Bài giảng Triết học: Chương 5 - Chủ nghĩa duy vật biện chứng. Cơ sở lý luận của thế giới quan khoa học

Trong bối cảnh phức tạp của thế giới hiện đại, việc hình thành một thế giới quan vững chắc là nền tảng cho sự phát triển nhận thức và hành động của mỗi cá nhân và xã hội. Đặc biệt, một thế giới quan khoa học không chỉ cung cấp một lăng kính khách quan để hiểu về thực tại mà còn định hướng các hoạt động thực tiễn. Chương này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một thế giới quan dựa trên nền tảng lý luận khoa học. Chúng tôi sẽ đi sâu phân tích chủ nghĩa duy vật biện chứng như một cơ sở lý luận cốt lõi, qua đó làm rõ những nguyên tắc nền tảng giúp con người nhận thức và cải tạo thế giới một cách hiệu quả.

Sinh viên, giảng viên các ngành Triết học, Chủ nghĩa Mác-Lênin, Khoa học Xã hội và Nhân văn; cán bộ nghiên cứu lý luận chính trị.

Nghiên cứu này trình bày một cách hệ thống về khái niệm thế giới quan và sự phát triển của nó, đặc biệt tập trung vào vai trò trung tâm của chủ nghĩa duy vật biện chứng trong việc hình thành thế giới quan khoa học. Khởi đầu bằng việc định nghĩa thế giới quan là toàn bộ quan điểm, quan niệm của con người về thế giới và vị trí của mình, bài viết phân tích các hình thức cơ bản của thế giới quan, bao gồm thế giới quan huyền thoại, tôn giáo và triết học. Mỗi hình thức được mổ xẻ về đặc điểm, nguồn gốc và trình độ nhận thức, chỉ ra rằng thế giới quan huyền thoại và tôn giáo thường gắn liền với yếu tố cảm tính, niềm tin và sự sợ hãi trước các lực lượng siêu nhiên, còn thế giới quan triết học nâng lên tầm hệ thống lý luận chặt chẽ. Đi sâu hơn, nghiên cứu làm rõ sự khác biệt cốt lõi giữa thế giới quan duy vật và thế giới quan duy tâm dựa trên quan điểm về bản chất thế giới và mối quan hệ giữa vật chất và ý thức. Trong khi chủ nghĩa duy tâm coi ý thức là yếu tố quyết định, thế giới quan duy vật khẳng định vật chất có vai trò chủ đạo trong mọi biểu hiện của đời sống. Phương pháp luận được sử dụng là phân tích khái niệm, so sánh đối chiếu các trường phái tư tưởng và đặt chúng trong bối cảnh lịch sử phát triển nhận thức. Giá trị ứng dụng và hàm ý của nghiên cứu là cung cấp một nền tảng lý luận vững chắc, đặc biệt là thông qua chủ nghĩa duy vật biện chứng, giúp độc giả có cái nhìn khoa học, khách quan về thế giới, từ đó định hướng đúng đắn cho hoạt động thực tiễn và sự nghiệp phát triển xã hội.