Cần hiểu đúng về mô hình
tập đoàn
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế nước nhà, đã có rất nhiều
doanh nghiệp ra đời và phát triển không ngừng. Số lượng các
công ty tăng lên, quy mô các công ty ngày càng lớn, và đã bắt
đầu xuất hiện các tập đoàn tư nhân.
Các tập đoàn “tự phong” này được hình thành thông qua việc
thành lập một số công ty con, chủ yếu có quan hệ về vốn sở hữu
với công ty mẹ hoặc với nhóm chủ sở hữu lớn của công ty mẹ.
Do Luật Doanh nghiệp quy định tập đoàn không có tư cách pháp
nhân, không được đăng ký kinh doanh, nên nhiều công ty đưa
luôn cụm từ “tập đoàn” vào trong tên đăng ký chính thức của
công ty mẹ như một cách để khẳng định tầm cỡ và vị thế hùng
mạnh của mình. Ngày càng nhiều công ty có tên “Công ty cổ
phần tập đoàn…” ra đời cùng với sự ra đời của các nhóm công ty
có mối liên kết với nhau theo nhiều hình thức, nhưng đa số vẫn là
hình thức đầu tư, góp vốn từ công ty mẹ hoặc các chủ sở hữu
lớn của công ty mẹ.
Tên gọi tập đoàn thì đã quá quen thuộc, thậm chí còn bị lạm
dụng, nhưng một mô hình tập đoàn hoàn chỉnh, phù hợp cho một
nhóm công ty có mối quan hệ liên kết, gắn bó lâu dài về lợi ích
với nhau thì dường như vẫn còn khá xa lạ với các doanh nghiệp
Việt Nam. Khi nói đến mô hình tập đoàn, nhiều người nghĩ ngay
đến cấu trúc tổ chức tổng thể của tập đoàn, mà cụ thể là cách
thức bố trí các công ty thành viên trên sơ đồ tổ chức của tập
đoàn. Xa hơn chút nữa, trên sơ đồ tổ chức có thể kèm theo các
mũi tên thể hiện chiều đầu tư vốn từ công ty này sang công ty
khác. Cách hiểu đơn giản này tạo nên một thực trạng không tốt là
nhiều công ty lớn muốn nhanh chóng có được danh hiệu tập
đoàn bằng cách bung ra thành lập một số công ty con mà không
có sự chuẩn bị kỹ càng trong việc lựa chọn mô hình phù hợp để
đem lại sức mạnh cộng hưởng tốt nhất cho nhóm công ty trong
tập đoàn. Bài viết này chia sẻ quan điểm về sự cần thiết phải thiết
kế những mô hình phù hợp cho các tập đoàn đã, đang và sẽ hình
thành tại Việt Nam theo thông lệ quản trị thế giới.
Trên thế giới, mô hình tập đoàn thông thường được phân loại
theo ba yếu tố: cơ chế đầu tư vốn, cơ chế liên kết kinh doanh, cơ
chế (hay phương thức) quản lý.
Theo cơ chế đầu tư vốn, tập đoàn có thể có lựa chọn một trong
các mô hình đầu tư: đơn cấp, đồng cấp, đa cấp, hoặc hỗn hợp
(phối hợp nhiều hình thức đầu tư). Trong mô hình đầu tư đơn
cấp, công ty mẹ lẫn công ty con đều chỉ đầu tư xuống một cấp
trực tiếp, không đầu tư xuống cấp xa hơn. Trong đầu tư đồng
cấp, các công ty trong cùng một cấp đầu tư qua lại. Trong mô
hình đa cấp, các công ty, đặc biệt là công ty mẹ, vừa đầu tư trực
tiếp vào các công ty con, đồng thời cũng đầu tư trực tiếp vào các
công ty “cháu”, “chắt” ở dưới, không thông qua công ty trung gian
nào. Cuối cùng, mô hình hỗn hợp là mô hình phối hợp nhiều hình
thức đầu tư (đơn cấp, đồng cấp, đa cấp) giữa các công ty trong
tập đoàn (xem hình).
Theo cơ chế liên kết kinh doanh, tập đoàn có thể có các mô
hình: liên kết theo chiều dọc, liên kết theo chiều ngang, và liên kết
hỗn hợp. Liên kết theo chiều dọc là mô hình liên kết các công ty
hoạt động trong cùng một chuỗi giá trị ngành (ví dụ các công ty
cung ứng nguyên vật liệu, sản xuất, vận tải, bán hàng, tiếp thị,
dịch vụ hậu mãi...). Liên kết theo chiều dọc có thể là tích hợp
ngược (backward integration) - hướng về bên trái chuỗi giá trị, (ví
dụ công ty sản xuất mua lại hoặc đầu tư vốn vào các công ty
cung ứng nguyên liệu cho mình) hoặc tích hợp xuôi (forward
integration) - hướng về bên phải chuỗi giá trị, (ví dụ công ty sản
xuất mua lại hoặc đầu tư vốn vào một công ty thương mại/tiếp
thị/vận tải để tiêu thụ sản phẩm do mình sản xuất) hoặc cả hai.
Mối liên kết này đem lại nhiều lợi thế về chi phí, về sự chủ động
nguồn nguyên liệu, chủ động trong việc sản xuất và đưa hàng ra
thị trường, khả năng kiểm soát các dịch vụ…, nhưng cũng có khó
khăn là sẽ bị phân tán nguồn lực, khó tập trung vào hoạt động
chủ yếu tạo giá trị gia tăng cao nhất trong chuỗi giá trị.
Liên kết theo chiều ngang là sự kết hợp giữa các công ty có các
sản phẩm, dịch vụ liên quan với nhau và có thể sử dụng cùng
một hệ thống phân phối để gia tăng hiệu quả (ví dụ công ty sản
xuất máy ảnh với công ty sản xuất phim và giấy ảnh, công ty sản
xuất sữa đậu nành với công ty sản xuất nước tăng lực, nước suối
đóng chai…). Mối liên kết này tạo điều kiện đa dạng hóa sản
phẩm, dịch vụ, tận dụng hệ thống phân phối để tiết kiệm chi phí,
phân tán rủi ro. Tuy nhiên cũng có trở ngại là thiếu sự chủ động ở
một số khâu như cung ứng nguyên liệu, sản xuất, kho vận… so
với liên kết dọc. Liên kết hỗn hợp là sự kết hợp của cả hai dạng
liên kết dọc và ngang.
