Y tế công cộng & khuyến cáo chăm sóc sức khỏe người cao tuổi Việt Nam có thể hướng tới: Tuổi thọ tăng trong điều kiện dân số đang tăng lên ? Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi – nếu có và khi nào cần? Tránh triệu chứng mất trí nhớ - khi về già? GS. Tony Broe Viện Nghiên cứu Khoa học Thần kinh-Australia
Trên toàn thế giới & Việt nam
Các chủ để về Tuổi thọ - Một cuộc sống khỏe mạnh lâu dài • Dân số tăng và tuổi thọ tăng • Những tiến bộ trong YTCC ảnh hưởng đến tuổi thọ
người cao tuổi thế nào? – Các giai đoạn các bệnh dịch và các chuyển biến của con
người:
– YTCC thực hiện giai đoạn đầu- Phòng chống ngăn ngừa
các bệnh truyền nhiễm, bệnh dịch.
– YTCC thực hiện lần tiếp theo- Ngăn ngừa các bệnh không
lây nhiễm như tim, mạch máu, phổi, thận…vv
- YTCC tuổi thọ - phát triển và tăng tuổi thọ qua việc phát triển trí não và trí tuệ đồng thời giảm chứng mất trí nhớ.
Sự phát triển dân số thế giới Chỉ bắt đầu tính từ 200 năm trước
1800 - Start of World Population Growth
Sự tăng dân số thế giới • Trong nhiều thiên niên kỷ– av. Tuổi thọ hoảng < 25- 30 tuổi – do từ bệnh dịch, bệnh tệt, đói nghèo, suy dinh dưỡng, bạo lực, chiến tranh dẫn đến dân số Thế giới thấp
Cho đến khi • Khoảng từ 200 năm trước – tuổi thọ tăng từ 25 đến khoảng hơn 70 tuổi (Trung bình 71.8 tuổi) trên toàn thế giới
• Khoảng từ 100 năm trước- dân số thế giới đã tăng từ < 1 tỷ năm 1900 lên đến > 7 tỷ (10 tỷ năm 2100)
Dân số tăng với tốc độ nhanh- kể từ thế kỷ 18. Vì mọi người có sức khỏe tốt nên sống thọ hơn
Tại sao lại có sức khỏe tốt? • Những tiến bộ xã hội- sự ra đời của KHKT và công cuộc
đổi mới các ngành công nghiệp – Nghèo đói và tổn thương giảm trong khi đó được con người được bổ sung calories trong thực phẩm, nâng cao kiến thức, thương mại, giầu có hơn và hệ thống quản trị xã hội mới • Y tế và Y tế công cộng Các chủ đề của chúng tôi hôm nay
• Những cuộc cách mạng trong việc nuôi dạy trẻ và giáo dục – Tăng phát triển trí não và trí tuệ từ trẻ em đến người cao tuổi.
– Những tiến bộ trong y học
Lão hóa trên thế giới
25
Nước Anh Năm 1800- Thời điểm bắt đầu tăng trưởng dân số và người cao tuổi
20
Tăng trưởng dân số trong 200 năm
15
10
0 6 r e v o %
5
0
Tỷ lệ người cao tuổi trong 100 năm 1541 1751 1981 1751
1921
1541
% số người >60 tuổi - [không tăng trong vòng 450 năm]
(P. Laslett. 1986)
Việt Nam Tăng dân số và lão hóa
Việt Nam – Tăng dân số nhanh từ năm 2006 tới 2016
Việt Nam – Tăng dân số từ năm 1950-2017
Nhưng tỷ lệ tăng dân số bắt đầu giảm = lão hóa
Biểu đồ người trẻ ở Việt Nam- 2010
Wealth Dividend 20–50 yrs
Biểu đồ người trẻ ở Việt Nam - năm 2010
• Dân giàu có hơn • Giảm tỷ lệ sinh sản • Tăng trưởng dân số Kết quả là có một lực lượng lớn lao động trẻ & và phụ nữ ( Được học vấn nhiều hơn ) thì có ít con hơn
Biểu đồ người cao tuổi ở Việt nam– những năm 2020+
By 2050 Aged 60-90 yrs Healthier and better-off
2020 Ageing population 30–60 yrs
Tại sao dân số lại già đi?
• Người cao tuổi sống lâu hơn – - Ảnh hưởng từ trí não
– Và cuộc sống mạnh khỏe hơn
• Sức khỏe tốt tăng tuổi thọ – Người trưởng thành sống dài hơn – Có nhiều người trưởng thành sống lâu hơn
• Tỷ lệ sinh giảm – Ít trẻ em hơn
Y tế công cộng và Y tế lâm sàng
• Trọng tâm của Y học lâm sàng là điều trị và chữa bệnh–
các bệnh dịch cấp tính. Điều này rất quant trọng trong điều trị cho bệnh nhân tại bệnh viện và Phòng khám - nhưng không cải thiện được sức khỏe người dân.
• Trọng tâm của Y tế công cộng là Phòng ngừa bệnh – Điều này quan trọng cho toàn bộ người dân hơn là cho mỗi cả nhân – YTCC cấp 1 - Nhiễm trùng & Dịch bệnh – Giai đoạn phát triển
từ lúc mới sinh
– YTCC cấp 2 - Các bệnh mãn tính- Giai đoạn trung niên – YTCC tuổi thọ – Các bệnh về não và trí nhớ – Giai đoạn cao tuổi
Y tế công cộng và Người cao tuổi
•
Trọng tâm thứ nhất của YTCC đới với người cao tuổi là phòng bệnh. Điều đó có nghĩa là: – Thúc đẩy quá trình lão hóa lành mạnh = lão hóa không gây tổn hại sức
khỏe/tàn tật
•
– Giảm và ngăn ngừa các bệnh do tuổi tác – như tim, mạch, phổi vv – Phòng ngừa các bệnh về não cho người già – Chứng mất trí nhớ Trọng tâm thứ hai là cung cấp hệ thống y tế và chăm sóc cho người có bệnh về mãn tính và tàn tật – Dự phòng bệnh mãn tính cho thanh thiếu niên+--- – Dịch vụ y tá chăm sóc cho người cao tuổi ngoài 75 tuổi – Các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi công cộng và hiệu quả để hỗ trợ
các gia đình.
Các giai đoạn bệnh dịch và Chuyển dịch bệnh tật
Các giai đoạn bệnh dịch và chuyển biến
2.
1. Bệnh truyền nhiễm và gây tử vong sớm( thương hàn, tả, sốt rét, thủy đậu, bệnh lao, chấn thương) kể từ khi phát hiện trường hợp đầu tiên cho đến thế kỷ 19 tỷ lế sống khoảng 25 tuổi trong lịch sử và ở tất cả các nước trước thế kỷ thứ 19. Phát triển thành các bệnh “ không lây truyền ” Các bệnh dịch từ những năm ở thế kỷ 19-20 (Tim, phổi, thận, tiểu đường vv) ở hai giai đoạn : 1. Mức tuổi thọ trung bình ở Anh tăng từ 25-55 vào cuối Thế kỷ thứ 19 Các bệnh dịch đã ảnh hưởng chậm đến người cao tuổi hơn vào thế 2. kỷ thứ 20.
3.
Chuyển qua các bệnh về não “Neurodegenerative” ở thể kỷ 21 (Chứng mất trí nhờ và rối loạn ở não ). Trung bình sống sót ở tuổi 80- 95 ở cuối thể kỷ thứ 21- năm 2060
Các giai đoạn và chuyển dịch bệnh dịch
Cho đến thế kỷ 19: chết sớm
Thế kỷ 21: Tử vong chủ yếu ở tuổi 80+
Thế kỷ 20: Tử vong giảm chủ yếu ở trung niên và cao tuổi Bệnh hệ thống Cao huyết áp Bệnh tim, Đột quỵ và mạch máu Bệnh tiểu đường Bệnh về phổi
Bệnh truyển nhiễm Tiêu chảy Bệnh dịch Small Pox Bệnh tả Bệnh sốt rét Lao
Bệnh về não Bệnh Alzheimer Bệnh Parkinson Các chứng hoang tưởng khác não Frailty, Rối loạn Gait & Falls
Tiến bộ YTCC
Thế kỷ 19 Giảm bệnh dịch
Thế kỷ 20 TRì hoãn bệnh dịch
Thế kỷ 21 Trì hoãn bệnh não
Tác động YTCC lần 1 Tiêm chủng- Vệ sinh đường phố, nhà cửa, chất thải… Kỹ sư- Nhà quy hoạch tuyến phố, Bác sỹ Phụ nữ và sinh sản
Tác động YTTC lần 2 Tủ lạnh, thực phẩm - ít muối, chế độ ăn uống tốt hơn, giảm hút thuốc và dùng rượu; tai nạn; Có nhiều công việc hơn và giao thông an toàn hơn Các loại thuốc mới cho BP, lipids, thuốc tránh thai Cuộc cách mạng giải phụ nữ
YTCC tác động lên “tuổi thọ" Cách mạng tư tưởng -Nuôi dạy con tốt hơn -Giảm tổn thương trẻ em -Cách mạng giải phóng phụ nữ -Tăng cường giáo dục -Giảm tổn thương và tăng huyết áp nơi người trưởng thành - Bổ sung dưỡng chất cho não Giảm ô nhiễm Biến đổi
khí hậu
Làm thế nào để người dân Việt Nam có cuộc sống khỏe mạnh và tuổi thọ tăng cao hơn ? Definitely!
Già hóa dân số
• Dân số già đang là một sự pha trộn, tương tác phức tạp giữa sự phát triển xã hội, chính trị, kinh tế và các tiến bộ trong y học cùng với sự phát triển cửa trí não và trí tuệ con người.
• Dự đoán
– Dân số già là một điều tốt – không phải là một vấn đề – Các can thiệp YTCC là qúa trình lâu dài cần bắt đầu từ khi con người con trẻ cho đến khi về già để hướng tới sức khoẻ tốt.
– Tỷ lệ sa sút trí tuệ giảm – khi dân số có tỷ lệ sống thọ
– S.E. Asia sẽ là nước dẫn đầu về sự giầu có và có tỷ lệ dân số già (av. tỷ lệ sống sau khi sinh > 90 ca sinh của phụ nữ Hàn Quốc)
hơn
Tuổi thọ cao và khoẻ mạnh đối với người Việt Nam Các giải pháp trong YTCC “truyền thống” tốt sẽ giúp bạn sống đến trên 75 tuổi
Giảm tỷ lệ tỷ vong ở trẻ sơ sinh • Thực hiện tiêm chủng và phòng
ngừa dịch bệnh
• Sống đến giữa cuộc đời – to mid-
life
Giảm tỷ lệ tử vong ở tuổi trung niên Phòng chống khỏi các bệnh khôn lây truyền - Tim và phổi vv, • Sống đến năm trên 75 tuổi Các giải pháp YTCC lần 2 - Ít muối hơn -
– Đồ ăn - giảm béo và calories – Giảm rượu bia và thuốc lá – Các loại thuốc mới cho cao huyết áp, giảm cholesterol, kháng thể
– Giảm thương tổn – công việc,
Các giải pháp YTCC đầu tiên - Vệ sinh sạch sẽ – Tiêm phòng, – Thoát nước – Chất thải – Giảm tỷ lệ sinh – –
Cách mạng giải phòng phụ nữ
đường xã
– Giảm ô nhiễm; nhiên liệu xanh
Một cuộc sống khỏe mạnh hơn cho người cao tuổi ‘Lão hóa của người cao tuổi ’ – Tuổi lão hóa tăng đến ngoài 80 tuổi
• Lão hóa cao - đến thập niên 80s 90s 100s - phần lớn là do bộ não = sự phát triển của não trẻ em + tăng trưởng não suốt đời thông qua giáo dục, việc làm và sự suy giảm thần kinh
• Bằng cách thúc đẩy YTCC “Lifespan” chúng tôi đã giúp phát triển
• Ba nhân tổ chính của cho người cao tuổi khỏe mạnh và trí não là:
– Những tiến bộ trong nuôi dạy và chăm sóc con cái : Phát triển não bộ, giảm căng thẳng và tổn thương đồng thời đẩy mạnh chăm sóc trẻ nhỏ. – Cách mạng trong giáo dục : Giáo dục trẻ em – yêu chúng nhiều hơn là dùng roi vọt ; Giao dục sau trung học phổ thông, giáo dục suốt đời, và “brainy” trong các công việc
– Giải phóng phụ nữ : Bình đẳng; giảm tỷ lệ sinh ; có nhiều cơ hội học hỏi
hơn ; “brainy” trong các công việc.
não bộ và trí tuệ và giảm chứng mất trí nhớ
Dân số già có thực sự không tốt cho sự phát triển của xã hội? Như những nhà kinh tế và chính trị đã nói
• Người cao tuổi là tốt- là tín hiệu tốt cho xã hội và nền
kinh tế nước đó.
• Người cao tuổi nói chung:
Ít trầm cảm;
• • Chi phí ít hơn (chết nhan và chi phí cuộc sống ít hơn; sử dụng ít
• • Tâm trí như những đứa trẻ • Không gây nguy hiểm cho hệ sinh thái • Sống khỏe mạnh và trí tuệ tốt giảm chứng mất trí nhớ • Tạo công việc thêm cho người lao động - chăm sóc người cao
năng lượng; tiêu thụ ít hàng hóa ; và không mặc Armani) Ít bạo lực hơn (don’t mug people)
tuổi và sức khỏe người cao tuổi.
Để người cao tuổi mạnh khỏe Cần ưu tiên gì?
YTCC ‘ Tuổi thọ” Đối với
Những hãng dược lớn – Thuốc - Chi phí lớn
Nuôi dạy và phát triển
– Phát triển não khi còn trẻ
• Giáo dục suốt đời
• Pharma - ‘Dịch bệnh mới’? – Viruses trong gà nuôi chạy • Pharma – sự phát triển của thuốc
chữa bệnh” – Có - nhưng cần phòng chống trước
– Phát triển trí tuệ cho người cao tuổi • Hệ thống chăm sóc sức khỏe công – Chấm dứt bất bình đẳng trong hệ
• Chứng giảm trí nhớ “một bệnh
thống tư nhân
•
•
Kiểm soát được ô nhiễm – Loại bỏ Carbon – Năng lượng xanh • Duy trì y tế công cộng cho người
dịch ” – Pharma – đã chỉ $100 tỷ Dịch béo phì – Béo phì= bất bình đẳng và nghèo
đói
cao tuổi – Giảm nhiễm trùng và kiểm soát dịch
• Công nghệp bảo hiểm/Dược
bệnh
phẩm – Đạo đức y học và Tham nhũng
