bÞ gi¸n ®o¹n) mét l¸t sau nguéi ®i tiÕp ®iÓm (4) l¹i
®ãng l¹i (dßng ®iÖn l¹i nèi m¹nh).
CÊu t¹o vµ s¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña ®ång hå
®o nhiÖt ®é níc lµm m¸t.
1. Vá ngoµi; 2. Cuén d©y ®iÖn trë; 3. TÊm kim
lo¹i kÐp; 4. TiÕp ®iÓm céng; 5. TiÕp ®iÓm cè ®Þnh; 6.
§iÓm tú cè ®Þnh; 7. Vá c¸ch ®iÖn; 8. VÝt; 10. Kim
®ång hå; 11. TÊm kim lo¹i kÐp; 12. ¾c quy; 13. Khoa
®iÖn; 14. äc b¾t d©y; 15. §iÖn trë phô.
Cø nh thÕ lÊy tiÕp ®iÓm (4) (5) lóc ®ãng, lóc më tiÕp ®iÓm liªn tôc (tõ 50-1000 lÇn
trong 1 phót). Nh vËy nhiÖt ®é tÊm kim lo¹i kÐp ®îc gi÷a trong mét møc ®é nµo ®ã. Do
®ã kim ®ång hå chØ ë vÞ trÝ.
Khi nhiÖt ®é cña níc lµm m¸t t¨ng lªn, bé phËn b¸o nhiÖt ®é lµm t¨ng tiÕp ®iÓm
(4) bÞ ng¾t rÊt l©u. Sè lÇn ®ãng më trong mét phót cña tiÕp ®iÓm gi¶m ®i. Do ®ã cêng ®é
dßng ®iÖn ®i qua cuén d©y ®iÖn trë (9) quÊn quanh tÊm kim lo¹i ký (11) cña bé phËn chØ
thÞ gi¶m ®i, nhiÖt ®é cña cuén d©y ®iÖn trë (9) cµng gi¶m, tÊm kim lo¹i ký (1) cong h¬n lµm cho kim ®ång hå chuyÓn dÞch vÒ phÝa giíi h¹n 1000C. Kho¶ng c¸ch chuyÓn dÞch cña
kim ®ång hå tû lÖ víi nhiÖt ®é cña níc lµm m¸t.
§é nghiªng cña kim ®ång hå phô thuéc vµo tÊm kim lo¹i ký (11) . Nhng nhiÖt ®é
cña tÊm nµy kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo dßng ®iÖn mµ cßn phô thuéc vµo m«i trêng
xung quanh. V× thÕ ®Ó cho ®ång hå kh«ng phô thuéc vµo m«i trêng xung quanh, ngêi
ta lµm tÊm kim lo¹i ký theo h×nh ch÷ .
8.2.3. §ång hå ®o nhiÖt ®o lo¹i tõ ®iÖn
CÊu t¹o: Gåm 2 phÇn
+Bé c¶m biÕn: 6 vá, 16 ®iÖn trë nhiÖt: Lµ
mét phÇn tö b¸n dÉn cã hÖ sè nhiÖt ®iÖn (cid:0) ©m
®iªn trë gi¶m khi nhiÖt ®é t¨ng vµ ngîc l¹i
Mét ®Çu ®iÖn trë nèi víi vá cña c¶m biÕn
c¸ch ®iÖn hoµn toµn víi vá
*Bé chØ thÞ: 26 mµn tõ
22,23,24: C¸c cuén d©y cè ®Þnh ®îc ®Æt
182
vu«ng gãc víi nhau vµ ®Çu
thµnh hai m¹ch nh¸nh song song. Mét h¸nh lµ cuén d©y 22 vµ ®iÖn trë nhiÖt 18.
Nh¸nh thø 2 gåm cuén d©y 23,24 ®iÖn trë bï nhiÖt 2. Kim chØ thÞ 12 cña l« ga mÐt ®îc
g¾n lªn nam cham vÜnh cöu 21. Nam cham vÜnh cöu 20 lµm nhiÖm vô c©n b»ng ®Ó cho
kim n¨m ë cùc trÞ 0 khi nhiÖt ®é b»ng 0. Tõ th«ng cña hai nam ch©m 20 vµ 21 cïng nhau
vµ khö nhau. Tõ th«ng trong cu«n d©y 23 t¸c dông vu«ng gãc víi tõ th«ng hîp thµnh cña
hai nam ch©m ®ã.
*Nguyªn lý:
Khi ®ãng c«ng t¾c khëi ®éng 16 trong hai m¹ch nh¸nh cña l« ga mÐt cã dßng ch¶y
qua, chiÒu ®i cña dßng ®iÖn theo chiÒu mòi tªn cêng ®é dßng ®iÖn trong cuén d©y 23,24
kh«ng ®æi vµ tõ th«ng do hai cuén d©y sinh ra hÇu nh kh«ng ®«i. Cßn cêng ®é dßng
®iÖn trong hai cuén d©y 22 phu thuéc vµo nhiÖt ®é cña ®iÖn tõ nhiÖt.
- Khi nhiÖt ®é gi¶m dãi 400c ®Þªn trë cña ®iÖn trë nhiÖt t¨ng cêng ®é dßng ®iÖn
trong cuén d©y 22 gi¶m. Tõ th«ng sinh ra trong nã gi¶m, Lùc quay kim chñ yÕu lµ do tõu th«ng trong cuén d©y 23 vµ 24, kim phun cña l« ga met chØ ë 400c.
- Khi nhiÖt ®é t¨ng ®Õn 800c tõ th«ng sinh ra trong cuén 23,24 khö nhau. Tõ th«ng
sinh ra trong cuén d©y 23 sÏ lµm quay kim cña l« ga mÐt ë trÞ sè 800c.
- Trªn xe con vµ mét sè xe vËn t¶i, ngoµi ®ång hå ®o nhiÖt ®é níc trªn b¶ng ®ång
hå ngêi ta cã l¾p 1 bãng ®Ìn b¸o mµu xanh, b¸o cho ngêi l¸i biÕt nhiÖt ®é níc trong
hÖ thèng lµm m¸t cña ®éng c¬ t¨ng qu¸ møc cho phÐp. Trong m¹ch cña ®Ìn b¸o sù cè cã
l¾p 1 bé c¶m biÕn trong thïng cña kÐt níc. Bé c¶m biÕn gåm cã vá, èng ®ång. Trong
«ng ®ång cã l¾p tiÕp ®iÓm cè ®Þnh nèi víi m¸t, cßn tiÕp ®iÓm ®éng l¾p vµo thanh lìng
kim c¸ch ®iÖn víi vá vµ nèi cäc ®Çu d©y phÝa ngoµi vá. D©y dÉn tõ cäc ®Çu d©y cña c¶m
biÕn ®îc ®Êu víi ®Ìn tÝn hiÖu trªn b¶ng ®ång hå. TiÕp ®iÓm cña nã ®ãng l¹i, nèi bãng tÝn
hiÖu vµo m¹ch ®iÖn vµ ®Ìn s¸ng.
8.2.4. §ång hå dÇu (®o ¸p suÊt dÇu b«i tr¬n)
HiÖn nay phÇn lín dÇu b«i tr¬n trong ®éng c¬ ®Òu tuÇn hoµn díi mét ¸p suÊt nhÊt
®Þnh. V× vËy trªn b¶ng ®ång hå cña « t« cã l¾p ®ång hå chØ ¸p suÊt cña dÇu b«i tr¬n (cã
lo¹i ®îc l¾p ®Ìn tÝn hiÖu).
a. CÊu t¹o:
§ång hå dÇu cã thÓ chia lµm 3 lo¹i: KiÓu m¸ng máng, kiÓu èng ®µn håi vµ kiÓu
®iÖn nhiÖt. Trªn « t«, phæ biÕn dïng ®ång hå kiÓu ®iÖn nhiÖt.
§ång hå dÇu còng gièng nh ®ång hå nhiÖt, gåm cã bé phËn truyÒn b¸o vµ bé
phËn chØ thÞ.
Bé phËn chØ thÞ ¸p suÊt dÇu chØ kh¸c bé phËn chØ thÞ nhiÖt ®é ë thang chia ®é (h×nh
183
vÏ).
Bé phËn truyÒn b¸o ¸p xuÊt lµ mét hép kÝn, bªn trong cã tÊm kim lo¹i kÐp (18) cÊu
t¹o theo h×nh ch÷ (). Mét ®Çu cã tÊm kim lo¹i ký ®îc.
S¬ ®å nguyªn lý lµm viÖc cña ®ång hå ®o ¸p
suÊt dÇu b«i tr¬n ®éng c¬
1. Gi¸ mÆt ®ång hå; 2. TÊm kim lo¹i kÐp; 3.
Cuén d©y ®iÖn trë; 4,6. Cäc b¾t d©y dÉn; 5. Kim
®ång hå; 7. Mãc quay kim; 8. §iÖn trë; 9. Mµng;
10. Lß xo; 11. èng nèi; 12,13. C¸c tiÕp ®iÓm; 14.
Cuén d©y ®iÖn trë; 15. VÝt b¾t d©y; 16. ¾c quy; 17.
Kho¸ ®iÖn; 18. TÊm kim lo¹i kÐp.
Cè ®Þnh (nhng c¸ch ®iÖn) víi vë ®ång hå, cßn ®Çu kia di ®éng.Trªn ®Çu di ®éng cã
hµn tiÕp ®iÓm (12) b»ng hîp kim b¹c vµ ca dimi, phÝa díi cã lß xo lµ uèng cong vµ tiÕp
xóc víi mµng máng (9), ®Çu cè ®Þnh nèi víi m¸t, cßn ®Çu kia di ®éng vµ cã tiÕp ®iÓm
(13) b»ng hîp kim b¹c vµ ca ®imi, lóc b×nh thêng hai tiÕp ®iÓm ch¹m nhau.
Xung quanh phÇn di ®éng cña tÊm kim lo¹i ký cã quÊn d©y.
§iÖn trë (14) cã ®iÖn trë rÊt lín, mét ®Çu nèi víi tiÕp ®iÓm (13) ®Çu kia nèi víi vÝt
(15) cã d©y nèi nªn bé phËn chØ thÞ, ®Êu nèi tiÕp víi cuén d©y ®iÖn trë (14).
Bé phËn truyÒn b¸o ¸p suÊt dÇu th«ng víi hÖ thèng b«i tr¬n ®éng c¬ èng (11). DÇu
b«i tr¬n cã ¸p lùc ch¶y qua èng (11) Ðp liªn mµng (9).
b. Nguyªn lý lµm viÖc:
Tríc khi më kho¸ ®iÖn (17) tiÕp ®iÓm ®éng (13) cña bé phËn b¸o tú lªn tiÕp ®iÓm
cè ®Þnh víi mét lùc kh«ng lín l¾m vµ kim ®ång hå chØ ë vÞ trÝ sè 0.
- Khi më kho¸ ®iÖn nhng ®éng c¬ cha lµm viÖc th× trong m¹ch xuÊt hiÖn dßng
®iÖn ®i tõ cùc d¬ng cña ¾c quy ra m¸t theo lß xo l¸ qua tiÕp ®iÓm (12), (13) qua cuén
d©y ®iÖn trë (14) qua ®iÖn trë phô (8) quÊn xung quanh tÊm kim lo¹i ký (2) (bé phËn chØ
thÞ), råi vÒ cùc ©m cña ¾c quy tÊm kim lo¹i ký chÞu nhiÖt biÕn d¹ng, kim ®ång hå rêi khái
vÞ trÝ 0. TiÕp ®iÓm cña bé phËn ¸p suÊt më ra vµ ®ãng l¹i kho¶ng 5 – 20 lÇn trong 1 phót.
- Khi ®éng c¬ lµm viÖc, ¸p suÊt trong hÖ thèng b«i tr¬n t¨ng lªn, mµng (9) bÞ
phång lªn lµm cho c¸c tiÕp ®iÓm tú lªn nhau m¹nh h¬n, sè lÇn ®ãng më t¨ng lªn. Khi ¸p suÊt t¨ng tíi 2kg/cm2 sè lÇn ®ãng më lªn gÇn 90 lÇn trong 1 phót, vµ khi ¸p suÊt t¨ng 5kg/cm2 th× tíi 120-130 lÇn trong 1 phót. Do ®ã cêng ®é trung b×nh cña dßng ®iÖn t¨ng
lªn, lµm cho tÊm kim lo¹i nhiÒu kim ®ång hå chuyÓn dÞch vÒ phÝa bªn ph¶i mét gãc lín
184
h¬n chØ ¸p suÊt cao h¬n.
8.2.5. §ång hå ®o ¸p suÊt d©u trong hÖ thèng b«i tr¬n lo¹i tõ ®iÖn (cã)
CÊu t¹o: Gåm bé c¶m biÕn kiÓu biÕn trë vµ bé chØ thÞ (l« ga mÐt) bé c¶m biÕn l¾p ë
pin läc th« vµ nèi víi ®êng èng dÉn. Mµng ®ång 17 ®îc Ñp chÆt gi÷a vá 6 vµ l¾p ®Ëy
cña bé c¶m biÕn. Trªn mµng ®ång cã g¾n chÆt víi con trît cña biÕn trá 18. Mét ®Çu cña
biÕn trá nèi víi m¸t, ®Çu thø 2 nèi víi cäc ®Çu ra cña bé c¶m biÕn.
Nguyªn lý: - Khi ¸p suÊt t¨ng, mµng
®ång cong lªn phÝa trªn, ®Èy con trît cña
biÕn trë lªn trªn, lµm gi¶m ®iÖn trë cña
biÕn trë vµ ngîc l¹i, khi ¸p suÊt
gi¶m, mµng uèn vÒ phÝa díi, koÐ
con trît cña biÕn trë ®i xuèng lµm cho
biÕn trë t¨ng lªn.
-Bé chØ thÞ(l«gamÐt) cña ®ång hå ®o
¸p lùc dÇu trong hÖ thèng b«i tr¬n t¬ng t
nh bé chØ thi cña
®ång hå ®o t0 níc lµm m¸t. CHØ kh¸c ë s¬ ®å ®Çu cña c¸c cuén d©y 20,21,22 vµ
®iÖn trë bï nhiÖt 19.
- Khi ®ãng c«ng t¾c khëi ®éng 15 trong c¸c cuén d©y 20,21 vµ 22 cã dßng ch¹y
qua(chiÒu cña dßng ®iÖn theo chiÒu cña mòi tªn trªn). TrÞ sè dßng ®iÖn sÏ sinh ra trong
c¸c cuén d©y tõ théng phô thuéc vµo vÞ trÝ con trît biÕn trë(chØ lµ phô thuéc vµo ¸p suÊt
dÇu trong hÖ thèng b«i tr¬n ®éng c¬). NÕu ¸p suÊt dÇu trong hÖ thèng b«i tr¬n b»ng 0,
®iÑn trë cña biÕn trë ®¹t gi¸ trÞ cao nhÊt, cêng ®é dßng ®iÖn trong cu«n d©y 20 ®¹t gi¸ trÞ
lín nhÊt cßn cêng ®é dßng ®iÖn trong c¸c cuén d©y 21,22 gi¶m xuèng gi¸ trÞ nhá nhÊt.
Tõ th«ng sinh ra c¸c cu«n d©y 21vµ 22 lµ nhá nhÊt. Nam ch©m ®Üa(Trªn cã g¾n kim) t¸c
dông t¬ng hç víi tõ th«ng sinh ra trong cuén d©y 20 lµm cho kim quay ë vÞ trÝ 0.
Khi ¸p suÊt t¨ng dÇn lªn ®iªn trë cña biÕn trë gi¶m dÇn xuèng, cêng ®é dßng ®iÖn trong cuén d©y 20 gi¶m dÇn xuèng(gi¶m xuèng b»ng 0 víi ¸p suÊt xuèng 10 kg/cm2)
cêng ®é dßng ®iÖn trong c¸c cuén d©y 21 vµ 22 t¨ng lªn. Tõ th«ng sinh ra trong cuén
day 20 vµ 22 lµ khö nhau. Tõ th«ng trong cuén 21 t¸c dông t¬ng hç víi nam ch©m lµm
cho kim chØ trÞ sè ¸p suÊt t¬ng øng.
8.2.6. §ång hå x¨ng:
§ång hå x¨ng l¾p ë bªn t¸i phÝa díi b¶ng ®ång hå, cã t¸c dông b¸o cho ngêi l¸i
xe biÕt møc x¨ng trong thïng chøa dÆt ë phÝa sau hoÆc ë díi ®Öm xe (tuú theo vÞ trÝ më
185
kho¸ ba ng¶ nèi víi thïng nµo).
a. CÊu t¹o: §ång hå x¨ng cã 3 lo¹i: KiÓu ¸p lùc, kiÓu c¬ giíi vµ kiÓu ®iÖn khÝ.
Trong kiÓu ®iÖn khÝ l¹i chia ra ®iÖn tõ vµ ®iÖn nhiÖt.
- Lo¹i ®ång hå kiÓu ®iÖn tõ ®îc dïng phæ biÕn nhÊt trªn « t« nã còng gåm cã 2
bé phËn: Bé phËn truyÒn b¸o vµ bé phËn chØ thÞ (h×nh vÏ)
S¬ ®å cÊu t¹o vµ nguyªn lý lµm viÖc cña ®ång hå x¨ng
1,8 TÊm ®ång thay; 2,2. Cuén d©y ®iÖn trë; 3,9. Thanh khÐp kÝn m¹ch tõ;
4. Kim ®ång hå; 5,7,11. Cäc b¾t d©y; b. §iÖn trë; 10. BiÕn trë; 12. CÇn tiÕp xóc;
13. Phao dÇu; 14. ¾c quy; 15. Con quay cña kim ®ång hå; 16. Kho¸ ®iÖn
Bé phËn truyÒn b¸o lµ mét biÕn trë (10) ®Æt trong hép s¾t trªn vá thïng chøa cã
phao (13) næi trªn mÆt dÇu. §Çu díi cã cÇn tiÕp xóc (12) ®îc cè ®Þnh víi cÇn phao, ®Çu
trªn trît trªn biÕn trë. Mét ®Çu cña biÕn trë nèi ra m¸t, ®Çu kia nèi víi mét cäc c¸ch
®iÖn víi vá hép. §Çu díi cña cÇn tiÕp xóc (12) cïng nèi ra m¸t.
Bé phËn chØ thÞ lµ mét hÖ thèng ®iÖn tõ lµm viÖc ®ång thêi víi biÕn trë (10) cña bé
phËn b¸o. Bªn trong cã 2 lâi thÐp b¾t trªn 2 tÊm ®ång thay 1,8. TÊm nµy c¸ch ®iÖn víi
m¸t vµ cã cäc b¾t d©y (7) nèi liÒn víi biÕn trë (10). Trªn mçi lâi thÐp cã quÊn mét cuéc
d©y b»ng ®ång (2) vµ (2’) cã s¬n c¸ch ®iÖn. Mét ®Çu cuén d©y (2) nèi víi lâi thÐp. §Çu
kia nèi víi cäc (7). Mét ®Çu cuén d©y kia còng nèi víi lâi thÐp cña nã, ®Çu cßn l¹i nèi ra
m¸t. Thanh (3) vµ (9) dïng ®Ó khÐp kÝn m¹ch tõ do dßng ®iÖn trong cuéc d©y t¹o ra.
Gi÷a cäc (5) vµ cäc (7) cã m¾c ®iÖn trë (6) cã m¾c ®iÖn trë (6). Cäc (5) nèi víi cùc
186
©m cña ¾c quy qua kho¸ ®iÖn (16).
TÊt c¶ c¸c bé phËn ®Æt trong vá bé phËn chØ thÞ, phÝa tríc mÆt cã ghi ch÷ sè 0 –
0,5 - .
b. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi më kho¸ ®iÖn, m¹ch ®iÖn qua bé phËn b¸o vµ bé phËn chØ thÞ ®îc khÝ kÝn, hÖ
thèng b¸o møc nhiªn liÖu b¾t ®Çu lµm viÖc.
Khi trong thïng chøa hÕt x¨ng, phao (13) xuèng ®Õn ®iÓm thø nhÊt, ®Çu trªn cña
cÇn tiÕp xóc (12) trît hÕt vÒ bªn ph¶i gi¶m ®iÖn trë (10) ®i. Dßng ®iÖn tõ cùc d¬ng ra
m¸t qua cÇn tiÕp xóc (12), theo d©y dÉn lªnn cäc (7), qua lâi thÐp ®Ó vµo cuén d©y (2),
qua cäc (5) vµ kho¸ ®iÖn råi trë vÒ cùc ©m cña ¾c quy. Trong cuén d©y (2) lóc nµy hÇu
nh kh«ng cã dßng ®iÖn ®i qua nªn chØ cã cuén d©y (2) lµm viÖc víi dßng ®iÖn lín nhÊt,
lµm hót lâi quay khiÕn cho kim ®ång hå chØ vÒ sè 0.
- Khi x¨ng cßn trong thïng, phap (13) næi lªn, cÇn tiÕp xóc (12) di chuyÓn vÒ phÝa
bªn tr¸i, mét phÇn cña ®iÖn trë (10) n»m trong m¹ch ®iÖn. §iÖn trë cña m¹ch nh¸nh nµy
t¨ng lªn, dßng ®iÖn chÝnh kh«ng qua m¸t cña ®iÖn trë (10) nh tríc mµ vµo m¸t cuén
d©y (2’), qua cuén d©y (2’) lâi s¾t cña nã, cäc (7) vµ cuén d©y (2), cäc (5), kho¸ ®iÖn råi
trë vÒ cùc ©m cña ¾c quy song song víi cuén d©y (2) cã m¹ch nh¸nh qua ®iÖn trë (6).
Do ®iÖn trë cña m¹ch cuéc d©y (2) vµ biÕn trë (10) t¨ng lªn cßn ®iÖn trë cña m¹ch
cuén d©y (2’) gi¶m xuèng, cho nªn dßng ®iÖn trong cuén d©y (2’) t¨ng lªn vµ trong cuén
d©y (2) gi¶m xuèng, tõ trêng trong lâi (2’) t¨ng, trong lâi (2) gi¶m, kim ®ång hå quay vÒ
bªn ph¶i.
Tuú theo vÞ trÝ cña kim ®ång hå chØ t©m mÆt cã kh¾c ch÷ sè mµ ngêi l¸i xe x¸c
®Þnh ®îc møc x¨ng cßn trong thïng chøa.
- Khi trong thïng chøa cßn ®Çy x¨ng, phap (13) læi lªn ®Õn ®iÓm cao nhÊt, cÇn tiÕp
xóc (12) trît hÕt vÒ phÝa bªn tr¸i, biÕn trë (10) hoµn toµn ®Æt trong m¹ch ®iÖn. §iÖn trë
trong m¹ch cuén d©y (2) vµ biÕn trë (10) t¨ng lªn cao, cho nªn dßng ®iÖn trong cuén d©y
(2) cµng gi¶m. Dßng ®iÖn trong cuéc d©y (2’) t¨ng lªn, kim ®ång hå b¸o møc x¨ng chØ vÒ
v¹ch cã ch÷ , nghÜa lµ ®Çy (c¸c xe cña Liªn X«).
8.2.7. Tèc ®é kÕ vµ ®ång hå ®Õm vßng.
a. T¸c dông: §Ó x¸c ®Þnh tèc ®é cña « t« chuyÓn ®éng vµ sè vßng quay cña trôc
khuûu ®éng c¬ trong mét phót.
b. CÊu t¹o (h×nh vÏ):
Gi÷a nam ch©m vÜnh cöu (3) vµ ®Üa nh«m (4) kh«ng cã liªn quan c¬ häc g× víi
nhau, ®Üa nh«m ®Æt trªn gèi ®ì ®éc lËp, lß xo (6) mét ®Çu ®îc g¾n vµo trôc cña cña ®Üa
nh«m (10), mét ®Çu g¾n vµo ®iÓm cè ®Þnh (9). Trôc (1) cña nam ch©m ®iÖn (3) ®îc
truyÒn ®éng b»ng trôc mÒm (11) trong tèc ®é kÕ trôc nµy quay cïng víi trôc thø cÊp (12) 187
cña hép sè . Trong ®ång hå ®Õm vßng quay cïng víi trôc thø cÊp (12) cña hép sè. Trong
®ång hå ®Õm vßng th× quay cïng víi trôc khuûu.
Nam ch©m vÜnh cöu (3) cã h×nh mét vßng trßn c¾t miÖng phÇn lín tõ th«ng ®îc
nèi kiÕm qua sum tõ (2), chØ cßn phÇn nhá c¾t qua ®Üa nh«m.
c. Nguyªn lÝ lµm viÖc:
Dùa vµo sù øng dông dßng ®iÖn xo¸y xuÊt
hiÖn trªn ®Üa nh«m khi nam ch©m vÜnh cöu quay.
Khi nam ch©m vÜnh cöu quay, trong ®Üa nh«m c¶m
øng mét søc ®iÖn ®éng , do ®ã trªn ®Üa xuÊt hiÖn
dßng ®iÖn xo¸y, dßng ®iÖn nµy t¹o ra mét tõ trêng
t¸c dông t¬ng hç gi÷a hai tõ trêng do dßng ®iÖn
xo¸y trªn ®Üa nh«m vµ cña nam ch©m vÜnh cöu lµm
cho ®Üa nh«m quay theo chiÒu cña nam ch©m.
Trôc (1) quay cµng nhanh th× dßng ®iÖn xo¸y trong ®Üa nh«m (3) cµng lín vµ ®Üa sÏ
th¾ng ®îc lùc lß xo (6) nhiÒu h¬n lµm kim (7) quay mét gãc cµng lín, b¸o tèc ®é lín
h¬n.
Sim tõ (20 dïng ®Ó tr¸nh ¶nh hëng cña nhiÖt ®é ®èi víi kÕt qu¶ b¸o cña ®ång hå.
Sun tõ lµm b»ng hîp chÊt s¾t niken. Khi nhiÖt ®é cao th× ®é tõ thÈm cña sun tõ gi¶m do
®ã tõ th«ng qua sun tõ Ýt h¬n, ngîc l¹i qua ®Üa nh«m t¨ng lªn lµm cho dßng ®iÖn xo¸y
8.3. C¸c lo¹i ®Ìn hiÖutrªn xe:
trong ®Üa nh«m kh«ng bÞ gi¶m do nhiÖt ®é t¨ng. Do ®ã ®ång hå b¸o vÉn chÝnh x¸c.
8.3.1. §Ìn b¸o rÏ lo¹i nhÊp nh¸y:
§Ìn b¸o rÏ chØ b¸o xin ®êng khi rÏ.
Tríc khi rÏ, cÇn ®ãng ®iÖn cho ®Ìn con vµ
®Ìn kÝch thíc ë phÝa cÇn rÏ. HiÑu øng
nh¸y ®Ìn ®iÒu khiÓn b»ng R¬le.
*CÊu t¹o:
1. VÝt hiÖu chØnh
2. Viªn bi thuû tinh 12. §Ìn b¸o
3. D©y c¨ng 13. C«ng t¾c måi
4, 10. CÇn tiÕp ®iÓm b»ng thÐp l¸. 14. ¾c quy
5, 8. TiÕp ®iÓm phñ b¹t. 15. C«ng t¾c chuyÓn m¹ch
6. TiÕp ®iÓm tr¹ng th¸i hë. 16, 17. C¸c bãng ®Ìn
188
9. Lâi tõ.
11. Gi¸ ®ì.
Khi tiÕp ®iÓm cña c«ng t¾c chuyÓn m¹ch 15 hoÆc c«ng t¾c måi 13 hë, d©y c¨ng 3
(c¸ch ®iÖn víi gi¸ ®ì 11 b»ng viªn bi thuû tinh 2). SÏ kÐo cÇn tiÕp ®iÓm 4 vµ 5 hë, cÇn lß
xo b»ng ®ång thau gi÷ tiÕp ®iÓm 6 ë tr¹ng th¸i hë. §Ìn b¸o 12 trªn b¶ng ®ång hå lóc nµy
bÞ c¾t m¹ch).
* Nguyªn lý:
NÕu c«ng t¾c måi 13 ®ãng, c«ng t¾c chuyÓn m¹ch quay sang vÞ trÝ tr¸i, ®Ìn 17 (xin
rÏ tr¸i). SÏ ®îc ®ãng m¹ch. Dßng ®iÖn ®i qua ®Ìn 17 theo m¹ch: Tõ (-) ¾c quy ®Õn bãng
®Ìn 17 ®Õn tiÕp ®iÓm I vµ IV ®Õn tiÕp ®iÓm VI cäc ®Êu d©y §T ®Õn lâi tõ 9 ®Õn ®iÖn trë
18 ®Õn d©y c¨ng 3 ®Õn tiÕp ®iÓm 4 ®Õn gi¸ ®ì 11 ®Õn cäc ®Êu d©y A ®Õn c«ng t¾c 13 ®Õn
(+) ¾c quy.
Lóc nµy bãng ®Ìn s¸ng mê v× trong m¹ch ®Êu thªm ®iÖn trë 18 dßng ®iÖn ®i trong
m¹ch sÏ lµm nãng d©y c¨ng 3 lµm gi¶m lùc c¨ng cña nã vµ lâi s¾t 9 sÏ hót cÇn tiÕp ®iÓm 4
lµm cho tiÕp ®iÓm 5 ®ãng l¹i, ng¾t m¹ch ®iÖn trë 18 vµ d©y c¨ng 3, gi¶m ®iÖn trë trong
m¹ch, dßng ®iÖn ®i qua ®Ìn 17 t¨ng lªn, ®Ìn s¸ng h¬n, mÆt kh¸c lâi tõ 9 hót cÇn 10, tiÕp
®iÓm 6 ®ãng l¹i ®Ìn b¸o 12 s¸ng lªn. Khi d©y c¨ng 3 nguéi ®i søc c¨ng cña nã l¹i ®ñ kÐo
cÇn 4, tiÕp ®iÓm 5 ®ãng ®iÖn trë 18 vµo, dßng ®iÖn ®i qua cuén d©y cña lâi tõ 9 gi¶m
xuèng lß xo 8 lµm gi¶m tiÕp ®iÓm 6 c¾t m¹ch ®Ìn b¸o 12, qu¸ tr×nh x¶y ra nh vËy theo
chu kú lµm cho ®Ìn 17 vµ 12 nhÊp nh¸y. VÝt 1 dïng ®Ó hiÖu chØnh tÇn sè nhÊp nh¸y n»m
trong kho¶ng 60-120 lÇn/ phót.
8.3.2. §Ìn b¸o dÇu
1. CÊu t¹o 6. §Çu b¾t d©y
2. M¸y ®µn håi 7. §Ìn chØ thÞ
3. 4 C¸c tiÕp ®iÓm 8. Kho¸ ®iÖn
4. Lß xo 9. CÇu ch×
5. §Çu b¾t d©y 10. §ång hå am pe
Nguyªn lý: -¸p suÊt dÇu khi tôt díi
gi¸ trÞ cho phÐp, ®I vµo bé c¶m biÕn kh«ng th¾ng lùc lß xo 5 nªn mµng ®µn håi 2
189
cong vÒ phÝa bªn ph¶i lµm ®ãng tiÕp ®iÓm 3-4 cña m¹ch ®iÖn, ®Ìn ®á b¸o ngay 7 bËt s¸ng
8.3.3. M¹ch b¸o møc nhiªn liÖu kiÓu ®iÖn tö
- Cã nhiÒu dông cô b¸o møc nhiªn liÖu kh¸c nhau. Trªn xe hiÖn nay thêng dïng
b¬m nhiªn liÖu dÉn thing ®iÖn ng©m trong thing nhiªn liÖu- Ngêi ta thêng ding dông cô
chØ b¸o kÕt hîp b¸o ngay vÒ møc nhiªn liÖu trong thïng c¶m biÕn b¸o møc biÕn trë R13 ®îc l¾p trªn l¾p thïng nhiªn liÖu.
CÇn cña c¬ cÊu phao cã liªn hÖ ®éng häc víi thanh biÕn trë. C¸c ®iÖn trë R13 ,R11
,R12 t¹o thµnh cÇu ®iÖn trë ®o. C¸c Transito T1 ,T2 m¾c theo s¬ ®å ®èi xøng lµm
nhiÖm vô kh uÕch ®¹i tÝn hiÖu ®iÖn ¸p ra cña ®Çu ®o R12 lµ ®iÖn trë emit¬ ch¹y trong T1 vµ T2 lµm æn ®Þnh ®iÓm lµm viÖc colector cña T2 ®îc nèi víi Baz¬ cña T3 nªn khi nhiªn liÖu trong thïng gi¶m qu¸ møc cho phÐp (lóc ®ã R13 nhá nhÊt) ®iÖn thÕ UBE cña T3 ®¹t trÞ sè ®iªn ¸p ®¸nh thñng cña ®ièt Zª-ne D1 nªn transito chuyÓn sang tr¹ng th¸i më ®Ìn b¸o ngay L bËt s¸ng (mÇu ®á) BiÕn trë R11 lµ c¬ cÊu chuÈn ®ång hå ë tr¹ng th¸i thïng rçng R5 dïng ®Ó hiÖu chuÈn ë tr¹ng th¸i thïng ®Çy, cßn R3 ®Ó chuÈn chØ sè (J) trung gian cña ®ång hå
-Møc dÇu trong khay dÇu c¸c te ®éng c¬, Møc dÇu trong b×nh chøa cña xylanh
190
phanh chÝnh cña phanh thuû lùc còng sö dông dông cô b¸o møc theo nguyªn lý trªn
8.3.4. §Ìn b¸o n¹p
H×nh 8: S¬ ®å nguyªn lý cña bé tiÕt chÕ b¸n dÉn kiÓu 14TR
T1:Cã nhiÖm vô ®iÒn dßng kÝch tõ. T2: Cã nhiÖm vô ®iÒu dßng kÝch bãng T1 Z: §Þ èt æn ¸p cã nhiÖn vô ®iÒu khiÓn bãng T2. Cäc D+ cña tiÕt chÕ ®îc nèi víi cäc §+ (cäc ph¸t ®iÖn) cña m¸y ph¸t. cäc DF tõ tiÕt
chÕ ®îc nèi víi cäc DFcuar m¸y ph¸t ®Ó ®a dßng kÝch tõ vµo cuén kÝch tõ. Cäc D ®îc
nèi m¸t. Dßng phô t¶i tõ cùc d¬ng cña m¸y ph¸t.
*Nguyªn lý lµm viÖc
Khi m¸y ph¸t cha lµm viÖc(Kho¸ ®iÖn ®ãng) hoÆc khi m¸y ph¸t ®· ph¸t ra ®iÖn
nhng ®iÖn ¸p trong m¸y ph¸t ra nhá h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc ®ièt æn ¸p Z cha bÞ ®¸nh
191
thñng. Kh«ng cã dßng ®iÒu khiÓn IB cña bãng T2 nªn bãng T2 ®ãng. Do ®ã cùc B cña tranzito T1 nèi víi ©m th«ng qua R3 nªn hiÖu ®iÖn thÕ UEB cña bãng T1 lín h¬n kh«ng. cã dßng ®iÒu khiÓn IB cña bãng T2 ®i tõ cäc ph¸t D+ cña m¸y ph¸t ®Õn cäc D+ cña tiÕt chÕ tíi cùc E cña bãng T1 cña líp tiÕp gi¸p EB. Qua R3 ra cäc D- cña tiÕt chÕ ®Õn D- cña m¸y ph¸t råi ra m¸t. Bãng T1 më cã dßng kÝch tõ ®i tõ cùc d¬ng cña ¾c quy(m¸y ph¸t) Tíi ®Ìn b¸o n¹p tíi cäc D+ cña tiÕt chÕ tíi cùc tiÕt chÕ. Víi cäc DF cña m¸y ph¸t qua cuén kÝch tõ G vµ cäc DF cña tiÕt chÕ tíi cùc E cña bãng T1 qua líp tiÕp gi¸p EC ra cùc C vµ
cäc DF cña tiÕt chÕ tíi cäc DF cña m¸y ph¸t qua cuén kÝch tõ vÒ m¸t,dßng kÝch tõ nµy
lín nªn ®iÖn ¸p m¸y ph¸t t¨ng lªn nhanh chãng. Lóc nµy ®Ìn b¸o n¹p s¸ng.
cña tiÕt chÕ, qua bãng T1 ra
Khi ®iªn ¸p m¸y ph¸t t¨ng cao nhng vÉn nhá h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc dßng kich tõ
cho m¸y ph¸t cã chiÒu ®i tõ cäc D+ cña m¸y ph¸t tíi cäc D+ cäc DF cña tiÕt chÕ tíi cäc DF cña m¸y ph¸t vµo cuén kÝch tõ råi ra m¸t.
Lóc nµy ®Ìn b¸o n¹p t¾t do hiÖu ®iÖn thÕ cña hai ®Çu b»ng nhau.
Khi ®iÖn ¸p m¸y ph¸t lín h¬n víi ®iÖn ¸p ®Þnh møc, ®ièt æn ¸p Z bÞ ®¸nh thñng.
XuÊt hiÖn dßng ®iÒu khiÓn IB cña tranzito T2:
Tõ D+ m¸y ph¸t ®Õn D+ cña tiÕt chÕ ®Õn cùc Et2 tíi Bt2 qua ®i èt æn ¸p tíi ®iÖn trë R2
tíi D- cña tiÕt chÕ råi ra m¸t. Cã dßng ®iÒu khiÓn nªn T2 më cã dßng Ic2:
Tõ D+ cña m¸y ph¸t ®Õn D+ cña tiÕt chÕ tíi T2 qua R3 ®Õn D- råi vÒ m¸t. HiÖu ®iÖn thÕ cùc B cña tranzito T1 b»ng hiÖu ®iÖn thÕ cùc E cña nã nªn Tranzito T1 ®ãng. Dßng kÝch thÝch IKT cã chiÒu:
Tõ D+ cña m¸y ph¸t ®Õn D+ cña tiÕt chÕ qua R1,R2 qua ®ièt D ®Õn cùc DF cña tiÕt chÕ ®Õn DS cña m¸y ph¸t ®Õn cuén d©y kÝch tõ råi vÒ m¸t. Do qua R1,R2 nªn IKT gi¶m dÉn ®Õn hiÖu ®iÖn thÕ m¸y ph¸t gi¶m.
8.3.5. M¹ch ®Ìn xin vît
F2 1
a. S¬ ®å m¹ch
a CÊu t¹o F20 CÇu ch×
G2 ¾c quy S20 C«ng t¾c ®Ìn xi nhan
H12 §Ìn b¸o pha E15 §Ìn pha tr¸i
§Ìn pha ph¶i E16 192
b. Nguyªn lý lµm viÖc.
Khi ngêi l¸i xe muèn vît xe cïng chiÒu, ®Ó th«ng b¸o cho xe ngîc chiÒu hoÆc
khi hai xe chay ngîc chiÒu nhau ë ®êng hÑp(qua cÇu) xe nµo muèn ®i tríc. Ngêi l¸i
xe nh¸y c«ng t¾c ®Ìn xin vît S20 lóc nµy dßng ®iÖn trong m¹ch cã chiÒu ®i tõ d¬ng cña
¨c quy ®Õn cäc 30 cña c«ng t¾c S20 sau ®ã ®i ra cÇu ch× qua hai cÇu ch× F20 vµ
F22 vµo cäc 56a cña ®Ìn E15,E16 ®Õ m¸t vÒ ©m ¾c quy lam cho hai bãng E15 vµ
E16 s¸ng.
8.3.5. M¹ch ®iÖn ®Ìn b¸o pha.
* CÊu t¹o:
S18 C«ng t¾c ®Ìn F20, F23 CÇu ch×
G2 ¾c quy S19 C«ng t¾c pha cèt
H12 §Ìn b¸o pha S20 C«ng t¾c nh¸y pha
E16 §Ìn pha ph¶i E15 §Ìn pha tr¸i
K15 R¬le ®Ìn pha cèt
* Nguyªn lý:
- Khi muèn ®Ìn pha s¸ng ngêi l¸i xe bÊt c«ng t¾c ®Ìn chÝnh ë nÊc 2 vµ c«ng t¾c
chuyÓn ®æi pha cèt ë nÊc
30 ¾c quy
->30 c«ng t¾c ®Ìn S18->56 c«ng t¾c ®Ðn S18->56 c«ng t¾c
193
(+) m¸y ph¸t
ChuyÓn ®æi pha cèt S19->56a c«ng t¾c S19-> cÇu ch× F20, F22->56a ®Ìn pha
E15,E16 vµ ®Ìn b¸o pha H12->31
Khi muèn soi s¸ng gÇn hoawc gÆp xe ngîc chiÒu th× ngêi l¸i xe chuyÓn c«ng t¾c
pha cèt sang nÊc cèt
->30 c«ng t¾c ®en S18->56 c«ng t¾c S18- >56 c«ng t¾c S19->56b
30 ¾c quy
(+) may ph¸t
C«ng t¾c S19-> cÇu ch× F21,F23->56b ®Ìn pha E15,E16->31
Khi xe ch¹y ban ngµy khi muèn vît xe kh¸c xin ®êng xe ®i ngîc chiÒu b»ng tÝn
hiÖu ¸nh s¸ng th× ngíi l¸i dïng c«ng t¾c nh¸y pha
-> c«ng t¾c nh¸y pha S20-> 56a
30 ¾c qui
(+) may ph¸t
194
®Ìn pha E15,E16 vµ ®Ìn b¸o pha H12->31
195
