BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
----------------------
BÀI TẬP LỚN
MÔN: TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN
Đề tài:
QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN
VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC
VÀ SỰ VẬN DỤNG CỦA ĐẢNG TA Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY
Sinh viên thực hiện: Nguyễn Mai Hương
Mã sinh viên: 11242270
Lớp: Lớp học phần 39
Giáo viên hướng dẫn: Th.S Nguyễn Văn Thuân.
MỤC LỤC
PHẦN I: LỜI MỞ ĐẦU 3
PHẦN II: NỘI DUNG 4
1. Định nghĩa về vật chất và ý thức: 4
1.1 Vật chất là gì? 4
1.2 Ý nghĩa phương pháp luận của quan niệm về vật chất của Mác – Lênin 4
1.3 Ý thức là gì? 4
2. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức 5
2.1 Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm và duy vật siêu hình 5
2.2 Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức 5
3. Ý nghĩa phương pháp luận 7
PHẦN III: SỰ VẬN DỤNG CỦA ĐẢNG TA HIỆN NAY 8
1. Tư tưởng kinh tế: 8
2. Tư tưởng về chính trị: 8
3. Tư tưởng về văn hóa – xã hội: 9
4. Quan điểm về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội: 9
5. Tư tưởng về xây dựng Đảng: 9
PHẦN IV: KẾT LUẬN 11
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 12
2
PHẦN I: LỜI MỞ ĐẦU
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là một trong những vấn đề cơ bản của triết học, không chỉ
mang tính lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc. Chủ nghĩa Mác-Lênin, với phương pháp
luận duy vật biện chứng, đã khẳng định vật chất quyết định ý thức, đồng thời nhấn mạnh vai
trò tích cực, sáng tạo của ý thức trong việc phản ánh và cải tạo thế giới. Quan điểm này đã trở
thành nền tảng tư tưởng vững chắc, định hướng cho các hoạt động nhận thức và thực tiễn của
con người.
Trong bối cảnh hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng một cách sáng tạo quan điểm
này vào việc lãnh đạo sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Sự kết hợp giữa nhận thức
đúng đắn về vai trò của vật chất và phát huy sức mạnh của ý thức đã giúp đất nước vượt qua
nhiều thách thức, tận dụng các cơ hội để đạt được những thành tựu quan trọng.
Để có thể có một cái nhìn chi tiết hơn về cách vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
của Đảng ta, em xin tìm hiểu về đề tài: “Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức. Và sự vận dụng của Đảng ta hiện nay”. Bài tiểu luận này sẽ tập trung
phân tích quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, đồng
thời làm rõ cách Đảng ta vận dụng tư tưởng này trong việc hoạch định và triển khai các chiến
lược phát triển quốc gia hiện nay. Qua đó, bài viết hy vọng góp phần khẳng định giá trị bền
vững của triết học Mác-Lênin trong thực tiễn cách mạng Việt Nam.
Trong quá trình triển khai tiểu luận, vì kiến thức chuyên môn chưa sâu nên khó tránh được sự
sai sót. Em mong nhận được sự đóng góp và chỉ bảo từ thầy cô để em có thể cải thiện hơn. Em
xin chân thành cảm ơn.
3
PHẦN II: NỘI DUNG
1. Định nghĩa về vật chất và ý thức:
1.1 Vật chất là gì?
- Nhà triết học Mác-Lê-nin đã đưa ra một định nghĩa hoàn chỉnh về vật chất mà đến nay các
nhà khoa học hiện đại coi là định nghĩa kinh điển như sau: “Vật chất là một phạm trù triết
học dùng để chỉ thực tại khách quan, được đem lại cho con người trong cảm giác, được
cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm
giác”. (trích trong tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm
phê phán”).
- Định nghĩa vật chất của V.I. Lênin bao hàm các nội dung cơ bản sau:
+ Thứ nhất, vật chất là thực tại khách quan – cái tồn tại hiện thực bên ngoài ý thức và
không lệ thuộc vào ý thức.
+ Thứ hai, vật chất là cái khi mà tác động vào giác quan của con người thì đem lại
cho con người cảm giác.
+ Thứ ba, vật chất là cái mà ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh của nó.
1.2 Ý nghĩa phương pháp luận của quan niệm về vật chất của Mác – Lênin
- Định nghĩa vật chất của V.I. Lênin bao hàm hai mặt của vấn đề cơ bản trong triết học, thể
hiện trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng:
+ Cung cấp nguyên tắc thế giới quan và phương pháp luận khoa học trong cuộc đấu
tranh chống chủ nghĩa duy tâm (vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc
của ý thức).
+ Bác bỏ thuyết không thể biết và khắc phục tính siêu hình, máy móc trong quan niệm
về vật chất của chủ nghĩa duy vật trước Mác (chỉ quan niệm vật chất ở dạng các vật thể
cụ thể, nguyên tử mà không thấy sự tồn tại của vật chất trong đời sống xã hội).
+ Tạo sự liên kết giữa chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, hình
thành một hệ thống lý luận thống nhất (vật chất trong tự nhiên và xã hội đều là các dạng
cụ thể của vật chất).
+ Là cơ sở khoa học quan trọng để nghiên cứu sâu hơn và phức tạp hơn về thế giới vật
chất: sự vận động và phát triển của phương thức sản xuất, mối quan hệ giữa tồn tại xã
hội và ý thức xã hội, cũng như giữa các quy luật khách quan của lịch sử với hoạt động
có ý thức của con người.
1.3 Ý thức là gì?
- Theo C.Mác, “Ý thức Ià sự phản ánh năng động, sáng tạo thế giới khách quan vào bộ óc
con người, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.” Hay nói cách khác, nguồn gốc
tự nhiên của ý thức là não người và thế giới khách quan. Đây là một dạng vật chất đặc biệt
có tổ chức cao nhất thế giới tự nhiên chính là bộ não của con người. Và não người là cơ
quan duy nhất sinh ra ý thức.
- Xét về nguồn gốc của ý thức, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác – Lênin chia làm 2
loại:
+ Nguồn gốc tự nhiên: ý thức chỉ là thuộc tính của vật chất; nhưng không phải của
4
mọi dạng vật chất, mà là thuộc tính của một dạng vật chất sống có tổ chức cao nhất
là bộ óc con người. Cùng với thế giới khách quan, cả hai chính là điều kiện cần cho
sự hình thành của ý thức.
+ Nguồn gốc xã hội: lao động – hoạt động vật chất và ngôn ngữ - tín hiệu vật chất ở
con người là điều kiện đủ và yếu tố quyết định đến sự hình thành của ý thức.
- Bản chất ý thức:
+ Thứ nhất, ý thức Ià hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan vì tùy theo lăng kính
phản ánh của từng người mà ta thu được những hình ảnh khác nhau.
+ Thứ hai, ý thức Ià sự phản ánh sáng tạo vì phản ánh là thuộc tính có ở mọi dạng vật
chất nhưng phản ánh sáng tạo chỉ có ở ý thức con người.
+ Thứ ba, phản ánh của ý thức Ià phản ánh cái bản chất, cái thông tin từ đó đưa ra được
những dự báo hoặc những mô hình lý thuyết
+ Thứ tư, ý thức mang bản chất xã hội vì nó chỉ được hình thành thông qua hoạt động
thực tiễn xã hội của con người.
- Ý thức là tính chủ quan của thế giới khách quan. Bản chất của ý thức là sự phản ánh
hiện thực khách quan vào cuộc sống con người một cách năng động, sáng tạo
2. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
2.1 Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm và duy vật siêu hình
a. Chủ nghĩa duy tâm
- Chủ nghĩa duy tâm đã trừu tượng hóa ý thức và tinh thần vốn có của con người, tách rời
khỏi con người hiện thực, biến chúng thành một lực lượng thần bí, tiên thiên. Họ coi ý
thức là thực thể duy nhất, tuyệt đối, giữ vai trò ưu tiên, từ đó sinh ra mọi thứ khác; còn thế
giới vật chất chỉ là biểu hiện hoặc bản sao của ý thức, được ý thức tạo ra.
- Thực chất, chủ nghĩa duy tâm là nền tảng lý luận của tôn giáo và chủ nghĩa ngu dân.
Những con đường mà chủ nghĩa duy tâm đề xuất đều dẫn con người đến thần học và các
quan niệm như “đường sáng thế”. Trong thực tiễn, những người theo chủ nghĩa duy tâm
phủ nhận tính khách quan của hiện thực, cường điệu vai trò của yếu tố chủ quan, dẫn đến
tư tưởng duy ý chí và các hành động bất chấp điều kiện cũng như quy luật khách quan.
b. Chủ nghĩa duy vật siêu hình
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình tuyệt đối hóa yếu tố vật chất, chỉ nhấn mạnh một chiều vai
trò của vật chất sinh ra ý thức, quyết định ý thức, phụ nhận tính độc lập tương đối của ý
thức, không thấy được tính năng động, sáng tạo, vai trò to lớn của ý thức trong hoạt động
thực tiễn cỉa trạo hiện thực khách quan. Do vậy, họ đã phạm nhiều sai lầm có tính nguyên
tắc bởi thái độ “khách quan chủ nghĩa”, thụ động, ỷ lại, trông chờ không đem lại hiệu quả
trong hoạt động thực tiễn.
2.2 Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức
- Mối quan hệ vật chất và ý thức là “ Vấn đề cơ bản của mọi triết học, đặc biệt là của triết
học hiện đại”. (Trích Giáo trình Triết học 2019). Tùy theo lập trường thế giới quan khác
nhau, khi giải quyết vấn đề này đã hình thành những đường lối khác nhau. Nhưng các nhà
5