487
CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH CÔNG HỖ TRỢ THÀNH LẬP THỊ
TRƯỜNG CARBON TẠI VIỆT NAM
Nguyễn Bảo Ngân – CQ61/01.03
Phạm Trần Minh Anh – CQ61/09.04CLC
Tóm tắt: Việt Nam đang từng bước phát triển thị trường carbon nhằm giảm phát
thải khí nhà kính và thúc đẩy tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, việc triển khai thị trường
này còn gặp nhiều thách thức, đặc biệt là về chính sách tài chính công. Hiện nay, nguồn
lực hỗ trợ từ ngân sách nhà nước còn hạn chế, cơ chế định giá carbon chưa rõ ràng, và
hệ thống pháp lý chưa hoàn thiện. Để thúc đẩy thị trường carbon, Việt Nam cần xây
dựng khung pháp lý đồng bộ, mở rộng quỹ tài chính xanh và tăng cường hợp tác quốc
tế.
Từ khóa: Chính sách Tài chính công, thị trường carbon, thực trạng, giải pháp,
Việt Nam
1. Tổng quan về thị trường carbon
Nhằm giải quyết các vấn đề liên quan đến biến đổi khí hậu, Liên Hợp quốc đã tổ
chức nhiều hội nghị về biến đổi khí hậu để tìm ra các phương án hiệu quả trong việc
giảm phát thải khí nhà kính, nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu. Trong đó, Hội
nghị các Bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp quốc về Biến đổi Khí hậu lần thứ
21 đã đạt được mục tiêu của mình, lần đầu tiên đạt được một thỏa thuận toàn cầu về
giảm biến đổi khí hậu trong các Thỏa thuận Paris, đã được thông qua với sự tán thành
của gần như tất cả các quốc gia. Đây là văn bản pháp lý toàn cầu đầu tiên ràng buộc
trách nhiệm của tất cả các quốc gia trong ứng phó với biến đổi khí hậu.
Để đạt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính theo Thỏa thuận Paris, các quốc gia
đã và đang xây dựng, áp dụng các công cụ định giá carbon, chủ yếu gồm 2 công cụ là
thuế carbon và thị trường carbon. Trong đó, thị trường carbon đang được sử dụng rộng
rãi nhằm khuyến khích giao dịch mua và bán quyền phát thải carbon.
Thị trường carbon được bắt nguồn từ Nghị định thư Kyoto của Liên Hợp quốc
về biến đổi khí hậu, được thông qua vào năm 1997. Chương trình phát triển của Liên
Hợp quốc (UNDP) định nghĩa rằng thị trường carbon là hệ thống giao dịch trong đó các
hàng hóa carbon bao gồm hạn ngạch phát thải và tín chỉ carbon được bán và mua. Là
một công cụ định giá carbon quan trọng, thị trường carbon được các quốc gia quan tâm
và ưu tiên áp dụng nhờ những vai trò thiết yếu sau:
Thứ nhất, thị trường carbon là một công cụ định giá carbon giữ vai trò hỗ trợ các
quốc gia thực hiện mục tiêu cắt giảm phát thải khí nhà kính theo cam kết quốc tế đã ký
(Nghị định thư Kyoto, Thỏa thuận Paris). Điều này góp phần hướng tới một nền kinh tế
carbon thấp hoặc không phát thải khí nhà kính, thúc đẩy sự phát triển bền vững.
488
Thứ hai, thị trường carbon mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân
tham gia vào thị trường để tạo nguồn thu tài chính, nghiên cứu, phát triển công nghệ ít
phát thải carbon. Từ đó, người tiêu dùng có thể lựa chọn các sản phẩm và dịch vụ thân
thiện với môi trường, góp phần thúc đẩy xu hướng tiêu dùng xanh.
Thứ ba, nguồn thu từ việc đấu giá, giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính và
tín chỉ carbon góp phần tăng ngân sách nhà nước. Chính phủ có thể sự dụng nguồn vốn
này để đầu tư vào các chương trình bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu
hoặc thực hiện các chính sách an sinh xã hội của quốc gia.
Hiện nay, thị trường carbon tồn tại dưới 2 hình thức chính: thị trường carbon tự
nguyện và thị trường carbon bắt buộc
Thị trường carbon tự nguyện (voluntary carbon market): Nguyên tắc hoạt động
của thị trường dựa trên cơ sở hợp tác thỏa thuận song phương hoặc đa phương giữa các
tổ chức, doanh nghiệp hoặc quốc gia. Trong thị trường này, bên mua tín chỉ tham gia
vào các giao dịch một cách tự nguyện, không bị ràng buộc bởi quy định pháp lý. Việc
mua tín chỉ carbon chủ yếu nhằm thực hiện trách nhiệm xã hội, nâng cao hình ảnh thương
hiệu trước công chúng.
Thị trường carbon bắt buộc (mandatory carbon market): Trên thị trường này, việc
mua bán carbon được thực hiện theo cam kết của các quốc gia trong Công ước khung
Liên Hợp quốc về Biến đổi Khí hậu (UNFCCC) nhằm đạt mục tiêu cắt giảm khí nhà
kính. Thị trường này hoạt động trên cơ sở bắt buộc, mang tính pháp lý; trong đó các
doanh nghiệp phải tham gia vào thị trường một cách bắt buộc và tuân theo các quy định,
không có quyền lựa chọn không tham gia và phải đáp ứng các mục tiêu giảm phát thải
carbon nhất định.
2. Các chính sách tài chính công hỗ trợ thành lập thị trường carbon ở Việt
Nam
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà vừa ký Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/1/2025
phê duyệt Đề án Thành lập và phát triển thị trường các-bon tại Việt Nam.
Mục tiêu chung của Đề án là phát triển thị trường các-bon tại Việt Nam, góp phần
thực hiện mục tiêu giảm nhẹ phát thải khí nhà kính đã cam kết tại Đóng góp do quốc gia
tự quyết định (NDC) với chi phí của doanh nghiệp và xã hội thấp, tạo dòng tài chính
mới cho hoạt động cắt giảm phát thải khí nhà kính, thúc đẩy chuyển đổi xanh, phát triển
công nghệ phát thải thấp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt
Nam ở trong nước và trên thị trường thế giới, phát triển nền kinh tế các-bon thấp và chủ
động ứng phó với biến đổi khí hậu, hướng tới đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm
2050.
Đề án đặt mục tiêu đến trước tháng 6 năm 2025: Từng bước xây dựng và hoàn
thiện khuôn khổ pháp lý cho việc trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-
bon và cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ các-bon, đảm bảo cơ sở pháp lý cho việc triển khai
489
thí điểm sàn giao dịch các-bon; xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ tổ chức vận hành thị
trường các-bon.
Theo Đề án, hàng hóa trên thị trường các-bon gồm 02 loại:
1. Hạn ngạch phát thải khí nhà kính, được phân bổ cho các cơ sở thuộc Danh mục
lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính do Thủ tướng
Chính phủ ban hành theo phương thức miễn phí và phương thức đấu giá.
2. Tín chỉ các-bon được xác nhận giao dịch trên thị trường, trong đó gồm:
- Tín chỉ các-bon thu được từ chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín
chỉ các-bon trong nước theo quy định của pháp luật;
- Tín chỉ các-bon thu được từ chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín
chỉ các-bon quốc tế: Tín chỉ các-bon thu được từ Cơ chế phát triển sạch (CDM); Tín chỉ
các-bon thu được từ Cơ chế tín chỉ chung (JCM); Tín chỉ các-bon thu được theo Cơ chế
theo Điều 6 Thỏa thuận Paris.
Phương thức giao dịch
Việc giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ các-bon được thực hiện
trên sàn giao dịch các-bon trong nước.
Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội xây dựng và cung ứng dịch vụ sàn giao dịch
các-bon trong nước theo yêu cầu nghiệp vụ về tổ chức, quản lý thị trường và các điều
kiện, tiêu chuẩn kỹ thuật do Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với Bộ Tài
chính và các bộ, ngành, cơ quan có liên quan xây dựng.
Việc tổ chức giao dịch trên thị trường các-bon được thực hiện theo phương thức
tập trung trên sàn giao dịch các-bon.
Hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon do Bộ Tài nguyên và Môi
trường xác nhận được giao dịch trên sàn sẽ được cấp mã số trong nước để phục vụ cho
việc giao dịch, mã số được cấp là duy nhất và không trùng lắp. Chủ thể khi tham gia
giao dịch trên thị trường các-bon tại Việt Nam có tài khoản lưu ký giao dịch hạn ngạch
phát thải khí nhà kính hoặc tài khoản lưu ký giao dịch tín chỉ các-bon. Hoạt động đăng
ký, cấp mã số hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon được thực hiện tập
trung để đảm bảo dữ liệu được thống nhất, đồng bộ và bảo đảm yêu cầu quản lý, giám
sát.
Tổng Công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam cung ứng dịch vụ lưu ký,
thanh toán giao dịch theo yêu cầu nghiệp vụ về tổ chức, quản lý thị trường và các điều
kiện, tiêu chuẩn kỹ thuật do Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với Bộ Tài
chính và các bộ, ngành, cơ quan có liên quan xây dựng.
Việc thanh toán giao dịch sẽ do hệ thống tự động thực hiện trên cơ sở kết quả
giao dịch do Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội gửi, đảm bảo nguyên tắc việc chuyển
giao hàng hóa được thực hiện đồng thời với thanh toán tiền tại ngân hàng thanh toán.
Việc thanh toán tiền cho giao dịch trên sàn giao dịch các-bon do ngân hàng thương mại
đủ điều kiện cung cấp dịch vụ thanh toán giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính và
tín chỉ các-bon thực hiện.
490
Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp
và Phát triển nông thôn, Bộ Xây dựng, Bộ Công Thương, Bộ Giao thông vận tải và các
bộ, ngành, cơ quan có liên quan tổ chức vận hành thị trường các-bon trong nước, đảm
bảo không để phát triển tự do, tự phát, gây thất thoát tài nguyên, tài sản của Nhà nước,
ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, trật tự xã hội.
3. Giải pháp hoàn thiện chính sách tài chính công trong hỗ trợ thành lập thị
trường carbon ở Việt Nam
Để thị trường carbon phát triển bền vững và hiệu quả, Việt Nam cần hoàn thiện
hệ thống pháp lý và tăng cường nguồn lực tài chính công nhằm hỗ trợ doanh nghiệp
trong quá trình cắt giảm phát thải. Trọng tâm là xây dựng khung pháp lý chặt chẽ, trong
đó quy định rõ ràng về cách thức vận hành thị trường, các tiêu chuẩn đo lường phát thải,
cơ chế giao dịch tín chỉ carbon, cũng như các chính sách tài chính hỗ trợ doanh nghiệp.
Việc ban hành một bộ luật riêng về thị trường carbon sẽ giúp tạo ra nền tảng pháp lý
vững chắc, khuyến khích sự tham gia của các bên liên quan và đảm bảo tính minh bạch
trong giao dịch.
Song song với việc hoàn thiện pháp luật, Việt Nam cần hình thành các quỹ tài
chính xanh để hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, đầu tư vào các giải pháp giảm
phát thải và tham gia thị trường carbon. Các nguồn tài chính này có thể đến từ ngân sách
nhà nước, hợp tác quốc tế hoặc vốn từ khu vực tư nhân, giúp doanh nghiệp có thêm
động lực thực hiện các dự án giảm phát thải mà vẫn đảm bảo hiệu quả kinh tế.
Bên cạnh đó, mở rộng hợp tác với thị trường carbon toàn cầu là hướng đi cần thiết
để tăng khả năng tiếp cận vốn đầu tư và nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp trong
nước. Việc tham gia vào các hệ thống giao dịch tín chỉ carbon quốc tế sẽ không chỉ giúp
Việt Nam tận dụng các cơ hội thương mại mà còn mở ra khả năng tiếp thu công nghệ
tiên tiến và mô hình quản lý hiện đại, góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang
nền kinh tế phát thải thấp.
4. Kết luận
Tài chính công giữ vai trò cốt lõi trong việc thúc đẩy sự hình thành và mở rộng
thị trường carbon tại Việt Nam, giúp định hướng quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế
phát thải thấp. Dù đã có những bước tiến đáng kể, như hỗ trợ tài chính cho các dự án cắt
giảm khí nhà kính và xây dựng hạ tầng thị trường carbon, nhưng thực tế triển khai vẫn
gặp không ít trở ngại. Việc thiếu cơ chế định giá carbon rõ ràng, hệ thống pháp lý chưa
đồng bộ và nguồn lực tài chính hạn chế đang tạo ra nhiều rào cản cho doanh nghiệp khi
tham gia vào thị trường này. Để hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm
2050, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường carbon, đảm
bảo sự minh bạch trong các chính sách tài chính và tạo môi trường thuận lợi để doanh
nghiệp đầu tư vào các dự án giảm phát thải. Đồng thời, việc gia tăng đầu tư công, thông
qua việc mở rộng các quỹ tài chính xanh và triển khai các chương trình hỗ trợ đổi mới
công nghệ, sẽ giúp doanh nghiệp có thêm động lực trong quá trình chuyển đổi sang mô
hình sản xuất bền vững. Những chính sách này không chỉ giúp Việt Nam thực hiện cam