TỔNG HỘI NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM
BÁO CÁO TỔNG HỢP
ĐỀ TÀI: NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN ĐỂ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
(Thuộc: Chương trình Khoa học và Công nghệ phục vụ xây dựng nông
thôn mới giai đoạn 2011 – 2015)
Cơ quan chủ trì
Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Việt Nam
Chủ nhiệm đề tài
Hồ Xuân Hùng
Thời gian thực hiện
11/2015 đến 03/2017
Hà Nội, tháng 03/2017
i
MỤC LỤC
PHẦN 1: CÁC SẢN PHẨM KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI .................. 1
1. Các sản phẩm chính: .................................................................................................... 1
2. Các sản phẩm trung gian: ........................................................................................... 1
3. Sản phẩm xây dựng mô hình thí điểm xây dựng NTM: .............................................. 2
4. Các sản phẩm XHH: ................................................................................................... 2
PHẦN 2: BÁO CÁO TỔNG HỢP KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI .................. 3
1. Mở đầu. Giới thiệu đề tài nghiên cứu .......................................................................... 3
1.1. Tính cấp thiết và ý nghĩa của đề tài .......................................................................... 3
1.2. Tổng quan các tài liệu liên quan đến đề tài .............................................................. 4
1.2.1. Tài liệu nghiên cứu ngoài nước: ............................................................................ 4
1.2.2. Tài liệu nghiên cứu trong nước ............................................................................. 6
1.3. Mục tiêu, đối tượng, phạm vi nghiên cứu; ............................................................. 11
1.3.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 11
1.3.2. ối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 11
1.3.3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 11
1.4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ............................................................. 11
1.4.1.Cách tiếp cận: ....................................................................................................... 11
1.4.2. Phương pháp nghiên cứu, kỹ thuật sử dụng: ....................................................... 12
1.5. Những nội dung chính của báo cáo kết quả nghiên cứu đề tài ............................... 13
1.6. Những điểm mới của đề tài: ................................................................................... 15
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG
THÔN VÀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRONG PHÁT TRIỂN NÔNG
THÔN ........................................................................................................................... 17
1. Cơ sở lý luận .............................................................................................................. 17
1.1. Các khái niệm có liên quan .................................................................................... 17
1.1.1. Nông thôn và phát triển nông thôn ...................................................................... 17
1.1.2. Nông thôn mới và xây dựng nông thôn mới........................................................ 21
1.2. Vai trò, ý nghĩa và sự cần thiết xây dựng nông thôn mới trong phát triển nông
thôn ................................................................................................................................ 22
ii
1.2.1. Vai trò đảm bảo an ninh lương thực, thực phẩm cho toàn xã hội ....................... 23
1.2.2. Nông thôn là nguồn cung cấp lao động cho các ngành kinh tế và xuất khẩu lao
động ............................................................................................................................... 25
1.2.3. Nông thôn là thị trường rộng lớn trong tiêu thụ hàng hóa nông sản và sản phẩm
tiêu dùng do nền kinh tế làm ra ..................................................................................... 26
1.2.4. Nông thôn là địa bàn quan trọng tạo môi trường sinh thái, thiên nhiên .............. 26
1.2.5. Nông thôn ổn định sẽ là điều kiện cần để gìn giữ an ninh chính trị, xã hội ........ 27
1.2.6. Nông thôn luôn là nơi gìn giữ, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc ..... 28
1.3. Cách tiếp cận xây dựng nông thôn mới trong phát triển nông thôn ....................... 28
1.4. Những nội dung cơ bản của xây dựng nông thôn mới ........................................... 33
1.5. Các tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá xây dựng NTM theo từng nội dung xây dựng
NTM .............................................................................................................................. 36
1.6. Các yếu tố ảnh hưởng tới xây dựng NTM .............................................................. 39
1.7. ề xuất các mô hình lý thuyết xây dựng NTM cấp cơ sở (xã, thôn) ở Việt Nam và
lựa chọn thử nghiệm 3 mô hình theo 3 vùng ................................................................. 40
1.7.1. Quan điểm về đề xuất mô hình xây dựng nông thôn mới .................................. 40
1.7.2. ề xuất và phân tích các mô hình lý thuyết về xây dựng nông thôn mới cấp cơ
sở .................................................................................................................................... 41
2. Cơ sở thực tiễn về phát triển nông thôn và xây dựng nông thôn mới ....................... 42
2.1. Kinh nghiệm phát triển nông thôn và xây dựng nông thôn mới tại một số nước trên
thế giới ........................................................................................................................... 42
2.1.1. Trung Quốc .......................................................................................................... 42
2.1.2. Nhật Bản .............................................................................................................. 44
2.1.3. ài Loan – mô hình Nông hội làm cầu nối giữa chính phủ và nông dân........... 45
2.1.4. Thái Lan ............................................................................................................... 52
2.1.5. Các nước ASEAN................................................................................................ 54
2.2. Kinh nghiệm xây dựng phát triển nông thôn và xây dựng nông thôn mới ở Việt
Nam ............................................................................................................................... 58
2.2.1. Kinh nghiệm phát triển nông thôn ở nước ta giai đoạn 2000-2010 .................... 58
2.2.2. Phát triển nông thôn thông qua xây dựng NTM từ 2009 đến nay (2016) ........... 59
3. Những vấn đề lý luận, thực tiễn cần quan tâm để xây dựng NTM ở Việt Nam những
năm tới ........................................................................................................................... 66
iii
3.1. Những vấn đề lý luận .............................................................................................. 66
3.1.1. Nhận thức về tầm quan trọng và sự cần thiết ...................................................... 66
3.1.2. Về sự chuẩn bị các nguồn lực và xác định các nội dung cần thiết ...................... 68
3.1.3. Về thể chế, chính sách và tổ chức phát triển nông thôn ...................................... 73
3.2. Những vấn đề thực tiễn ở Việt Nam. ..................................................................... 78
3.2.1. Về sự chỉ đạo của ảng và Nhà nước ................................................................. 78
3.2.2. Về tổ chức triển khai ........................................................................................... 79
3.2.3. Về đánh giá, rút kinh nghiệm và hoàn thiện CTMTQG xây dựng NTM ............ 79
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN, XÂY DỰNG NÔNG
THÔN MỚI VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI XÂY DỰNG NÔNG THÔN
MỚI TẠI VIỆT NAM ................................................................................................. 81
1. Khái quát thực trạng phát triển nông thôn và thực hiện các cơ chế, chính sách phát
triển NT từ 1986 đến năm 2010..................................................................................... 81
1.1. Thực trạng nông thôn đến năm 2010 ...................................................................... 81
1.1.1. Nông thôn phát triển thiếu quy hoạch và tự phát ................................................ 81
1.1.2. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội còn lạc hậu, không đáp ứng yêu cầu phát triển
lâu dài ............................................................................................................................ 81
1.1.3. Quan hệ sản xuất chậm đổi mới, đời sống người dân còn ở mức thấp: .............. 81
1.1.4. Lao động nông nghiệp đang chiếm 51,9%, nhưng chất lượng thấp và rất khó
chuyển dịch: ................................................................................................................... 82
1.1.5. Chất lượng cuộc sống của cư dân nông thôn còn thấp ........................................ 82
1.1.6. Quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đã nảy sinh nhiều mâu thuẫn trong nội
bộ nông thôn: ................................................................................................................. 82
1.1.7. Chất lượng đội ngũ cán bộ cơ sở còn hạn chế ..................................................... 83
1.2. Khái quát các cơ chế, chính sách về phát triển nông thôn từ 1986 đến năm 2010 83
1.2.1. Giai đoạn 1986 – 1993 ........................................................................................ 84
1.2.2. Giai đoạn 1994 – 2000 ........................................................................................ 86
1.2.3. Giai đoạn 2000-2006 ........................................................................................... 87
1.2.4. Giai đoạn từ 2007 đến nay ................................................................................... 90
1.3. Khái quát những thành công, hạn chế trong phát triển nông thôn và thực hiện cơ
chế, chính sách phát triển nông thôn giai đoạn 1986-2010 ........................................... 94
1.3.1. Những thành công ............................................................................................... 94
iv
1.3.2. Nhưng hạn chế ..................................................................................................... 96
2. Thực trạng xây dựng NTM từ năm 2001 đến nay ..................................................... 99
2.1. Thực trạng xây dựng NTM qua các giai đoạn ........................................................ 99
2.1.1. Giai đoạn 2001-2004 (Xây dựng NTM thí điểm cấp xã) .................................... 99
2.1.2. Giai đoạn 2005- 2009 (Xây dựng NTM thí điểm cấp thôn) .............................. 101
2.1.3. Giai đoạn 2010- 2016 (Xây dựng NTM trên phạm vi cả nước) ........................ 103
2.2. Khái quát các cơ chế, chính sách phục vụ xây dựng NTM giai đoạn từ 2001-2016 ..... 113
2.2.1. Chính sách đất nông lâm thủy sản ..................................................................... 113
2.2.2. Chính sách khoa học và công nghệ nông nghiệp, nông thôn ............................ 118
2.2.3. Chính sách thị trường nông sản và vật tư nông nghiệp ..................................... 123
2.2.4. Chính sách đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng và sản xuất kinh doanh nông
nghiệp, nông thôn ........................................................................................................ 127
2.2.6. Chính sách an ninh lương thực và an toàn vệ sinh thực phẩm .......................... 138
2.2.7. Chính sách xây dựng cánh đồng lớn ................................................................. 140
2.3. Phân tích các chủ trương, chính sách phát triển kinh tế xã hội nông thôn ........... 141
2.3.1. Chính sách đào tạo nghề và giải quyết việc làm ............................................... 141
2.3.2. Chính sách xoá đói, giảm nghèo........................................................................ 143
2.4. Phân tích các chủ trương, chính sách bảo vệ môi trường ..................................... 145
2.4.1. Chương trình mục tiêu quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn .. 145
2.4.2. Chính sách môi trường làng nghề ...................................................................... 145
2.5. Phân tích các chủ trương, chính sách xây dựng nông thôn mới ........................... 146
2.5.1. Nghị quyết Hội nghị TW5 (khoá IX) về đẩy mạnh CNH, H H nông nghiệp,
nông thôn thời kỳ 2001 - 2010 .................................................................................... 146
2.5.2. Nghị quyết hội nghị trung ương 7 khóa X về Nông nghIệp, nông dân, nông thôn . 150
2.5.3. Quyết định 800/Q - TTg, ngày 04/6/2010, phê duyệt chương trình mục tiêu
quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020 ...................................... 152
2.6. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới vận dụng cơ sở lý luận, thực tiễn vào phát
triển NT và xây dựng NTM ở Việt Nam từ 2001 đến nay và rút ra nguyên nhân. ..... 156
2.6.1. Nhóm các nhân tố khách quan........................................................................... 156
CHƢƠNG 3: THỬ NGHIỆM MÔ HÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI CẤP
XÃ TẠI 3 VÙNG ....................................................................................................... 171