Bệnh u cơ nhẵn tử cung
U cơ nhẵn tử cung (UCNTC) hay còn gọi là u xơ tử cung, là u lành tính
ở tử cung, thường gặp ở phụ nữ từ 30 đến 50 tuổi. Có nhiều giả thuyết về cơ
chế sinh lý bệnh của UCNTC, trong đó giả thuyết về cường estrogen được
nhiều tác giả ủng hộ.
Có nhiều bằng chứng cho thấy UCNTC có liên quan đến hormon sinh dục
nữ, vì không gặp bệnh này trước tuổi dậy thì, nó cũng thoái hóa sau tuổi mãn kinh.
UCNTC có các thụ thể tiếp nhận các steroid sinh dục (estrogen và progesteron);
UCNTC phát triển rất nhanh trong thai kỳ, khi mà nồng độ estrogen và
progesteron trong máu cao.
Khi cường estrogen tương đối sẽ kích thích sự tổng hợp protein ở cơ tử
cung. Trong khi có thai, estrogen làm tăng sự hoạt động actinmyosin và làm cho tế
bào cơ tử cung phát triển. Bằng thực nghiệm, một số tác giả đã nhận thấy estrogen
liều cao gây ra UCNTC.
Về vai trò của hormon tăng trưởng (GH), người ta thấy hormon tăng trưởng
tăng cao ở những phụ nữ có UCNTC. Thực nghiệm trên vật thí nghiệm (chuột cái
đã được cắt bỏ tuyến yên và buồng trứng) cho thấy GH đồng vận với estradiol có
thể làm tăng thể tích tử cung.
U cơ nhẵn tử cung là gì?
UCNTC có hình tròn hoặc bầu dục, mật độ chắc, có lớp vỏ bao bọc bên
ngoài nên giới hạn rõ với lớp cơ tử cung. Khi cắt ngang u, mặt cắt có màu trắng. U
có cấu trúc cơ trơn được nuôi dưỡng bằng những mạch máu ở bên ngoài và các
chất dinh dưỡng được thấm qua màng của vỏ u. Đôi khi có những mạch máu rất
nhỏ chạy sâu vào trung tâm của u, vì vậy u luôn thiểu dưỡng dễ làm cho nó bị hoại
tử vô khuẩn. Số lượng nhân của UCNTC không cố định, có thể chỉ có một nhân
kích thước to hoặc nhiều nhân kích thước nhỏ hay vừa phải. Vị trí của những nhân
xơ cũng thay đổi tùy từng cá thể.
UCNTC được cấu tạo bằng những sợi cơ trơn sắp xếp theo hình tròn đồng
tâm từ ngoài vào trong, các sợi cơ xen kẽ với nhau. Nhân tế bào có hình bầu dục,
tròn, tỷ lệ nhân, nguyên sinh chất cân đối. Xen kẽ với sợi cơ trơn là tổ chức liên
kết. Khi mãn kinh, số lượng sợi cơ trơn giảm, u nhỏ dần, thay vào đó là các sợi
collagen kèm theo sự calci hóa. Những rối loạn vận mạch của động mạch hay tĩnh
mạch gây nên các hiện tượng thoái hóa vi thể của UCNTC có thể làm cho u biến
đổi hoặc thoái hóa. Việc thoái hóa thường gặp là do tắc các tĩnh mạch từng phần
làm cho u mềm, các sợi cơ bị tách rời ra rồi phân rã gây nên tình trạng hoại tử vô
khuẩn.
Thoái hóa kính: là tình trạng những sợi cơ trơn và tổ chức liên kết mất đi,
thay vào đó, sự thoái hóa kính, toàn bộ u là một khối trong suốt không còn thấy
các tế bào. Khi tắc mạch hoàn toàn, u thoái hóa nhày hoặc như chất keo.
Thoái hóa nhiễm khuẩn: những trường hợp u có cuống dài dễ bị xoắn gây
thiểu dưỡng, có thể bị hoại tử, hoặc là do sang chấn, vi khuẩn xâm nhập vào u gây
nên hiện tượng hoại tử nhiễm khuẩn.
Nếu rối loạn co thắt mạch máu làm tắc mạch gây nhồi máu sẽ dẫn đến hoại
tử. Nếu phạm vi nhồi máu nhỏ, u trở nên phù nề, sợi cơ mất nhân. Khi nhồi máu
lan rộng, u như miếng thịt chín, màu đen và chảy ra chất dịch màu hồng.
Thoái hóa vôi: kết thúc quá trình hoại tử, calci lắng đọng ở trung tâm và
giữa các sợi cơ. Calci hóa có thể ở vùng giữa và lan tỏa ra xung quanh, lúc đó nắn
thấy u rắn và có thể phát hiện được bằng X-quang hay siêu âm.
Ung thư hóa: chiếm một tỷ lệ rất thấp, thường bắt đầu ở vùng trung tâm. U
trở nên mềm, vùng tổn thương lan tỏa, không rõ ranh giới với những vùng xuất
huyết, khó bóc tách. Về vi thể có bất thường về tế bào và nhiều nhân phân chia.
Vị trí của UCNTC
Vị trí định khu đối với các lớp của tử cung và giải phẫu có thể phân chia ra
các loại UCNTC ở thân, eo hay cổ tử cung với tỷ lệ thường gặp tương ứng là 96%,
3% và 1%.
- Ở thân tử cung: u ở thân tử cung thường phát triển về phía ổ bụng. Nhân
xơ có thể nằm ở dưới phúc mạc, trong thành tử cung (u kẽ) hay dưới niêm mạc.
- Ở eo tử cung: u ở eo tử cung lớn lên trong hố chậu, thường gây chèn ép
bàng quang hay trực tràng, có khi u phát triển trong dây chằng rộng đè vào các
dây thần kinh, mạch máu, làm thay đổi vị trí giải phẫu của niệu quản.
- Ở cổ tử cung: u ở cổ tử cung thường phát triển về phía âm đạo. UCNTC ở
thành sau phát triển gây chèn ép trực tràng. Ở thành trước, u cơ phát triển trong hố
chậu có thể đè vào bàng quang và niệu đạo. U có thể có cuống, vươn ra ngoài lỗ
cổ tử cung, làm bít lỗ cổ tử cung và có thể gặp hình thái polip ống cổ tử cung.
Có trường hợp u tự thoái triển, thường gặp ở người có u nhỏ, sau thời kỳ có
thai, đặc biệt là sau mãn kinh, khi buồng trứng không tiết ra estrogen nữa sẽ làm
cho u nhỏ và tiêu đi.
Quan niệm y học phương đông
Y học phương đông quan niệm ung bướu là một loại bệnh do rối loạn công
năng của ngũ tạng về khí huyết, do thất tình gây nên. Hậu quả của những rối loạn
này gây nên sự ứ trệ khí huyết, trì trệ trong cơ thể và tích tụ lại gây nên u (bao
gồm cả u lành và u ác). Từ quan niệm trên, các lương y đã đưa ra nguyên tắc chữa
u là phải: “kiên giã tiên chi”, nghĩa là phải làm cho khối rắn mất đi, và “liệu dã
công chi” là phải dùng phép công để chữa trị u như “nhuyễn kiên” là tiêu đàm tích
tụ… làm cho u mềm ra và tan đi.
Trung y ngày nay cho rằng UCNTC là do tình khí uất ức, khí huyết không
điều hòa, chính khí ngày càng suy nhược, khí trệ, huyết ứ, lâu ngày tích tụ thành
khối cố định không di chuyển được mà thành bệnh. Nguyên nhân gây bệnh có
nhiều nguồn gốc, nhưng cốt lõi là do khí trệ huyết ứ. Căn cứ vào biến hóa của
bệnh mà phân ra hư thực. Bệnh ở thời kỳ đầu thuộc thực, nhưng khi kéo dài đa số
trở thành hư.