
mọi dạng vật chất, mà là thuộc tính của một dạng vật chất sống có tổ chức cao nhất
là bộ óc con người. Cùng với thế giới khách quan, cả hai chính là điều kiện cần cho
sự hình thành của ý thức.
+ Nguồn gốc xã hội: lao động – hoạt động vật chất và ngôn ngữ - tín hiệu vật chất ở
con người là điều kiện đủ và yếu tố quyết định đến sự hình thành của ý thức.
- Bản chất ý thức:
+ Thứ nhất, ý thức Ià hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan vì tùy theo lăng kính
phản ánh của từng người mà ta thu được những hình ảnh khác nhau.
+ Thứ hai, ý thức Ià sự phản ánh sáng tạo vì phản ánh là thuộc tính có ở mọi dạng vật
chất nhưng phản ánh sáng tạo chỉ có ở ý thức con người.
+ Thứ ba, phản ánh của ý thức Ià phản ánh cái bản chất, cái thông tin từ đó đưa ra được
những dự báo hoặc những mô hình lý thuyết
+ Thứ tư, ý thức mang bản chất xã hội vì nó chỉ được hình thành thông qua hoạt động
thực tiễn xã hội của con người.
- Ý thức là tính chủ quan của thế giới khách quan. Bản chất của ý thức là sự phản ánh
hiện thực khách quan vào cuộc sống con người một cách năng động, sáng tạo
2. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
2.1 Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm và duy vật siêu hình
a. Chủ nghĩa duy tâm
- Chủ nghĩa duy tâm đã trừu tượng hóa ý thức và tinh thần vốn có của con người, tách rời
khỏi con người hiện thực, biến chúng thành một lực lượng thần bí, tiên thiên. Họ coi ý
thức là thực thể duy nhất, tuyệt đối, giữ vai trò ưu tiên, từ đó sinh ra mọi thứ khác; còn thế
giới vật chất chỉ là biểu hiện hoặc bản sao của ý thức, được ý thức tạo ra.
- Thực chất, chủ nghĩa duy tâm là nền tảng lý luận của tôn giáo và chủ nghĩa ngu dân.
Những con đường mà chủ nghĩa duy tâm đề xuất đều dẫn con người đến thần học và các
quan niệm như “đường sáng thế”. Trong thực tiễn, những người theo chủ nghĩa duy tâm
phủ nhận tính khách quan của hiện thực, cường điệu vai trò của yếu tố chủ quan, dẫn đến
tư tưởng duy ý chí và các hành động bất chấp điều kiện cũng như quy luật khách quan.
b. Chủ nghĩa duy vật siêu hình
- Chủ nghĩa duy vật siêu hình tuyệt đối hóa yếu tố vật chất, chỉ nhấn mạnh một chiều vai
trò của vật chất sinh ra ý thức, quyết định ý thức, phụ nhận tính độc lập tương đối của ý
thức, không thấy được tính năng động, sáng tạo, vai trò to lớn của ý thức trong hoạt động
thực tiễn cỉa trạo hiện thực khách quan. Do vậy, họ đã phạm nhiều sai lầm có tính nguyên
tắc bởi thái độ “khách quan chủ nghĩa”, thụ động, ỷ lại, trông chờ không đem lại hiệu quả
trong hoạt động thực tiễn.
2.2 Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức
- Mối quan hệ vật chất và ý thức là “ Vấn đề cơ bản của mọi triết học, đặc biệt là của triết
học hiện đại”. (Trích Giáo trình Triết học 2019). Tùy theo lập trường thế giới quan khác
nhau, khi giải quyết vấn đề này đã hình thành những đường lối khác nhau. Nhưng các nhà
5