Bài giảng Tài chính tiền tệ - Chương 8: Lãi suất và tín dụng

CHƯƠNG 8. LÃI SUẤT VÀ TÍN DỤNG

Tóm tắt nội dung học tập của chương

Chương 8 bao gồm hai nội dung chính là lãi suất và tín dụng. Phần đầu của chương chúng

ta bắt đầu tìm hiểu về lãi suất, một biến số có một vị trí đặc biệt trong nền kinh tế bởi ảnh

hưởng sâu rộng của nó tới rất nhiều lĩnh vực trong đời sống. Các nội dung liên quan tới lãi

suất được được đề cập bao gồm việc phân loại các loại hình lãi suất để giúp các bạn có

được cái nhìn tổng quan về các loại lãi suất hiện hữu được sử dụng trong các giao dịch kinh

tế hoặc được sử dụng như là công cụ điều tiết chính sách tiền tệ của nhà nước hay được

dùng để đo lường hiệu quả của khoản đầu tư. Để hiểu về cách tính lãi suất, chúng ta sẽ tiếp

cận với cách tính giá trị tương lai và hiện tại của các khoản đầu tư vào tài sản nợ. Sau đó

các loại lãi suất được tính toán chính như lãi suất đáo hạn, lợi suất hiện hành hay tỷ suất

lợi nhuận sẽ được trình bày trong mối liên hệ mật thiết với nhau. Phần cuối cùng của nội

dung về lãi suất sẽ đề cập tới các nhân tố ảnh hưởng tới sự thay đổi của lãi suất như khung

mẫu tiền vay, khung mẫu ưa thích tính thanh khoản, cấu trúc rủi ro của lãi suất, cấu trúc kỳ

hạn của lãi suất, và cuối cùng là lý thuyết kỳ vọng.

Phần thứ hai của chương sẽ đề cập tới những vấn đề khái quát liên quan tới tín dụng như

cơ sở hình thành tín dụng và tầm quan trọng của tín dụng trong đời sống kinh tế xã hội.

Chúng ta cũng tìm hiểu các loại hình tín dụng đang được sử dụng trong các giao dịch kinh

tế ở khu vực tư nhân hay ở khu vực nhà nước như tín dụng ngân hàng, tín dụng thương mại

hay tín dụng nhà nước để thấy được những ứng dụng của từng loại hình tín dụng này.

Mục tiêu học tập của chương

Về mặt kiến thức:

Người học nắm được bản chất của lãi suất, các loại hình lãi suất, bản chất và phương pháp

tính về giá trị tương lai cũng như giá trị hiện tại của một số khoản đầu tư đặc thù vào tài

sản nợ. Sau đó, việc nắm được phương pháp tính và mối liên hệ qua lại giữa lãi suất đáo

hạn, lợi suất hiện hành, và tỷ suất lợi nhuận thông qua sự biến động của giá của công cụ

nợ là rất quan trọng. Cuối cùng người học nắm vững các yếu tố liên quan tới sự biến động

của lãi suất.

Đối với nội dung về tín dụng, người học cần nắm vững được bản chất của tín dụng và ba

loại hình tín dụng chính trong nền kinh tế như tín dụng thương mại, tín dụng ngân hàng và

tín dụng nhà nước để có cái nhìn về ứng dụng của từng loại hình tín dụng này trong nền

kinh tế.

Mục tiêu kỹ năng

Người học sẽ nắm được các kỹ năng tính toán về giá trị hiện tại, giá trị tương lai, lãi suất

đáo hạn và lãi suất hiện hành của một số khoản đầu tư vào tài sản nợ.

I. Lãi suất

1. Lãi suất và phân loại lãi suất

1.1. Lãi suất

Cái gì cũng có giá của nó, và cái giá mà chúng ta muốn sử dụng tài sản nhàn rỗi của

người khác trong một khoảng thời gian nhất định để thực hiện những mục đích của mình

được gọi là tiền lãi hoặc một loại tài sản khác chúng ta phải trả có thể quy đổi tương đương

ra tiền. Nói một cách khác đi lãi suất chính là chi phí cơ hội của việc sử dụng tiền theo thời

gian.

Thông thường tiền lãi được hiểu là mức giá sử dụng vốn hay chi phí sử dụng vốn

mà người đi vay phải trả cho người cho vay trong một thời kỳ nhất định. Khác với tiền lãi,

vốn là con số tuyệt đối, lãi suất thể hiện một tỷ lệ tương đối giữa số lãi phải trả và số nợ

gốc trong một thời kỳ tính lãi.

Chúng ta muốn sở hữu một tỷ đồng ngay trong ngày hôm nay hay năm năm nữa?

Rõ ràng việc sở hữu số tiền đó ngay tại ngày hôm nay sẽ được ưa thích hơn. Như vậy có

thể nhận ra ngay rằng tiền tệ có giá trị theo thời gian, một đồng ngày hôm nay có giá trị

hơn một đồng trong tương lai. Vì sao vậy? vì thời gian cho phép chúng ta có cơ hội để trì

hoãn sự chi tiêu từ số tiền có được và dùng số tiền đó để đầu tư và thu về một khoản lợi

nhuận được gọi là tiền lãi trong tương lai. Và đây chính là cơ chế để cho lãi suất tồn tại.

Người cho vay kỳ vọng người đi vay sẽ trả một khoản tiền lãi mà họ kỳ vọng rằng sẽ bù

đắp được hoặc hơn phần lợi nhuận mà họ có thể đầu tư ở lĩnh vực khác với mức độ chấp

nhận rủi ro nhất định.

1.2. Phân loại lãi suất

Lãi suất có thể được phân chia thành nhiều loại khác nhau căn cứ theo (i) Hoạt động

kinh doanh của ngân hàng, (ii) Mục đích quản lý thị trường tiền tệ, (iii) Giá trị thực của

tiền lãi thu được, (iv) Giá trị thị trường của lãi suất, (v) Thời điểm chiết khấu, và (vi) Căn

cứ vào cách thức tính toán lãi suất.

1.2.1. Căn cứ vào hoạt động kinh doanh của ngân hàng.

Hoạt động kinh doanh của ngân hàng thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau nhưng

trong đó nổi bật nhất là hai hoạt động huy động vốn và cung cấp tín dụng ra nền

kinh tế. Tương ứng với hai hoạt động này mà ngân hàng có hai loại hình lãi suất là

lãi suất huy động vốn và lãi suất tín dụng.

1.2.1.1. Lãi suất huy động vốn

Để có nguồn tiền cho vay, ngân hàng huy động tiền nhàn rỗi dưới nhiều hình thức

khác nhau và mỗi hình thức huy động sẽ được ngân hàng trả mức lãi suất khác nhau và

được gọi chung là lãi suất huy động vốn. Có hai loại lãi suất phổ biến căn cứ vào hình thức

này đó là lãi suất có kỳ hạn và lãi suất không kỳ hạn.

Lãi suất có kỳ hạn là lãi suất mà ngân hàng trả cho các khách hàng gửi tiết kiệm

căn cứ vào từng mức thời gian có định mà khách hàng ngân hàng vay. Tại Việt Nam, kỳ

hạn này có thể được ngân hàng quy định là từ dưới 1 tháng tới trên 36 tháng. Thông thường

thời hạn gửi càng cao thì mức lãi suất càng cao.

Lãi suất không có kỳ hạn là lãi suất mà ngân hàng trả cho khách hàng gửi tiết kiệm

mà không ràng buộc vào thời gian cho vay. Khách hàng có thể rút tiền gửi khỏi ngân hàng

bất cứ khi nào mình muốn. Vì tính bất định và khó dự đoán của việc rút tiền dẫn đến việc

quản lý và sử dụng nguồn vốn này khó khăn hơn mà lãi suất của khoản vay trên nhỏ hơn

lãi suất có kỳ hạn. Tại Việt Nam, khoản lãi suất này thường nhỏ hơn hoặc bằng lãi suất có

kỳ hạn dưới một tháng.

Dưới đây là bảng trần lãi suất huy động vốn1 của Vietinbank vào ngày 31/10/2013

đối với các khoản cho vay kỳ hạn và không kỳ hạn được phân chia theo từng loại tiền gửi

và đối tượng gửi.

Bảng 8.1. Trần lãi suất huy động vốn đối với các kỳ hạn của Vietinbank

1 Mức lãi suất tối đa mà ngân hàng được phép trả cho khách hàng gửi tiết kiệm theo quy định từ ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Mức lãi suất chính thức mà một khách hàng nhận được có thể bằng hoặc nhỏ hơn mức trần lãi suất.

Ghi chú: (*): Khách hàng liên hệ với chi nhánh để có mức lãi suất cụ thể

(Nguồn: http://www.vietinbank.vn/web/home/vn/doc/saving/index.html)

1.2.1.2. Lãi suất tín dụng

Ngân hàng thương mại cung cấp các khoản tín dụng (các khoản cho vay) cho các

đối tượng trong nền kinh tế để họ sử dụng theo các nhu cầu của mình và áp dụng các mức

lãi suất khác nhau tùy vào đặc điểm của khoản cho vay và được gọi chung là lãi suất tín

dụng. Tùy theo hình thức vay vốn, thời hạn vay vốn, và mục đích vay vốn mà ngân hàng

thương mại áp dụng các mức lãi suất khác nhau.

(i). Mức lãi suất áp dụng theo thời gian vay: Dựa theo thời hạn cho vay, có hai

hình thức cho vay là vay ngắn hạn và vay trung dài hạn. Những khoản vay trung dài hạn

thông thường sẽ có mức lãi suất thấp hơn các khoản cho vay ngắn hạn.

(ii). Mức lãi suất áp dụng theo hình thức vay: Dựa theo hình thức đảm bảo của các

khoản vay có 2 hình thức cho vay là cho vay có đảm bảo và cho vay không có đảm bảo.

Những khoản cho vay có đảm bảo sẽ có mức lãi suất thấp hơn các khoản cho vay không

có đảm bảo (những khoản vay sử dụng uy tín của cá nhân hoặc tổ chức để đi vay mà không

cần bất cứ một tài sản thế chấp nào)

(iii). Mức lãi suất áp dụng cho mục đích vay vốn: Dựa theo mục đích sử dụng tiền

vay có 2 hình thức cho vay là cho vay tiêu dùng và cho vay để kinh doanh. Những khoản

cho vay dành cho kinh doanh thông thường sẽ có mức lãi suất thấp hơn dành cho vay tiêu

dùng.

Trên đây chỉ là những phân loại cơ bản về mức lãi suất áp dụng cho hoạt động tín

dụng. Trên thực thực tế, các ngân hàng sẽ căn cứ vào nhiều tiêu chí tổng hợp để tính toán

mức lãi suất áp dụng cho từng đối tượng vay, hình thức vay và mục đích vay khác nhau.

1.2.2. Căn cứ vào mục đích quản lý thị trường tiền tệ của ngân hàng trung ương

Ngân hàng trung ương sử dụng lãi suất như là một công cụ để điều tiết thị trường,

tùy vào từng mục đích khác nhau mà xuất hiện các loại hình lãi suất tương ứng. Thông

thường có bốn loại hình lãi suất là lãi suất cơ bản, trần lãi suất, lãi suất tái cấp vốn và lãi

suất tái chiết khấu.

Lãi suất cơ bản là loại lãi suất mà các ngân hàng thương mại dựa vào đó để xây

dựng mức lãi suất kinh doanh. Theo Luật Ngân hàng Nhà nước, lãi suất cơ bản do Ngân

hàng Nhà nước công bố và chỉ áp dụng cho Đồng Việt Nam. Đây cũng là một công cụ để

thực hiện chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước. Lãi suất cơ bản được xác định dựa

trên cơ sở lãi suất thị trường liên ngân hàng, lãi suất nghiệp vụ thị trường mở của Ngân

hàng Nhà nước, lãi suất huy động đầu vào của tổ chức tín dụng và xu hướng biến động

cung-cầu vốn. Theo Luật Dân sự, các tổ chức tín dụng không được cho vay với lãi suất cao

gấp rưỡi lãi suất cơ bản. Bảng 8.2 mô tả danh mục lãi suất trong thời kỳ 2010 thông qua

các văn bản do ngân hàng Nhà nước ban hành.

Bảng 8.2. Danh mục lãi suất cơ bản thời kỳ 2010

(Nguồn: http://www.sbv.gov.vn)

Trần lãi suất là loại lãi suất tối đa mà ngân hàng trung ương quy định các tổ chức

tín dụng được phép sử dụng trong quá trình huy động vốn hoặc cho vay. Loại lãi suất này

tồn tại ở một số quốc gia có thị trường tiền tệ còn non trẻ như Việt Nam. Ở một khía cạnh

khác mang tính chất điều chỉnh hành vi kinh tế, các quốc gia thông thường sẽ quy định về

trần lãi suất để phòng chống các hành vi cho vay nặng lãi. Ví dụ ở Ý quy định về lãi suất

thỏa thuận không được vượt quá 50% lãi suất trung bình, như vậy trần lãi suất ở mức 150%

lãi suất trung bình.

Lãi suất tái cấp vốn là lãi suất của khoản vay ngắn hạn từ ngân hàng trung ương để

cứu cánh cho tình trạng mất thanh khoản tạm thời ở ngân hàng thương mại hoặc để thực

hiện những lý do điều hành đặc biệt khác trong hoạt động ngân hàng và điều tiết nền kinh

tế vĩ mô. Khoản vay ngắn hạn này thường được đảm bảo bằng các tài sản của các khoản

vay hiện hữu tại ngân hàng thương mại.

Lãi suất tái chiết khấu là loại lãi suất ngân hàng trung ương áp dụng cho ngân hàng

thương mại khi cho các ngân hàng này vay dưới hình thức chiết khấu các giấy tờ có giá

đang được nắm giữ bởi các ngân hàng này. Điều đó có nghĩa là ngân hàng trung ương sẽ

mua lại những giấy tờ có giá (hối phiếu, trái phiếu …) còn thời hạn thanh toán của ngân

hàng thương mại với một tỷ lệ chiết khấu nhất định. Tỷ lệ chiết khấu này được gọi là lãi

suất chiết khấu và được tính theo tỷ lệ phần trăm trên mệnh giá, nó được khấu trừ ngay khi

ngân hàng trung ương mua. Ví dụ 1:

Ngân hàng OZ đang thiếu thanh khoản trầm trọng, ngoài việc tăng cường huy động

tiên gửi, ngân hàng còn thực hiện việc bán khối lượng trái phiếu chính phủ có giá

trị tính theo mệnh giá là 50 tỷ VNĐ mà họ đang nắm giữ trong tay cho ngân hàng

trung ương. Mệnh giá một trái phiếu là 1 triệu VNĐ, thời hạn mà chính phủ thanh

toán cho khối lượng trái phiếu này còn 9 tháng nữa, mức lãi suất chiết khấu do ngân

hàng Nhà nước quy định cho thời kỳ này là 5%/năm. Ngân hàng Nhà nước căn cứ

vào thời hạn thanh toán còn lại và mức lãi suất chiết khấu theo quy định đã tính

mức lãi suất chiết khấu như sau:

5% x (9/12) = 3.75%

Như vậy, số tiền mà ngân hàng OZ nhận được từ ngân hàng Nhà nước sau khi chiết

khấu:

50 tỷ x (1 – 3.75%) = 50 tỷ x 96.25% = 48,125 tỷ

Từ ví dụ trên chúng ta nhận thấy nếu lãi suất tái chiết khấu càng lớn thì số tiền mà

ngân hàng thương mại nhận được sau khi chiết khấu giấy tờ có giá sẽ càng nhỏ.

Lãi suất tái chiết khấu và lãi suất tái cấp vốn được gọi chung là lãi suất điều hành

của ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Lãi suất tái cấp vốn thông thường lớn hơn lãi suất tái

chiết khấu do yếu tố rủi ro của hoạt động tái cấp vốn lớn hơn. Việc sở hữu giấy tờ có giá ở

các khoản cho vay tái chiết khấu mang đến cho ngân hàng trung ương sự an toàn hơn so

với việc nắm giữ tài sản đảm bảo của các ngân hàng thương mại và các tiềm ẩn rủi ro vỡ

nợ từ khoản cho vay tái cấp vốn.

Bảng 8.3. Lãi suất tái cấp vốn và lãi suất chiết khấu qua một số thời kỳ

(Nguồn: http://www.sbv.gov.vn)

1.2.3. Căn cứ vào khoản giá trị thực của tiền lãi thu được.

Số tiền lãi mà chúng ta nhận được từ khoản tiết kiệm gửi ngân hàng hay số tiền lãi

mà ngân hàng nhận được khi cho vay đều được tính trên danh nghĩa, nó chưa được điều

chỉnh bởi lạm phát. Chúng ta đã biết lạm phát là một loại thuế, nó bào mòn giá trị của đồng

tiền và làm cho giá trị thực của đồng tiền bị giảm xuống. Tính toán lãi suất thực tế từ lãi

suất danh nghĩa và lạm phát sẽ giúp chúng ta hiểu đúng về giá trị thực của khoản lãi suất

cho vay.

Lãi suất danh nghĩa là loại lãi suất phải thanh toán trên hợp đồng vay vốn và chưa

được điều chỉnh bởi lạm phát. Đây là loại lãi suất được dùng rộng rãi trong kinh doanh và

được công bố bởi các tổ chức tín dụng thông qua các loại lãi suất kinh doanh như: lãi suất

huy động vốn, lãi suất tín dụng …

Lãi suất thực là loại được tính xấp xỉ bằng lãi suất danh nghĩa trừ đi tỷ lệ lạm phát

kỳ vọng. Đây là lãi suất mà nhà đầu tư hy vọng nhận được sau khi trừ đi lạm phát. Lãi suất

thực được tính the công thức Fisher như sau:

1+i = (1+r) (1+E(I))

Trong đó: i = lãi suất danh nghĩa; r = lãi suất thực; E(I) = tỷ lệ lạm phát kỳ vọng.

Công thức này được tính gần đúng như sau:

r = i – E(I)

Ở đây chúng ta cần hiểu lãi suất thực là một loại lãi suất mang tính kỳ vọng và nó

là một là một chỉ số tốt hơn so với lãi suất danh nghĩa để quyết định cho vay hoặc đi vay.

Vì là một loại lãi suất kỳ vọng nên nó cũng không phải là một số chính xác đơn thuần. Ví

dụ 2:

Cuối năm 2013, doanh nghiệp Vimexco dự định đầu tư mới một dây chuyền sản xuất

bằng cách vay 60% vốn trung hạn từ ngân hàng và 40% vốn đối ứng của Vimexco

trong vòng ba năm. Để làm rõ phương án vay vốn, Kế toán trưởng yêu cầu nhân

viên kế toán ngân hàng thu thập số liệu về lãi suất từ một số ngân hàng mà doanh

nghiệp có quan hệ giao dịch tín dụng. BIDV là ngân hàng đưa ra lãi suất tín dụng

tốt nhất cho khoản tín dụng 12 – 36 tháng là 8% năm. Vimexco dự tính lạm phát

cho năm 2014, 2015, và 2016 lần lượt là 4.5%, 5%, và 6%. Như vậy lãi suất thực

theo kỳ vọng của khoản vay là bao nhiêu theo kỳ vọng của Vimexco, hay nói khác

đi Vimexco kỳ vọng chi phí thực của khoản vay là bao nhiêu theo từng năm?

Nhân viên kế toán ngân hàng đã thực hiện bảng tính như sau:

Năm

Lãi suất danh nghĩa Lạm phát dự tính Lãi suất thực

(i) (ii) (iii) = (i) – (ii)

2014 8% 4.5% 3.5%

2015 8% 5% 3%

2016 8% 6% 2%

Như vậy lãi suất thực mà Vimexco kỳ vọng sẽ phải trả qua từng năm là 3.5%, 3%

và 2%. Nếu như Vimexco dự tính làm phát càng cao thì chi phí thực của khoản vay

càng giảm xuống.

Khi lạm phát dự tính càng cao, đồng nghĩa với lãi suất thực tế thấp, người đi vay sẽ

có động lực vay nhiều hơn và người cho vay sẽ có ít động lực cho vay hơn.

Điều chúng ta cần lưu ý là lãi suất thực sự mà một nhà đầu tư nhận được ở cuối kỳ

có thể sẽ không giống với mức lãi suất mà chúng ta kỳ vọng ở phương trình Fisher. Khi

nhà đầu tư biết được chính xác mức lạm phát cơ bản2 của nền kinh tế vào cuối kỳ tính lãi

thì lúc đó họ mới biết được lãi suất thực tế của khoản vay là bao nhiêu.

2. Phương pháp xác định lãi suất

Tại Chương 2 chúng ta đã khảo sát về các công cụ trên thị trường tài chính bao gồm

công cụ trên thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Tuy nhiên mỗi công cụ lại có một cách

tính lãi hoặc cách đầu tư khác nhau, vì thế cần phải có các phép đo lãi suất để tính toán

chính xác chi phí sử dụng vốn của từng công cụ đồng thời giúp cho nhà đầu tư so sánh

được lãi suất nhận được từ các công cụ khác nhau qua đó lựa chọn được công cụ đầu tư

cho lợi nhuận tốt nhất.

Để nắm vững về phương pháp xác định lãi suất, trong phần này chúng ta sẽ lần lượt

theo thứ tự xem xét các nội dung sau: (i) Phân loại các công cụ trên thị trường tín dụng

theo thời hạn thanh toán, (ii) Giá trị thời gian của tiền tệ, (iii) Lãi suất đáo hạn, và (iv)

Các chỉ tiêu khác về lãi suất.

2.1. Phân loại công cụ thị trường tín dụng theo thời hạn thanh toán

Việc hiểu về các công cụ của thị trường tín dụng theo thời hạn thanh toán sẽ là nền

tảng đầu tiên trong việc hiểu về phương pháp xác định lãi suất.

Nói tới lãi suất là nói tới thời hạn thanh toán (ngày đáo hạn) của từng loại công cụ

của thị trường tài chính mà cụ thể là trên thị trường tín dụng. Các phép đo về lãi suất sẽ

căn cứ theo cách phân loại các công cụ này để tính toán. Nếu căn cứ thời hạn thanh toán,

các công cụ này được chia làm năm loại chính:

(i). Cho vay đơn: Là khoản cho vay mà người đi vay sẽ phải trả cho người cho vay

cả gốc và lãi một lần duy nhất tại ngày đáo hạn. Ví dụ 3:

2 Lạm phát cơ bản (core inflation) thường là mức lạm phát được dùng để xác định lãi suất thực ở cuối năm hay cuối kỳ tính lãi. Đây là mức lạm phát sau khi đã loại trừ những yếu tố biến động mang tính thời vụ. Hiện nay lạm phát thông thường (headline inflation) được Tổng cục Thống kê công bố chỉ có ý nghĩa phản ánh mức thay đổi tương đối về chi phí sinh hoạt hằng ngày, vốn được sử dụng nhiều trong việc điều chỉnh lương hơn là cho chính sách tiền tệ

An là một nhân viên văn phòng với thu nhập cố định, An muốn tận dụng thời gian

rảnh rỗi để kinh doanh thêm trên mạng. Do đã từng có kinh nghiệm về bán quần áo

nên An dự định mở một shop bán hàng trên trang 5s.vn. Sau khi tính toán các khoản

chi phí, An thấy mình sẽ phải vay thêm 50 triệu từ bạn bè trong vòng 9 tháng. Một

người bạn thân của An đã đồng ý cho vay số tiền trên nhưng với điều kiện là phải

trả lãi suất là 1% cho mỗi tháng và tính tổng là 9% cho 9 tháng tại thời điểm trả

tiền gốc.

Như vậy sau 9 tháng, tại thời điểm đáo hạn, số tiền gốc và tiền lãi mà An phải trả

một lần là:

50,000,000 + 50,000,000 x 9% = 50,000,000 x (1 + 9%) = 54,500,000 (đồng)

(ii). Cho vay ghép lãi: Là khoản vay mà người đi vay sẽ phải trả lãi làm nhiều lần

(thường là theo định kỳ) tính tới thời điểm đáo hạn. Số tiền lãi không chỉ tính trên số tiền

gốc mà còn tính trên số tiền lãi do số tiền gốc sinh ra. Hiện nay việc cho vay ghép lãi là rất

phổ biến trong thị trường tín dụng. Ví dụ 4:

Cũng từ ví dụ trên, một người bạn khác của An cũng đồng ý cho An vay số tiền trên

trong thời hạn 9 tháng với lãi suất 9% nhưng với điều kiện là cứ 3 tháng trả tiền lãi 3%. Số

tiền gốc sẽ phải thanh toán vào tháng thứ 9. Như vậy số tiền lãi và gốc mà An phải thanh

toán theo thời kỳ như sau:

Tháng 0 50 triệu

Tháng thứ 3 3% x 50 = 1,5 triệu

Tháng thứ 6 3% x 50 = 1,5 triệu

Tháng thứ 9 3% x 50 = 1,5 triệu 50 triệu

Thời kỳ Số tiền vay Số tiền lãi Số tiền gốc

Như vậy ngoài số tiền gốc, số tiền lãi phải trả trong 9 tháng là 4,5 triệu. Số tiền lãi

phải trả tuy cũng bằng với phương án vay đầu tiên nhưng khác ở chỗ An phải trả số tiền

lãi theo định kỳ.

Điều này cũng giống như việc bạn cho ngân hàng vay với thời hạn 5 năm, lãi suất

là 10%/năm. Ngân hàng sẽ trả lãi 10%/năm trên số tiền bạn cho vay cho tới thời điểm đáo

hạn.

(iii). Cho vay với mức thanh toán cố định: Là khoản vay mà người đi vay phải trả

cố định một khoản tiền theo định kỳ cho tới khi kết thúc kỳ hạn vay. Hình thức cho vay

như này chúng ta thường thấy trong cho vay trả góp hoặc trong các dự án đầu tư có đề cập

tới dòng tiền đều của thu nhập, nó không đề cập tới số tiền gốc hay tiền lãi phải trả. Ví dụ

5:

Trở lại ví dụ trên, người bạn thứ ba cũng đồng ý cho An vay 50 triệu nhưng với điều

kiện là An phải trả góp hàng tháng là 6 triệu đồng trong vòng 9 tháng. Như vậy số tiền mà

An phải trả hàng tháng như sau:

Tháng Số tiền

Tháng 1 Tháng 2 Tháng 3 Tháng 4 Tháng 5 Tháng 6 Tháng 7 Tháng 8 Tháng 9 6 triệu 6 triệu 6 triệu

6 triệu

6 triệu

6 triệu

6 triệu

6 triệu

6 triệu

Như vậy tổng số tiền mà An phải thanh toán trong vòng 9 tháng là:

9 x 6 = 54 (triệu đồng)

(iv). Trái phiếu Coupon: Là loại trái phiếu mà người sở hữu nó (chủ nợ) sẽ nhận

được khoản tiền lãi hàng năm cho tới ngày đáo hạn. Khoản tiền gốc cũng được thanh toán

vào ngày đáo hạn. Về mặt bản chất, việc sở hữu trái phiếu coupon cũng giống như việc cho

vay ghép lãi. Ví dụ 6:

Phiên đấu thầu trái phiếu chính phủ do Kho bạc Nhà nước phát hành ngày

11/9/2013 có tổng khối lượng gọi thầu 2.000 tỷ đồng với 4 loại kỳ hạn: 2 năm, 3

năm, 5 năm và 10 năm theo phương thức đấu thầu cạnh tranh lãi suất. Trái phiếu

có mệnh giá 1 triệu đồng. Vùng lãi suất đặt thầu nằm trong khoảng 8,3-9,5%/năm.

Hình thức bán trái phiếu sau khi đã xác định được lãi suất cạnh tranh là bán ngang

mệnh giá và lãi suất trả định kỳ3.

Tại loại kỳ hạn 3 năm chỉ có 3 ngân hàng tham gia và ngân hàng XYZ đã trúng thầu

100 tỷ đồng trái phiếu với lãi suất trúng thầu là 9.1%/năm.

Số tiền lãi và tiền gốc nhận được hàng năm và tại thời điểm đáo hạn được tính như

sau:

Thời kỳ

Năm thứ 1

Năm thứ 3

Năm 0 100

Năm thứ 2 9.1% x 100 = 9.1 9.1% x 100 = 9.1 9.1% x 100 = 9.1

100

Giá trị trái phiếu đấu thầu Số tiền lãi Số tiền gốc nhận được

Như vậy tổng số tiền lãi nhận được sau 3 năm là 9.1 x 3 = 27.3 (tỷ)

(v). Trái phiếu chiết khấu: Là loại trái phiếu mà người sở hữu đã mua nó với mức

giá (thường là) thấp hơn mệnh giá và không nhận bất cứ khoản tiền lãi nào trong suốt thời

gian sở hữu trái phiếu. Tới thời gian đáo hạn, người sở hữu sẽ được người phát hành trả

cho số tiền bằng với mệnh giá ghi trên trái phiếu. Trái phiếu này còn được gọi là trái phiếu

zero coupon – trái phiếu coupon 0. Ví dụ 7:

SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN HÀ NỘI

Thông báo

V/v đấu thầu Trái phiếu Chính phủ đợt 11/201X do Kho Bạc Nhà nước phát hành

Căn cứ công văn số AAA/KBNN-HĐV ngày 17/02/201X của Kho bạc Nhà nước

về việc đề nghị Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội tổ chức đấu thầu Trái phiếu Chính phủ

do Kho bạc Nhà nước phát hành đợt 12/201X, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội thông

báo thông tin chi tiết về đợt phát hành này như sau:

3 Theo thông tư số: 17/2012/TT-BTC về việc hướng dẫn phát hành trái phiếu Chính phủ tại thị trường trong nước quy định có 3 hình thức phát hành trái phiếu sau khi đã xác định được lãi suất đấu thầu: (i) Phát hành ngang mệnh giá, (ii) Phát hành thấp hơn mệnh giá, và (iii) Phát hành cao hơn mệnh giá.

Kỳ hạn trái phiếu

Ngày phát hành

Ngày đáo hạn

03 năm

27/02/2013

27/02/2016

Khối lượng gọi thầu 1.000 tỷ đồng (Một nghìn tỷ đồng)

Ngày đấu thầu 14h00’ Thứ Năm, ngày 23/02/2013

Hình thức đấu thầu

Kết hợp cạnh tranh lãi suất và không cạnh tranh lãi suất. Khối lượng trái phiếu đấu thầu không cạnh tranh lãi suất không vượt quá 30% tổng khối lượng trái phiếu gọi thầu.

Hình thức trái phiếu

Bán dưới mệnh giá, phát hành dưới hình thức ghi sổ; được niêm yết tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội.

Thanh toán gốc

Thanh toán một lần khi đến hạn.

Thanh toán lãi

Không thanh toán tiền lãi.

Thành viên đấu thầu bỏ phiếu trực tiếp hoặc gửi qua đường bưu điện. Tổ chức, cá nhân khác bỏ phiếu thông qua thành viên đấu thầu.

Hình thức bỏ phiếu

Trước 14h00’ ngày 23/02/2012

Thời hạn nộp phiếu

Nơi nộp phiếu

Tầng 1, Sàn đấu giá Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội, Số 2 Phan Chu Trinh, Hoàn Kiếm, Hà Nội

Qua thông báo trên chúng ta thấy đây là trái phiếu zero coupon có kỳ hạn là 3 năm.

Ngân hàng XYZ đã trúng thầu 100 tỷ đồng trái phiếu với lãi suất trúng thầu là 9.1%/năm.

XYZ phải thanh toán số tiền theo tính toán từ NHNN là 77.00621 (tỷ)4

Tới ngày đáo hạn, số tiền mà ngân hàng XYZ nhận được là 100 tỷ, như vậy sau 3 năm,

XYZ đã lãi số tiền là:

100 - 77.00621 = 22.99379 (tỷ)

Chúng ta cần lưu ý là số tiền lãi được tính từ Ví dụ 6 và 7 được tính đơn thuần là

lấy tổng số tiền lãi trong thời kỳ hoặc lấy mệnh giá trừ giá mua chứ chưa đề cập tới yếu tố

giá trị thời gian của tiền tệ. Điều này sẽ làm cho chúng ta có cảm tưởng là phương án đầu

tư từ ví dụ 6 sẽ hiệu quả hơn phương án ở ví dụ 7 do số tiền lãi nhận được nhiều hơn.

Tương tự như vậy, chúng ta sẽ có cảm tưởng phương án vay và trả nợ ở Ví dụ 5 sẽ tốt hơn

phương án ở Ví dụ 3 và 4.

4 Chúng ta sẽ đề cập tới cách tính này của NHNN tại nội dung giá trị hiện tại của tiền.

2.2. Giá trị thời gian của tiền tệ.

Giá trị thời gian của tiền tệ được hiểu đơn giản là một đồng mà bạn nhận được ở

hiện tại sẽ có giá trị hơn một đồng mà bạn nhận được ở tương lai.

Bạn muốn nhận 100 triệu ngay ngày hôm nay hay một năm sau nếu:

(i). Lạm phát trong năm nay sẽ tăng khoảng 10%.

(ii). Bạn có ý tưởng đầu tư để sinh lời và là người chấp nhận rủi ro.

(iii). Bạn là người không thích rủi ro và muốn gửi tiết kiệm.

Ở trường hợp (i), nếu bạn nhận tiền sau một năm thì giá trị thực của khoản tiền bạn

nhận được chỉ còn lại 90%. Nếu bạn nhận tiền ngay vào ngày hôm nay nhưng lại cất trữ

vào két sắt và không sử dụng nó vào bất cứ điều gì thì một năm sau giá trị thực của khoản

tiền mà bạn nhận ngày hôm nay cũng bằng 90%. Nhưng nếu bạn ở trường hợp (ii) thì bạn

sẽ mong muốn nhận tiền ngay ngày hôm nay để kinh doanh vì bạn sẽ có cơ hội để gia tăng

khoản tiền lên 10% hay 20% … như vậy bạn có thể có lãi và số tiền lãi này ngoài việc bù

đắp phần trượt giá do lạm phát (10%) thì còn có thể sử dụng cho các mục đích khác của

bạn. Điều gì xảy ra nếu bạn kinh doanh lỗ, số tiền bị giảm đi. Có thể suy luận rằng trong

trường hợp này thì tiền tệ không có giá trị theo thời gian? Không phải như vậy nếu như bạn

để ý tới trường hợp thứ (iii).

Trường hợp này cho thấy ít nhất thì bạn cũng kiếm được một khoản lãi từ ngân

hàng nếu bạn không muốn kinh doanh. So sánh trường hợp (i) và trường hợp (iii) cho thấy

lựa chọn trường hợp (iii) tốt hơn. So sánh trường hợp (ii) và (iii) cho thấy nếu bạn ưu thích

rủi ro hơn sẽ lựa chọn trường hợp (ii) và ngược lại.

Bản chất của giá trị thời gian của tiền tệ là ở chỗ chúng ta có thể dùng tiền từ

ngày hôm nay để đầu tư vào các cơ hội khác nhau và việc đầu tư này cho bạn có cơ hội

nhận được các khoản lãi trong tương lai. Nếu bạn không dùng tiền ở ngày hôm nay thì

bạn sẽ không có cơ hội đó. Ở đây chúng ta nhấn mạnh tới “cơ hội”, cũng có nghĩa là không

hoàn toàn chắc chắn. Nó hàm chứa yếu tố rủi ro. Và như vậy giá trị thời gian của tiền tệ

cũng hàm chứa yếu tố rủi ro.

Khi nói tới giá trị thời gian của tiền tệ chúng ta đề cập tới hai khái niệm có mối quan

hệ mật thiết với nhau là giá trị hiện tại và giá trị tương lai của tiền tệ. Cả hai khái niệm này

đóng vai trò then chốt và được dùng để xây dựng lên khái niệm lợi suất đáo hạn, một khái

niệm quan trọng bậc nhất trong việc đánh giá hiệu quả của một khoản đầu tư.

Việc tìm hiểu về giá trị thời gian của tiền tệ và sau đó là giá trị hiện tại của tiền tệ

chính là bước quan trọng tiếp theo để chúng ta hiểu về phương pháp xác định lãi suất.

2.2.1. Giá trị tương lai của tiền

Giá trị tương lai của tiền là giá trị có thể nhận được tại một thời điểm trong tương

lai bao gồm số vốn gốc và toàn bộ số tiền lãi đến thời điểm đó.

Chúng ta sẽ xem xét giá trị tương lai của các khoản đầu tư được tính theo lãi đơn,

ghép lãi (lãi kép) hay thanh toán định kỳ (vay trả góp).

2.2.1.1. Giá trị tương lai của khoản đầu tư tính theo lãi đơn hay khoản cho vay đơn.

Giá trị tương lai tính theo lãi đơn hay còn gọi là giá trị đơn được xác định theo công thức

sau:

[1] FVn = Co*(1 + i*n)

Trong đó:

FVn: Giá trị đơn tại thời điểm cuối năm thứ n.

Co: Số vốn ban đầu (số vốn gốc).

i : Lãi suất tính theo năm hoặc theo kỳ tính lãi

n : Số năm hoặc số kỳ tính lãi

Trong Ví dụ 3, giá trị tương lai sau 9 tháng của khoản tiền 50 triệu là:

FV = 50*(1 + 1%*9) = 54.5 (triệu)

Ở đây do kỳ tính lãi là 3 kỳ (9 tháng) nên n = 3. Cũng trong trường hơp này, nếu người bạn

đồng ý cho vay 50 triệu trong vòng 2 năm với lãi suất là 10%/năm thì giá trị tương lai sau

2 năm của số tiền này tình theo phương pháp lãi đơn là:

FV = 50*(1 + 10%*2) = 60 (triệu)

Hiện nay việc tính theo lãi đơn là rất hiếm trong thị trường tín dụng. Cách tính lãi phổ

biến nhất là lãi kép.

2.2.1.2. Giá trị tương lai của khoản đầu tư tính theo lãi kép

Đây chính là trường hợp cho vay ghép lãi đã đề cập trong mục 2.1. Giá trị tương lai tính

theo lãi kép hay còn gọi là giá trị kép được xác định theo công thức tổng quát sau:

[2] FVn = Co*(1 + i)n

Trong đó:

FVn : Giá trị kép nhận được ở cuối năm thứ n.

Co, i, n: Như đã nêu trên.

Trong biểu thức trên (1 + i)n được gọi là thừa số lãi hay là hệ số giá trị tương lai, nó biểu

thị giá trị tương lai của 1 đồng sau n năm với lãi suất hàng năm là i tính theo phương pháp

lãi kép.

Chúng ta sẽ lấy một ví dụ đơn giản để hiểu bản chất của công thức trên. Ví dụ 8:

Đầu tiên bạn có 10 triệu, bạn cho ngân hàng vay với lãi suất là 10%/năm trong vòng 1 năm.

Ngân hàng sẽ trả ghép lãi. Tới cuối năm thứ nhất, bạn được thanh toán số tiền lãi và vồn

gốc là:

10 + 10%*10 = 10*(1 + 10%) = 11 (triệu)

Với 11 triệu có được bạn sẽ bạn tiếp tục cho ngân hàng vay 1 triệu này với lãi suất là 10%

trong năm thứ 2. Tới cuối năm thứ 2, tổng số tiền lãi mà bạn nhận được là:

11 + 10%*11 = 11*(1 + 10%)

Công thức trên được triển khai tiếp như sau:

11 + 10%*11 = 11*(1 + 10%) = 10*(1 + 10%)*(1 + 10%) = 10*(1 + 10%)2 = 12.1

Nếu tiếp tục đầu tư ở năm sau, bạn sẽ có số tiền cả vốn lẫn lãi ở năm thứ 3 là:

12.1 + 10%*12.1 = 10*(1 + 10%)3 = 13.31

Có một câu nói mô tả chính xác cách thức đầu tư này là “lãi mẹ đẻ lãi con”. Bạn không để

cho số lãi nằm yên mà tiếp tục tái đầu tư nó cùng với vốn gốc. Phương án đầu tư trên của

bạn cũng hoàn toàn giống với phương án bạn cho ngân hàng vay 10 triệu trong vòng 3

năm, lãi suất 10%/năm, trả lãi hàng năm, vốn gốc được thanh toán vào ngày đáo hạn. Chúng

ta sẽ thể hiện trên sơ đồ để rõ hơn tình huống đầu tư 10 triệu này:

Năm 3

Năm 2

1*(1 + 10%)2

1.21 (triệu)

1*(1 + 10%)

Năm 0 - 10

Năm 1 1 (triệu)

1 (triệu)

1.1 (triệu) 1 (triệu) 10 (triệu = 1.21 + 1.1 + 1 + 10 = 13.31

Tiền vay Tiền lãi năm 1 Đầu tư tiền lãi năm 1 (Đầu tư 2 năm) Tiền lãi năm 2 Đầu tư tiền lãi năm 2 (Đầu tư 1 năm) Tiền lãi năm 3 Tiền gốc nhận lại Giá trị tương lai tại năm 3

Như vậy giá trị tương lai tại năm 3 của khoản tiền đầu tư sẽ bằng tổng các giá trị tương

lai của các khoản đầu tư từ lãi và vốn gốc.

Trở lại Ví dụ 4, do cứ 3 tháng trả lãi 3%, nên giá trị tương lai của khoản tiền 50 triệu sau

9 tháng (3 kỳ ghép lãi) của người bạn An là:

FV3 = 50*(1 + 3%)3 = 54.63635 (triệu)

Nếu chúng ta để ý thì với cách tính này cho giá trị lớn hơn cách tính ở ví dụ 4. Điều này là

do chúng ta đã tính thêm khoản đầu tư từ lãi nhận được.

Cách tính trên cũng áp dụng được cho trái phiếu coupon vì nguyên tắc trả lãi của coupon

cũng là ghép lãi.

Trong nhiều trường hợp lãi suất được tính theo năm (hoặc một kỳ lớn), nhưng trong năm

(trong kỳ lớn) người ta lại thực hiện trả lãi làm nhiều kỳ nhỏ hơn. Trong trường hợp ấy giá

trị kép được xác định theo công thức sau:

FVn = Co*(1 + i/m) n x m [3]

Trong đó:

FVn: Giá trị kép ở cuối năm thứ n (hoặc kỳ thứ n)

Co: Giá trị gốc

i: Lãi suất tính theo năm (hoặc theo kỳ)

n: Số năm

m: Số kỳ hay số lần tính lãi trong năm (hoặc trong kỳ)

Thực chất i/m là lãi suất của kỳ ghép lãi, n*m là số kỳ ghép lãi. Trở lại Ví dụ 4, ta có thể

tính giá trị tương lai theo cách này như sau:

FV = 50*(1 + 9%/3)1*3 = 54.63635 (triệu)

2.2.1.3. Giá trị tương lai của dòng tiền đều

Dòng tiền đều thường được nhắc đến trong các dự án đầu tư, nơi nhà đầu tư kỳ vọng sẽ

nhận được khoản lợi nhuận đều theo từng năm. Một cách nhìn nhận khác, các khoản cho

vay trả góp (đều) cũng được gọi là dòng tiền đều hay là các khoản thanh toán cố định. Công

thức tính như sau:

[4] FVAn = CF x

(𝟏+𝒊)𝒏 − 𝟏 𝒊

Trong đó:

FVAn : Giá trị tương lai của dòng tiền đều tính tới kỳ thanh toán n

CF: Số tiền trả tại từng kỳ thanh toán.

i: lãi suất

(1+𝑖)𝑛 − 1 𝑖

: thừa số lãi suất tương lai của dòng tiền đều, ký hiệu là FVFA(i,n)

Để hiểu hơn về cách tính này chúng ta thực hiện ví dụ sau. Ví dụ 9:

Con chị An năm nay 13 tuổi, chị tính 5 năm nữa khi con chị tốt nghiệp đại học sẽ

cho du học tại Úc. Để thực hiện điều này, chị lên kế hoạch sẽ gửi tiền tiết kiệm tại

ngân hàng vào cuối mỗi năm là 30.000.000 đồng trong suốt 5 năm và tất cả các

khoản tiền gửi này đều có thời gian đáo hạn vào năm con chị 18 tuổi (cuối năm thứ

5). Giả sử nếu ngân hàng công bố mức lãi suất là 12%/năm cho tất cả các năm thì

tới khi con chị An 18 tuổi, chị sẽ nhận được khoản tiền là bao nhiêu?

Chúng ta sử dụng sơ đồ sau để minh họa quá trình đầu tư của chị An:

FV

1 -30

2 -30

3 -30

4 -30

5 -30

Năm Tiền gửi hàng năm FV năm 1 FV năm 2 FV năm 3 FV năm 4 FV năm 5

FV của các khoản đầu tư

= 30*(1 + 12%)4 = 47.2055808 = 30*(1 + 12%)3 = 42.1478400 = 30*(1 + 12%)2 = 37.6320000 = 30*(1 + 12%)1 = 33.6000000 = 30*(1 + 12%)0 = 30.0000000 = FV1 + FV2 + FV3 + FV4 + FV5 = 190.5854208

Chúng ta thấy bản chất của việc tính giá trị tương lai của dòng tiền đều là tính tổng các

giá trị tương lai của từng khoản tiền cố định xảy ra ở từng thời điểm khác nhau quy về một

mốc trong tương lai với mức lãi suất theo từng năm (hay từng kỳ). Để tính giá trị tương lai

của dòng tiền đều gồm n khoản tiền CF, đầu tiên chúng ta cần xác định giá trị tương lai của

từng khoản tiền CF sau đó cộng tổng các giá trị tương lai của từng đó khoản tiền lại với

nhau. Giá trị tương lai của khoản tiền CF chính là CF*(1 + i)n.

Ngoài cách trên, chúng ta sử dụng công thức tính giá trị tương lai của dòng tiền đều để tính

cho Ví dụ 8:

(1+12%)5 − 1 12%

= 190.5854208 (triệu) FVA5 = 30*

Công thức [4] là phép biến đổi đại số đơn thuần từ công thức tổng quát sau:

+ CF(1 + i)n-2 + … + CF(1 + i)1 + CF(1 + i)0

FVAn = CF(1 + i)n-1

Trở lại Ví dụ 5, trong trường hợp chị An phải trả góp hàng tháng 6 triệu trong vòng 9 tháng

thì giá trị tương lai mà người bạn của chị nhận được sau 9 tháng trong trường hợp lãi suất

là 1%/tháng là:

(1+1%)9 − 1 1%

= 56.21116361 (triệu) FVA9 = 6*

Như vậy phương án trả góp này nếu chỉ đơn thuần cộng dồn các khoản trả góp thì người

bạn của chị An chỉ nhận 54 triệu, nhưng nếu nhìn dưới góc độ giá trị thời gian của tiền tệ

thì người bạn đã nhận được số tiền lớn hơn là 56.21. Số tiền này còn lớn hơn phương án

trả lãi kép (54.63635 triệu). Nó cũng đồng nghĩa với việc trả tiền theo phương án này sẽ

khiến cho chị An thiệt hơn so với phương án trả lãi kép.

Trong các chương trình tài chính cao hơn, chúng ta sẽ phân biệt rõ hơn về dòng tiền đều

đầu kỳ, dòng tiền đều cuối kỳ, dòng tiền đều mãi mãi và dòng tiền không đều.

Nhận xét:

Qua cách tính giá trị tương lai của các công cụ tài chính chúng ta thấy giá trị tương lai

của hầu hết các công cụ phụ thuộc vào phương pháp tính ghép lãi.

Việc tính giá trị tương lai sẽ hữu ích ở nhiều trường hợp muốn biết được chính xác số tiền

của một khoản đầu tư chúng ta sẽ nhận được trong tương lai nhưng nó không cho chúng

ta biết là khoản đầu tư nào là tốt nhất. Có nghĩa là chúng ta không thể so sánh từng khoản

đầu tư trong danh mục đầu tư ngoại trừ trường hợp chúng có cùng quy mô đầu tư ban đầu

và thời gian đáo hạn của khoản đầu tư là như nhau.

2.2.2. Giá trị hiện tại của tiền

Chúng ta đã xem xét tới giá trị tương lai của tiền khi đề cập tới cách tính giá trị tương lai

của một đồng ở hiện tại. Ở phần này chúng ta lại đề cập vấn đề ngược lại là để đạt được

một đồng trong tương lai thì ở hiện tại phải đầu tư một số tiền bao nhiêu. Như vậy khi đề

cập tới giá trị hiện tại của tiền thì chúng ta đề cập tới giá trị hiện tại của một lượng tiền

trong tương lai, nó chính là giá trị quy đổi về thời điểm hiện tại của lượng tiền (tương lai)

đó.

Một lưu ý quan trọng là giá trị tương lai của một khoản tiền được xây dựng trên phương

pháp lãi kép (trừ khoản vay đơn) cho nên giá trị hiện tại cũng được xây dựng trên phương

pháp này.

Từ công thức tính giá trị tương lai:

FVn = Co*(1 + i)n = PV*(1 + i)n

 PV = FVn/(1 + i)n [5]

Trong đó:

PV là giá trị hiện tại của một số tiền trong tương lai.

1/(1 + i)n là thừa số chiết khấu

Như vậy để tìm được giá trị hiện tại chúng ta cần biết được 3 yếu tố cơ bản là giá trị tương

lai của số tiền FV, số kỳ ghép lãi n và lãi suất đáo hạn i (vấn đề về lãi suất đáo hạn sẽ được

chúng ta tìm hiểu kỹ hơn tại phần sau).

2.2.2.1. Tính giá trị hiện tại của khoản cho vay ghép lãi.

Chúng ta đã tìm hiểu nội dung về khoản cho vay ghép lãi và cách tính giá trị tương lai của

khoản cho vay này. Công thức tính như sau:

PV = FVn/(1 + i)n

Chúng ta lấy ví dụ cho trường hợp này. Ví dụ 10:

Trong ví dụ 9 chúng ta đã đề cập tới việc chị An cần tiết kiệm định kỳ để có tiền cho

con đi du học. Giả sử chị biết rằng 5 năm sau khi con chị 18 tuổi, chị cần có 200

triệu để thực hiện kế hoạch, bây giờ chị cần gửi ngay một số tiền tiết kiệm cho ngân

hàng với lãi suất là 12%/năm, lãi và vốn lấy tại thời điểm đáo hạn. Vậy số tiền chị

cần đầu tư bây giờ là bao nhiêu:

PV = 200/(1 + 12%)5 = 113.4853711 (triệu)

2.2.2.2. Tính giá trị hiện tại của dòng tiền đều.

Giá trị hiện tại của dòng tiền đều được tính bằng tổng hiện giá của các khoản tiền nhận

được trong tương lai. Việc tính toán giá trị này đặc biệt hữu ích khi cần đánh giá hiệu quả

của dự án đầu tư, cho vay trả góp, hay đầu tư vào trái phiếu trả lãi đều vô thời hạn (consol).

1

1

Công thức tính như sau:

𝑖

𝑖(1+𝑖)𝑛]

PVA = C*[ − [6]

Trong đó:

C: Số tiền cố định nhận trong n năm (hoặc n kỳ)

n: Số năm (hoặc số kỳ) nhận số tiền cố định

i: lãi suất

PVA: Giá trị hiện tại của dòng tiền đều.

Chúng ta cùng xem xét ví dụ sau. Ví dụ 11:

Công ty điện lạnh Picassa dự định đầu tư xây dựng chuỗi của hàng dịch vụ điện

lạnh. Phòng Dự án và Tài chính – Kế toán theo yêu cầu từ Tổng giám đốc đã lập

dự án tiền khả thi. Phân tích từ dự án tiền khả thi đã cho thấy công ty cần phải bỏ

số tiền năm đầu tiên là 10 tỷ, vòng đời dự án là 6 năm, sáu năm liền sau năm đầu

tư mỗi năm công ty kỳ vọng sẽ lãi một số tiền là 2 tỷ với mức lãi suất là 10%/năm.

Vậy dự án có khả thi hay không?

Đầu tiên chúng ta tính hiện giá của các khoản thu nhập theo sơ đồ sau:

Năm Thu nhập PV1 PV2 PV3 PV4 PV5 PV6

1 2

2 2

3 2

4 2

5 2

6 2

PVA

0 = 2/(1 + 10%)1 = 1.8182 = 2/(1 + 10%)2 = 1.6529 = 2/(1 + 10%)3 = 1.5026 = 2/(1 + 10%)4 = 1.3660 = 2/(1 + 10%)5 = 1.2418 = 2/(1 + 10%)6 = 1.1289 =PV1 + PV2 + PV3 + PV4 + PV5 + PV6 = 8.7105

(Lưu ý: chúng ta có thể sử dụng cách tính toán trên đối với dòng tiền không đều)

Trong thực tế tính toán chúng ta sẽ dùng công thức [6] để tính toán cho nhanh.

2.2.2.3. Tính giá trị hiện tại của trái phiếu chiết khấu.

Giá trị hiện tại của trái phiếu triết khấu chính bằng hiện giá của mệnh giá được chi trả tại

thời điểm đáo hạn.

Chúng ta lấy ví dụ sau: Ví dụ 12.

Tại Ví dụ 7, ngân hàng XYZ đã phải thanh toán số tiền là 77.00621 tỷ cho NHNN

để có quyền sở hữu lượng trái phiếu có giá trị 100 tỷ, mệnh giá 100,000/trái phiếu

trong thời hạn 3 năm với lãi suất là 9.1%/năm. Vậy căn cứ nào mà XYZ phải trả số

tiền đó trong hiện tại.

Chúng ta đã biết công thức: FV = PV*(1 + i)n. Chúng ta đã biết FV, i và n vấn đề

còn lại là chúng ta phải tìm PV. Về mặt bản chất, nếu XYZ muốn có thu nhập 100

tỷ sau ba năm với lãi suất 9.1%/năm thì ngay hiện tại, XYZ phải đầu tư một số vốn:

PV = 100/(1 + 9.1%)3 = 77.00621 (tỷ)

2.2.2.4. Tính giá trị hiện tại của trái phiếu coupon.

Giá trị hiện tại của trái phiếu coupon là hiện giá của tất cả các dòng thu nhập trong tương

lai.

Công thức khái quát tính hiện giá của trái phiếu coupon:

𝐹

PV = CF/(1+ i)1 + CF/(1+ i)2 + …+ CF/(1+ i)n + F/(1 + i)n =

𝑛 𝑖=1

1 (1+𝑖)𝑛

(1+𝑖)𝑛 = F

= CF*(∑ ) + [7]

Trong đó F là mệnh giá của trái phiếu.

Ví dụ 13:

Trong Ví dụ 6, ngân hàng XYZ đã trúng thầu 100 tỷ đồng trái phiếu coupon với lãi

suất là 9.1%, kỳ hạn là 3 năm. Hiện giá của trái phiếu sau một năm nắm giữ là bao

nhiêu?

Để tính giá trị hiện tại chúng ta cần biết thêm dòng thu nhập còn lại của trái phiếu này trong

hai năm còn lại, nó bao gồm:

Năm

2 = 9.1% x 100 = 9.1 (tỷ)

Thu nhập từ lãi (CF) Mệnh giá

3 = 9.1% x 100 = 9.1 (tỷ) = 100 tỷ

Như vậy số tiền mà NHNN phải thanh toán là:

PV = 9,1/(1 + 9.1%)1 + 9,1/(1 + 9.1%)2 + 100/(1 + 9.1%)2 = 100 (tỷ) = FV

Nhận xét:

Tương tự như giá trị tương lai, giá trị hiện tại cũng phụ thuộc vào phương pháp tính lãi

kép.

Việc tính toán giá trị hiện tại khi biết được các khoản thu nhập trong tương lai là rất hữu

ích vì nó cho biết nhà đầu từ phải bỏ ra ở hiện tại số tiền là bao nhiêu để thu về mức giá trị

kỳ vọng tương lai. Nhưng nó cũng không giúp cho chúng ta so sánh chính xác hiệu quả

của từng khoản đầu tư ngoài trừ trường hợp chúng ta cùng biết giá trị tương lại nhận được

và thời gian đáo hạn giống nhau.

2.2.3. Lãi suất đáo hạn – Yield to marturity

Qua phân tích giá trị hiện tại và giá trị tương lai chúng ta thấy cơ sở của việc phân tích này

chính là dựa trên phương pháp tính lãi kép. Cách tính lãi kép này kết nối giữa giá trị hiện

tại và giá trị tương lai để cho hai giá trị này quy đổi qua lại cho nhau. Và lãi suất được dùng

trong phương pháp tính lãi kép được gọi là lãi suất đáo hạn hay được gọi bằng một số tên

khác nhau như lãi suất chiết khấu hoặc lãi suất hoàn vốn.

Như vậy lãi suất đáo hạn là loại lãi suất mà làm cho giá trị tương lai của một công cụ nợ

bằng với giá trị hiện tại của chính công cụ đó.

Lãi suất đáo hạn là tiêu chí quan trọng nhất trong việc đánh giá hiệu quả của từng khoản

đầu tư trong trường hợp mức độ rủi ro của từng khoản đầu tư là như nhau.

Dựa vào công thức chung:

FV = PV*(1 + i)n

Để tính được lãi suất đáo hạn chúng ta phải biết các giá gị FV, PV và n. Chúng ta sẽ xét

một số công cụ tài chính để làm rõ hơn về cách tính này.

2.2.3.1. Lãi suất đáo hạn của khoản vay đơn

Lợi suất đáo hạn của khoản vay đơn chính là bằng tổng số lãi suất đơn phải thanh toán

trong thời hạn vay.

Chúng ta quay trở lại ví dụ 3. Lãi suất mà An phải trả là 1% một tháng nhưng được cộng

dồn trong 9 tháng là 9% và chỉ phải thanh toán một lần vào thời điểm đáo hạn. Như vậy

bản chất của khoản vay này là chỉ có một kỳ trả nợ gốc và lãi với tổng số lãi suất phải trả.

Như vậy nó là một trường hợp của công thức tính theo lãi kép khi n = 1:

FV = PV*(1 + r)n

Lúc này PV = 50,00,000; i = 9*1% = 9%; n = 1 và FV = 54,500,000 (đồng).

Dễ dàng suy ra rằng nếu chúng ta biết giá trị tương lai và giá trị hiện tại của khoản vay đơn

thì chúng ta sẽ suy ra được lãi suất đáo hạn và nó chính bằng tổng các lãi suất đơn phải trả.

2.2.3.1. Lãi suất đáo hạn của trái phiếu Coupon

𝐹

Từ công thức [7] tính hiện giá của trái phiếu coupon:

𝑛 𝑖=1

1 (1+𝑖)𝑛

(1+𝑖)𝑛

PV = C*(∑ ) +

chúng ta sẽ thay các giá trị C, n và F để tính i. Trong trường hợp PV = F thì i = C/PV =

C/F. Tuy nhiên nếu như C khác PV hoặc C không đều qua từng năm thì phương trình trở

nên phức tạp và chúng ta nên dùng máy tính tài chính bỏ túi hoặc là dùng excel để tính

toán i với hàm tài chính IRR. Chúng ta sẽ thực hiện một ví dụ để làm rõ hơn cách tính này

từ hàm IRR trong excel. Ví dụ 14:

Một trái phiếu có mệnh giá là 200,000, thời gian đáo hạn là 5 năm, trả lãi năm thứ

nhất là 15,000, định kỳ các năm sau là 14,000. Lãi suất chiết khấu bằng bao nhiêu?

Để giải bài toán này chúng ta lập bảng trên excel như sau:

Ghi chú: Dòng tiền từng năm được tính bằng tổng của hiện giá + CF từng năm + mệnh giá

trái phiếu được trả vào năm thứ 5.

Việc tính dòng tiền từng năm là đặc biệt quan trọng, chỉ khi tính chính xác dòng tiền chúng

ta mới lập được hàm IRR chuẩn xác. Về mặt toán học IRR lúc này được tính như sau:

200,000 = 15,000/(1 + IRR)1 + 14,000/(1 + IRR)2 + 14,000/(1 + IRR)3 +

+ 14,000/(1 + IRR)4 + 214,000//(1 + IRR)5

Bước tiếp theo chúng ta sẽ tính IRR trong excel như sau:

Sử dụng hàm IRR(value,[guess]) = IRR(B5;G5) = 7.11%

Như vậy lãi suất chiết khấu của trái phiếu là 7.11%

2.2.3.1. Lãi suất đáo hạn của các khoản thanh toán cố định

1

1

Từ công thức tính giá trị hiện tại của dòng tiền đều:

𝑖

𝑖(1+𝑖)𝑛]

PVA = C*[ −

Chúng ta có thể tính được i khi biết giá trị hiện tại (PVA), các khoản thanh toán cố định và

kỳ hoàn vốn. Tuy nhiên việc tính toán bằng tay là rất phức tạp. Chúng ta có thể dùng máy

tính tài chính hoặc excel để tìm ra i.

Việc tính toán IRR (lãi suất hoàn vốn hoặc lãi suất nội hoàn) từ excel là rất phổ biến đặc

biệt là trong việc đánh giá hiệu quả các dự án đầu tư có dòng thu nhập trong tương lai là

đều hoặc không đều. Chúng ta lấy một ví dụ để hiểu hơn về hàm này trên excel. Ví dụ 15:

Từ ví dụ 11 chúng ta đã biết công ty Picassa có dự án đầu tư chuỗi cửa hàng dịch

vụ điện lạnh. Họ bỏ ra số vốn ban đầu (năm 0) là 10 tỷ, vòng đời của dự án là 6 năm

và mỗi năm họ thu về 2 tỷ. Như vậy lãi suất chiết khấu là bao nhiêu.

Để giải bài toán này chúng ta cũng sử dụng hàm IRR với cách bố trí trên excel như sau:

Sau đó dùng hàm IRR(B4;H4) = 5.47%.

Như vậy lãi suất chiết khấu là 5.4%.

Lưu ý: trong trường hợp của trái phiếu vĩnh cửu có thời gian vô hạn, lãi suất chiết khấu

được tính như sau:

i = C/PV

2.2.3.1. Lãi suất đáo hạn của trái phiếu triết khấu

Từ công thức tính hiện giá của trái phiếu chiết khấu:

PV = F/(1 + i)n

𝐹

Ta dễ dàng tính được:

𝑛 i = √

𝑃𝑉

-1 [8]

2.3. Mối quan hệ giữa lãi suất hiện hành, lãi suất chiết khấu và giá trái phiếu.

Lãi suất hiện hành là lãi suất tính trong một kỳ tính lãi, nó bằng tiền lãi trong một kỳ chia

cho giá bán của trái phiếu trong kỳ đó5. Ví dụ 16:

Công ty Sparta nắm giữ một lượng trái phiếu coupon có thời gian đáo hạn là 10

năm, lãi suất chiết khấu là 8%/năm, mệnh giá là 100,000 đồng. Khi nắm giữ được

5 năm, do cần vốn, công ty tiến hành bán lượng trái phiếu này trên thị trường chứng

khoán. Tại thời điểm này lãi suất chiết khấu của trái phiếu 5 năm là 7.2%. Trong

trường hợp này công ty sẽ bán trái phiếu với giá lớn hơn mệnh giá vì nếu nhà đầu

tư mua trái phiếu này họ sẽ hưởng lãi suất là 8% thay vì mua trái phiếu 5 năm có lãi

suất thấp hơn là 7.2%. Giả sử công ty bán được cho nhà đầu tư trái phiếu trên với

giá là 110,000 đồng. Như vậy đứng dưới góc độ nhà đầu tư, nếu họ mua trái phiếu

này với giá là 110,000 đồng thì trong kỳ hiện hành họ sẽ nhận lãi là C = 8*100,000

= 8,000 (đồng). Như vậy lãi suất hiện hành bằng:

C/P = 8,000/110,000 = 7.27%

Có ba mối quan hệ giữa lãi suất chiết khấu, lãi suất hiện hành và giá trái phiếu như sau:

 Nếu giá hiện hành của trái phiếu (giá bán) bằng với mệnh giá thì không nẩy sinh ra

khoản lời vốn hay lỗ vốn từ từ việc nắm giữ trái phiếu cho đến khi đáo hạn. Vì thế

lãi suất chiết khấu (i) bằng với lãi suất hiện hành (C/P) và bằng với lãi suất coupon

(C/F).

 Nếu giá bán nhỏ hơn mệnh giá, nhà đầu tư sẽ nhận được khoản lời vốn và lúc này

lãi suất chiết khấu (tính cho nhà đầu tư) sẽ lớn hơn lãi suất hiện hành (C/P), lãi suất

coupon (C/F).

 Nếu giá bán lớn hơn mệnh giá, nhà đầu tư sẽ bị lỗ vốn và khi đó lãi suất chiết khấu

nhỏ hơn lãi suất hiện hành và lãi suất coupon

Chúng ta lấy ví dụ để làm rõ hơn những nhận định này. Ví dụ 16:

5 Lưu ý giá bán trái phiếu chứ không phải là trí trị hiện tại của trái phiếu

Sử dụng ví dụ 15. Trong trường hợp Sparta bán với giá 110,000 (đồng), có nghĩa là bán

cao hơn mệnh giá. Chúng ta sẽ suy luận logic như sau:

Đối với trái phiếu coupon nếu như lãi suất không thay đổi thì dù ở thời điểm nào thì hiện

giá của trái phiếu cũng bằng mệnh giá. Khi đó nếu người mua mua đúng bằng mệnh giá (ở

bất kỳ thời điểm nào) thì lãi suất chiết khấu mà người mua được hưởng chính bằng lãi suất

chiết khấu của người bán. Nếu giá mua tăng (hay nói cách khác hiện giá tăng) trong khi

mệnh giá thu hồi không thay đổi, các giá trị C không thay đổi thì chắc chắn lãi suất chiết

khấu tính cho người mua phải giảm.

Bằng cách tính thức tế trên excel, chúng ta có kết quả lãi suất chiết khấu trong trường hợp

này như sau:

Sử dụng hàm IRR trong excel ta có lãi suất chiết khấu = 5.65%. Trong khi đó lãi suất hiện

hành = 7.27% và lãi suất coupon (hoặc là lãi suất chiết khấu của người bán) = 8000/100000

= 8%.

Trong trường hợp ngược lại nếu Sparta vì lý do nào đó phải bán thật gấp và chấp nhận bán

dưới mệnh giá, giả sử ở mức 90,000/trái phiếu. Bằng lý luận tương tự chúng ta sẽ thấy lãi

suất chiết khấu của nhà đầu tư sẽ trở nên tốt hơn và lớn hơn lãi suất hiện hành cũng như là

lãi suất coupon. Sử dụng excel trong trường hợp này ta tính được lãi suất chiết khấu của

nhà đầu tư mới như sau:

i = 10.68%. Lúc đó lãi suất hiện hành = 8000/90000 = 8.89%, lãi suất coupon = 8%.

2.4. Tỷ suất lợi tức (lợi nhuận) của trái phiếu

Trong khi lợi suất hiện hành và lợi suất chiết khấu là lợi suất đứng trên phương diện người

mua, đánh giá tình hiệu quả từ phía nhà đầu tư mua trái phiếu thì thì tỷ suất lợi tức lại đứng

trên phương diện người bán và dùng để đánh giá hiệu quả khi nhà đầu tư bán chứng khoán.

Tỷ suất này được tính bằng tổng số của lãi suất hiện hành và mức lời (hay lỗ) của vốn (hay

là % chênh lệch giữa giá mua và giá bán trong hai thời kỳ liên tiếp). Công thức như sau:

R = C/Pt + (Pt+1 – Pt)/Pt [9]

Chúng ta lưu ý rằng công thức này hữu dụng khi nhà đầu tư thực hiện việc kinh doanh

(mua và bán) ở hai thời kỳ liên tiếp. Ví dụ 17:

Một nhà đầu tư năm 2012 mua trái phiếu có mệnh giá là 1000 USD, lãi suất coupon là 3%,

một năm sau nhà đầu tư này bán với giá 950. Vậy tỷ suất lợi tức là bao nhiêu.

Chúng ta để ý, tính tới thời điểm nhà đầu tư bán, nhà đầu tư đã nhận phần lãi coupon là

3000 nhưng đồng thời lại lỗ từ việc bán (lỗ vốn) là 50USD. Như vậy tỷ suất lợi nhuận nói

chung từ hai khoản này là:

3% + (950 – 1000)/950 = 3% - 5.25% = -2.25%

3. Các nhân tố ảnh hưởng tới lãi suất thị trường

Trong phần này chúng ta sẽ xem xét các nhân tố cơ bản tác động tới lãi suất như (i) Khung

mẫu tiền vay, (ii) Khung mẫu ưu thích tính thanh khoản, (iii) Cấu trúc rủi ro và (iv) Cấu

trúc kỳ hạn của lãi suất.

3.1. Khung mẫu tiền vay – Cung cầu trái phiếu

Chúng ta được biết là trên thị trường tài chính có rất nhiều các loại lãi suất khác nhau tuy

mức độ biến động khác nhau nhưng thường biến động cùng nhau. Ví dụ trên thị trường

chúng ta chỉ có hai lại hàng hóa là trái phiếu và chứng chỉ tiền gửi. Nếu lãi suất của chứng

chỉ tiền gửi tăng và lớn hơn lãi suất từ trái phiếu thì điều gì sẽ xảy ra? Lúc đầu mọi người

sẽ bán trái phiếu để gửi tiền vào ngân hàng, việc gửi nhiều như thế sẽ làm cho lãi suất tiền

gửi có xu hướng giảm xuống. Đồng thời do mọi người bán trái phiếu nhiều nên làm cho

giá của trái phiếu giảm xuống, giá của trái phiếu giảm sẽ làm lãi suất của trái phiếu tăng

(đối với người mua) và như vậy cả hai lãi suất này có xu hướng bằng nhau.

Chính vì sự biến động cùng nhau này mà chúng ta có thể đơn giản hóa việc phân tích bằng

cách giả định trên thị trường chỉ có một loại trái phiếu và một loại lãi suất duy nhất. Cũng

giống như phân tích sự thay đổi của giá và sản lượng trên thị trường hàng hóa khi chúng ta

giả định là cả thị trường chỉ có một loại hàng hóa duy nhất và sự thay đổi về lượng hoặc

về giá là do sự thay đổi về cung và cầu.

Như vậy khi phân tích về sự thay đổi của lãi suất chúng ta sẽ phân tích dựa trên sự thay đổi

về cung và cầu của trái phiếu và chúng ta gọi đây là phân tích khung mẫu tiền vay (hoặc

mô hình tiền vay). Gọi là tiền vay là do việc phát hành trái phiếu ra thị trường tương

đương với việc đi vay, và việc mua trái phiếu tương ứng với việc cho vay.

Hình 1. Cung cầu trái phiếu

Lãi suất

BD

Giá trái phiếu

BS

Hình trên là mô hình cung trái phiếu (người đi vay) cầu trái phiếu (người cho vay) và kết

hợp với lãi suất của trái phiếu. Nếu giá trái phiếu tăng thì dưới góc độ của người mua, lãi

suất của trái phiếu sẽ giảm xuống và ngược lại. Như vậy sự thay đổi giá của trái phiếu sẽ

làm cho lãi suất của trái phiếu thay đổi (hay nói chính xác hơn là lợi suất của trái phiếu

thay đổi). Do vậy nếu chúng ta tìm hiểu được những yếu tố nào làm thay đổi cung cầu trái

phiếu (làm cho đường cung và đường cầu dịch chuyển) thì những yếu tố đó sẽ làm cho lãi

suất thay đổi.

3.1.1. Các yếu tố làm dịch chuyển đường cầu trái phiếu.

Có bốn yếu tố tác động tới sự dịch chuyển của đường cầu trái phiếu đó là: Của cải của nền

kinh tế, tỷ suất lợi nhuận dự tính, rủi ro tương đối của trái phiếu so với các tài sản thay thế

khác, và tính thanh khoản tương đối của trái phiếu so với các tài sản thay thế khác. Ảnh

hưởng của từng yếu tố này như sau:

 Của cải của nền kinh tế tăng lên làm cho nhu cầu về đầu tư vào trái phiếu tăng làm

cho đường cầu dịch chuyển về bên phải. Điều này làm cho giá trái phiếu tăng dẫn

tới lãi suất trái phiếu giảm. Lúc này người phát hành trái phiếu sẽ có lợi. Và ngược

lại.

 Tỷ suất lợi nhuận dự tính: Đối với trái phiếu chiết khấu thời hạn một năm, lãi suất

và tỷ suất lợi nhuận dự tính là giống nhau. Nhưng đối với trái phiếu có thời gian đáo

hạn lớn hơn một năm. Lãi suất đáo hạn và tỷ suất lợi nhuận dự tính sẽ khác nhau.

Nếu lãi suất đáo hạn của trái phiếu tăng lên trong tương lai thì sẽ làm cho giá trái

phiếu sẽ giảm (xem lại phần lãi suất). Nếu giá trái phiếu giảm thì việc bán trái phiếu

sẽ không thu được lợi nhuận cao, hay kỳ vọng về lợi nhuận của trái phiếu giảm. Như

vậy nếu như kỳ vọng về lợi nhuận trong tương lai về trái phiếu mà giảm thì nhà đầu

tư sẽ không có nhu cầu nắm giữ trái phiếu trong hiện tại làm cho đường cầu trái

phiếu dịch chuyển sang trái và làm cho lãi suất tăng. Khi đó người cho vay sẽ được

lợi hơn. Suy luận ngược lại.

Ngoài ra tỷ lệ lạm phát dự tính trong tương lai cũng ảnh hưởng tới lãi suất dự kiến

của trái phiếu. Sự tăng lên của tỷ lệ lạm phát dự tính sẽ làm cho lợi nhuận kỳ vọng

dự tính trong tương lai giảm và như vậy nhu cầu về trái phiếu hiện tải giảm và làm

cho lãi suất đáo hạn tăng lên.

 Rủi ro: Nếu rủi ro trong thị trường trái phiếu tăng lên làm cho trái phiếu kém hấp

dẫn và như vậy nhu cầu về trái phiếu giảm và đường cầu dịch chuyển sang trái.

Ngược lại nếu các tài sản khác trở nên rủi ro hơn thì nhu cầu về trái phiếu sẽ tăng

cao và làm cho đường cầu trái phiếu dịch chuyển sang phải. Như vậy lãi suất trái

phiếu giảm xuống.

 Tính thanh khoản: Khi tính thanh khoản của trái phiếu tăng lên sẽ làm cho lượng

cầu về trái phiếu tăng và đường cầu dịch chuyển về bên phải và lãi suất giảm.

3.1.2. Các yếu tố làm dịch chuyển đường cung trái phiếu

Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm: Khả năng sinh lợi dự tính của các cơ hội đầu tư, lạm phát

dự tính, và các chính sách của chính phủ.

 Khả năng sinh lợi dự tính của các cơ hội đầu tư: Khi nền kinh tế phát triển, các cơ

hội đầu tư nhiều hơn khiến cho các nhà đầu tư cần nhiều vốn để đầu tư mở rộng sản

xuất kinh doanh … lúc đó nhu cầu về vốn vay tăng lên làm cho đường cung trái

phiếu tăng dẫn tới giá trái phiếu giảm và kéo theo lãi suất trái phiếu tăng. Điều này

cũng có nghĩa là các nhà đầu tư sẽ phải chấp nhận chi phí vay cao hơn.

 Lạm phát dự tính tăng: Điều này có nghĩa là lãi suất thực sẽ giảm đi theo phương

trình Fisher đồng nghĩa với việc chi phí vay mượn sẽ giảm trong tương lai do đó

nhu cầu vay mượn ở hiện tại tăng làm cho đường cung trái phiếu dịch chuyển sang

phải và như vậy lãi suất sẽ tăng.

 Chính sách của chính phủ: Nếu chính phủ muốn bù đắp thâm hụt ngân sách bằng

cách phát hành nhiều trái phiếu sẽ làm cho lượng cung trái phiếu tăng và như vậy

giá của trái phiếu giảm kéo theo lãi suất sẽ tăng.

3.2. Khung mẫu ưu thích tính thanh khoản – Cung và cầu trên thị trường tiền tệ

Trong khung mẫu tiền vay lãi suất cân bằng được xác định trên cơ sở cung và cấu trái

phiếu. John Maynard Keynes phát triển một mô hình phân tích khác gọi là “Khung mẫu ưa

thích tính thanh khoản” theo đó lãi suất cân bằng được xác định bởi cung và cầu trên thị

trường tiền tệ. Việc phân tích theo khung mẫu ưa thích tính thanh khoản liên quan chặt chẽ

tới việc phân tích theo khuôn mẫu tiền vay.

Giả thuyết của Keynes trong khung mẫu này là mọi người dùng hai loại tài sản chính để

làm của cải dự trữ bao gồm trái phiếu và tiền mặt. Như vậy nền kinh tế chỉ có hai loại tài

sản và bằng tổng cung trái phiếu Bs và tổng lượng cung tiền Ms. Gọi lượng cầu tiền là Md

và lượng cầu trái phiếu là Bd. Khi đó:

Bs + Ms = Md + Bd

Hay Bs – Bd = Md – Ms

Từ phương trình trên nếu thị trường tiền tệ cần bằng, có nghĩa là Md – Ms = 0 thì thị trường

trái phiếu cần bằng hay Bs – Bd = 0.

Khi đó sự phân tích khung mẫu ưa thích tính thanh khoản chính là việc phân tích theo

khung mẫu tiền vay.

Trong phân tích này Keynes giả thuyết rằng tiền mặt không đem lại lợi nhuận và trái phiếu

có tỷ suất lợi nhuận dự tính bằng với lãi suất. Vì vậy khi lãi suất tăng, tỷ suất lợi nhuận của

tiền giảm một cách tương đối so với trái phiếu khi đó cầu về tiền sẽ giảm một cách tương

đối so với trái phiếu. Ngoài ra chúng ta cũng có thêm giả định rằng cung tiền là hoàn toàn

do ngân hàng trung ương kiểm soát và không thay đổi.

Hình 2. Đồ thị cung và cầu tiền

Ms

Lãi suất

Md

Lượng tiền

Khi lượng cầu về tiền tăng trong khi lượng cung tiền là không thay đổi dẫn đến là mọi

người sẽ bán bớt tài sản khác (là trái phiếu) để chuyển sang nắm giữ tiền sẽ làm cho giá

trái phiếu giảm xuống và lãi suất tăng lên. Suy luận ngược lại.

Như vậy nếu chúng ta chỉ cần tìm những yếu tố làm thay đổi cung và cầu tiền thì xác định

được những yếu tố đó sẽ làm thay đổi lãi suất thị trường.

3.2.1. Những yếu tố thay đổi cầu tiền

Những yếu tố này bao gồm: thu nhập và mức giá.

Thu nhập

Khi nền kinh tế tăng trưởng làm cho của cải nhiều lên thì mọi người có mong muốn giữ

tiền nhiều hơn khi đó các giao dịch cần đến tiền nhiều hơn vì vậy lượng cầu tiền sẽ tăng và

làm cho đường cầu tiền dịch chuyển sang phải làm cho lãi suất tăng.

Mức giá

Theo quan điểm của Keynes, mọi người sẽ quan tâm tới giá trị thực có nghĩa là theo lượng

hàng hóa và dịch vụ mà lượng tiền này có thể mua được. Vì vậy khi giá cả tăng lên (không

phải là lạm phát dự tính tăng lên) mọi người sẽ muốn nắm thêm một lượng tiền danh nghĩa

nhiều hơn để có thể mua được lượng hàng hóa như cũ. Điều này làm cho cầu tiền dịch

chuyển sang phải và lãi suất tăng.

3.2.1. Những yếu tố thay đổi cung tiền

Việc thay đổi cung tiền chỉ do ngân hàng trung ương quyết định. Khi cung tiền tăng lên

làm cho lãi suất giảm và ngược lại.

3.3. Cấu trúc rủi ro của lãi suất

Trên thị trường có nhiều loại trái phiếu với các thời gian đáo hạn khác nhau cùng các mức

lãi suất khác nhau. Người ta nhận thấy tồn tại nhiều trái phiếu có cùng thời gian đáo hạn

như nhau nhưng lại có lãi suất khác nhau. Mối liên hệ giữa các lãi suất này gọi là cấu trúc

rủi ro của lãi suất.

Các yếu tố ảnh hưởng tới sự khác biệt trên nằm trong cấu trúc rủi ro bao gồm: Rủi ro phá

sản, tính thanh khoản và thuế thu nhập.

 Rủi ro phá sản: Khi nắm giữ trái phiếu, người nắm giữ phải chịu một rủi ro không

thể chi trả tiền lãi và vốn gốc từ phía nhà phát hanh. Rủi ro này gọi là rủi ro phá sản.

Đối với những trái phiếu do chính phủ phát hành thì rủi ro phá sản có thể coi bằng

0, hay còn gọi là trái phiếu an toàn. Những trái phiếu do doanh nghiệp sẽ có mức

rủi ro lớn hơn. Chênh lệch giữa lãi suất của trái phiếu an toàn và trái phiếu có rủi ro

phá sản gọi là mức phí rủi ro (risk premium). Mức phí này cho biết người nắm giữ

sẽ đòi hỏi có thêm bao nhiêu lợi nhuận để bù đắp cho rủi ro phá sản.

 Tính thanh khoản: Những trái phiếu có tính thanh khoản cao (trái phiếu chính phủ)

sẽ nhanh chóng được giao dịch hơn những trái phiếu có tính thanh khoản thấp và

như vậy rủi ro nắm giữ sẽ giảm đi. Do vậy khi người nắm giữ trái phiếu có tính

thanh khoản thấp sẽ yêu cầu thêm một khoản được gọi là phí thanh khoản để bù đắp

cho rủi ro này.

 Thuế thu nhập: Khi thu nhập từ trái phiếu bị đánh thuế nếu một loại trái phiếu bị

đánh thuế càng cao hơn so với loại trái phiếu khác làm cho thu nhập kỳ vọng giảm

sẽ làm cho lãi suất của nó phải tăng để bù đắp vào phần thuế thu nhập này.

3.4. Cấu trúc kỳ hạn của lãi suất

Ngoài nguyên nhân rủi ro,tính thanh khoản, thuế ... ảnh hưởng đến lãi suất của trái phiếu

còn có nguyên nhân khác nữa là thời gian đáo hạn. Ảnh hưởng của thời gian đáo hạn lên

lãi suất gọi là cấu trúc kỳ hạn của lãi suất. Để diễn giải ảnh hưởng của kỳ hạn lên lãi suất

khi các yếu tố rủi ro ,tính thanh khoản, thuế giống nhau người ta xây dựng một đồ thị gọi

là đường cong lãi suất ( yield curve). Đường cong có 3 hình dạng : hướng lên, nằm ngang

hoặc hướng xuống:

 Nếu đường cong lãi suất hướng lên trên thì lãi suất dài hạn cao hơn lãi suất ngắn

hạn;

 Khi đường cong hướng xuống dưới thì lãi suất ngắn hạn cao hơn lãi suất dài hạn;

 Khi đường cong nằm ngang, lãi suất dài hạn bằng lãi suất ngắn hạn.

Hiểu được mô hình và và vị trí của đường cong lãi suất có thể giúp cho chúng ta dự báo

những biến số kinh tế vĩ mô như lãi suất hay tỷ lệ lạm phát.

Để giải thích hiện tượng đường cong lãi suất các nhà kinh tế đưa ra ba lý thuyết là lý thuyết

thị trường phân cách, lý thuyết kỳ vọng và lý thuyết ưa thích tính thanh khoản.

3.4.1. Lý thuyết kỳ vọng

Đây là môt lý thuyết cho rằng lãi suất ngắn hạn có thể đóng vai trò như một nhân tố dự

đoán lãi suất dài hạn. Lý thuyết này đã giải thích sự hình thành của đường cong lãi suất,

hay chính là cấu trúc kỳ hạn của lãi suất. Các động lực quyết định hình dạng của đường

cong lãi suất là vấn đề gây ra nhiều tranh cãi giữa các nhà kinh tế học và các học giả trong

nhiều năm. Nhà kinh tế học người Mỹ Irving Fisher là người đã hoàn thiện lý thuyết kì

vọng, đưa ra lời giải thích rõ ràng hơn về hình dạng của đường cong lãi suất.

Theo lý thuyết này, lãi suất dài hạn sẽ được quyết định bởi chính kì vọng của các nhà đầu

tư về lãi suất ngắn hạn. Về mặt toán học, lý thuyết này được thể hiện như sau:

(1 + R2)2 = (1 + R1) x (1 + E(R1))

Trong đó:

R2: lãi suất chứng khoán kì hạn 2 năm

R1: lãi suất chứng khoán kì hạn 1 năm

E(R1): lãi suất kì vọng đối với chứng khoán thời hạn 1 năm, tính từ thời điểm hiện

tại

Vế bên trái của phương trình là lượng tiền mà các nhà đầu tư sẽ thu về trên mỗi đồng vốn

bỏ ra sau thời hạn đầu tư là 2 năm, nếu đầu tư vào chứng khoán kì hạn 2 năm. Vế phải của

phương trình chính là lượng tiền mà nhà đầu tư kì vọng sẽ thu được sau 2 năm nếu tiến

hành đầu tư vào các các tài sản tài chính có thời gian đáo hạn là 1 năm. Chính sự cạnh tranh

là nhân tố khiến cho hai vế cân bằng nhau.

Lý thuyết này có thể dễ dàng khái quát hóa cho bất kì một thời hạn đầu tư nào. Và mặc dù

các chứng khoán có kì hạn rất khác nhau nhưng lý thuyết này bao giờ cũng giải thích sự

tồn tại của lãi suất dài hạn dựa trên các kì vọng về lãi suất ngắn hạn của các nhà đầu tư. Lý

thuyết kì vọng về lãi suất đã trở thành cơ sở lý thuyết để giải thích cho việc sử dụng đường

sinh lợi như một công cụ phân tích của các chuyên gia phân tích kinh tế và tài chính. Ví

dụ, nếu đường cong sinh lợi là đường dốc lên, đó là dấu hiệu cho thấy thị trường đang kì

vọng rằng lãi suất ngắn hạn sẽ tăng. Vì việc tăng lãi suất chỉ xảy ra trong thời kì kinh tế

phát triển nên một đường sinh lợi đi lên cho thấy thị trường đang kì vọng rằng các hoạt

động kinh tế sẽ tiếp tục mở rộng hơn nữa.

Các chuyên gia phân tích tài chính đôi khi sử dụng phương trình này để đưa ra những dự

đoán về biến động của lãi suất trên thị trường trong tương lai, do đó phương trình còn được

viết lại dưới dạng:

E(R1) = [(1 + R2)2/(1 + R1)] - 1

Như vậy lãi suất ngắn hạn mà thị trường kì vọng cho giai đoạn tới có thể tính toán, dự đoán

được dựa trên lãi suất của ngày hôm nay. Trên thực tế, người ta thấy rằng lý thuyết này

thường thổi phồng mức lãi suất ngắn hạn trong tương lai. Nguyên nhân có thể do việc nắm

giữ các chứng khoán có thời hạn dài là rủi ro hơn bởi những biến động về lãi suất trên thị

trường có thể sẽ ảnh hưởng đến mức sinh lợi của chứng khoán đó.

Ví dụ: giả sử lãi suất giao ngay 1 năm là 5% và 2 năm là 7%. Thông qua Lý thuyết kỳ

vọng, lãi suất kỳ hạn 1 năm trong năm 2 nhất định sẽ là 9%, bởi vì đầu tư trong hai năm

với lãi suất 7% mang lại cùng mức thu nhập với khi đầu tư trong năm thứ nhất với lãi suất

5% và năm thứ hai với lãi suất 9%. Nói cách khác, lãi suất 2 năm 7% là trung bình của lãi

suất kỳ hạn 1 năm được kỳ hạn của 5% và 9%. Chú ý rằng trong ví dụ này, bởi vì lãi suất

ngắn hạn được kỳ vọng gia tăng (từ 5% lên 9%) nên đường cong lãi suất dốc lên.

Lãi suất 9% trong ví dụ trên được gọi là lãi suất kỳ hạn ẩn. Chúng ta gọi đó là một lãi suất

ẩn vì đó không phải là lãi suất được niêm yết, nó mang hàm ý của lãi suất giao ngay 1 và

2 năm được niêm yết. Có 3 giải thích cho lãi suất 9% này:

 Lãi suất hòa vốn đề cập đến lãi suất kỳ hạn không khác nhau dành cho các nhà đầu

tư khi đầu tư trong 2 năm, hoặc đầu tư trong 1 năm và sau đó tái đầu tư với mức lãi

suất kỳ hạn hòa vốn 9% trong năm thứ hai. Các nhà đầu tư sẽ không có bất kỳ sự

khác nhau nào khi đầu tư trong hai năm với lãi suất 7%, hoặc đầu tư 5% trong năm

thứ nhất và tái đầu tư 1 năm ở mức lãi suất hòa vốn 9%.

 Lãi suất kỳ hạn cũng có thể hiểu là lãi suất chốt cho một khoảng thời gian trong

tương lai. Với cách giải thích này, nhà đầu tư trong ví dụ trên có thể đầu tư vào trái

phiếu kỳ hạn 2 năm thay vì trái phiếu kỳ hạn 1 năm, và về cơ bản được chốt ở mức

lãi suất 9% trong khoảng thời gian 1 năm bắt đầu sau 1 năm nữa.

 Chúng ta có thể giải thích lãi suất kỳ hạn 9% qua mối quan hệ với lãi suất giao ngay

trong tương lai được kỳ vọng trong khung cảnh của Lý thuyết kỳ vọng như thế nào?

Lý thuyết kỳ vọng dự báo rằng lãi suất giao ngay được kỳ vọng trong một năm bằng

lãi suất kỳ hạn 1 năm 9%. Nói cách khác, sự kỳ vọng là chính xác.

Lý thuyết kỳ vọng có một thiếu sót quan trọng bởi vì chúng không xem xét đến những rủi

ro khi đầu tư trái phiếu. Đặc biệt, lý thuyết kỳ vọng thuần không nhận ra một só vấn đề

sau:

 Rủi ro về giá – tính không ổn định về giá tương lai của một trái phiếu có thể bán

trước khi đáo hạn.

 Rủi ro tái đầu tư – tính không ổn định do lợi tức các dòng tiền trái phiếu có thể được

tái đầu tư.

Do vậy, Lý thuyết kỳ vọng không nhận ra rủi ro về sự khác nhau giữa đầu tư vào trái phiếu

kỳ hạn 1 năm và đầu tư liên tục vào hai trái phiếu kỳ hạn 6 tháng.

4.3.2. Lý thuyết ưu thích tính thanh khoản

Lý thuyết này khẳng định rằng lãi suất dài hạn không chỉ phản ánh giả định của các nhà

đầu tư về lãi suất tương lai nhưng cũng bao gồm cả chi phí cho việc nắm giữ trái phiếu

trong dài hạn, gọi là phần bù thanh khoản hoặc phần bù kỳ hạn. Phần bù này bù đắp cho

các nhà đầu tư khi chịu rủi ro cộng thêm vào việc tiền của họ bị chiếm dụng trong một

khoản thời gian dài hơn, bao gồm giá cao hơn. Bởi vì phần bù kỳ hạn nên lãi suất các trái

phiếu dài hạn có xu hướng cao hơn lãi suất ngắn hạn, và đường cong lãi suất nghiêng nhiều

hơn.

Lý thuyết ưa thích thanh khoản của cấu trúc kỳ hạn chỉ ra sự thiếu sót của lý thuyết kỳ

vọng thuần bằng cách giả định rằng lãi suất kỳ hạn phản ánh sự kỳ vọng vào lãi suất giao

ngay trong tương lai của các nhà đầu tư cộng phần bù thanh khoản để bù đắp rủi ro lãi suất.

Hơn nữa, giả thuyết cũng cho rằng phần bù thanh khoản này liên quan mật thiết đến thời

gian đáo hạn: một trái phiếu 25 năm có phần bù thanh khoản lớn hơn một trái phiếu 5 năm.

Giả thuyết về tính thanh khoản phát biểu rằng lãi suất kỳ hạn là một ước lượng không đối

xứng của sự kỳ vọng trong thị trường bởi vì chúng bao gồm một phần bù thanh khoản.

Bởi vậy, một đường cong lãi suất tương đối dốc có thể chỉ ra rằng hoặc thị trường kỳ vọng

lãi suất tương lai tăng, hoặc lãi suất đó được kỳ vọng không thay đổi hoặc thậm chí sụt

giảm, nhưng do có thêm phần bù thanh khoản nên kết quả là một độ dốc tương đối. Một

đường cong lãi suất xu hướng dốc xuống cho thấy lãi suất ngắn hạn giảm theo như giả

thuyết về tính thanh khoản. Quy mô phần bù thanh khoản không cần duy trì trong suốt mọi

thời điểm. Chúng có thể lớn hơn trong khoảng thời gian những bất lợi cho nền kinh tế gia

tăng khi mà ác cảm đối với rủi ro của các nhà đầu tư tăng lên.

4.3.3. Lý thuyết thị trường bị phân cách

Lý thuyết thị trường phân cách cũng giả định rằng lãi suất kỳ hạn tượng trưng cho lãi suất

giao ngay tương lai được kỳ vọng cộng với một phần bù, nhưng nó lại không ủng hộ quan

điểm phần bù này liên quan trực tiếp đến thời gian đáo hạn. Thay vào đó, lý thuyết thị

trường phân cách cho rằng sự tồn tại tình trạng mất cân bằng giữa cung và cầu vốn trong

khoảng thời gian đáo hạn cho trước sẽ khiến những người đi vay và những người cho vay

thay đổi từ khu vực ưa thích (chuỗi thời gian đáo hạn) đến một khu vực có sự bất cân xứng

ngược lại. Tuy nhiên, để làm điều đó, họ phải được bù đắp rủi ro về giá và rủi ro lãi suất

tái đầu tư trong môi trường ít ưu tiên hơn. Những người đi vay yêu cầu giảm chi phí (ví dụ,

lãi suất thấp hơn) và những người cho vay lại yêu cầu phần bù lãi suất ( ví dụ, lãi suất cao

hơn) để thoát khỏi môi trường ưa thích của mình. Trong giả thuyết này, phần bù liên quan

đến cung và cầu vốn ở các mức thời gian đáo hạn khác nhau – không phải cấu trúc kỳ hạn,

cũng như trong lý thuyết thanh khoản. Điều này nghĩa là trái phiếu 10 năm có lẽ có một

phần bù rủi ro cao hơn hoặc thấp hơn trái phiếu 25 năm. Cũng có nghĩa là giả thuyết này

có thể được sử dụng để giải thích hầu hết các hình dạng đường cong lãi suất.

Lý thuyết thị trường phân cách đưa ra một sự giải thích về lãi suất kỳ hạn ẩn tương tự như

giả thuyết thanh khoản. Tuy nhiên, có hai điểm khác nhau cần chú ý:

 Phần bù là một phần bù rủi ro dương hoặc âm liên quan đến cung và cầu vốn ở các

thời kỳ đáo hạn khác nhau, không cần thiết một phần bù thanh khoản.

 Phần bù rủi ro này không liên quan đến thời kỳ đáo hạn.

Cho rằng ngoài mong đợi lãi suất, các nhà đầu tư có tầm nhìn đầu tư khác nhau và yêu cầu

một phần bù hợp lý để mua trái phiếu với kì đáo hạn nằm ngoải kì đáo hạn “ưa thích” hoặc

thói quen của họ. Những người đề xuất lý thuyết này tin rằng các nhà đầu tư ngắn hạn ngày

càng nhiều trên thị trường thu nhập cố định, vì vậy lãi suất dài hạn có xu hướng tăng cao

hơn là lãi suất ngắn hạn. Bởi vì đường cong lãi suất có thể phản ảnh cả sự mong đợi về lãi

suất của các nhà đầu tư và phần bù rủi ro đối với những trái phiếu dài hạn, giải thích điều

này sẽ rất phức tạp. Các nhà kinh tế học và quản lý danh mục thu nhập cố định đã nỗ lực

trong việc có gắng hiểu chính xác những áp lực đã điều khiển lãi suất ở bất kỳ thời điểm

nào và bất kì điểm nào trên đường cong lãi suất.

II. Tín dụng

5. Tín dụng

5.1. Cơ sở ra đời của quan hệ tín dụng:

Khi xã hội đã thực hiện các hoạt động trao đổi hàng hóa thì các hoạt động kinh tế bắt đầu

nảy sinh. Trong tiến trình của các hoạt động này sẽ xuất hiện những người có tích lũy tư

bản cao và những người chưa đủ tích lũy tư bản để thực hiện các mục đích của mình, lúc

đó nhu cầu vay mượn nảy sinh giữa các bên có quen biết với nhau. Như vậy cơ sở khách

quan cho sự ra đời của quan hệ tín dụng là mâu thuẫn vốn có của quá trình tuần hoàn vốn

tiền tệ trong xã hội, cùng một lúc có những chủ thể kinh tế tạm thời dư thừa nguồn vốn và

những chủ thể tạm thời thiếu hụt nguồn vốn. Thêm vào đó quan hệ này ra đời còn dựa trên

việc đánh giá tín nhiệm lẫn nhau đặc biệt là sự đánh giá tín nhiệm đối với người vay.

5.2. Khái niệm tín dụng

Tín dụng là một phạm trù kinh tế, ra đời và tồn tại qua nhiều hình thái kinh tế xã hội. Từ

“Tín Dụng” có nguồn gốc từ tiếng Latinh là Creditium có nghĩa là sự tin tưởng, tín nhiệm.

Dựa trên sự tin tưởng, tín nhiệm đó sẽ thực hiện các quan hệ vay mượn một lượng giá trị

biểu hiện dưới hình thái tiền tệ hoặc vật chất trong một thời gian nhất định. Đồng thời kèm

với đó là các chi phí vay mượn hay còn gọi là chi phí sử dụng vốn mà người đi vay trả cho

người cho vay.

Như vậy có thể định nghĩa tín dụng là một loại hoạt động kinh tế phản ánh sự chuyển

nhượng tạm thời quyền sử dụng vốn từ người sở hữu sang người đi vay trong một thời gian

nhất định với một khoản chi phí nhất định và dựa trên cơ sở đánh giá tín nhiệm.

Quan hệ tín dụng mang ba đặc trưng cơ bản sau:

 Chỉ làm thay đổi quyền sử dụng, không làm thay đổi quyền sở hữu vốn;

 Quá trình cho vay phải có thời hạn nhất định. Thời hạn này dựa trên thỏa thuận giữa

các bên tham gia vào quan hệ tín dụng;

 Người đi vay sẽ phải trả một phần chi phí gọi là chi phí sử dụng vốn cho chủ sở hữu.

5.3. Vai trò của tín dụng

Vai trò của tín dụng trong nền kinh tế thị trường thể hiện ở các điểm sau.

Thứ nhất. Tín dụng là điều kiện đảm bảo quá trình sản xuất kinh doanh diễn ra

thường xuyên liên tục. Trong một thời điểm trong nền kinh tế luôn tồn tại những nhóm

chủ thể kinh tế “tạm thời thừa vốn” và muốn sử dụng số vốn nhàn rỗi này để kiếm lời trong

một thời gian nhất định. Một nhóm khác “tạm thời thiếu vốn” và muốn tìm kiếm nguồn

vốn nhàn rỗi khác để đáp ứng nhu cầu hiện tại. Nhờ hoạt động tín dụng mà cả hai nhóm

này đều được thoả mãn về vốn và dẫn đến quá trình sản xuất kinh doanh diễn ra một cách

thương xuyên, liên tục, nguồn vốn được sử dụng một cách tối đa.

Thứ hai. Tín dụng huy động, tập trung vốn thúc đẩy sự phát triển kinh tế. Bất kỳ một

quốc gia nào muốn phát triển nền kinh tế cũng cần phải có một nguồn vốn đầu tư lớn để

đổi mới công nghệ, tăng năng suất lao động, giảm giá thành sản phẩm, chiến thắng trong

cạnh tranh. Nhưng để có lượng vốn đầu lớn như vậy thì chỉ có quan hệ tín dụng với đáp

ứng được điều đó bởi quan hệ tín dụng sẽ tập trung huy động mọi nguồn vốn nhàn rỗi trong

nền kinh tế và đáp ứng nhu cầu đó.

Thứ ba. Tín dụng góp phần nâng cao mức sống của dân cư. Một trong những ví dụ điển

hình để minh chứng cho điều này là thông qua quan hệ tín dụng mà những người có thu

nhập thấp những người tàn tật đã có được nhà ở, phương tiện đi lại, điện thoại v.v. Bởi họ

có thể sử dụng phương thức vay trả góp.

Thứ tư. Là công cụ điều tiết vĩ mô của Nhà nước. Như ta đã biết cơ cấu kinh tế được

quyết định bởi cơ cấu đầu tư mà tín dụng lại quyết định đến cơ cấu đầu tư. Nhà nước thông

qua hoạt động của các Ngân hàng thương mại, chủ yếu là hoạt động tín dụng để điều chỉnh

cơ cấu kinh tế.

5.4. Các hình thức tín dụng trong nền kinh tế

Trong nền kinh tế có thể tồn tại các ba hình thức tín dụng chính như: (i) tín dụng thương

mại, (ii) tín dụng ngân hàng, và (iii) tín dụng nhà nước.

5.4.1. Tín dụng thương mại.

5.4.1.1. Khái niệm tín dụng thương mại

Đây là loại tín dụng được cấp bằng hàng hóa giữa các chủ chể kinh tế có mối quan hệ kinh

doanh hàng hóa với nhau trong một thời gian nhất định. Nó cũng thường được gọi là bán

hàng trả chậm.

Tín dụng thương mại giúp cho người bán góp phần giải quyết nhanh hàng hóa, tăng cường

khả năng cạnh tranh với các đối thủ, giúp thắt chặt hơn sự phụ thuộc của khách hàng. Về

phần người mua, tín dụng thương mại giúp cho họ giải quyết được sự thiếu hụt tạm thời về

vốn và việc tham gia và hoạt động này sẽ góp phần giúp người mua tăng uy tín và có năng

lực hơn khi họ tham gia vào các thị trường tài trợ vốn khác như tín dụng ngân hàng, phát

hành cổ phiếu hay trái phiếu. Ngoài ra tín dụng thương mại góp phần làm giảm khối lượng

tiền mặt trong lưu thông, làm giảm chi phí lưu thông xã hội.

Trên thực tế hoạt động sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp thường có chính sách bán

chịu và chính sách mua chịu hàng hóa. Những chính sách này cộng với nhu cầu thực tế của

doanh nghiệp, năng lực và uy tín của doanh nghiệp mà hình thành nên các giao dịch hàng

hóa mà bao gồm cả các khoản tín dụng thương mại.

Các vấn đề chính liên quan tới tín dụng mà các bên cùng quan tâm là (i) quy mô của tín

dụng, (ii) thời gian của tín dụng, (iii) phương thức thanh toán, và (iv) chính sách chiết khấu.

5.4.1.2. Đặc điểm tín dụng thương mại

Tín dụng có các đặc điểm sau:

 Tín dụng thương mại vốn cho vay dưới dạng hàng hóa hay một bộ phận của vốn sản

xuất chuẩn bị chuyển hóa thành tiền, chưa phải là tiền nhàn rỗi.

 Người cho vay (chủ nợ) và người đi vay (con nợ) đều là những doanh nghiệp trực

tiếp tham gia vào quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa.

 Khối lượng tín dụng lớn hay nhỏ phụ thuộc vào tổng giá trị của khối lượng hàng

hóa được đưa ra mua bán chịu, năng lực của người bán và tín nhiệm của người mua.

 Cơ sở pháp lý trong việc xác định quan hệ nợ nần trong tín dụng thương mại là hợp

đồng mua bán hay giấy nợ.

5.4.1.3. Công cụ của tín dụng thương mại

Cơ sở pháp lý xác định quan hệ nợ nần của tín dụng thương mại là giấy nhận nợ, được gọi

là kỳ phiếu thương mại hay gọi tắt là thương phiếu. Thương phiếu là chứng chỉ có giá ghi

nhận yêu cầu thanh toán hoặc cam kết thanh toán không điều kiện một số tiền xác định

trong một thời gian nhất định. Nói một cách khác nó xác nhận quyền lợi của người bán là

được nhận nợ khi tới hạn và trách nhiệm của người mua chịu là phải thanh toán nợ khi tới

hạn.

Tại Việt Nam, các vấn đề về thương phiếu đã được quy định tại Pháp lệnh thương phiếu

số 17/1999/PL-UBTVQH10 trong đó có nhiều nội dung quan trọng như áp dụng điều ước

quốc tế, xác định thời hạn thương phiếu, hình thức thương phiếu,…

Tại Việt Nam, mẫu thương phiếu phải được lập trên mẫu in sẵn của NHNN.

Căn cứ vào yếu tố người lập, kì phiếu bao gồm 2 loại: lệnh phiếu và hối phiếu.

 Lệnh phiếu hay kì phiếu thông thường: là chứng chỉ có giá do người mua chịu kí

phát hành cam kết thanh toán 1 món nợ bằng tiền nhất định khi tới hạn cho người

bán. Lệnh phiếu này ít sử dụng trong quan hệ thương mại mà phần lớn sử dụng trong

các quan hệ tài chính.

Tại Việt Nam, theo quy định của Điều 17, Pháp lệnh thương phiếu, lệnh phiếu phải

có đủ các nội dung sau:

Điều 17. Nội dung của lệnh phiếu

1.Lệnh phiếu phải có đầy đủ các nội dung sau đây:

a)Từ "Lệnh phiếu" được ghi trên mặt trước của lệnh phiếu;

b)Cam kết chi trả không điều kiện một số tiền xác định;

c)Thời hạn thanh toán lệnh phiếu;

d)Địa điểm thanh toán lệnh phiếu;

đ)Tên và địa chỉ của người thụ hưởng;

e)Địa điểm và ngày ký phát hành;

g)Tên, địa chỉ và chữ ký của người phát hành.

2.Lệnh phiếu thiếu một trong các nội dung quy định tại khoản 1 Điều này không

cógiá trị.

3.Trong trường hợp lệnh phiếu không có đủ chỗ để viết, lệnh phiếu đó có thể

cóthêm tờ phụ đính kèm theo quy định của Chính phủ.

 Hối phiếu hay thương phiếu chuyển nhượng: là chứng chỉ có giá do người bán kí

phát hành ra lệnh cho người mua khi tới hạn phải thanh toán một số tiền nợ cho

người bán chịu hay bất kì 1 người nào xuất trình hối phiếu. Thương phiếu này được

chuyển nhượng phổ biến từ người này sang người khác.

Tại Việt Nam, theo quy định của Điều 11, Pháp lệnh thương phiếu, hối phiếu phải

có đủ các nội dung sau:

Điều 11. Nội dung của hối phiếu

1.Hối phiếu phải có đầy đủ các nội dung sau đây:

a)Từ "Hối phiếu" được ghi trên mặt trước của hối phiếu;

b)Lệnh yêu cầu thanh toán không điều kiện một số tiền xác định;

c)Thời hạn thanh toán hối phiếu;

d)Địa điểm thanh toán hối phiếu;

đ)Tên và địa chỉ của người bị ký phát;

e)Tên và địa chỉ của người thụ hưởng;

g)Địa điểm và ngày ký phát hành;

h)Tên, địa chỉ và chữ ký của người ký phát.

2.Hối phiếu thiếu một trong các nội dung quy định tại khoản 1 Điều này không có

giá trị.

3.Trong trường hợp hối phiếu không có đủ chỗ để viết, hối phiếu đó có thể có thêm

tờ phụ đính kèm theo quy định của Chính phủ.

Nếu căn cứ vào phương thức ký chuyển nhượng, thương phiếu được phân thành ba loại:

 Thương phiếu vô danh: là loại thương phiếu không ghi tên người hưởng thụ. Ai cầm

thương phiếu một cách hợp pháp người đó là người hưởng thụ.

 Thương phiếu đích danh: cũng là thương phiếu có ghi tên của người hưởng thụ

nhưng khác với thương phiếu ký danh là không được chuyển nhượng cho người

khác.

 Thương phiếu ký danh: là loại thương phiếu có ghi tên người hưởng thụ và người

này được quyền chuyển nhượng cho người khác.

5.4.2. Tín dụng ngân hàng.

5.4.2.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng

Tín dụng ngân hàng là giao dịch vay mượn tài sản giữa ngân hàng (tổ chức tín dụng) với

bên đi vay (là các tổ chức cá nhân trong nền kinh tế) dựa trên cơ sở đánh giá tín nhiệm

trong đó ngân hàng chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời gian nhất

định theo thoả thuận, và bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện cả vốn gốc và lãi

cho ngân hàng khi đến hạn thanh toán.

Tín dụng ngân hàng đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế. Nó góp phần giải

quyết nhu cầu về vốn tạm thời của các chủ thể kinh tế, giảm lượng tiền mặt lưu thông, làm

giảm chi phí giao dịch, làm cho lượng vốn trong nền kinh tế không bị tắc nghẽn mà lưu

thông linh hoạt qua trung gian phân phối của mình…

Tại Việt Nam, các vấn đề liên quan tới việc cấp tín dụng của Ngân hàng được quy định tại

Quy chế cho vay của tổ chức tín dụng đối với khách hàng số: 1627/2001/QĐ-NHNN của

Thống đốc NHNN.

5.4.2.2. Đặc điểm của tín dụng ngân hàng

Xuất phát từ đặc trưng của hoạt động ngân hàng là kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ nên tài

sản giao dịch trong tín dụng ngân hàng chủ yếu là dưới hình thức tiền tệ. Tuy nhiên trong

một số hình thức tín dụng, như cho thuê tài chính thì tài sản trong giao dịch tín dụng cũng

có thể là các tài sản khác như tài sản cố định. Trong quá trình giao dịch này thực chất ngân

hàng đứng vai trò trung gian điều phối vốn giữa các chủ thể thừa và thiếu vốn trực tiếp.

Tín dụng là nghiệp vụ có vị trí rất quan trọng trong hoạt động kinh doanh của mỗi ngân

hàng thương mại, đồng thời đó cũng là nghiệp vụ có qui trình kỹ thuật rất phong phú và

phức tạp. Trong bảng cân đối kế toán của NHTM, khoản mục tín dụng và đầu tư thường

chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng tài sản Có (khoảng 70% – 80%). Đây là khối lượng tài

sản rất lớn của ngân hàng đầu tư vào nền kinh tế. Xét về kỹ thuật nghiệp vụ, tín dụng là

nghiệp vụ phức tạp vì ngân hàng áp dụng nhiều hình thức cấp tín dụng khác nhau, như:

cho vay từng lần, cho vay theo hạn mức tín dụng, cho vay chiết khấu thương phiếu và các

giấy tờ có giá, cho vay trả góp, cho vay hợp vốn, cho vay theo dự án đầu tư v.v… với nhiều

kỳ hạn và hình thức đảm bảo khác nhau. Mỗi hình thức cấp tín dụng đều có kỹ thuật cho

vay, thu nợ, thu lãi riêng. Tín dụng là nghiệp vụ sinh lời lớn nhất của ngân hàng thương

mại thông qua thu lãi cho vay. và nó gắn liền với thời hạn sử dụng vốn vay của khách hàng

vay.

Ngoài ra tín dụng là nghiệp vụ tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để chống đỡ với các rủi ro có thể xảy

ra, các ngân hàng phải tiến hành phân loại nợ để làm cơ sở cho việc đánh giá chất lượng

tín dụng và trích lập dự phòng rủi ro tín dụng theo định kỳ.

5.4.2.3. Phân loại tín dụng ngân hàng

Có nhiều cách phân loại tín dụng ngân hàng khác nhau như căn cứ vào thời gian vay,

phương thức vay, tính chất của khoản vay hay mục đích vay vốn …

Nếu căn cứ vào thời gian vay, tín dụng ngân hàng có thể chia ra thành:

 Tín dụng ngắn hạn: là loại tín dụng có thời hạn dưới một năm, thường được sử dụng

vào nghiệp vụ thanh toán, cho vay bổ sung thiếu hụt tạm thời về vốn lưu động của

các doanh nghiệp hay cho vay phục vụ nhu cầu sinh hoạt tiêu dùng của cá nhân.

 Tín dụng trung hạn: có thời hạn từ 1 đến 5 năm, được dùng để cho vay vốn phục vụ

nhu cầu mua sắm tài sản cố định, cải tiến đổi mới kỹ thuật, mở rộng và xây dựng

các công trình nhỏ có thời hạn thu hồi vốn nhanh.

 Tín dụng dài hạn: là loại tín dụng có thời hạn trên 5 năm, được sử dụng để cung cấp

vốn cho xây dựng cơ bản, cải tiến và mở rộng sản xuất có quy mô lớn.

Thường thì tín dụng trung và dài hạn được đầu tư để hình thành vốn cố định và một phần

vốn cho các hoạt động ngắn hạn (tài sản lưu động) mang tính thường xuyên.

Nếu căn cứ vào mục đích sử dụng vốn vay, tín dụng ngân hàng chia thành 2 loại:

 Tín dụng sản xuất và lưu thông hàng hoá: là loại tín dụng được cung cấp cho các

doanh nghiệp để họ tiến hành đầu tư, sản xuất và kinh doanh.

 Tín dụng tiêu dùng: là loại tín dụng được cấp phát cho cá nhân để đáp ứng nhu cầu

tiêu dùng. Loại tín dụng này thường được dùng để mua sắm nhà cửa, xe cộ, các thiết

bị gia đình... Tín dụng tiêu dùng ngày càng có xu hướng tăng lên.

Nếu căn cứ vào phương thức cho vay, tín dụng ngân hàng bao gồm:

 Cho vay từng lần; Mỗi lần vay vốn khách hàng và tổ chức tín dụng thực hiện thủ

tục vay vốn cần thiết và ký kết hợp đồng tín dụng.

 Cho vay theo hạn mức tín dụng: Tổ chức tín dụng và khách hàng xác định và thoả

thuận một hạn mức tín dụng duy trì trong một khoảng thời gian nhất định.

 Cho vay theo dự án đầu tư: Tổ chức tín dụng cho khách hàng vay vốn để thực hiện

các dự án đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và các dự án đầu tư phục

vụ đời sống.

 Cho vay hợp vốn: Một nhóm tổ chức tín dụng cùng cho vay đối với một dự án vay

vốn hoặc phương án vay vốn của khách hàng; trong đó, có một tổ chức tín dụng làm

đầu mối dàn xếp, phối hợp với các tổ chức tín dụng khác. Việc cho vay hợp vốn

thực hiện theo quy định của Quy chế này và Quy chế đồng tài trợ của các tổ chức

tín dụng do Thống đốc Ngân hàng Nhà nước ban hành.

 Cho vay trả góp; Khi vay vốn, tổ chức tín dụng và khách hàng xác định và thoả

thuận số lãi vốn vay phải trả cộng với số nợ gốc được chia ra để trả nợ theo nhiều

kỳ hạn trong thời hạn cho vay.

 Cho vay theo hạn mức tín dụng dự phòng: Tổ chức tín dụng cam kết đảm bảo sẵn

sàng cho khách hàng vay vốn trong phạm vi hạn mức tín dụng nhất định. Tổ chức

tín dụng và khách hàng thoả thuận thời hạn hiệu lực của hạn mức tín dụng dự phòng,

mức phí trả cho hạn mức tín dụng dự phòng.

 Cho vay thông qua nghiệp vụ phát hành và sử dụng thẻ tín dụng: Tổ chức tín dụng

chấp thuận cho khách hàng được sử dụng số vốn vay trong phạm vi hạn mức tín

dụng để thanh toán tiền mua hàng hoá, dịch vụ và rút tiền mặt tại máy rút tiền tự

động hoặc điểm ứng tiền mặt là đại lý của tổ chức tín dụng. Khi cho vay phát hành

và sử dụng thẻ tín dụng, tổ chức tín dụng và khách hàng phải tuân theo các quy định

của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về phát hành và sử dụng thẻ tín

dụng.

 Cho vay theo hạn mức thấu chi: Là việc cho vay mà tổ chức tín dụng thoả thuận

bằng văn bản chấp thuận cho khách hàng chi vượt số tiền có trên tài khoản thanh

toán của khách hàng phù hợp với các quy định của Chính phủ và Ngân hàng Nhà

nước Việt Nam về hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh

toán.

Nếu căn cứ vào tính chất đảm bảo của các khoản cho vay, có các loại tín dụng sau:

 Tín dụng có bảo đảm: là loại hình tín dụng mà các khoản cho vay phát ra đều có tài

sản tương đương thế chấp, có các hình thức như: cầm cố, thế chấp, chiết khấu và

bảo lãnh.

 Tín dụng không có bảo đảm: là loại hình tín dụng mà các khoản cho vay phát ra

không cần tài sản thế chấp mà chỉ dựa vào tín chấp. Loại hình này thường được áp

dụng với khách hàng truyền thống, có quan hệ lâu dài và sòng phẳng với ngân hàng,

khách hàng này phải có tình hình tài chính lành mạnh và có uy tín đối với ngân hàng

như trả nợ đầy đủ, đúng hạn cả gốc lẫn lãi, có dự án sản xuất kinh doanh khả thi, có

khả năng hoàn trả nợ...

Trong nền kinh tế thị trường việc phân loại tín dụng ngân hàng theo các tiêu thức trên chỉ

có ý nghĩa tương đối. Khi các hình thức tín dụng càng đa dạng thì cách phân loại càng chi

tiết. Phân loại tín dụng giúp cho việc nghiên cứu sự vận động của vốn tín dụng trong từng

loại hình cho vay và là cơ sở để so sánh, đánh giá hiệu quả kinh tế của chúng.

5.5. Tín dụng Nhà nước.

5.5.1. Khái niệm tín dụng Nhà nước

Hiện nay có hai cách hiểu về tín dụng Nhà nước căn cứ vào việc Nhà nước đóng vai trò

nhận tài trợ (đi vay) hay đóng vai trò tài trợ (cho vay). Đóng vai trò đi vay thì Nhà nước

nhận tín dụng từ các chủ thể kinh tế khác. Trong khi đóng vai trò là người tài trợ thì Nhà

nước cấp tín dụng cho các chủ thể kinh tế khác.

Tại Việt Nam, vai trò thứ hai đã được quy định ở một số văn bản pháp lý như Nghị định

Số: 106/2004/NĐ-CP về tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước hay Nghị định Số:

151/2006/NĐ-CP Về tín dụng đầu tư và tín dụng xuất khẩu của Nhà nước.

Trong phạm vi bài viết này chúng ta sẽ giới hạn về tín dụng Nhà nước căn cứ vào việc Nhà

nước đóng vai trò nhận tài trợ. Trong vai trò này, tín dụng Nhà nước là việc Nhà nước vay

nợ các chủ thể kinh tế bằng các hình thức phát hành giấy tờ có giá nhằm đạt được các mục

tiêu về ngân sách.

5.5.1. Đặc điểm tín dụng Nhà nước

Tín dụng Nhà nước có những đặc điểm sau:

 Chủ thể phát hành các giấy tờ có giá là Nhà nước, các pháp nhân và thể nhân đóng

vai trò là người cho vay.

 Hình thức tín dụng đa dạng và quy mô tín dụng lớn.

 Tín dụng nhà nước gắn chặt với NSNN, nó là giải pháp nhằm cân đối NSNN và để

thực hiện chính sách tài khóa của Nhà nước.

5.5.2. Các loại hình tín dụng Nhà nước

Nhà nước thực hiện các loại hình tín dụng sau trong vai trò là người đi vay:

 Tín phiếu kho bạc: Là loại giấy tờ có giá do Nhà nước phát hành có thời hạn dưới 1

năm. Tại Việt Nam, theo quy định từ Thông tư số 17/2012/TT-BTC hướng dẫn phát

hành trái phiếu Chính phủ tại thị trường trong nước, tín phiếu kho bạc có ba thời

hạn: 13 tuần, 26 tuần và 52 tuần.

 Trái phiếu kho bạc: Là loại giấy tờ có giá do Nhà nước phát hành có thời hạn trên 1

năm. Tại Việt Nam trái phiếu này có các thời hạn sau: 2 năm, 3 năm, 5 năm, 10

năm, 15 năm và 30 năm.

 Công trái xây dựng tổ quốc: là một loại trái phiếu đặc thù của Việt Nam và mang

tính lịch sử. Tại pháp lệnh công trái (không số) của Hội đồng Nhà nước năm 1983

có định nghĩa: Công trái xây dựng Tổ quốc là một nguồn thu của ngân sách Nhà

nước dành để đầu tư xây dựng những công trình then chốt, tạo nên cơ sở vật chất

và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội. Tại Việt Nam, theo quy định từ Thông tư số

17/2012/TT-BTC hướng dẫn phát hành trái phiếu Chính phủ tại thị trường trong

nước, công trái có các thời hạn 2 năm, 3 năm, 5 năm, 10 năm, 15 năm và 30 năm.

CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Giá trị tương lai n năm của 1 đồng trong hiện tại được tính như thế nào?

2. Tại sao nói giá trị của một đồng thu nhập trong hiện tại lại lớn hơn giá trị của một đồng

thu nhập trong tương lai?

3. Bản chất của lãi suất đáo hạn là gì?

4. Nêu cách hiểu về lợi suất hiện hành và tỷ suất lợi nhuận của trái phiếu?

5. Nêu mối quan hệ giữa lãi suất đáo hạn, lãi suất coupon và lợi suất hiện hành khi giá

trái phiếu thay đổi?

6. Các yếu tố thuộc về khung mẫu tiền vay ảnh hưởng thế nào tới lãi suất trái phiếu?

7. Các yếu tố thuộc về khung mẫu ưa thích tính thanh khoản ảnh hưởng thế nào tới lãi

suất trái phiếu?

8. Lãi suất trái phiếu thay đổi như thế nào dưới ảnh hưởng của cấu trúc rủi ro và cấu trúc

kỳ hạn?

9. Phân loại các loại hình tín dụng.

BÀI TẬP TRẮC NGIỆM