Báo chí Đồng Nai từ năm 1859 đến 1945
Báo c Đồng Nai t năm 1859 đến 1945 gn lin vi s hình thành và phát trin
ca báo chí Nam b. Trước khi t báo bng ch quc ng đầu tiên ra đời - t Gia
Định báo, Nam b có ba t báo tiếng Pháp và ch Hán: Le bulletin officiel de
L'expe'dition de la Conchichine (1861 - 1888), Le bulletin des Comnumes (1862),
Le courrier de SaiGon (1864). Ba ty ch yếu in những công văn, thông tư,
ngh định... ca chính ph và do người Pháp thành lp. Không my người đọc được
tiếng Pháp nên người Pháp mi nghĩ đến thành lp mt t báo tiếng Vit. Vi s ra
đời ca Gia Định báo (1865), báo c bng ch quc ng Nam b đã xut hin
sm hơn Bc và Trung b trên 40 năm ([1][1]). S dĩ báo chí ở Nam b phát
trin sm Pháp chiếm Nam b trước [PT1] [PT1]([2][2]). Nam bmt thuc
địa khác vi Bc và Trung b là chế độ bo h. Là thuộc đa nên Nam b theo chế
độ trc tr, điu kin làm báo có ni hơn đặc biệt là được hưởng đạo lut báo chí
ca Pháp (29 - 7 - 1881). Theo đo lut này thì vic n hành sách báo Nam k
được hoàn toàn t do, dù báo ch Pháp hay Việt. Điều lut có ghi: "Tt c các loi
báo s được phát hành không cn s cho phép trước và không cn ký qũy tiền, sau
khi được công b đúng theo điều 7". Điều 7 quy định, trước khi phát hành, t báo
phải được khai báo S Bin lý nhng gì có liên quan đến: "Tít báo, loi báo; Tên
họ, đa ch người qun ; Ghi rõ nơi in báo; Tt c nhng thay đổi v những điều
trên được khai báo trưc 5 ngày". Tuy nhiên v sau, Chính ph Pháp li ban b sc
lnh 30 - 12 - 1898 nhm sửa đổi mt s điều ca đạo lut trên. C th là: "Tt c
nhng t báo in bng ch quc ng, bng ch Hoa hay bt c mt th tiếng nào
khác ngi tiếng Pháp phis cho phép trước ca quan Tn quyn sau khi
quan Toàn quyn hi ý vi ban thường trc Thượng hội đồng Đông Dương". Lý do
sửa đổi là nhm hn chế s phát trin ca báo c mà suy cho cùng là hn chế s
công kích, vch trn âm mưu, th đoạn xâm lược nước ta ca thc dân và thc
trạng đen tối ca xã hi Vit Nam dưới ách đô hộ ca thc dân và bn tay sai. Sc
lut 1898 tuy trái vi đạo lut 1881, nghĩa là không hp hiến nhưng nó vn tn ti
lâui cho đếnm 1936 khi Mt trn bình dân thng c Pháp. mãi cho đến
năm 1938, mi mt t báo tiếng Vit phát hành mà không phi xin phép quan
Toàn quyn, ch báo cho s Bin lý. Đó là t Dân chúng.
I.2. Trên thế giới, báo c ra đời là nhm đáp ứng nhu cầu thông tin trong xã
hội. Ở ớc ta, báo chí ny sinh do thực dân Pháp dùng nó làm công cụ thống tr
sau khi n định quá trình m lược, cho cái gọi là "sứ mạng khai hóa"... của chúng.
Do vy, bui đầu, thc dân Pháp dùng báo chí để phổ biến các thông tư, nghị
định..., cổ võ cho tiếng Pháp và chữ quốc ngữ la tinh, nhm đánh bại chữ Hán
m, cũng đồng nghĩa với việc đẩy lùi và loại trừ thế lực tinh thần ca sĩ phu yêu
nước lúc bấy giờ - lc lượng chủ yếu lãnh đạo kháng chiến chống Pháp. Nhưng rồi,
người mình thy được lợi ích của chữ quốc ngữ "dễ học, dễ thuộc", nó như một
phương tin để nâng cao trình độ dân trí, mở mang văn hóa dân tộc, truyn bá tư
tưởng yêu nước, tinh thần độc lp dân tộc và nhất là dùng chính cái vũ k của thực
dân để đánh lại thực dân.
Đặc điểm y đã thhin rất rõ báo chí nước ta, đặc bit là báo chí Nam
bộ, mnh đất "màu m" ca báo chí vào buổi đầu hình thành cho đến 1945:
I.2.1 Khởi đầu từ Gia Định báo ([3][3]) đến các tờ báo tiếng Việt ra đời
Nam btrong những năm cuối thế k 19 (Phan Yên báo, Nam k địa phận
([4][4])...), hầu hết đều do bọn thng tr Pháp lp ra nhằm phục vụ cho chính sách
xâm lược đất nước ta, nô dch nhân dân ta. Người viết báo gồm cả người Pháp ln
người Việt. Những người Việt viết báo hầu hết là công chức ca Pháp.
Báo chí buổi đầu là mt công cụ văn hóa nhm thực hiện chính sách thống
tr của thực dân Pháp. Song ở mt phía khác, người Việt Nam cũng bắt đầu làm
quen vi một phương tin thông tin mới: báo chí. Từ đó, dần dần tiến lên sử dụng
báo c như một k đấu tranh. Thông qua báo chí, người Việt Nam tìm hiểu
tình hình trong nước, thế giới, tìm hiu âm mưu, thủ đoạn của thực dân và tay sai.
Các nhà yêu nước Việt Nam đã thấy chữ quốc ngữ là công cụ rất tốt để tuyên
truyền chủ nghĩa yêu nước và giáo dc mmang dân trí trong nhân dân.
I.2.2. ớc sang thế k 20, tình hình nước ta có những chuyn biến mi. Sau
khi n định quá trình xâm lược, thực dân Pháp bắt tay vào vic xây dựng chế độ
thực dân và khai thác thuộc đa. Thi kỳ này, những cuộc khởi nghĩa trang ca
nhân dân ta chng thực dân Pháp đều bị thất bại nhưng nhân dân ta vn tiếp tc
đấu tranh chống Pháp bằng nhiều hình thức khác nhau như: phong trào chống đi
phu, chống sưu thuế (1908), cuộc vận động Duyn (1906 - 1908) và Đông Kinh
Nghĩa Thục (1907). Trong tình hình mi, thực dân Pháp càng tăng cường sử dụng
vũ khí báo chí vào chính sách khai thác thuộc địa. Các tờ Nông cổ mím đàm, Đại
Việt tân báo, Lục tỉnh tân văn, Đăng cổ tùng báo, Đông Dương tạp chí, Trung Bắc
tân văn... ra đời. Song tác động của cuộc đấu tranh ca các lực lượng yêu nước nên
báo c cũng phn ảnh một phần tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, trong đó có
phong trào đấu tranh quần chúng chống Pháp. Một vài tờ báo tiếng Việt như Đại
Việt tân báo, Đăng cổ tùng báo, Lục tỉnh tân văn... thỉnh thoảng có đăng bàiy t
thin cảm đối vi phong trào chính trị do Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh lãnh
đạo.
Chiến tranh thế giới lần thứ nhất bùng nổ. Ở châu Âu, Pháp và Đức đánh
nhau. Thực dân Pháp huy động sức ngưi, sức của ở Đông Dương để cung ứng cho
chiến tranh. Chúng sử dụng báo c (các tờ Công luận báo, Nam Phong...) để phục
vụ cho chủ trương y. Các nhà yêu nước Việt Nam, nhân cơ hội Pháp mắc kẹt
trong chiến tranh chống Đức đã vn động nhân dân nổi lên đánh đuổi gic Pháp,
giành li độc lập dân tộc.