CHỤP CHÂN DUNG
(Phần 1)
1.Khái niệm về ảnh chân dung
Cũng như các ngành văn học và nghệ thuật khác, ngành nhiếp ảnh đặc biệt quan
tâm đến việc miêu tả con người, bằng ảnh, thông qua cái máy ảnh kết hợp với việc
điểu khiển ánh sáng và sử dụng hoá chất ảnh.
Nhiếp ảnh là một nghệ thuật có tác dụng qua lại rất mật thiết giữa nội dung và
hình thức, giữa tư tưởng và kỹ xảo. Trong nhiếp ảnh, ảnh chân dung là thể loại có sức
thuyết phục đặc biệt, quan trọng bậc nhất của ảnh báo chí cũng như ảnh nghệ thuật,
nên đòi rất nhiều công phu.
Nếu chụp ảnh chân dung chỉ là ghi lại hình ảnh một cách vô thưởng vô phạt, cốt
làm sao ảnh cho sáng sủa, rõ nét, kể cũng chẳng có gì là khó vì chỉ cần hướng dẫn
cách sử dụng máy và một số quy tắc sử dụng ánh sáng, đặt chỉ số ống kính, chỉ cần
dăm phút thôi là ai cũng có thể chụp được. Nhất là ngày nay, những máy hiện đại, mọi
dữ liệu đã được tính trước. Nhà nhiếp ảnh chỉ việc bấm máylà xong.
Một bức ảnh chân dung nghệ thuật vừa lột tả được cái vẻ bề ngoài của bộ mặt,
vừa biểu hiện được thế giới nội tâm (tức tâm tư tình cảm của người được chụp) là một
việc rất khó khăn, và càng khó khăn hơn nữa đối với nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam là
phải thể hiện được hình ảnh của con người theo tâm hồn và phong cách Việt Nam
đương đại.
Nghệ thuật và Kỹ thuật nếu không điêu luyện thì khi chụp không diễn tả được
mục đích, không làm nổi bật được cái chính giữa, các mảng, chi tiết, rối ren lộn xộn,
khó làm xúc động người xem, không mang đến cho người xem một tác động về tâm tư
tình cảm và ý suy nghĩ, trong đó kể cả sự cảm thông với trạng thái người cầm máy
nữa. Chụp ảnh chân dung là đi vào một trong những lĩnh vực khó nhất của nghệ thuật
miêu tả, trong đó, tài năng của người cầm máy được thử thách rất học búa, khiến nhiều
tay nghề đã từng phải “nếm” những thất bại chua cay. Đã có không ít tay nghề đeo
đẳng ống kính từ buổi thiếu thời đến độ tóc đã hoa râm mà vẫn chưa chụp được bức
chân dung nào có giá trị. Tuy nhiên, vẫn có người chỉ mới bước vào nghề với thời gian
rất ngắn đã có nhiều bức ảnh đạt đến mức độ khiến mọi người phải khao khát.
Tóm lại, trong cái thể loại nhiếp ảnh, không có phương pháp biểu hiện nào hấp
dẫn có ý nghĩa mạnh mẽ bằng phương pháp biểu hiện con người. Muốn nhận rõ sự
phong phú và nhạy bén, phát hiện ra cái đẹp điển hình của con người ngày nay, phải tự
nâng cao vốn sống, trình độ nhận thức, không chỉ ỷ lại, tự hào về kỹ thuật, mà điều
quan trọng là nhờ lòng tin và niềm say mê hứng thú, mới đạt được những hình ảnh
chân thật và nên thơ.
2.Thế nào là một bức chân dung giống ?
Tuy ảnh là một công cụ khoa học,nhưng vì khi chụp và làm ảnh còn có nhiều
nguyên nhân khác tác động vào, khiến kiểu ảnh khó thuần nhất, thậm chí còn sai lệch
khác hẳng đối tượng, nên đã nảy ra vấn để giống và không giống, nhất là trong lĩnh
vực ảnh chân dung. Những nguyên nhà là trình độ kỹ thuật của con người và chất
lượng của phương tiện sử dụng.
Tuy hai nguyên nhân kể trên có thể khắc phục được để sao chép ra những bức
ảnh y hệt nguyên hình cảnh vật hoặc con người đã xuất hiện trước ống kính, nhưng đối
với ảnh nghệ thuật, quan niệm về cái giống khác hẳn với sự rập khuôn máy móc.
Từ khi nhiếp ảnh thâm nhập cuộc sống và đã trở thành công cụ phục vụ đắc lực
cho mọi lĩnh vực trong xã hội, ảnh được hình thành ra nhiều thể loại theo mỗi yêu cầu
và tác dụng khác nhau.
Đối với các loại ảnh phục vụ cho việc nghiên cứu, ghi chép tư liệu thì cái giống
của ảnh hoàn toàn đơn giản, không được thêm bớt, sáng tạo, nhưng đối với ảnh nghệ
thuật có tác dụng cải tạo, khích lệ cuộc sống bằng cách phản ánh cho con người nhận
thấy mọi vẻ đẹp của cuộc sống, nhất là những cái hay cái đẹp của con người - chủ
nhân của sự sống - bởi vậy, người chụp ảnh nghệ thuật phải biết chọn, gạn lọc những
đường nét điển hình, đặc sắc nhất trong từng vẻ đẹp và kết hợp vào đó là nhiệt tình
sáng tạo cho nó có vẻ đẹp hấp dẫn hơn, miễn sao không bịa đặt giả tạo làm biến đổi
hình thái hiện thực.
Giống và không giống đối với ảnh chân dung, chủ yếu là tập trung vào khuôn
mặt con người hiện ra trong ảnh, mà đường nét tiêu biểu dễ xác nhận là đôi mắt, cái
miệng và một số chi tiết nằm trong hình thể của bộ mặt; và dù nhà nhiếp ảnh có sáng
tạo, miêu tả theo kiểu cách nào thì những nét cơ bản của gương mặt, cái miệng, cặp
mắt vẫn khiến người xem ảnh dễ dàng nhận ra vẻ mặt quen thuộc như thực tế, không
thể lầm người này với người khác, đó là một bức chân dung giống, mặc dù sự thật hình
ảnh đã hiện ra duyên dáng hơn hẳn con người bằng da bằng thịt! Giống như thế có
phải là sai sự thật không? Vì sao vậy?
Nghệ thuật tạo hình trong nhiếp ảnh cho phép ta giấu bớt những đường nét
không mấy đẹp đẽ vào bóng tối và nâng vẻ đẹp lên mức độ hoàn mỹ cần thiết, nhưng
không cho phép bất cứ thủ pháp nào làm thay đổi hiện thực khách quan của hình ảnh.
Không phải vì điểm tô thêm đẹp mà cố tình làm sai cả vẻ tự nhiên. Trừ những
trường hợp đặc biệt cần sử dụng kỹ xảo Lg ghép để phục vụ cho mục đích nào đó, ảnh
vẫn là một nghệ thuật phản ánh hiện thực cụ thể, không thể áp dụng bất cứ hư cấu nào
theo kiểu hội hoạ. Đối với ảnh tin tức báo chí tuyệt nhiên không được Lg ghép cảnh
vật này sang cảnh vật khác.
Có thể dùng cách chiếu sáng làm nổi bật nét tươi vui ánh lên trong khoé mắt và
mọng lên những vành môi, duyên dáng thướt tha thêm nơi mái tóc, nhưng nếu sửa
chữa thêm từ ảnh dịu hiền thành sắc sảo, cặp môi dày hoá mỏng, mái tóc chất phác
thành yểu điệu lẳng lơ... là lạm dụng và như vậy làm ảnh mất giống, sẽ trở thành vô
giá trị.
3. Ăn ảnh là gì?
Như trên ta đã xác định rõ là bất kể đối tượng nào được ống kính thu hình đều
mong ảnh đẹp, và ngay chính bản thân những người dùng máy ảnh cũng chẳng ai lại
muốn tác phẩm của mình bị đối tượng không ưng ý hoặc người xem chê bai. Nhưng
bước vào thể hiện loại ảnh chân dung thường dễ xảy ra hiện tượng như sau:
Có những đối tượng nhìn ngắm ở thân hình và khuôn mặt chẳng thấy nổi bật vẻ
gì là đẹp, mà được ống kính thu hình ở bất kỳ trường hợp nào, hoàn cảnh nào, điều
kiện nào đều thấy ảnh rất đẹp, không những ảnh rất giống từ đặc điểm hình thể đến
phong cách mà còn thể hiện đầy đủ cả nội tâm, có khi lại đẹp hơn, chân thực vì nó
mang tính chất điển hình.
Nhưng ngược lại, có những đối tượng thuộc vào loại đẹp cả người lẫn nét,
khuôn mặt và thân hình cân đối, nổi bật nhiều đặc điểm, ưa nhìn mà chụp ra ảnh thì lại
chẳng thấy một nét nào hấp dẫn khiến các tay cầm máy rất vững cũng thấy khó khăn,
công phu xoay sở đủ cách may ra mới thể hiện được kiểu ảnh ưng ý.
Kể cả trong giới nhiếp ảnh và đông đảo quần chúng yêu thích ảnh đều khẳng
định hiện tượng này là do vấn đề "ăn ảnh" rồi dựa vào những hiện tượng đã xảy ra để
suy diễn thành nhiều quan niệm như:
- Người nào có vẻ ưa nhìn, có thân hình cân đối, nét mặt xinh xắn, phong
cách hài hoà là ăn ảnh.
- Hoặc ai dễ bộc lộ tình cảm như diễn viên đều rất ăn ảnh v.v...
Những hiện tượng người này ăn ảnh hơn người kia không phải là không có.Các
nhà nhiếp ảnh lão thành cũng phải thừa nhận có những đối tượng rất khó thể hiện chân
dung, và từ thực nghiệm người ta đã phát hiện ra rằng những nhân vật được liệt vào
loại không ăn ảnh không phải vì màu da, nét mặt họ kỵ ống kính mà thường do hai
nguyên nhân thuộc về trạng thái như: