Bẫy “ảo” trên thị trường
chứng khoán
Giao dịch ảo và kết quả kinhd oanh ảo của các doanh nghiệp niêm
yết là những cái bẫy “ảo” mà nhà đầu tư cần một cái đầu lạnh, óc tư
duy sắc bén để nhận ra.
Giao dịch bất thường
Thị trường là nơi gặp nhau giữa cung và cầu, đặc biệt hơn với thị trường
chứng khoán (TTCK) là nơi tụ hội của người mua - kỳ vọng cổ phiếu sẽ
tăng giá, và người bán - kỳ vọng cổ phiếu sẽ xuống khi đạt tới lợi nhuận
mục tiêu. Nhưng không phải lúc nào lực cầu xuất hiện trong phiên giao
dịch là thực vì rất có thể người mua và bán chỉ là một cá thể duy nhất.
Chính điều này lý giải một số hiện tượng lạ trên sàn chứng khoán khi có
cổ phiếu có khối lượng giao dịch tăng vọt đột biến sau một thời gian dài
mất thanh khoản hoặc có mức P/E cao đến mức phi lý. Cổ phiếu của
Công ty Khoáng sản Sài Gòn Quy Nhơn (SQC) có lẽ là một trường hợp
đặc biệt trên sàn HNX khi PE trailing (theo 4 quý gần nhất) là 3,599 với
khối lượng khớp lệnh trung bình mỗi ngày là dưới 1.000 đơn vị.
So sánh với mức P/E bình quân của thị trường ở mức 12 - 13x thì nếu
nhà đầu tư chấp nhận mua SQC, họ trả giá quá đắt tương quan với kết
quả kinh doanh của công ty. Tuy nhiên, những nhà đầu tư khôn ngoan
thừa hiểu giao dịch của cổ phiếu trên dành cho cổ đông nội bộ chứ
không cho NĐT bên ngoài khi các cổ đông lớn nắm giữ tới trên 73%
vốn điều lệ (theo báo cáo thường niên của công ty).
Trường hợp các cổ phiếu giao dịch với khối lượng thấp trong thời gian
dài được giao dịch tích cực đột biến cũng là trường hợp đáng để suy
ngẫm. Đi kèm với sự đột biến về khối lượng, thường là các tin tức nội
gián về doanh nghiệp (bán đất, tăng vốn, lợi nhuận đột biến...) để tạo
hiệu ứng nhằm gây sự chú ý của “đội làm giá”.
Hơn thế nữa, việc công bố các tin tức tốt của doanh nghiệp rất kịp thời,
nhằm nâng đỡ giá cổ phiếu đang có dấu hiệu xuống do lực cầu giảm.
Khối lượng giao dịch các cổ phiếu đó trong những phiên phân phối đỉnh
có thể lên tới 40% tổng giá trị niêm yết như trường hợp của Công ty Đầu
tư và Xây lắp Sông Đà (SDD) hay Sara A, Sara B (SRA, SRB), bất chấp
khối lượng giao dịch èo uột trong thời gian dài.
Trường hợp các đội tự doanh hay môi giới của CTCK nhảy vào “đánh”
một mã chứng khoán nào thì nhiều khả năng 80 - 90% khối lượng chứng
khoán khớp lệnh đó là do các tài khoản của CTCK tự mua bán với nhau.
Trên cả hai sàn và đặc biệt sàn HNX, do ưu điểm quan sát được tổng
khối lượng đặt lệnh và khối lượng lệnh không bị hạn chế như sàn HOSE,
các môi giới có “sở thích” chèn lệnh mua tới hàng triệu cổ phiếu ở mức
giá trần vào sát giờ đóng cửa nhằm kích thích hưng phấn bầy đàn.
Trái ngược lại, khi thị trường đảo chiều, trở nên xấu đi nhanh chóng
trong phiên, những lệnh mua ảo tới hàng triệu đơn vị đang chờ khớp có
thể bị hủy trong nháy mắt, tạo tâm lý hụt hẫng cho nhà đầu tư.
Thỏa thuận ngầm
TTCK cũng giống các thị trường hàng hóa khác, có những lúc toàn
người mua và ngược lại toàn người bán, do đó, không phải thời điểm
nào cũng dễ dàng mua hay bán được chứng khoán. Các Sở GDCK quy
định các mức giá giao dịch trong phiên (cả khớp lệnh và thỏa thuận)
phải tuân theo giá khống chế (trần - sàn) theo biên độ +/-5% đối với sàn
HOSE và +/-7% đối với sàn HNX.
Trên thực tế, khi cổ phiếu tăng nóng, nhiều nhà đầu tư sẵn sàng thỏa
thuận để mua với mức giá trần 2 đến 3 phiên tới. Ưu điểm lớn nhất là
khi giao dịch thỏa thuận thời gian thanh toán rút ngắn xuống t+1 hoặc
t+2 thay vì t+3 như giao dịch thông thường. Tuy nhiên, phần lớn rủi ro
do người mua chịu khi phải thanh toán với khoản tiền vượt trội trên giá
trần của phiên mà không thông qua Trung tâm Lưu ký (TTLK).
Khi thị trường lao dốc năm 2008 với sự mất thanh khoản nghiêm trọng,
nhiều thương vụ đã được rao giá trên thị trường với mức giá thỏa thuận
rất hời (giảm sàn 4 - 5 phiên so với ngày chốt). Do vậy, mức giá thỏa
thuận hiện trên bảng điện tử theo khung giá trần - sàn, chỉ mang tính
chất tham khảo cho nhà đầu tư, còn mức giá thực tế đã được các bên
thỏa thuận ngầm từ trước.
Lách margin call
Đòn bẩy tài chính là công cụ đầu tư khá được ưa thích hiện nay, nhưng
khi giá trị của danh mục đầu tư lao dốc, con dao hai lưỡi sẽ có thể sát
phạt chính chủ nhân của nó. Liệu có cách nào hạn chế được nghĩa vụ của
nhà đầu tư buộc phải nộp thêm tiền hay bán chứng khoán bảo đảm nếu
bị margin call?
Để giữ chân khách VIP, nhiều CTCK đã áp dụng chiêu thức giao dịch
thỏa thuận để giúp khách hàng đảo nợ và tránh nghĩa vụ nộp thêm tiền
hoặc chứng khoán bị mất thanh khoản không thể khớp lệnh bán. Nhà
đầu tư chỉ cần mở 2 tài khoản A1 và A2, đặt lệnh bán thỏa thuận chứng
khoán từ tài khoản A1 sang A2, do vậy hợp đồng hỗ trợ thanh toán
(cung cấp dịch vụ đòn bẩy) sẽ vẫn có hiệu lực nhưng núp dưới bóng của
tài khoản A2.
Một chiêu “bình mới rượu cũ” tỏ ra khá lợi hại đặc biệt khi thị trường
xấu, chứng khoán không thể khớp lệnh bán do sức cầu yếu, lực cung quá
nhiều. Điều này giúp lý giải khi thị trường đi xuống mạnh, giao dịch