Chuyên đề luyện thi đại học: Bài thơ

CHUYÊN ĐỀ LUYỆN THI ĐẠI HỌC

BÀI THƠ: Đ ÀN GHI TA CỦA LOR-CA

- THANH THẢO -

GV: Hoàng Quyết - Tổ Ngữ văn

Trường THPT chuyên Vĩnh Phúc

A. MỤC ĐÍCH – YÊU CẦU

1. Nội dung

- Nắm chắc kiến thức cơ bản về tác giả Thanh Thảo.

- Nắm chắc và phân tích được giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ trên cái nhìn

nhiều chiều, kể cả so sánh với những tác phẩm khác trong chương trình.

2. Kĩ năng

Ôn luyện và hình thành cho học sinh các dạng đề:

- Tái hiện kiến thức về tác giả, tác phẩm.

- Phân tích, bình giảng một đoạn thơ.

- Phân tích một khía cạnh nội dung của một bài thơ.

- Phân tích một khía cạnh nghệ thuật của một bài thơ.

- Phân tích hình tượng nhân vật trữ tình trong thơ.

- kiểu bài so sánh.

3. Phương pháp

- Phát phiếu học tập cho học sinh, yêu cầu học sinh làm đề cương theo nhóm.

- Tổ chức ôn luyện và trả bài trên lớp.

1

B. NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ

I. HỆ THỐNG ĐỀ 02 ĐIỂM

Đề 1: trình bày những hiểu biết cơ bản của anh, chị về nhà thơ Thanh Thảo

1. Tiểu sử

- Thanh Thảo tên khai sinh là Hồ Thành Công, sinh năm 1946, quê ở xã Đức Tân,

huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Tốt nghiệp Khoa Văn trường Đại học Tổng hợp

Hà Nội, ông trực tiếp tham gia chiến đấu ở chiến trường miền Nam.

- Từ 1975, Thanh Thảo hoạt động văn nghệ và báo chí. Ông là phó Chủ tịch Hội

đồng thơ Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Quảng Ngãi.

Năm 1979 ông được nhận Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam với tập thơ Dấu

chân qua trảng cỏ.

2. Văn nghiệp

a. Vị trí

- Thanh Thảo là lứa nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ

- Với ngót 40 năm cầm bút, Thanh Thảo vừa là một nhà báo kì cựu và một nhà thơ

sinh ra để cách tân thơ và viết trường ca. “Trong các nhà thơ chống Mỹ, Thu Bồn là

người hùng về trường ca với số lượng lớn và sức vạm vỡ của nó. Nhưng Thanh Thảo

mới thực là ông “vua trường ca”. Anh viết dễ có đến cả chục bản trường ca” (Chu

Văn Sơn)

b. Tác phẩm tiêu biểu

+ Những người đi tới biển (1977 - trường ca).

+ Dấu chân qua trảng cỏ (1978 - thơ).

+ Khối vuông ru-bích (1985 - thơ).

+ Từ một đến một trăm (1988 - thơ).

+ Những ngọn sóng mặt trời (1994 - trường ca).

+ Cỏ vẫn mọc (2002 - trường ca)…

c. Những nét đặc điểm chính của thơ Thanh Thảo.

* Nội dung:

2

- Tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại.

Thơ Thanh Thảo viết về đề tài nào cũng đều đậm chất triết lí.

- Có người bảo Thanh Thảo là nhà thơ công dân, chỉ trăn trở chuyện bổn phận với

dân nước, thời cuộc. Tuy nhiên, chất người chính là nỗi trăn trở, niềm day dứt cả đời

Thanh Thảo !

“tôi yêu

chất người đầu tiên

những giọt sương lặn vào lá cỏ

qua nắng gắt qua bão tố

vẫn giữ lại cái mát lành đầy sức mạnh

vẫn long lanh bình thản trước vầng dương”

Bùng nổ của mùa xuân)

nơi vỡ vụn dưới chân ta những mảng đêm hèn nhát

những gương mặt ngẩng lên lấp lánh chất người.

(Thử nói về Hạnh Phúc)

đất nước đẹp mênh mang

đất nước thấm tự nhiên đến tận cùng máu thịt

chỉ riêng cho Người, chúng tôi dám chết !

đêm nay ai cầm tay nhau vào tiệc cưới

ai thức trắng lội sình

ai trầm ngâm viết những câu thơ thông minh

ai trả nghĩa đời mình bằng máu

màu đỏ thật không ồn ào

máu lặng lẽ ướt đầm ngực áo

( Một người lính nói về thế hệ mình )

- Như thế, quan tâm đến chất người viết hoa là tiếp cận con người trên tinh thần nhân

văn chủ nghĩa. Mạch trữ tình trong thơ ông đều hướng tới những vẻ đẹp của nhân

cách: nhân ái, bao dung, can đảm, trung thực và yêu tự do

3

- Đặc biệt, Thanh Thảo luôn kiếm tìm “chất người” ở những nhân cách thanh cao,

bất khuất, tâm hồn phóng khoáng và yêu tự do như: Cao Bá Quát, Nguyễn Đình

Chiểu, Ê-xê-nhin, Lor-ca…Hay những vẻ đẹp vô danh, lặng thầm mà bất diệt. Thanh

Thảo miệt mài viết về cả những nghĩa sĩ Cần Giuộc (Những nghĩa sĩ Cần Giuộc),

nghĩa sĩ Ba Tơ (Bùng nổ của mùa xuân), về Trương Công Định, Nguyễn Trung Trực

(Cỏ vẫn mọc), về Nguyễn Đình Chiểu (Trò chuyện với nhân vật của mình), Cao Bá

Quát (Đêm trên cát)... Cho nên, sẽ chẳng có gì là quá lời khi bảo rằng: viết về nghĩa

khí và viết bằng nghĩa khí là một mãnh lực của ngòi bút Thanh Thảo.

* Nghệ thuật:

- Thanh Thảo không ngừng suy ngẫm khôn nguôi về lẽ đời, cả những chiêm nghiệm

khôn cùng về cái đẹp, nghệ thuật

“Bài hát của hôm nay

Thô sơ mà hực sáng

Mang lẽ đời đơn giản

Nói được tới ngày mai”

- Thanh Thảo đã là một ngòi bút ham cách tân. Dù biết rằng phải đương đầu, trả giá. Và

đến nay, dấu ấn mạnh mẽ anh gieo vào lòng người đọc cũng là những táo bạo của một

bản lĩnh dám dấn thân, dám tiên phong. Đó không phải là những dấu chân in trên trảng cỏ

thời gian hiền lành, mà những dấu chân mở lối giữa chông gai nhiều khi rớm máu.

- Thanh Thảo đã thành thi sĩ say mê tìm kiếm cái trật tự trong cái hỗn loạn. Rubich

- đó là cấu trúc của thơ ! Các bài thơ Thanh Thảo, do liên kết theo kiểu cấu trúc như

thế, thường có vẻ lỏng hơn, cảm xúc thơ, chất thơ (theo quan niệm truyền thống) như

mờ hơn, chìm hơn, lạnh hơn. Nhưng thực ra đó là thứ thơ nhiều tiết chế về cảm xúc.

Thứ thơ không bỏ cảm xúc thay bằng cảm giác, mà dùng chất nghĩ tạo một kiểu cảm

xúc gói kín trong cảm giác. Hệ quả là : nó gợi cảm (gián tiếp) chứ không theo lối

truyền cảm (trực tiếp). => Thanh Thảo đã tạo nên những bản giao hưởng thơ và

những khối ru-bích thơ.

4

Đề 2: Những hiểu biết của anh, chị về Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca.

- Phê-đê-ri-cô Gar-xi-a Lor-ca (1898-1936), quê ở tỉnh Gra-na-đa miền Nam Tây

Ban Nha.

- Gar-xi-a Lor-ca được tôn vinh là con hoạ mi của thơ ca Tây Ban Nha. Thơ ông

giàu nhạc điệu dân gian. Tình yêu đất nước, nhân dân và thơ ca, âm nhạc, cùng với

chất nghệ sĩ tài tử đã khiến Gar-xi-a Lor-ca tự nguyện làm người du ca cùng với cây

đàn ghi ta, hát những bản nhạc - thơ của mình.

cây đàn ghi ta

cất tiếng thở than….

….nó van vỉ

như dòng nước sâu thổn thức

như gió thở dài

trên đỉnh tuyết lạnh băng

ơi! ghi ta

trái tim người tử thương

dưới năm đầu kiếm sắc.

- Gar-xi-a Lor-ca là một tâm hồn trong trắng, một thi sĩ giàu mộng mơ, yêu tha thiết

tự do và cái đẹp, một chiến sĩ kiên cường đã chết dưới tay bọn phát xít.

- “Lorca là nhà thơ của những giấc mơ, của những linh cảm nhoi nhói, một nhà thơ

có thể biến những giấc mơ thành nhịp điệu, có thể biến những linh cảm thành ngôn

ngữ. Lorca siêu thực một cách tự nhiên, và hiện thực một cách tự nhiên”. (Thanh

Thảo)

5

Đề 3: Nêu xuất xứ, trình bày giá trị nội dung và nghệ thuật cơ bản của bài thơ.

1. Xuất xứ bài thơ

- Rút từ tập thơ Khối vuông Ru- bích (1985).

- Rubich thuần là một trò chơi, thơ là một chuyện nghiêm túc ; rubich là của vật lí,

cơ học, còn thơ là của tâm thức, tâm hồn. Làm sao lại có mối liên hệ giữa chúng ?

Dù bề mặt các ô màu có hỗn loạn nhưng tất cả vẫn phải tuân theo quy luật về vận

hành của nó ! Đó là trật tự của vũ trụ, trật tự của sự sống. Thiết lập được trật tự cho

sự hỗn loạn. Đó là diện mạo căn bản của chất nghĩ ở thơ Thanh Thảo. Và đó cũng

chính là tinh thần của nguyên lí rubich: mô hình mở phá bỏ khuôn mẫu, giải phóng

cảm xúc và tưởng tượng.

2. Giá trị nội dung

- Bài thơ khắc họa thành công hình tượng Lor-ca, một nghệ sĩ du ca lãng tử, một

chiến sĩ yêu tự do. Người nghệ sĩ, chiến sĩ ấy suốt cả đời mình đã đấu tranh đòi công

lí cho nhân dân và những cách tân trong nghệ thuật. Lor-ca là một tâm hồn bất diệt,

một nghệ sĩ chân chính. Nhân cách và tài năng nghệ thuật của ông sẽ sống mãi với

muôn đời.

- Qua bài thơ, Thanh Thảo bày tỏ tấm lòng tri âm, ngưỡng vọng sâu sắc tới Lor-ca.

Nhà thơ cũng gửi tới người đọc một thông điệp đầy tiến bộ: cái đẹp của nhân cách

con người, cái đẹp của sự sáng tạo nghệ thuật chân chính sẽ có sức sống bất diệt.

Đây cũng là con đường mà Thanh Thảo hằng theo đuổi.

3. Một số đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ

a. Thể thơ

- Thơ tự do mang phong cách tượng trưng - siêu thực

- Quan điểm thẩm mĩ của chủ nghĩa siêu thực và tượng trưng là đề cao cái ngẫu hứng

trong thế giới vô thức, đề cao vai trò của cái hỗn độn, phi lôgíc, đề cao sự liên tưởng

cá nhân, thơ cần được làm bằng thị giác chứ không chỉ có thính giác.

Thể thơ tự do với những câu thơ dài, ngắn không đều số lượng từ co dãn, linh

hoạt. Có câu dài 6,7 từ những có câu chỉ có một từ duy nhất. Thanh Thảo đã thoát

6

khỏi những rằng buộc của câu chữ để giải phóng nguồn cảm xúc. Tất cả được tạo bởi

sự liên kết bên trong. Đó là sự liên kết suy tường. Bắt đầu bằng tiếng đàn, kết thúc

cũng bằng âm hưởng của tiếng đàn tưởng như không bao giờ rứt. Có thể thấy mạch

liên tưởng hết sức phóng túng đã giúp những hình ảnh thơ gắn kết thành một thể

hoàn chỉnh. Từ hình ảnh người nghệ sĩ với tấm áo choàng đỏ gắt đến tiếng hát

“nghêu ngao”, từ ánh mắt hướng về bầu trời cô gái ấy đến nỗi niềm lặng im bất chợt.

Tất cả đều hướng vào thể hiện hình tượng người nghệ sĩ Tây Ban Nha đầy bi kịch

nhưng bất tử.

b. Xây dựng hình ảnh thơ độc đáo

- Sáng tạo hình ảnh thơ theo lối lạ hoá, tài hoa bằng việc kết hợp với nghệ thuật ẩn

dụ chuyển đổi cảm giác khiến hình ảnh thơ trở nên sinh động, mang tính biểu trưng

mà lại cụ thể hóa, hữu hình: Tiếng đàn bọt nước, tiếng ghi ta nâu, xanh, tròn bọt

nước…, giọt nước mắt vằng trăng…

- Kết hợp những hình ảnh vốn xa cách nhau trong thực tại để cùng khắc hoạ một

hình tượng nghệ thuật.

c. Ngôn ngữ và giọng điệu: Thanh Thảo xoá bỏ những liên từ trong thơ. Bài thơ

không dấu câu, không viết hoa đầu mỗi dòng thơ tạo nờn cấu trú ngữ pháp độc đáo,

nhịp bất thường. Cả bài thơ như một mạch tâm cảm nối liền bởi những hình ảnh đầy

tính tượng trưng. Đây cũng là tác phẩm tiêu biểu cho tư duy thơ Thanh Thảo là giàu

chất suy tư, triết lí, ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.

d. Thanh Thảo đưa chất nhạc vào thơ

- Những từ mô phỏng âm thanh của các nốt ghi-ta ( li-la) được “cấy” vào bài thơ

một cách tự nhiên.

- Cũng cần nhấn mạnh thêm một tính chất khác biệt nũa mà bài thơ mang lại, đó là

ngoài cấu trúc tự sự kể về cuộc đời và cái chết của Lor-ca, bài thơ mang dáng dấp

cấu trúc của một bản giao hưởng có phần dạo đầu êm ái du dương (khổ 1); có phần

phát triển cao trào, gấp gáp (khổ 2,3); có phần kết sâu lắng, trầm lặng (khổ 4-7).

Chính chuỗi âm thanh được tao qua cụm từ li la…trở thành hợp âm của khúc mở đầu

và hợp âm sau các tấu khúc, tạo ra hình thức vĩ thanh của bàn nhạc giao hưởng.

7

e. Kết cấu: bài thơ có bảy khổ, sáu khổ thơ đầu phải chăng là sáu mặt của khối ru-

bích, khổ cuối chỉ có một câu là sợi dây gắn kết. Dẫu ta xoay như thế nào thì khối ru-

bích thơ ấy vẫn khắc họa rõ nét hình tượng Lor-ca và tâm sự của Thanh Thảo

Đề 4: Ý nghĩa nhan đề và lời đề từ của bài thơ “Đàn ghi-ta của Lor-ca” (Thanh

Thảo)

1.Tên tác phẩm:

- Nội dung chính của bài thơ được thể hiện ở ngay tên bài thơ. Nhiều khi tên tác

phẩm có thể gợi mở cho độc giả nội dung chủ yếu, cốt lõi của tác phẩm. Nhan đề bài

thơ “ Đàn ghi ta của Lor-ca” cũng thuộc trường hợp ấy.

- Ý nghĩa nhan đề:

+ Đàn ghi-ta được coi là nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha. Vì

thế, ngoài tên gọi chính, ghi-ta còn được nhiều người gọi bằng cái tên khác là Tây

Ban Cầm.

+ Đàn ghi-ta gắn bó thân thiết với Lor-ca trên những nẻo đường ca hát và sáng

tạo. Theo nhà thơ Thanh Thảo: cây đàn ghi-ta ở đây là biểu tượng của thơ ca. Như

vậy, bài thơ của Thanh Thảo trước hết viết về thơ ca (nghệ thuật) của Lor-ca, là sự

suy tư, cảm nhận của Thanh Thảo về thơ Lor-ca.

+ Đàn ghi ta là biểu tượng cho tình yêu của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban

Nha, cho con đường nghệ thuật của tác giả, cho khát vọng cao cả mà Lor-ca nguyện

phấn đấu suốt đời.

+ “Thơ tức là người”, thơ Lor-ca là phần tinh hoa, tinh túy nhất của tâm hồn

Lor-ca: “dường như không thể phân biệt được cuộc đời của Lor-ca với thơ ông bởi

chúng quện chặt vào nhau và thơ Lor-ca chính là cuộc đời của ông, đúng đến từng

câu, từng giây phút một” (Thanh Thảo). cho nên nhan đề bài thơ không chỉ dừng lại

ở một nhạc cụ Tây Ban Nha, về thơ của Lor-ca mà sâu thẳm hơn nhan đề bài thơ ấy

còn là viết về chính con người Lor-ca.

8

2. Lời đề từ: “khi tôi chết hãy chon tôi với cây đàn”

- Lời đề từ của thi phẩm nhiều khi là chiếc chìa khóa mà tác giả trao cho bạn đọc

nhằm mở cánh cửa tìm được con đường khai phá, thâm nhập vào tác phẩm. Nó giúp

độc giả giải mã những ý nghĩa sâu kín của tác phẩm:

- Lời đề từ có xuất xứ từ bài thơ “Ghi nhớ” của Lor-ca. Đây là di chúc sớm của nhà

thơ. Sinh thời Lor-ca luôn linh cảm về “một cái chết được báo trước”.

khi nào tôi chết

hãy vùi xác tôi cùng với cây đàn

dới lớp cát.

khi nào tôi chết

hãy vùi xác tôi giữa rặng cây cam

và đám bạc hà.

khi nào tôi chết

hãy vùi xác tôi, tôi xin các người đó

nơi một chiếc chong chóng gió.

khi nào tôi chết!

- “Hãy chôn tôi với cây đàn” thể hiện tình yêu Tổ quốc nồng nàn và cũng là

tình yêu nghệ thuật say đắm của Lor-ca.

- “Hãy chôn tôi với cây đàn” còn biểu trưng cho sự nghiệp của Lor-ca, ước

nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật. Nhưng ông sợ một lúc nào

đó, thơ ca của mình sẽ là bước cản đối với những người đến sau. Vì vậy, lời đề từ

còn là mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau

vươn tới. Đây là một nhân cách cao đẹp. Thông điệp của Lor ca có sự gặp gỡ với

Booc ghết, biểu tượng vĩ đại của văn học Acghentina, ông đã nói khi xuống tàu giã

biệt bạn bè: “Hỡi tuổi trẻ hãy giết chết Booc ghết”. Hay Trần Dần cũng từng tuyên

bố: “Hãy chôn thơ mới”.

9

II. HỆ THỐNG ĐỀ 05 ĐIỂM

Đề 5: Phân tích bài thơ “Đàn ghi-ta của Lor-ca” (Thanh Thảo)

A. MỞ BÀI

- Tác giả: Thanh Thảo là nhà thơ sinh ra để cách tân thơ Việt, một hồn thơ

giàu chất triết lí, luôn tìm đến với những vẻ đẹp nhân cách cao cả bằng hệ thống thi

ảnh và ngôn từ mới mẻ. Thơ Thanh Thảo vừa có sức lắng đọng, vừa có khả năng lan

tỏa kì lạ trong hồn người. Đọc thơ ông, không thể đọc lướt, đọc qua mà cần chậm rãi,

nghiền ngẫm và suy tư cùng nhà thơ như nhâm nhi một thứ trà đặc biệt để cảm nhận

được vị ngọt sau cùng.

- Tác phẩm: Đàn Ghi ta của Lorca rút từ tập thơ Khối vuông Ru- bích (1985)

là thi phẩm tiêu biểu của Thanh Thảo. Bài thơ đã chạm đến những giá trị cao cả,

thiêng liêng, là triết lí về cái đẹp, về sức sống của nghệ thuật chân chính bằng tiếng

nói tri âm của Thanh Thảo đối với người nghệ sĩ Tây Ban Nha Gar-xi-a Lor-ca.

B. THÂN BÀI

1. Nhan đề và lời đề từ. (Xem đề 4 – phần I)

2. Khổ 1: Chân dung người nghệ sĩ thiên tài Lor-ca qua cái nhìn ngưỡng vọng

của Thanh Thảo.

a. Khái quát

- Bài thơ có cùng đề tài tri âm, tương ngộ với thi phẩm Kính gửi cụ Nguyễn Du của

Tố Hữu. Người đọc dễ nhận thấy lòng tri âm muôn đời của người nhệ sĩ có nét đồng

hành khi khai mở con đường thơ.

- Trong Kính gửi cụ Nguyễn Du của Tố Hữu – không gian gợi nhớ, gợi thương để

dẫn mạch cảm xúc thơ của Tố Hữu cũng bắt nguồn từ Nghi Xuân - quê hương của

Tố Như để từ đó mà “bâng khuâng nhớ cụ thương thân nàng Kiều”. Thanh Thảo

cũng vậy, nhà thơ đã làm một cuộc hành trình tâm tưởng đến với xứ sở Tây Ba Nha,

quê hương Lor-ca. Từ đó vừa khắc hoạ được không gian văn hoá Tây Ba Nha, vừa

giới thiệu được hình ảnh của Lor-ca nổi bật trên nền không gian văn hoá đó.

10

b. Hình ảnh Tây Ba Nha

- Tây Ba Nha hiện nên qua những hình ảnh mang đậm tính dân tộc:

+ ¸o choàng đỏ gắt -gợi đấu trường với các đấu sĩ choàng áo đỏ để đấu với bò

tót, môn thể thao của Tây Ba Nha đã nổi tiếng trên toàn thế giới. Đồng thời, áo

choàng đỏ được đặc tả qua tính từ “gắt” còn gợi nên không gian chính trị - xã hội

của Tây Ba Nha lúc bấy giờ thậy oi nồng, tù đọng cùng với nền nghệ thuật già nua,

cằn cỗi và thể chế chính trị độc tài thân Phát xít.

+ Hình ảnh Những tiếng đàn bọt nước và âm thanh li-la, li-la, li-la –> âm

thanh tiếng đàn ghi ta – nhạc cụ truyền thống thấm đẫm điệu hồn của. Mặt khác, Li

la còn là tên loài hoa Tử đinh hương đầy sức sống của xứ sở Tây Ba Nha.

+ Vầng trăng, yên ngựa => không gian thảo nguyên bát ngát, mênh mông.

Đó là vẻ đẹp của thiên nhiên, tâm hồn con người Tây Ba Nha hết sức tươi đẹp, tự do,

phóng khoáng.

- Như vậy, Thanh Thảo đã khắc họa thành công bối cảnh văn hóa, chính trị, xã

hội đa sắc màu của Tây Ba Nha. Đây là cái nôi nuôi dưỡng tâm hồn và hình thành

nên tài năng của Lor ca. Đó cũng thời đại đầy dữ dội để xuất hiện một thiên tài.

c. Bức chân dung Lor-ca

- Trong Kính gửi cụ Nguyễn Du của Tố Hữu dựng lại bức chân dung của Nguỷễn Du

qua chân dung Thuý Kiều – nhân vật đặc sắc gắn với thành công nổi bật của đời thơ

Nguỷễn Du. Với Thanh Thảo, khi ngưỡng vọng về Lor ca, nhà thơ dùng hình ảnh

cây đàn, biểu tượng nghệ thuật của Lor ca và những hình ảnh tượng trưng giàu sức

gợi.

- Những tiếng đàn bọt nước:

+ Thanh Thảo đã góp cho nền thơ ca hiện đại Việt Nam một tứ thơ lạ, một hình

ảnh độc đáo. Nhệ thuật – ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, âm thanh của tiếng ghi ta được

cụ thể hóa qua hình hài của những bọt nước -> gợi âm thanh và hình ảnh.

+ Trong tương quan với nền nghệ thuật già nua, cằn cỗi của Tây Ba Nha lúc bấy

giờ, tiếng đàn bọt nước là biểu trưng cho sự cách tân nghệ thuật hoàn hảo của Lor ca.

11

hình ảnh này xuất hiện ở phần mở đầu đã gợi nhớ Lor ca là một nghệ sĩ rất yêu nhạc

dân gian. Ông như một người nghệ sĩ du ca, thơ ông giàu chất nhạc An-đa-lu-xi-a.

+ Cũng có thể hiểu, hình ảnh tiếng đàn bọt nước tượng trưng cho nghệ thuật cách

tân của Lor ca đã nổi lên tròn trịa, trẻ trung, nhảy nhót, thổi bùng lên rồi lại tan biến

đi. Hình ảnh thơ gợi ấn tượng về sự trong trẻo như mong manh, dễ vỡ của nghệ thuật

cũng như số phận của người nghệ sĩ trước những thế lực bạo tàn.

+ Nhưng có lẽ, cần hiểu thêm hình ảnh tiếng đàn bọt nước nghiêng về phía những

cách tân táo bạo, mới lạ mà Lor ca đóng góp cho nền thơ ca Tây Ba Nha. Nó là âm

thanh, sắc điệu, là phong cách riêng, bản lĩnh riêng của Lor ca.

- Hình ảnh Lo-ca lồng trong hình ảnh “Tây Ba Nha áo choàng đỏ gắt”

+ Nơi đấu trường của người đấu sĩ là nơi thể hiện tài năng, dũng khí trong bối

cảnh khắc nghiệt nhất. Nó gắn liền với chuyện sinh tử. Hình ảnh thơ không đơn giản

kể về chuyện dũng sĩ đấu bò tót mà còn có sức gợi, dựng lên không gian Tây Ba Nha

như một đấu trường khổng lồ.

+ Đó là cuộc đấu quyết tử giữa một bên là khát vọng dân chủ của người chiến

sĩ Lor ca và nền chính trị độc tài thân Phát xít; giữa người nghệ sĩ mang khát vọng

cách tân nghệ thuật với sự bảo thủ của nền nghệ thuật già nua.

+ Vì thế, áo choàng đỏ gắt vừa gợi được khí chất ngang tang của người nghệ

sĩ yêu tự do, vừa gợi được tính chất quyết liệt trong cuộc đấu tranh giữa ánh sáng –

bóng tối, chính – tà, cũ – mới trong nền chính trị và nghệ thuật Tây Ba Nha thời đó.

- Hình ảnh vầng trăng, yên ngựa, những trạng thái của người thi sĩ: chếnh choáng,

mỏi mòn khắc họa bức chân dung Lor ca người nghệ sĩ lãng tử, lãng du đang ngây

ngất say đời, say nghệ thuật, say thơ, say lý tưởng. Tuy vậy, những cụm từ miền đơn

độc, mỏi mòn lại gợi ra một hình ảnh khác của Lor ca. Xét ở góc độ nào, trong sáng

tạo nghệ thuật cũng như trong tranh đấu Lor ca đều đơn độc.

d. Cách thể hiện của Thanh Thảo

- Đoạn thơ được viến theo lối tư duy tượng trưng, siêu thực, nghệ thuật tương phản,

ngôn ngữ mới mẻ, giàu nhạc tính…đã khắc họa chân thực hình ảnh của Lor ca trong

khung cảnh chính trị và nghệ thuật đậm chất Tây Ba Nha. Qua đó, nhà thơ đã giúp

12

người đọc hình dung ra cuộc đời, thân phận, tính cách của Lor ca, một nghệ sĩ du ca

lãng tử, hào hoa có tâm hồn phóng khoáng, khao khát cách tân nghệ thuật, khao khát

chế độ dân chủ song Lor ca rất cô đơn.

- Cảm xúc thơ của Thanh Thảo cho thấy ông là người am hiểu văn hoá Tây Ba Nha

sâu rộng. Đồng thời có thấu hiểu và ngưỡng vọng sâu sắc chân dung và bản lĩnh

người - thơ của Lor-ca.

3. Khổ 2, 3: Nỗi bi phẫn trước cái chết oan khuất của Lor ca

a.Khái quát: Linh cảm về “một cái chết được báo trước” luôn ám ảnh Lorca và chính

nó đã trở thành một trong những động lực lớn nhất của thơ ông. Tình yêu, cái chết và

cái đẹp là ba nỗi ám ảnh lớn trong thơ Lor-ca, nó hoán đổi nhau, cái này là tiền đề

cho cái kia, kết thành một vòng tròn vĩnh hằng. Lor-ca đã chấp nhận và tôn vinh sự

chết như đã chấp nhận và tôn vinh tình yêu, cái đẹp. Giây phút bi phẫn nhất của

Lor-ca đó là khi ông bị bọn phát xít Phrăng-cô giết, ném xác xuống giếng để phi

tang. Báo chí Tây Ba Nha nói vụ giết Lor-ca vẫn là một trong những vết thương

chưa lành ở Tây Ba Nha.

b. Bối cảnh của cái chết

Tây Ba nha

hát nghêu ngao

- Ý thơ có hai cách hiểu :

+ Người nghệ sĩ đấu tranh cho tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật Lor ca

đang hát nghêu ngao hoặc Tây Ba Nha hát nghêu ngao qua lời Lor ca. Lor ca không

chỉ cất lên tiếng nói, tiếng hát của mình mà còn cất lên tiếng nói của cả dân tộc.

+ Có thể hiểu mục đích đấu tranh chân chính của Lor-ca chưa được nhiều

người thấu hiểu, cho nên Tây Ba Nha vẫn hát nghêu ngao, vẫn cất lên những âm

thanh không cùng mục đích với Lor-ca, vẫn tán lạc, vẫn giải sầu bằng thứ âm điệu cổ

lỗ mà không có sự liên kết nào, dường như tất cả chưa sẵn sàng nhập cuộc, chưa sẵn

sàng chia sẻ, mặc dầu nỗi bất hạnh của cuộc đời họ thì ai cũng cảm thấy. Tất cả

13

dường như vẫn ngóng chờ điều gì đó ở Lor-ca. Vì thế, Tây Ba Nha trở nên kinh

hoàng khi nghe tin Lor-ca bị giết hại.

c. Giây phút Lor-ca bị sát hại:

- Câu thơ bỗng khinh hoành mang tính tự sự, diễn tả chân xác thời điểm cũng như

tâm trạng kinh ngạc, bàng hoàng của Lor-ca khi bất ngờ bị bắt, bị điệu về bãi bắn.

Chữ “bỗng” cho thấy cái chết đột ngột và đau thương. Con người trong sạch và vô

tội Lor-ca dù luôn ám ảnh về cái chết vẫn không thể tin là nó đến sớm thế và bất ngờ

đến thế. Cả Tây Ba Nha cũng kinh hoàng khi nghe tin Lor-ca bị sát hại.

- Từ “Tây Ba Nha - hát nghêu ngao” đến “bỗng kinh hoàng” là một sự đổ vỡ ghê

gớm. Tội ác của các thế lực tàn bạo là kẻ thù đối nghịch của cái đẹp gây nên nỗi kinh

hoàng trong lòng người.

- Hình ảnh Lor-ca bị hành hình được diễn tả qua nghệ thuật hoán dụ: áo choàng bê

bết đỏ. Câu thơ nói đến những giây phút ngỡ ngàng, đau đớn trong cuộc đời của Lor-

ca được miêu tả bằng nghệ thật đối lập. Sự đối lập giữa hát nghêu ngao và áo

choàng bê bết đỏ, đó là sự đối lập giữa tự do của người nghệ sĩ với thế lực bạo tàn,

giữa tiếng hát yêu đời, vô tư với hành động dã man, tàn bạo. Sự đố lập đã tô đậm cái

chết oan khuất của Lor-ca .

- Hình ảnh Lor-ca đi về bãi bắn được miêu tả trong tâm thế “như người mộng du”

gợi nhiều liên tưởng:

+ Người mộng du là người ở trong trạng thái vô thức, không hề biết mọi chuyện

diễn ra xung quanh mình.

+ Câu thơ diễn tả tâm trạng ngỡ ngàng, ngơ ngác của Lor-ca, không thể hiểu nổi

lý do cái chết của mình.

+ Hơn thế, ở đây cần hiểu những bước đi của Lor-ca về bãi bắn không phải là sự

u muội vì sợ hãi, trái lại nó thể hiện thái độ của người nghệ sĩ dám coi thường, không

thèm để tâm đến những thế lực tàn bạo đang cướp đi cuộc sống của mình. Lor-ca

chấp nhận cái chết, Lor-ca đã chết một cách nghệ sĩ, Lor-ca chập chờn bước vào cõi

tử coi thường mọi đau đớn.

d. Cái chết của Lor-ca gắn với tiếng đàn ghita.

14

- Tiếng đàn mang ý nghĩa biểu tượng cho cuộc đời, thơ ca và tâm hồn của Lor-ca .

Trong một bài thơ của mình Lor-ca từng miêu tả về tiếng đàn như một sinh mệnh

biết buồn, vui và biết nếm trải cả cái chết.

Cây đàn ghi ta

cất tiếng thở than….

….nó van vỉ

như dòng nước sâu thổn thức

như gió thở dài

trên đỉnh tuyết lạnh băng

ơi! ghi ta

trái tim người tử thương

dưới năm đầu kiếm sắc.

- Khổ thơ thứ 3, Thanh Thảo miêu tả tiếng đàn trên hai bình diện: âm thanh và màu

sắc. Bằng những hình ảnh thơ mang phong cách tượng trưng siêu thực được viết với

nghệ thật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. Dưới bút thơ tài hoa của Thanh Thảo, tiếng đàn

ghita đã vỡ ra thành hình, thành sắc để phục sinh cái chết oan khuất của Lor-ca .

- Tiếng ghita nâu: màu nâu vốn là màu quen thuộc của vỏ đàn ghita, màu da của cô

gái Di-Gan, màu của đất mẹ gợi nỗi buồn da diết, bi thương. Đồng thời,”tiếng ghita

nâu” còn là tiếng lòng của Lor-ca trầm tĩnh, nghĩ suy trước cái chết trên con đường

chàng bị điệu về bãi bắn.

- Tiếng ghita la xanh gắn liền với hình ảnh bầu trời cô gái ấy. Màu xanh là màu của

sự sống, hi vọng. Tiếng ghita lá xanh là tiếng đàn hoài niệm về bầu trời tự do cùng

tình yêu cao đẹp mà Lor-ca tôn thờ. Có thể hiểu “tiếng ghita lá xanh” chính là tiếng

lòng của Lor-ca rất đỗi trẻ trung, tha thiết yêu cuộc sống, yêu con người. Hơn thế, đó

phải chăng còn là biểu tượng cho sự sống bất diệt của Lor-ca. Tiếng ghita xanh đối

lập với màu đỏ gắt đang bao phủ khắp đất nước Tây Ba Nha. Bọn Phát xít giết Lor-

ca là giết một bài ca về sự sống.

- Tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan

15

+ Câu thơ của Thanh Thảo như gãy ra làm hai, tiếng đàn như gãy ra, cuộc

sống như bỗng bị chấm dứt.

+ Ta có cảm giác kẻ thù bắn Lor-ca là bắn luôn cây đàn của thi sĩ. Sự hoài

niệm của Lor-ca về một tình yêu đẹp đẽ, về bầu trời tự do bị cắt đứt: vỡ tan - một

cách đột ngột, tô đậm sự mất mát, choáng váng. Tiếng đàn vỡ tan, bầu trời và tình

yêu cũng vỡ tan, những cách tân nghệ thật của Lor-ca cũng dang dở.

+ Tiếng ghita ở đây mang ý nghĩa tượng trưng cho số phận mong manh,

bạch mệnh của người nghệ sĩ khi được ví với hình ảnh “tròn bọt nước vỡ tan”. Đó

cũng là số phận của khiếp người nói chung.

- “Tiếng ghita ròng ròng máu chảy”:

+ Tiếng đàn ở đây được Thanh Thảo cảm nhận bằng một hình ảnh

thị giác: ròng ròng máu chảy. Nghệ thật nhân hóa đã tạo nên một sức ám ảnh đặc

biệt, âm nhạc đã trở thành thân phận, tiếng đàn trở thành một linh hồn, một sinh thể.

Tiếng đàn cũng có nỗi đau của nó, cũng chịu nỗi bất hạnh như chính người sáng tạo

ra nó. Hình ảnh thơ khiến ta liên tưởng tới tiếng đàn của nàng Kiều xưa bị ép buộc

đàn cho Hồ Tôn Hiến:

Một cung gió thảm mưa sầu

Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay

Hay “Nguyệt cầm” của Xuân Diệu:

Trăng nhập vào dây cung nguyệt lạnh

Trăng thương,trăng nhớ hỡi trăng ngần

Đàn buồn,đàn chậm ôi đàn lặng

Mỗi giọt rơi tàn như lệ ngân.

Với những chi tiết như Giọt rơi tàn, bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay, Xuân Diệu

và Nguyễn Du nghiêng về cái thực còn Thanh Thảo thiên về cái ảo. “tiếng ghita

ròng ròng máu chảy” như đang động cựa, hấp hối, máu chảy biểu tượng cho tội ác

của bọn Phát xít và sự tiếc xót lớn lao của nhà thơ.

16

- Qua vệc phục sinh lại cái chết oan khuất của Lor-ca, Thanh Thảo đã thể hiện nỗi

đau với “những vết thương bốc cháy như mặt trời”, đồng thời thể hiện niềm căm

phẫn trước tội ác của các thế lực phát xít tàn bạo.

3. Khổ 4 - 7: Tấc lòng xót thương và suy tư về cuộc giã từ của Lor-ca .

a. Khổ 4: Tấc l òng xót thương chuyển hóa thành niềm tin bất diệt.

* Niềm tiếc xót trước những cách tân nghệ thuật của Lor-ca không có ai nối tiếp:

không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

- Hai câu thơ vẫn được viết theo lối tượng trưng để diễn tả cái chết bi thảm của Lor-

ca .

- Ý thơ nhắc lại lời di chúc của Lor-ca: “Khi tôi chết hãy chon tôi với cây đàn”. Như

thế, ở đây nên hiểu tiếng đàn tượng trưng cho những cách tân nghệ thuật thơ ca của

Lor-ca và khát vọng tự do mà ông hằng theo đuổi.

- Thanh Thảo đã so sánh “tiếng đàn như cỏ mọc hoang”.

+ Có vốn là một hình ảnh quen thuộc trong thơ Thanh Thảo, nó tượng trưng

cho sự đơn sơ, khiêm nhường, dân dã, cho sức sống trường tồn, mãnh liệt.

+ So sánh âm thanh tiếng đàn - vô hình với cỏ - hữu hình, đó là một điều đặc

biệt. Thanh Thảo đã hình tượng hóa âm thanh làm cho hình ảnh thơ mở ra nhiều tầng

nghĩa: Thứ nhất, hình ảnh thơ biểu trưng cho sự bất diệt của người nghệ sĩ và nghệ

thuật chân chính. Lor-ca ra đi nhưng nghệ thuật, vẻ đẹp tâm hồn của ông sẽ sống mãi

kiên cường, mọi sự tàn ác không thể hủy diệt được. Thứ hai, có thể hiểu hình ảnh thơ

biểu hiện nỗi xót thương trước cái chết đoản mệnh của một thiên tài, nỗi nuối tiếc

hành trình cách tân nghệ thuật còn dang dở của Lor-ca và cả của nền văn chương

Tây Ba Nha thời đó.

*Hình ảnh:

“giọt nước mắt vầng trăng

lonh lanh trong đáy giếng”

- Ý thơ gợi đến cái chết bi thảm của Lor-ca . Theo nhiều tài liệu, ông bị chế độ phát

xít giết hại rồi ném xác xuống giếng để phi tang.

17

- “giọt nước mắt” là hình ảnh biểu trưng cho nỗi đau xót, tiếc thương, khóc cho

người nghệ sĩ đã xả thân cho tự do, cho nghệ thuật. Đó là nước mắt của những người

ngưỡng mộ, của người thân, của Tây Ba Nha và của cả nhân loại tiến bộ đã nhỏ

xuống kết lại như vầng trăng. Hay cũng có thể hiểu vầng trăng khóc cho con người

nghĩa khí, tài hoa ấy - tiếng khóc mang tầm vóc sử thi.

-“ Giọt nước mắt vâng trăng”: câu thơ không có liên từ kết nối nên có một khoảng

trống giữa hình ảnh giọt nước mắt với vầng trăng. Đây là một cách tân nghệ thuật

độc đáo trong thơ Thanh Thảo. Chuỗi hình ảnh “giọt nước mắt” như, cùng, của,

là…”vầng trăng” đã khẳng định tấm lòng tri âm đầy tin tưởng của Thanh Thảo về sự

bất tử của Lor-ca.

- Hai chữ “long lanh” có nhiều sức gợi. Thơ Thanh Thảo thường dùng những tính từ

“lấp lánh”, “lóng lánh”, “long lanh” để gọi lên những “chất người” mà nhà thơ

muốn ngợi ca. Hình ảnh “vầng trăng long lanh trong đáy giếng” là lời khẳng định

cho vẻ đẹp đầy nhân tính, bất diệt của thơ và người Lor-ca sẽ tỏa sáng đến muôn đời,

bất chấp sự hủy diệt tàn bạo của các thế lực tàn ác.

b. Khổ 5: Suy tư về cuộc giã từ của Lor ca

* Vẫn trên mạch suy tưởng về sự vĩnh hằng, Thanh Thảo đã tạo ra những tương

phản, đối lập và chuyển hoá giàu ý nghĩa.

đường chỉ tay đã đứt

dòng sông rộng vô cùng

- Hình ảnh đường chỉ tay là những đường hiện lên thành nét, thành rãnh trong lòng

bàn tay của mỗi người. Trên đó có một đường tượng trưng cho sinh mệnh, tượng

trưng cho sự sống ngắn dài, hai chữ đã đứt dự báo cho số phận ngắn ngủi.

- Hình ảnh dòng sông rộng vô cùng được hiểu theo hai nét nghĩa:

+ Theo quan niệm dân gian có một dòng sông ngăn cách giữa cõi sống và cõi

chết. Mỗi ai khi chết phải đi qua dòng sông ấy mối được siêu sinh.

+ Dòng sông vô cùng còn biểu tượng cho cõi tạo hoá vô biên. Đó là một cõi

khác, một thế giới khác, thế giới của sự vĩnh cửu.

18

- Hai câu thơ gợi sự đối lập giữa cái hữu hạn của cuộc đời với cái vô cùng của tạo

hoá từ đó chuyền tải một ý nghĩa sâu sắc về cái chết của Lor ca . Lor ca chết đồng

nghĩa với sự giã từ cái hữu hạn để bước sang cái vô cùng. Lời thơ là lời xót đau của

tác giả trước sự bạc mệnh của một nghệ sĩ thiên tài.

* Khẳng định sự bất diệt của Lor ca, Thanh Thảo đã viết:

Lor-ca bơi sang ngang

trên chiếc ghi ta màu bạc

- Thay vì cưỡi trên ngựa như một người du ca, giờ Lor ca ngồi trên chiếc thuyền ghi

ta. Chiếc ghi ta tượng trưng cho thơ ca và âm nhạc. Nó là một biến ảnh của tiếng ghi

ta nâu, tiếng ghi ta lá xanh khi sang cõi khác, cõi siêu sinh. Thi sĩ đã đi vào cõi tử

bằng chiếc ghi ta mang vẻ đẹp của nghệ thuật cách tân, của khát vọng tự do.

- Chiếc thuyền ghi ta có màu bạc. Màu bạc là màu của sự trong trắng, ngay thẳng

không chịu quỳ gối trước bất công tàn bạo. Hình ảnh thơ mang vẻ đẹp thần thoại.

* Hành động của Lor ca khi từ giã cuộc đời:

- ném lá bùa của cô gái Di gan vào xoáy nước:

+Lá bùa là vật làm bằng giấy hoặc vải có những dấu hiệu đặc biệt và được tin

là có phép màu có thể tránh được những tai ương của số phận.

+ Lá bùa cô gái Di gan tặng cho Lor ca mong nhà thơ tránh được hiểm nguy.

Lor-ca ném lá bùa cho thấy nó không đủ sức mạnh xua đi những rủi ro, hơn thế cho

thấy Lor-ca không còn bị ám ảnh bởi cái chết. Thi sĩ đã vượt lên nỗi sợ cái chết

thường tình.

- ném trái tim vào lặng yên

+ Trái tim là biểu tượng cho sự sống.

+ Thanh Thảo hai lần dùng động từ ném diễn tả thái độ dứt khoát như một

hành động giã từ, một sự lựa chọn giải thoát với những hệ luỵ ràng buộc trần gian.

* Câu thơ cuối: Li la li la li la...

- Được tách ra thành một khổ tạo nên kết túc mở cho thi phẩm gợi nhịp thời gian

chảy mãi qua âm hưởng của tiếng đàn.

19

- Điệp âm li la gợi hình ảnh những bông hoa Tử đinh hương liên tiếp xoè nở như một

cách khẳng định đầy tin tưởng về sự sống bất diệt, vĩnh hằng của Lor ca. Từ cuộc đời

nhà thơ Tây Ba Nha đã nở ra những đoá hao li la.

- Dòng cảm xúc tiếc xót của Thanh Thảo với Lor-ca là bất tận.

C. KẾT BÀI

- Bài thơ khắc họa thành công hình tượng Lor-ca, một nghệ sĩ du ca lãng tử, một

chiến sĩ yêu tự do. Người nghệ sĩ, chiến sĩ ấy suốt cả đời mình đã đấu tranh đòi công

lí cho nhân dân và những cách tân trong nghệ thuật. Lor-ca là một tâm hồn bất diệt,

một nghệ sĩ chân chính. Nhân cách và tài năng nghệ thuật của ông sẽ sống mãi với

muôn đời.

- Qua bài thơ, Thanh Thảo bày tỏ tấm lòng tri âm, ngưỡng vọng sâu sắc tới Lor-ca.

Nhà thơ cũng gửi tới người đọc một thông điệp đầy tiến bộ: cái đẹp của nhân cách

con người, cái đẹp của sự sáng tạo nghệ thuật chân chính sẽ có sức sống bất diệt.

Đây cũng là con đường mà Thanh Thảo hằng theo đuổi.

- Với thơ tự do mang phong cách tượng trưng - siêu thực, sáng tạo hình ảnh thơ theo

lối lạ hoá, tài hoa, xoá bỏ những liên từ trong thơ, bài thơ không dấu câu, khụng viết

hoa đầu mỗi dòng thơ tạo nên cấu trú ngữ pháp độc đáo, nhịp bất thường, những từ

mô phỏng âm thanh của các nốt ghi-ta ( li-la) được “cấy” vào bài thơ một cách tự

nhiên… tất cả làm nên một kiệt tác.

Đề 6: Cảm nhận về vẻ đẹp của bức chân dung người nghệ sĩ thiên tài Lor ca qua

đoạn thơ sau:

những tiếng đàn bọt nước

.........................................

trên yên ngựa mỏi mòn

 Hướng dẫn: Tham khảo mục 2 đề 5

20

Đề 7 : Cảm nhận về đoạn thơ trong bài Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo những tiếng đàn bọt nước

………………………….

tiếng ghi ta dòng dòng máu chảy

GIỚI THIỆU ĐÁP ÁN ĐỀ THI KHỐI D 2010 CỦA BỘ GIÁO DỤC

Câu Ý Nội dung Điểm

Vài nét về tác giả và tác phẩm (0,5 điểm)

- Thanh Thảo là một gương mặt tiêu biểu của thơ chống Mĩ, cũng là cây bút luôn nỗ lực cách tân sau 1975, nổi bật là sự tìm kiếm những cách biểu đạt mới cho thơ. - Đàn ghi ta của Lor-ca là bài thơ lấy cảm hứng từ cái chết bi phẫn của nhà thơ lớn người Tây Ban Nha bị bọn phát xít Phrăng- cô giết hại năm 1936; là một trong những sáng tác tiêu biểu cho nghệ thuật thơ Thanh Thảo.

2 Cảm nhận đoạn thơ (4,5 điểm)

Về nội dung (3,0 điểm)

a. Hình tượng thơ: - Hình tượng người nghệ sĩ Lor-ca + Là người nghệ sĩ tài hoa, yêu tự do, lãng du mà đơn độc. + Là hiện thân của văn hoá Tây Ban Nha. + Là nạn nhân của những thế lực tàn ác với cái chết oan khuất, bi phẫn. - Hình tượng tiếng đàn của Lor-ca + Tiếng đàn là tâm hồn, là vẻ đẹp của nghệ thuật Lor-ca. + Tiếng đàn là thân phận của Lor-ca, cũng là thân phận của nghệ thuật nói chung trong một thực tại mà cái ác ngự trị. b. Cảm xúc của tác giả: Ngưỡng mộ tài năng và tiếc thương cho thân phận của Lor-ca. Về nghệ thuật (1,5 điểm)

- Hình tượng thơ có sự song hành và chuyển hoá lẫn nhau giữa ba hệ thống hình ảnh: Tây Ban Nha, Lor-ca và tiếng đàn. - Lời thơ giàu nhạc tính với việc dùng những từ láy, điệp từ, điệp ngữ, chuỗi từ tượng thanh mô phỏng tiếng đàn. - Sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật có hiệu quả: đối lập, nhân

21

hoá, ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, …

Đề 8: Cảm nhận của anh, chị về hai khổ thơ sau:

Tiếng gi ta nâu

......................................

Long lanh trong đáy giếng

* Hướng dẫn: Tham khảo đề 5

Đề 9: Cảm nhận của anh, chị về hình tượng Lor ca trong bài thơ Đàn ghi ta của

Lor ca của nhà thơ Thanh Thảo

A. MỞ BÀI

- Tác giả…

- Tác phẩm…

B. THÂN BÀI

I. Khái quát

1. Xuất xứ của bài thơ

2. Cảm nhận chung

a. Giới thiệu về Lor ca….

b. Cảm nhận khái quát: Trong bài thơ, Lor ca là hình tượng trung tâm đem đến cho

người đọc sự xót thương và niềm cảm phục. Lor ca là người nghệ sĩ tự do và cô đơn,

người có số phận bất hạnh và một tâm hồn bất diệt.

II. Cụ thể

1. Hình tượng Lor ca qua nhan đề và lời đề từ. (Xem đề 4 – phần I)

2. Lor ca - một nghệ sĩ tự do và cô đơn (Khổ 1 – Tham khảo đề 5)

3. Lor ca – con người có số phận bất hạnh (Khổ 2+3– Tham khảo đề 5)

4. Lor ca - một tâm hồn bất diệt (Khổ 4+5+6+7 – Tham khảo đề 5)

III. Đánh giá

22

- Bài thơ sử dụng thành công các chất liệu văn hoá Tây Ba Nha, môi trường văn hoá

đã nuôi dưỡng, hun đúc tài năng, nhân cách tâm hồn Lor ca. Người viết đã cố gắng

đưa chất nhạc dân gian, những hình ảnh chứa đựng chủ đề lớn trong sáng tác của Lor

ca vào lời thơ mô phỏng âm thanh và cách đệm đàn ghi ta.

- Từ đó Thanh Thảo dựng lên thật sống động chân dung Lor ca, một nghệ sĩ của tình

yêu và sự sống, kẻ du ca tài hoa và đơn độc. Con người tài hao, đam mê tự do và

sáng tạo cũng là con người có số phận bất hạnh.

- Qua bài thơ, Thanh Thảo bày tỏ tấm lòng tri âm, ngưỡng vọng sâu sắc tới Lor-ca.

Nhà thơ cũng gửi tới người đọc một thong điệp đầy tiến bộ: cái đẹp của nhân cách

con người, cái đẹp của sự sáng tạo nghệ thuật chân chính sẽ có sức sống bất diệt.

Đây cũng là con đường mà Thanh Thảo hằng theo đuổi. ở nơi mặt đất phương đông,

Thanh Thảo đã bắc nhip cầu thơ để tri âm với người nghệ sĩ ở phương Tây. Chẳng

vậy mà nhà văn Bùi Hiển cho rằng : “Ở nước nào cũng thế thôi, sự cảm thông sẻ

chia giữa người đọc và người viết là trên hết”.

Đề 10: Tiếng nói tri âm của Thanh Thảo với Lor ca trong Đàn ghita của Lor- ca

BÀI MẪU

Thanh Thảo là một hồn thơ giàu chất triết lí, luôn tìm đến với những vẻ đẹp

nhân cách cao cả bằng hệ thống thi ảnh và ngôn từ mới mẻ. Thơ Thanh Thảo vừa có

sức lắng đọng, vừa có khả năng lan tỏa kì lạ trong hồn người. Đọc thơ ông, không

thể đọc lướt, đọc qua mà cần chậm rãi, nghiền ngẫm và suy tư cùng nhà thơ như

nhâm nhi một thứ trà đặc biệt để cảm nhận được vị ngọt sau cùng. Đàn Ghi ta của

Lorca là bài thơ như thế. Đọc nhan đề bài thơ, tưởng chừng tác phẩm viết về cây đàn

hay một người nghệ sĩ, nhưng sức hút, sức sống của tác phẩm không chỉ giản đơn

như vậy, mà bởi thông qua đó, ý nghĩa của bài thơ đã chạm đến những giá trị cao cả,

thiêng liêng, là triết lí về cái đẹp, về sức sống của nghệ thuật chân chính bằng tiếng

nói tri âm của Thanh Thảo đối với người nghệ sĩ Tây Ban Nha Gar-xi-a Lor-ca.

23

Tri âm được hiểu là sự đồng điệu, thấu cảm. Tiên Phong Mộng Liên Đường

chủ nhân Nguyễn Đăng Tuyển từng có lời bình Truyện Kiều như sau: “Thuý Kiều

khóc Đạm Tiên, Tố Như tử làm Truyện Thuý Kiều, việc tuy có khác nhau mà lòng thì

là một, người đời sau thương người đời nay, người đời nay thương người đời xưa,

hai chữ tài tình thật là một cái thông luỵ của bọn tài tử khắp trong gầm trời và suốt

cả xưa nay vậy”. Chính bởi ý nghĩa đặc biệt của tiếng nói tri âm trong văn chương

mà biết bao nhà thơ, nhà văn đã sáng tác những tác phẩm mà đối tượng lại chính là

các nhà văn, nhà thơ. Trường hợp của Nguyễn Du và Tố Hữu trong hai bài thơ “Độc

Tiểu Thanh kí” và “Kính gửi cụ Nguyễn Du”. Bằng Việt viết về Pauxtôpxki,

Ximônôp sung sướng khi tìm được tri âm là Tố Hữu : “Ở đây tôi thấy thơ tôi, Sống

trong bản dịch tuyệt vời của anh”

Cùng với những cái tên Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Ê-xê- nhin..., Lor-

ca đã đến với Thanh Thảo không phải như một cuộc gặp ngẫu nhiên, tình cờ. Hồn

thơ Thanh Thảo đặc biệt nhạy cảm với vẻ đẹp của lòng nhân ái, bao dung, can đảm,

trung thực và yêu tự do. Và thế là, như một duyên nợ, Thanh Thảo đã tìm đến với thế

giới nghệ thuật của Lor-ca, với cuộc đời Lor-ca như một tri âm tìm đến một tri âm.

G. Lor-ca (1898-1936)- nghệ sĩ thiên tài Tây Ban Nha, có đóng góp quan

trọng và ảnh hưởng tích cực đến nền thơ ca hiện đại Tây Ban Nha với những cách

tân nghệ thuật tiến bộ, đã đấu tranh ngoan cường vì nền dân chủ và sự tiến bộ của

nghệ thuật chân chính đến hơi thở cuối cùng. Lor-ca là người có số phận bi kịch,

sống trong đất nước Tây Ban Nha những năm đầu thế kỉ XX dưới bầu không khí

chính trị ngột ngạt, đen tối của nền độc tài Pri-nô đê Ri-vê-a. Vì những ảnh hưởng

mạnh mẽ của Lor-ca đến phong trào đấu tranh dân chủ và cách tân nghệ thuật rộng

khắp Tây Ban Nha và cả khu vực Tây Âu rộng lớn, bè lũ thân phát xít Phrăng-cô đã

sát hại Lor-ca. Nhưng với nhân dân Tây Ban Nha, với những người yêu tự do trên

toàn thế giới, với Thanh Thảo, Lor-ca chưa bao giờ chết.

Đàn ghita của Lor-ca được viết bằng hình thức thơ tự do với những sáng tạo

độc đáo của Thanh Thảo: Bài thơ không dấu câu, không viết hoa đầu mỗi dòng thơ,

cả bài thơ như một mạch tâm cảm nối liền bởi những hình ảnh đầy tính tượng trưng.

24

Đây cũng là tác phẩm tiêu biểu cho tư duy thơ Thanh Thảo là giàu chất suy tư, triết lí,

ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.

Mở đầu bài thơ, bằng lời đề từ, Thanh Thảo dẫn ta đến với thế giới nghệ thuật

của Lor-ca qua một dòng thơ: "Khi tôi chết, hãy chôn tôi với cây đàn" .

Một câu thơ rất nổi tiếng của Lor-ca, đã từng là khởi nguồn cảm hứng nghệ thuật của

nhiều tác phẩm nghệ thuật. Ước vọng làm một điều gì đó sau khi chết thường không

là bình thường, nhỏ nhặt mà thường là điều tâm nguyện, ấp ủ của cả một cuộc

đời.Vậy lời đề nghị, ước vọng ấy của Lor-ca là gì?

Ở đây, hình ảnh cây đàn cần được hiểu rộng hơn một nhạc cụ quen thuộc, nó

là biểu tượng cho sự nghiệp nghệ thuật của Lor-ca và những đóng góp của ông trên

lĩnh vực nghệ thuật, bởi cùng với cây đàn đó, Lor-ca đã tấu lên bài ca tự do, thôi thúc

nhân dân đến với tự do và nghệ thuật tiến bộ chân chính. Chôn cây đàn cùng tác giả

thể hiện niềm đam mê, khát vọng theo đuổi nghệ thuật vĩnh cửu của Lor-ca, kể cả

khi cái chết đã cướp đi sinh mạng của ông. Đồng thời nói chôn tác giả cùng cây đàn

không có nghĩa là phủ nhận mọi giá trị sáng tạo nghệ thuật của Lor-ca mà là để thế

giới nghệ thuật của Lor-ca ngủ yên, không là đỉnh cao không thể vượt qua hay thành

vật cản với những sáng tạo nghệ thuật sau này, để nghệ thuật của ngày mai vượt trội

hơn những gì là mới mà Lor-ca đã tạo ra hôm nay, như thế mới chứng tỏ được sức

sống và sức mạnh của nghệ thuật, tương lai luôn đón chờ những điều mới mẻ... Đây

chính là tư tưởng cách tân nghệ thuật tiến bộ và phóng khoáng của Lor-ca. Nhà thơ

Thanh Thảo đã thật sự cảm thông đến tận cùng với Lor- ca. Nghệ sĩ Lor- ca ra đi bất

ngờ khiến hành trình cách tân nghệ thuật của ông bị dang dở và con đường ông đã đi

qua ở thời đại ông không nhiều người thực sự hiểu . Lor- ca đã dặn "Khi tôi chết hãy

chôn tôi với cây đàn", lời dặn đó thể hiện nhân cách nghệ sĩ ,tình yêu say đắm với

nghệ thuật và tình yêu tha thiết với đất nước Tây Ban Nha. Thanh Thảo đã thấu hiểu

điều đó khi trang trọng đặt câu thơ của Lor-ca làm lời đề từ cho bài thơ của mình.

Từ tốn và sâu lắng, Thanh Thảo cẩn trọng gỡ tấm mành cách bức về thời gian,

về không gian, về văn hóa cho chúng ta đến với không gian văn hóa, chính trị của đất

25

nước Tây Ban Nha những năm đầu thế kỉ XX và đến với trái tim cùng số phận nghiệt

ngã của Lor-ca .

Dòng thơ đầu tiên là cảm nhận của Thanh Thảo về hình ảnh của Lor-ca- một

cảm nhận rất riêng:

những tiếng đàn bọt nước

Sự xuất hiện của Lor-ca không phải với cái tên Lor-ca hay sự tái hiện trực tiếp

mà qua hình tượng tiếng đàn bọt nước. Thanh Thảo đã hữu hình hóa cái vô hình,

khiến tiếng đàn có thể được cảm nhận bằng thị giác. Gửi gắm trong đó là sự ngưỡng

vọng và trân trọng đối với những giá trị nghệ thuật của Lor-ca: Tiếng đàn mong

manh mà huyền diệu, như thực như mơ, không dễ gì nắm bắt, chiếm lĩnh và thấu

hiểu, chính điều đó tạo nên sức mê huặc kì diệu trong nghệ thuật của Lor-ca. Bọt

nước là sự vật rất mơ hồ, vừa lung linh hiện hữu đã có thể tan biến hoà vào dòng

chảy vĩnh cửu, nhưng cũng ngay tức khắc có thể tái sinh... Sự hiện hữu trong khoảnh

khắc đó là một số phận, và nó đã làm tròn sứ mệnh với cuộc đời này. Đó phải chăng

cũng chính là số mệnh thế giới nghệ thuật của Lor-ca?

Dùng hình ảnh tiếng đàn bọt nước để nói đến thế giới nghệ thuật của Lor-ca là

cách nói vừa hình ảnh, vừa sâu sắc và cũng là cảm nhận từ trái tim của Thanh Thảo.

Đối lập hoàn toàn với hình ảnh thơ đầu tiên, câu thơ tiếp theo gợi sự đấu tranh ngoan

cường của Lor-ca trong bối cảnh khốc liệt của thời đại :

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

Thanh Thảo đã chọn hình ảnh áo choàng đỏ với ý nghĩa tượng trưng có sức

biểu đạt phong phú, bất ngờ. Hình ảnh này nhắc tới môn đấu bò tót, một sinh hoạt

văn hóa Tây Ban Nha nổi tiếng toàn thế giới mà sức hấp dẫn của nó là thử thách bản

lĩnh, ý chí và sức mạnh của con người. Hình ảnh áo choàng đỏ gắt còn giúp ta liên

tưởng đến khung cảnh của một đấu trường. Rộng hơn hình ảnh cụ thể một đấu

trường truyền thống của văn hóa Tây ban Nha là đấu trường quyết liệt giữa công dân

Lor-ca cùng khát vọng dân chủ với nền chính trị độc tài, giữa nền nghệ thuật già nua

Tây Ban Nha với nghệ thuật cách tân của Lor-ca. Áo choàng đỏ chính là hình ảnh

của đấu sĩ Lor-ca trên trường đấu vì tự do và tiến bộ nghệ thuật. Một đấu sĩ dũng

26

cảm, đầy chí khí, dám đương đầu và không bao giờ lùi bước. Và vũ khí đấu tranh của

người nghệ sĩ ấy chính là:

li-la li-la li-la

Là tiếng đàn vang vọng, là thế giới nghệ thuật đang lan tỏa hay sắc tím bình

yên lãng mạn đang triền miên trong tâm thức của một loài linh hoa? Có lẽ cũng

không cần đến một câu trả lời rõ ràng minh xác. Bởi đây là cảm nhận của Thanh

Thảo về một Tây Ban Nha huyền bí, về một Lor-ca tài hoa không mệt mỏi cùng cây

đàn cất lên những khúc ca yêu thương và tranh đấu. Tiếng đàn vẫn ngân nga trong

cuộc đời, trong biết bao trái tim con người.

đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn

Mở ra trước mắt ta là miền đất của cuộc sống gần gũi với thiên nhiên, phóng

túng, tự do, đầy chất nghệ sĩ. Những hình ảnh này gợi tư duy liên tưởng của người

đọc hướng tới đất nước Tây Ban Nha với không gian hoang sơ, với những con người

có tâm hồn phong phú, lãng tử, đam mê dạt dào với cuộc sống. Và ở đây, Thanh

Thảo đã nhìn thấy một Lor-ca cô đơn, cô đơn trên hành trình đi tìm tự do và yêu

thương cho con người. Những từ láy mang sắc thái biểu lộ tâm trạng liên tục xuất

hiện trong ba dòng thơ: lang thang, đơn độc, chếnh choáng, mỏi mòn tái hiện bước

chân phiêu lãng của tâm hồn hoàn toàn tự do giữa đất trời, đó cũng là bầu trời tự do

mà Lor-ca mở ra trong thế giới nghệ thuật của mình song rồi cũng không vượt thoát

được nỗi cô đơn trong thời đại mà cái xấu, cái ác, cái phản tiến bộ đang bủa vây. Một

bi kịch bắt đầu được hé lộ.

Điều ám ảnh Thanh Thảo cũng như mỗi chúng ta khi đối diện với số phận của

Lor-ca chính là cái chết oan khuất của ông. Lor-ca chết khi đang bước đi trên con

đường tranh đấu cho sự tiến bộ của nghệ thuật và nền dân chủ Tây Ban Nha. Bài thơ

này được khởi nguồn bởi cảm xúc của thanh Thảo trước cái chết đầy bi phẫn của

Lor-ca.

Tây Ban Nha

27

hát nghêu ngao

bỗng kinh hoàng

áo choàng bê bết đỏ

Tiếng hát trong câu thơ mang ý nghĩa tượng trưng: hát nghêu ngao - đó là

thanh âm của tự do, của tình yêu đời hồn nhiên nồng nhiệt, của tâm hồn bay bổng

say sưa. Tiếng hát đó là tinh túy của sự sống. Và tiếng hát đột nhiên vụt tắt. Câu thơ

bỗng kinh hoàng với hai từ bỗng và kinh hoàng bổ trợ cho nhau, diễn tả cảm xúc

bàng hoàng, đau đớn cực độ trước cái chết đột ngột đầy bi phẫn của Lor-ca. Một lần

nữa hình ảnh áo choàng đỏ lại xuất hiện, nhưng không phải sắc đỏ gắt của cuộc đấu

khốc liệt, mà là màu bê bết đỏ bi thương của đổ máu, của cái chết.

Tái hiện cái chết oan khuất của Lor-ca, Thanh Thảo không hề tả, chỉ gợi lên

bởi những hình ảnh mang màu sắc tượng trưng. Thanh Thảo biết đến Lor-ca qua

những bài thơ của Lor-ca và huyền thoại về ông. Vậy mà đọc đoạn thơ nói về cái

chết của Lor-ca, ta như cảm nhận rõ nỗi đau đớn cả về thể xác lẫn linh hồn. Nỗi đau

hiện hữu bởi nỗi kinh hoàng, bởi sắc áo choàng bê bết đỏ. Phải chăng niềm cảm

thương, nỗi xót xa của Thanh Thảo trước cái chết oan nghiệt của Lor-ca đã tạo nên

sức ám ảnh đến day dứt của những vần thơ này?

Lor-ca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du

Trái tim nhạy cảm và lòng đồng cảm sâu sắc đã giúp thanh Thảo dựng lại hình

ảnh của Lor-ca khi đến với cái chết. Trong rất nhiều bài thơ của mình, Lor-ca nhắc

đến cái chết như một ám ảnh khôn nguôi, như một dấu hiệu báo trước, những linh

cảm chẳng lành. Hình ảnh đi như người mộng du cho thấy, dù bước chân đưa ông

vào cõi chết, nhưng trái tim vẫn thổn thức với những nhịp đập yêu thương của cuộc

sống. Bọn phát xít chỉ có thể đẩy thể xác ông xuống mồ mà bất lực trước tâm hồn tự

do, tình yêu và khát vọng cao cả của Lor-ca. Tinh thần của Lor-ca là bất tử. Bởi cả

khi Lor-ca cái chết đã chấm dứt cuộc đời ngắn ngủi của ông thì hình ảnh cây đàn của

Lor-ca, những vần thơ của Lor-ca vẫn thôi thúc ý chí đấu tranh của dân tộc, những

thanh âm tiếng đàn tự do của Lor-ca vẫn vang vọng mãi ngàn sau…

28

tiếng ghi ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy

Đoạn thơ là suy nghiệm về sức lay động của tiếng đàn và thân phận của nó

trong thế giới bạo tàn. Với điệp khúc dồn dập, những dòng thơ ngắn: điệp tiếng ghi

ta ngân lên như nốt nhạc ghita, như những tiếng thổn thức đau đớn phẫn nộ chân

thành của Thanh Thảo trước cái chết oan khuất của Lor-ca.

Bằng nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, hình ảnh tiếng ghi ta nâu, tiếng

ghi ta lá xanh đã làm nổi bật tình yêu, cái đẹp, sức sống kì diệu của tiếng đàn Lor-ca

trong cảm nhận thật tinh tế và sâu sắc của Thanh Thảo. Thanh Thảo đã cảm nhận

được từ thế giới nghệ thuật của Lor-ca thông điệp ông để lại đời, cũng chính là điều

mà Thanh Thảo ấp ủ, trân trọng và nâng niu: khát vọng với tự do, lòng yêu cuộc

sống và ý chí đấu tranh. Đây chính là giao điểm của mối tương giao kì lạ giữa hai

nhà thơ vốn rất cách biệt về khoảng cách đời thường: không gian xa xôi, thời gian

vời vợi, hai nền văn hóa hoàn toàn xa lạ... nhưng lại dường như rất gần gũi về tâm

hồn, tư tưởng. Thanh Thảo đã tìm đến Lor-ca và khẳng định sức sống kì diệu của sự

nghiệp nghệ thuật mà Lor-ca để lại.

Với Thanh Thảo, nghệ thuật của Lor-ca, thế giới tinh thần của Lor-ca, số phận

của Lor-ca ... đều có thể biểu lộ thông qua hình tượng tiếng đàn. Tiếng đàn ấy là sinh

thể có linh hồn, có thân phận:

tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy

Vỡ tan và ròng ròng/máu chảy là cách nói đầy sức ám ảnh về cái chết đau đớn

oan khuất của Lor-ca. Đối diện với nỗi đau mà Thanh Thảo tái hiện, trong ta hiện

hữu hai trạng thái cảm xúc: nỗi xót xa đến tê tái cho nỗi đau của Lor-ca và nỗi căm

29

phẫn đến uất nghẹn đối với bọn phát xít tàn ác hủy diệt tài năng và tư tưởng tiến bộ

của thời đại. Có thể cảm nhận rõ rệt sự tương phản đối lập giữa sắc nâu bình yên của

đất, màu xanh dịu dàng đầy sức sống của lá với hình ảnh ròng ròng máu chảy đau

đớn của những liên tưởng. Đó cũng chính là nghịch lí giữa lí tưởng sống cao đẹp, thế

giới nghệ thuật và số phận bi thảm oan khuất của ông. Như vậy, tiếng đàn là tâm hồn,

là vẻ đẹp của nghệ thuật Lor-ca, tiếng đàn cũng chính là thân phận của Lor-ca, cũng

là thân phận của nghệ thuật nói chung trong một thực tại mà cái ác ngự trị.

không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng

Bằng những so sánh, ẩn dụ, liên tưởng bất ngờ, Thannh Thảo đã suy tư về thân

phận của tiếng đàn trong ý nghĩa biểu tượng như đã nói ở trên. Niềm xót thương Lor-

ca được chuyển hóa thành niềm tin về sự bất tử của tiếng đàn Lor- ca: đó là cái đẹp

mà sự tàn ác không thể hủy diệt nổi. Nó sẽ sống, lưu truyền mãi mãi, bền bỉ, âm

thầm mà mãnh liệt như thứ cỏ dại mọc hoang.

Hình ảnh giọt nước mắt vầng trăng / long lanh trong đáy giếng là hình tượng

đẹp lạ lùng trong số lượng tương đối lớn các hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng. Nỗi

đau hòa quyện cùng cái đẹp, cái đẹp sẽ bất tử, âm thầm tỏa sáng... tất cả đem lại cho

ta cảm giác vừa lạ lẫm vừa rất đỗi quen thuộc. Có lẽ lạ bởi cách kết hợp hình ảnh độc

đáo của Thanh Thảo, quen bởi Thanh Thảo đã cho ta thấy một bi kịch không của

riêng một thời nào, một dân tộc nào. Đó là bi kịch của cái tài, cái đẹp trong bối cảnh

xã hội phản động. Nỗi buồn trước bi kịch ấy chính là biểu hiện của tinh thần nhân

văn tiến bộ, khao khát yêu thương và bảo vệ những giá trị tốt đẹp cho cuộc đời.

Chính tiếng nói nhân văn ấy đã khiến những con người vốn rất xa nhau về nhiều

khoảng cách được xích lại gần nhau, như để vợi bớt nỗi cô đơn đằng đẵng, như để

sát cánh bên nhau trong cuộc chiến vì tự do, vì niềm yêu thương con người và cuộc

đời.

30

Vượt qua nỗi đau của cái chết và bi kịch số phận Lor-ca, Thanh Thảo suy tư

về cõi tâm linh với cuộc giã từ của Lor-ca: Lor-ca từ biệt cuộc đời như một điều đã

sắp đặt sẵn của định mệnh- đường chỉ tay đã đứt. Một cách nói giảm để dịu bớt cảm

giác đau thương? Có lẽ không chỉ thế. Số mệnh của cái đẹp vốn mong manh, mà lời

thơ, lời ca với tinh thần nhân văn vút cao của Lor-ca chính là cái đẹp. Thanh Thảo

khiến ta nhớ đến những Lí Bạch, Nguyễn Du, Ê- xê- nhin... Và trong thế giới bên kia

cõi sống, Lor-ca cùng cây đàn ghi ta tiếp tục cuộc hành trình miên viễn của mình.

Trong Đàn ghi ta của Lor-ca, ta thấm thía một cách sâu sắc tấm lòng tri âm

của Thanh Thảo với Lor-ca từ nhiều phương diện: con người, tư tưởng, phẩm cách,

số phận... phải là người hiểu và đồng cảm, thương yêu chân thành, Thanh Thảo mới

cất lên tiếng nói tri âm cảm động đến vậy. Và ở năm dòng thơ cuối bài, Thanh Thảo

đã dựng lên bức tượng đài nghệ thuật tuyệt vời về Lor-ca:

chàng ném lá bùa cô gái Di-gan

vào xoáy nước

chàng ném trái tim mình

vào lặng yên bất chợt

li-la li-la li-la...

Hệ thống hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng được Thanh Thảo sử dụng rất đắc

địa để tái hiện sự lựa chọn cao cả của Lor-ca: Lá bùa hộ mệnh là bảo bối để đảm bảo

sự sống, người ta giữ lá bùa như bảo vệ mạng sống của mình. Lor-ca đã chủ động

ném lá bùa ấy vào dòng nước cuộn xoáy. Đâu có phải vì Lor-ca không còn tha thiết

với sự sống nên bất chấp số mệnh, mà ngược lại, chàng ném lá bùa ấy vì tình yêu tự

do, cuộc sống thôi thúc mãnh liệt trong trái tim. Lor-ca đã chủ động hy sinh sự bình

yên của mình để dấn thân vào một con đường đầy chông gai như dòng nước cuộn

xoáy của tử thần: con đường đấu tranh vì con người, vì đất nước Tây Ban Nha. Trái

tim là tình yêu, tâm hồn, là căn cội thế giới nghệ thuật, và Lor-ca chấp nhận đành cất

vào lặng yên khi cái chết chia lìa ông với nhân thế. Và như vậy, Thanh Thảo đã giúp

ta hiểu: cái chết về thể xác không phải là điều Lor-ca sợ, ông đã lường trước kết cục

31

đó khi bước đi trên con đường tranh đấu. Cái chết chưa từng làm Lor-ca một lần phải

ngoảnh lại, phải dừng bước. Chính cái chết lại là một yếu tố làm nên sự bất tử của

Lor-ca!

li-la li-la li-la...

Thanh âm vang vọng của tiếng đàn lại ngân nga sau giây phút lặng yên bất

chợt! Đó là sự bất tử.

Nghệ thuật có quy luật tồn tại riêng của nó, nằm ngoài quy luật tồn tại của sinh

mạng. Thanh Thảo đã khẳng định sự bất tử của Lor-ca. Lor-ca không còn, nhưng

tinh thần tranh đấu, khát vọng tự do cháy bỏng nơi ông vẫn tỏa sáng, thấm thía một

cách tự nhiên mà lắng sâu trong những tâm hồn đồng điệu, trong những trái tim cùng

nhịp đập yêu thương, để con người ngày càng được sống trong một thế giới tốt đẹp,

nhân văn hơn.

Đến với Đàn ghi ta của Lor-ca, ta được hiểu thêm về Lor-ca, một tư tưởng,

tâm hồn lớn, một cuộc đời đã đi vào bất tử. Và qua bài thơ, ta cảm nhận được tâm

hồn tinh tế, nhạy cảm và sâu sắc của Thanh Thảo qua tiếng nói tri âm của ông với

người xưa. Thanh Thảo đã tìm về với G. Lor-ca bằng trái tim mình. Với trái tim

thương yêu đồng vọng, Thanh Thảo đã tái hiện một cách đầy xúc động con người, số

phận của Lor-ca. Bằng lòng cảm phục, ngưỡng mộ chân thành, bằng sự tri âm sâu

sắc, Thanh Thảo đã khẳng định sự bất tử của tên tuổi Lor-ca cùng những tư tưởng

nhân văn tiến bộ mà Lor-ca thể hiện trong thế giới nghệ thuật của mình.

Trong văn học nghệ thuật, tìm được kẻ tri âm không phải là dễ. Liệu Bá Nha

có được mấy Chung Tử Kì? Thánh thơ Đỗ Phủ mà cũng phải trăn trở: “Bác niên ca

tự khổ - Vị kiến hữu tri âm” (Cả đời nói lên nỗi khổ của mình – Chưa từng thấy tri

âm). Như vậy tiếng nói tri âm giữa người đọc và người viết là điều văn học dân tộc

nào, thời đại nào cũng hướng tới. Chẳng vậy mà nhà văn Bùi Hiển cho rằng : “Ở

nước nào cũng thế thôi, sự cảm thông sẻ chia giữa người đọc và người viết là trên

hết”. Điều đó đặt ra yêu cầu với nghệ sĩ phải sáng tác từ những cảm xúc chân thành

nhất, da diết nhất. Và người đọc hãy sống hết mình với tác phẩm để hiểu được thông

32

điệp thẩm mĩ của tác giả, để chia sẻ, cảm thông với tác giả và trở thành người “đồng

sáng tạo” với nhà thơ, nhà văn .

Đề 11: Phân tích những đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng hình ảnh

của Thanh Thảo trong bài thơ “Đàn ghi ta của Larca”.

A- Đặt vấn đề

B- Giải quyết vấn đề

I. Khái quát

1. Xuất xứ, cảm hứng của bài thơ.

2. Cảm nhận chung

- Để khắc hoạ hinh tượng Lorca và xây dựng hệ thống hình ảnh trong bài thơ,

Nhà thơ Thanh Tthảo đã sử dụng thủ pháp hoán dụ và biện pháp tương giao. Đây là

những thủ pháp, biện pháp quen thuộc trong thơ Lorca và trong trường phái thơ

tượng trưng- siêu thực.

- Sử dụng các biện pháp tu từ, xoá bỏ liên từ, hình ảnh tượng trưng để gợi

nhiều tầng liên tưởng bất ngờ.

II. Cụ thể

1. Đặc trưng của thơ tượng trưng siêu thực

- Chủ nghĩa siêu thực đề ra một hệ thống quan điểm mĩ học gồm:

+ Đề cao và chú trọng khai thác cái ngẫu hứng cái bất ngờ trong thế giới vô

thức.

+ Đề cao vai trò của cái hỗn độn, cái phi lôgic, họ vứt bỏ mọi sự phân tích

lôgic. Do đề cao ngẫu hứng các nhà siêu thực cho rằng thơ ca là sự tự động tuôn trào

của mạch cảm xúc theo chủ nghĩa tự động tâm linh. Về phương pháp sáng tác, các

nhà siêu thực đã không ngần ngại gạt bỏ mọi quy tắc ngữ pháp, không tuân thủ các

quy tắc về cú pháp, không sử dụng các dấu chấm câu, gạt bỏ mọi nguyên tắc lôgic

của lí tính.

- Thơ ca tượng trưng

33

+ Hình tượng trong thơ tượng trưng mang tính chất đa nghĩa

+ Thơ tượng trưng phải giàu tính nhạc.

- Nội dung của các quan điểm mĩ học, của thơ ca siêu thực và tượng trưng giúp ta

hiểu hơn các hình tượng, hình ảnh mà Thanh Thảo đã dùng trong bài thơ này.

2. Hệ thống hình ảnh trong bài thơ

a, Hình ảnh cây đàn và tiếng đàn

* Cây đàn

- Là nhạc cụ quen thuộc của đất nước Tây Ba Nha. Hình ảnh cây đàn gợi liên tưởng

đến Lorca – một nghệ sĩ rất yêu nhạc và dân gian và gợi liên tưởng đến Tây Ba Nha,

quê hương của đàn ghi ta.

- Cây đàn cần được hiểu rộng là biểu tượng sự nghiệp nghệ thuật của Lorca, là tổng

hợp mọi cống hiến và đóng góp của Lorca trên lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật. Điều đó

gắn với lời di chúc nổi tiếng của Ông “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” – một

lời di chúc được đưa ra khi Lorca còn sống mà nó mang được tính định mệnh bởi

bằng linh cảm, Lorca đã nghĩ tới cái chết ngay khi tài năng đang nở rộ, bởi kẻ thù

của tự do, của dân chủ không muốn có sự tồn tại của Lorca trong lòng chế độ độc tài

ấy.

- Cây đàn là thế giới nghệ thuật riêng của Lorca, là thế giới trong đó ông sống và

sáng tạo. Cây đàn cũng như cuộc đời Lorca chỉ có giá trị khi gắn với Lorca. Qua lời

di chúc sớm, Lorca muốn gửi gắm một khát vọng: nền nghệ thuật Tây Ba Nha tiếp

tục được cách tân. Quá khứ là cái truyền thống mà tương lai phải tiếp nối và nhân lên.

- Hình ảnh cây đàn là biểu tượng chỉ sức sống bất diệt của nghệ thuật của chính

Lorca không còn nhưng sự nghiệp và những cách tân của ông vẫn còn mãi sẽ được

tiếp tục kế thừa để tiếp nối.

- Cây đàn là biểu tượng nghệ thuật ám ảnh, nó chi phối đến những hình ảnh khác

trong tác phẩm.

* Tiếng đàn

- Hình ảnh đầu tiên mà Thanh Thảo gợi ra là những tiếng đàn bọt nước.

34

+ Qua đây ta có thể hiểu tiếng đàn đó không chỉ có chức năng tạo ra âm thanh

thành bản nhạc mà nó còn mang tính tạo hình qua hình ảnh bọt nước. Đây là hình

ảnh đem lại sự thụ cảm vừa bằng thính giác vừa bằng thị giác. Thanh Thảo sử dụng

biện pháp quen thuộc của thơ tượng trưng khiến tiếng ghi ta hiện lên bồng bềnh như

giọt nước lan toả trong không gian.

+ Tiếng đàn thì mọi người ai cũng từng có lần được nghe cũng như bọt nước

được tạo ra qua các cơn mưa “Trời mưa bong bóng phập phồng” (ca dao) thì ai cũng

từng thấy nhưng kết hợp lại thành “tiếng đàn bọt nước” thì lại tạo ra một cái nhìn

khác lạ. “Những tiến đàn bọt nước” biểu tượng cho sự mong manh ngắn ngủi của

nghệ thuật và số phận của người nghệ sĩ trước các thế lực bạo tàn.

+ Đây là hình ảnh phù hợp với đối tượng cảm xúc. Lorca -một nghệ sĩ thiên tài

nhưng có số phận oan khuất trong thời đại đen tối của Tây Ba Nha.

- Hình ảnh tiếng ghi ta trong những giây phút bi phẫn của cuộc đời Lorca.

+ Tiếng ghi ta nâu:. màu nâu vốn là màu quen thuộc của vỏ đàn ghita, màu da

của cô gái Di-Gan, màu của đất mẹ gợi nỗi buồn da diết, bi thương. Đồng thời,”tiếng

ghita nâu” còn là tiếng lòng của Lor-ca trầm tĩnh, nghĩ suy trước cái chết trên con

đường chàng bị điệu về bãi bắn.

+ Tiếng ghita la xanh gắn liền với hình ảnh bầu trời cô gái ấy. Màu xanh là

màu của sự sống, hi vọng. Tiếng ghita lá xanh là tiếng đàn hoài niệm về bầu trời tự

do cùng tình yêu cao đẹp mà Lor-ca tôn thờ. Có thể hiểu “tiếng ghita lá xanh” chính

là tiếng lòng của Lor-ca rất đỗi trẻ trung, tha thiết yêu cuộc sống, yêu con người.

Hơn thế, đó phải chăng còn là biểu tượng cho sự sống bất diệt của Lor-ca.Tiếng ghita

xanh đối lập với màu đỏ gắt đang bao phủ khắp đất nước Tây Ba Nha. Bọn Phát xít

giết Lor-ca là giết một bài ca về sự sống.

+ Tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan: Câu thơ của Thanh Thảo như gãy ra làm

hai, tiếng đàn như gãy ra, cuộc sống như bỗng bị chấm dứt. Ta có cảm giác kẻ thù

bắn Lor-ca là bắn luôn cây đàn của thi sĩ. Sự hoài niệm của Lor-ca về một tình yêu

đẹp đẽ, về bầu trời tự do bị cắt đứt: vỡ tan - một cách đột ngột, tô đậm sự mất mát,

choáng váng. Tiếng đàn vỡ tan, bầu trời và tình yêu cũng vỡ tan, những cách tân

35

nghệ thật của Lor-ca cũng dang dở. Tiếng ghita ở đây mang ý nghĩa tượng trưng cho

số phận mong manh, bạch mệnh của người nghệ sĩ khi được ví với hình ảnh “tròn

bọt nước vỡ tan”. Đó cũng là số phận của khiếp người nói chung.

+ “Tiếng ghita ròng ròng máu chảy”. Tiếng đàn ở đây được Thanh Thảo cảm

nhận bằng một hình ảnh thị giác: ròng ròng máu chảy. Nghệ thật nhân hóa đã tạo

nên một sức ám ảnh đặc biệt, âm nhạc đã trở thành thân phận, tiếng đàn trở thanh

một linh hồn, một sinh thể. Tiếng đàn cũng có nỗi đau của nó, cũng chịu nỗi bất hạnh

như chính người sáng tạo ra nó.

- Hình ảnh tiếng đàn sau cái chết của Lor ca.

+ Tiếng đàn như cỏ mọc hoang: tiếng đàn vốn là một âm thanh được so sánh

với một hình ảnh quen thuộc. Đây là cách lạ hoá trong xây dựng hình ảnh làm cho

hình ảnh hiện lên có nhiều cách hiểu: cỏ vốn là hình ảnh quen thuộc trong thế giới

nghệ thuật của Thanh Thảo, nó tượng trưng cho sự đơn sơ, cho sức sống mãnh liệt,

trường tồn, cỏ cũng biểu tượng cho tuổi trẻ, tuổi xuân. Sức sống tiếng đàn - cỏ là để

bất tử hoá tài năng nghệ thuật tài năng của Lor ca. Từ đó để khẳng định rằng cái đẹp

không thể bị huỷ diệt, cái đẹp sẽ sống mãi. Cách so sánh này còn thể hiện sự xót xa

tiếc nuối trước sự ra đi đột ngột của Lorca để lại một sự nghiệp dở dang, những khát

vọng cách tân còn bỏ ngỏ. Từ đây nền nghệ thuật Tây Ba Nha sẽ thiếu kẻ dẫn đường.

b. Những hình ảnh quen thuộc gợi nhiều liên tưởng.

* “TBN áo choàng đỏ gắt”

- Nghĩa thực: gợi đến môn đấu bò tót, một hoạt động văn hoá độc đáo của Tây

Ba Nha nổi tiếng trên thế giới.

- Biểu tượng: Tây Ba Nha đã trở thành một đấu trường giữa tự do dân chủ với

thể chế chính trị hà khắc giữa những cách tân nghệ thuật với nền nghệ thuật già nua.

* “Giọt nước mắt vầng trăng” có nhiều cách hiểu bởi không có liên từ

- Gợi cái chết bi phẫn của Lorca

- Khiến ta có cảm giác vầng trăng nơi đáy giếng như giọt nước mắt khổng lồ

của nhân loại tiếc thương Lorca.

36

- Hình ảnh vầng trăng soi sáng đáy giếng như giọt nước mắt của đất trời tiếc

thương khẳng định sự bất tử của Lorca.

- Với sự xoá bỏ liên từ. Thanh Thảo đã đem những ý nghĩa mới cho hình ảnh

quen thuộc và ẩn chứa trong những hình ảnh ấy là nỗi xót xa trước sự ra đi đột ngột,

bi phẫn của người nghệ sĩ Lorca.

*Hình ảnh: đường chỉ tay đã đứt - dòng sông rộng vô cùng

- Hình ảnh đường chỉ tay là những đường hiện lên thành nét, thành rãnh trong lòng

bàn tay của mỗi người. Trên đó có một đường tượng trưng cho sinh mệnh, tượng

trưng cho sự sống ngắn dài, hai chữ đã đứt dự báo cho số phận ngắn ngủi.

- Hình ảnh dòng sông rộng vô cùng được hiểu theo hai nét nghĩa:

+ Theo quan niệm dân gian có một dòng sông ngăn cách giữa cõi sống và cõi

chết. Mỗi ai khi chết phải đi qua dòng sông ấy mối được siêu sinh.

+ Dòng sông vô cùng còn biểu tượng cho cõi tạo hoá vô biên. Đó là một cõi

khác, một thế giới khác, thế giới của sự vĩnh cửu.

- Hai câu thơ gợi sự đối lập giữa cái hữu hạn của cuộc đời với cái vô cùng của tạo

hoá từ đó chuyền tải một ý nghĩa sâu sắc về cái chết của Lor ca . Lor ca chết đồng

nghĩa với sự giã từ cái hữu hạn để bước sang cái vô cùng. Lời thơ là lời xót đau của

tác giả trước sự bạc mệnh của một nghệ sĩ thiên tài.

* Hình ảnh: Lor-ca bơi sang ngang - trên chiếc ghi ta màu bạc

- Thay vì cưỡi trên ngựa như một người du ca, giờ Lor ca ngồi trên chiếc thuyền ghi

ta. Chiếc ghi ta tượng trưng cho thơ ca và âm nhạc. Nó là một biến ảnh của tiếng ghi

ta nâu, tiếng ghi ta lá xanh khi sang cõi khác, cõi siêu sinh. Thi sĩ đã đi vào cõi tử

bằng chiếc ghi ta mang vẻ đẹp của nghệ thuật cách tân, của khát vọng tự do.

- Chiếc thuyền ghi ta có màu bạc. Màu bạc là màu của sự trong trắng, ngay thẳng

không chịu quỳ gối trước bất công tàn bạo. Hình ảnh thơ mang vẻ đẹp thần thoại.

* Li la li la li la...gợi hình ảnh những bông hoa Tử đinh hương liên tiếp xoè nở như

một cách khẳng định đầy tin tưởng về sự sống bất diệt, vĩnh hằng của Lor ca. Từ

cuộc đời nhà thơ Tây Ba Nha đã nở ra những đoá hao li la

III. Nghệ thuật thể hiện.

37

- Sử dụng bút pháp tương giao kết hợp với các biện pháp tu từ, nổi bật là nhân hoá,

hoán dụ làm cho các ha hiện lên mang nhiều tầng nghĩa so sánh.

- Xây dựng hình ảnh theo lối lạ hoá.

- Xoá bỏ liên từ và sắp xếp các từ không theo logic đã tạo ý nghĩa triết lý sâu sắc.

- Kết hợp giữa hai loại thi liệu: Thanh Thảo đã đưa vào trong bài thơ những hình

ảnh đầy sức ám ảnh trong thơ Lorca như: đàn ghi ta, vầng trăng, bài ca mộng du, áo

choàng dũng sĩ, cô gái Digan, lá bùa hộ mệnh, hoa tử đinh hương và những hình ảnh

quen thuộc trong thơ Thanh Thảo: dòng sông, cỏ. Hai loại thi liệu này đã đan xen

kết hợp để khắc hoạ hình tượng Lorca vừa thể hiện những suy cảm của Thanh Thảo.

Đề 12: Có người cho rằng ngôn ngữ thơ ca là ngôn ngữ giàu nhạc điệu. Ý kiến

của anh (chị)? Hãy phân tích chất nhạc trong bài “Đàn ghi ta của Larca”

(Thanh thảo).

A. Đặt vấn đề

B. Giải quyết vấn đề

I. Khái quát

1. Đặc trưng của thơ

Văn học nghệ thuật nói chung, thơ ca nói riêng là một hình thái ý thức đặc thù,

nó khác với hình thức ý thức khác như: chính trị học, triết học, đạo đức học, nhưng

bản thân văn học còn khác với chính các loại hình nghệ thuật khác. Nếu hội hoạ

dùng màu sắc, đường nét để tạo nên bức tranh đời sống, điêu khắc bằng hình khối,

hoa văn để phù tạo nên hiện tượng, âm nhạc dùng nốt nhạc cùng giai điệu để sáng

tạo ra lời ca thì văn học dùng ngôn ngữ làm chất liệu để xây dựng hình tượng. Qua

đó để phản ánh cuộc sống . Lẽ dĩ nhiên đó là những ngôn ngữ đặc biệt thứ ngôn ngữ

bắt nguồn từ cuộc sống nhưng trải qua quá trình cần lao tích luỹ, sáng tạo của nhà

văn nên hội tụ những đặc trưng riêng như: tính chính xác, tính hàm súc tính, biểu

cảm, tính cá thể hoá. Không phải nhà văn nào và thác phẩm nào cũng dể dạng tạo ra

38

thứ ngôn ngữ đó. Điều độ phụ thuộc rất nhiều vào khái niệm sử dụng ngôn ngữ của

người. Cụ thể là trên các phương diện sử dụng từ ngữ, các biện pháp khai thác ngữ

nghĩa, khả năng biểu hiện của các phương tiện ngữ âm, các kiểu câu.

Sự phối hợp tài hoa các yếu tố thanh điệu, nhiệp điệu, vầ đã tạo ra tính nhạc

cho thơ.

2. Tuy nhiên nhạc của thơ nhiều khi không giới hạn ở thứ nhạc ngoài tai ấy.

Nói như Nguyễn Đình Thi thơ có một thứ nhạc nữa đó là thứ nhạc của tâm hồn, của

cảm xúc lặng đọng, nó ẩn chứa ngay trong những khoảng lặng không lời, những

khoảng lung linh giữa chữ. Chính người nghệ sĩ sẽ lắng nghe được nhiều nhất những

giai điệu bổng trầm của tiếng lòng thi sĩ.

Đàn ghi ta của Larca là một bài thơ giàu nhạc tính, nhạc tính được tạo bởi

nhiều yếu tốt, thể thơ, không dấu chấm câu, không viết hoa đầu dòng, cấu trúc câu

thơ, dòng thơ, ở việc cấy âm nhạc vào thơ.

II. Chất nhạc trong “ Đàn ghi ta của Larca ”

1. Thể thơ tự do với những câu thơ dài, ngắn không đều số lượng từ co dãn,

linh hoạt. Có câu dài 6,7 từ những có câu chỉ có một từ duy nhất. Thực ra mỗi thể

thơ có một quyết định riêng về hình thức và cũng với đó là một kế hoạch riêng trong

việc góp phần bộc lộ cảm xúc. Thơ Đường luật phù hợp diễn tả cảm xúc cô đọng,

chất chứa (Hoàng Hạc lâu, Chiều hôm nhớ nhà…), thơ lục bát lại phù hợp với những

cung bậc của tình yêu đôi lứa, của tình đời, tình người (Truyện kiều, Tương tư…)

Trong khi thơ song thất lục bát lại chỉ phát huy sức mạnh của nó trong việc thể hiện

những khúc ngâm (Cung oán ngâm, Chinh phụ ngâm)

Còn ở đây với thể thơ tự do cùng với những trường đoạn mà câu thơ dài ngắn

linh hoạt, Thanh Thảo đã thoát khỏi những rằng buộc của câu chữ để giải phóng

nguồn cảm xúc. Tất cả được tạo bởi sự liên kết bên trong. Đó là sự liên kết suy tường.

Bắt đầu bằng tiếng đàn, kết thúc cũng bằng âm hưởng của tiếng đàn tưởng như

không bao giờ rứt. Có thể thấy mạch liên tưởng hết sức phóng túng đã giúp những

hình ảnh thơ gắn kết thành một thể hoàn chỉnh. Từ hình ảnh người nghệ sĩ với tấm áo

choàng đỏ gắt đến tiếng hát “nghêu ngao”, từ ánh mắt hướng về bầu trời cô gái ấy

39

đến nỗi niềm lặng im bất chợt. Tất cả đều hướng vào thể hiện hình tượng người nghệ

sĩ TBN đầy bi kịch nhưng bất tử.

2. Hình thức dấu chấm câu, cách trình bày

Bài thơ không một dấu chấm câu trừ chấm lửng đặt ở cuối bài thơ, không viết

hoa đầu dòng . Bài thơ dường như đã bắt đầu từ một điểm vô lý nào đó rồi cảm xúc

cứ thế tuôn trào tự nhiên không giới hạn sau đó kết thúc bằng dấu ba chấm đầy dư ba.

Có lẽ vì điều này, có người đã cảm nhận bài thơ tựa như bản giao hưởng đầy cung

bậc. Có khúc dạo đầu chậm rãi, tự nhiên với những âm thanh “li – la li – la li- la” tạo

một nền nhạc cho sự xuất hiện của người nghệ sĩ. Tiếp đó là khúc cao trài gấp gáp

khi thể hiện cái chết đầy bất ngờ, đầy tức tưởi của Lorca và kết lại trong những giai

điệu sâu lắng tha thiết khi nghĩ đến sự bất tử của người nghệ sĩ, của nghệ thuật và cái

đẹp. Người đọc vì thế mà cứ thấy văng vẳng bên tai một điệu đàn, một tiếng đàn.

Tiếng đàn dội về từ cây đàn ghi ta của Lorca thưa nào hay là bản nhạc lòng của TT.

3. Nghệ thuật tạo cấu trúc câu thơ dòng thơ

Không giống người nghệ thuật khác, nhất là các thi nhân nặng lòng với thơ ca

truyền thống, Thanh Thảo không chú trọng cách gieo vần. Ông đã tạo ra một cấu trúc

giàu tính nhạc với sự trùng điệp của những hình ảnh lạ hoá, trùng điệp li – la, trùng

điệp cấu trúc.

- Thi phẩm mở đầu bằng hình ảnh “những… nước” gợi liên tưởng thú vị cho

người đọc. Âm thanh như có hình khối tròn trịa, sáng trong như thật mong manh, dễ

vỡ. Dường như nó là điềm báo trước một cuộc đời ngắn ngủi. Đến khổ 3, tiếng đàn

bọt nước ấy xuất hiện trở lại nhưng lần này còn có thêm kết cục, tiếng…. vỡ tan (….).

Không phải là dự cảm, dự cảm đa trở thành sự thật nghiệt ngã khi máu người nghệ sĩ

đã thấm đỏ cả trang thơ. “Bỗng…. đỏ” Ngay cả trong hình ảnh thơ này cũng có sự

lặp lại. Chỉ có điều nếu ở trên tác giả viết “Tây Ba Nha áo choàng đỏ gắt” gợi tả

dáng vẻ đơn độc nhưng hiên ngang kiêu dũng của người đấu sĩ trên hành trình đấu

tranh cho tự do, cho lí tưởng nghệ thuật cao cả thì ở đây hình ảnh thơ đã tạo ra những

điểm nhấn đầy ấn tượng khiến cho lời thơ đọc lên nghe giống như những tiếng nấc ai

oán khắc khoải, khôn nguôi về số phận người nghệ sĩ.

40

- Bên cạnh đó là sự trở đi trở lại của hình ảnh tiếng ghi ta theo chiều tăng tiến.

“Tiếng ghi ta… máu chảy”. Những hình ảnh thơ ở cách xa nhau nhưng bằng lối liên

tưởng đặc biệt của biện pháp thơ tượng trưng siêu thực, lối tỉnh lược đến tối đa

những liên kết, Thanh Thảo không những khiến chúng có thể đứng gần nhau mà còn

phát huy được cả sức mạnh của ý nghĩa biểu đạt. Rõ ràng với cách viết này, tiếng ghi

ta – thứ âm thanh tưởng chỉ có thể cảm nhận bằng thính giác mà còn có cả sắc màu

“nâu”, “xanh”, đường nét “tròn” “bọt nước”. Đặc biệt còn như sự hiện hữu của

một sinh thể, một sinh mệnh “ròng ròng máu chảy”. Lần thứ nhất, ghi ta cất lên như

mang sắc màu riêng của đất chan chứa tình yêu quê hương, xứ sở, chứa đựng khát

vọng tình yêu tự do. Lần thứ hai cất lên là thứ âm thanh mang sắc màu của tâm hồn

“xanh… mấy” tưởng không thể lụi tàn nhưng tội ác không báo trước, cái chết đến

bất ngờ chảy máu. Hoá ra tiếng ghi ta không chỉ là nghệ thuật, kết quả của những

giây phút thăng hoa của người nghệ sĩ mà tiếng ghi ta đó còn là sự liên tiếng của tâm

hồn Lorca: yêu đời yêu sống, trẻ trung, khát vọng, nhiệt tình tranh đấu cho lý ưởng

và cả tiếng lòng nức nở đau đớn của Lorca khi nghĩ đến số phận của đất nước, của

nền nghệ thuật nước nhà, là tất cả Lorca muốn gửi cho hậu thế.

4. Âm hưởng tiếng đàn li – la… ở cuối bài. Nếu tiếng ghita ở phần đầu bài

thơ gợi âm hưởng réo rắt của tiếng đàn thì âm thanh li – la kết thúc gợi ra nỗi ám ảnh.

Không chỉ là mỗi ám ảnh mà còn là nỗi ám ảnh về cuộc đời một người nghệ sĩ đầy

tài hoa nhưng bi kịch. Chưa hết li – la còn là tên một loài hoa của xử sở Tây Ban

Nha: hoa tử đinh hương với sắc tím mê hồn, quyến rũ còn mãi nở hoa như sức sống

bất diệt không bao giờ mất của tên tuổi Lorca, của nghệ thuật Lorca.

5. Như đã nói ở trên, chất nhạc không chỉ thể hiện ở câu chữ. Đó còn là

nhạc của tâm hồn, của những dòng cảm xúc đang rung lên cùng hình tượng. Có

lẽ không có ngôn từ nào có thể nói hết niềm ngưỡng mộ ngợi ca cả nỗi xót thương

của Thanh Thảo trước cái chết nghiệt ngã của một thiên tài. Nỗi đau chìm vào lặng

im càng sáng đẹp như vầng trăng nơi đáy giếng. Thanh Thảo đã viết về những dòng

thơ thể hiện niềm tin cả nỗi đau xót và ngợi ca dành cho Lorca (K5,6…..)

III. Đánh giá

41

Có thể nói ch ất nhạc trong bài thơ được sử dụng rất thành công. Nó không chỉ

phù hợp với việc ngợi ca người nghệ sĩ gắn với cây đàn ghi ta – Lorca, mà còn tạo

nên những dư âm vang ngân trong lòng người đọc. Và trên hết tiếng nhạc ấy bộc lộ

niềm xót thương đến thảng thốt và cả niềm ngưỡng mộ ngợi ca chân thành của

Thanh Thảo với người nghệ sĩ Tây Ba Nha Lorca. Xúc cảm chân thành mãnh liệt tự

nó đã tìm đến một hình thức biểu đạt phù hợp.

Đề 13: Cảm nhận của anh, chị về bi kịch của hai hình tượng nhân vật Vũ Như

Tô trong trích đoạn Vĩnh biệt cửu trùng đài của Nguyễn Huy Tưởng và hình

tượng Lor ca trong bài thơ Đàn ghi ta của Lor ca của Thanh Thảo.

A.MỞ BÀI

- Tác giả

- Tác phẩm

B. THÂN BÀI

1. Giới thuyết

- Bi kịch là những bất hạnh, đau khổ trước hoàn cảnh cuộc sống dẫn đến sự mất mát,

cái chết

- Bi kịch của hai hình tượng nhân vật Vũ Như Tô và Lor ca là những người nghệ sĩ

tài hoa nhưng đề có số phận oan nghiệt.

2. Giống nhau

- Vũ Như Tô và Lor ca là những nghệ sĩ có những ước mơ, khát vọng đẹp. Vũ Như

Tô muốn xây cửu trùng đài để tranh tinh xảo với hoá công, làm rạng rỡ đất nước…,

Lor ca là người nghệ sĩ dam mê cách tân nghệ thuật, là người chiến sĩ đấu tranh cho

tự do, dân chủ.

- Cả hai nhân vật đều lâm vào bi kịch đớn đau trong bối cảnh xã hội thối nát, bạo tàn.

42

+ Vũ Như Tô vì xây cử trùng đài mà bị nhân dân căm ghét và cuộc nổi loạn của phu

phen cùng các phe cánh thống trị phong kiến đã đốt cử trùng đài và giết chết Vũ Như

Tô.

+ Lor ca là một tài năng sáng chói của văn học Tây Ba Nha, là một tâm hồn trong

trắng, một thi sĩ giàu mộng mơ, yêu tha thiết tự do và cái đẹp, một chiến sĩ kiên

cường. Hoảng sợ trước sự ảnh hưởng của ông, chế độ độc tài Phát xít sát hại Lor ca.

3. Khác nhau

a. Vũ Như Tô

- Vũ Như Tô là vở bi kịch của Nguyễn Huy Tưởng viết năm (1941). Nhân vật Vũ

Như Tô có tài, khao khát sáng tạo cái đẹp để cống hiến cho nghệ thuật, cho cuộc đời.

Tuy vậy, Vũ Như Tô là người nghệ sĩ thiếu nhãn quan chí trị - xã hội sắc bén, ông

chỉ biết sống chết cho nghệ thuật, xa rời thực tiễn. Ông tưởng dựa vào thế lực, tiền

bạc của bọn vua chúa phong kiến để xây một công trình tuyệt thế cho nhân dân,

nhưng ông đâu biết rằng toà lâu đài ấy xây bằng mồ hôi, máu của nhân dân. Bởi vậy,

đến lúc chết Vũ Như Tô vẫn không biết mình xây cử trùng đài là có công hay có tội.

- Nguyễn Huy Tưởng trân trọng tài năng, hoài bão của Vũ Như Tô nhưng không

đồng tình với nhân vật của mình. Qua bi kịch của Vũ Như Tô Nguyễn Huy Tưởng

cho thấy cái đẹp không tách rời cái chhaan và cái thiện, tác phẩm nghệ thuật chân

chính không chỉ đơn giản là cái đẹp thuần tuý, không chỉ là thứ nghệ thuật cao siêu

mà phải dựa trên quyền lợi của cộng đồng, phục vụ nhân dân. Người nghệ sĩ có

quyền vươn lên những mộng lớn nhưng phải phù hợp với thực tế đời sống, với đòi

hỏi của muôn đời.

- Bi kịch của nhân vật Vũ Như Tô được truyền tải đến người đọc qua những tình

huống kịch tính của thể loại bi kịch.

b. Lor ca

- Lor-ca là một nghệ sĩ du ca lãng tử, một chiến sĩ yêu tự do nhưng cô đơn trong

tranh đấu. Người nghệ sĩ, chiến sĩ ấy suốt cả đời mình đã đấu tranh đòi công lí cho

nhân dân và những cách tân trong nghệ thuật. Lor ca điển hình cho thân phận người

nghệ sĩ tài hoa mà mệnh bạc, phải chết oan khuất dưới tay bọn phát xít tàn bạo. Tuy

43

vậy, Lor-ca là một tâm hồn bất diệt, một nghệ sĩ chân chính. Nhân cách và tài năng

nghệ thuật của ông sẽ sống mãi với muôn đời.

- Qua bài thơ, Thanh Thảo bày tỏ tấm lòng tri âm, ngưỡng vọng sâu sắc tới Lor-ca.

Nhà thơ cũng gửi tới người đọc một thông điệp đầy tiến bộ: cái đẹp của nhân cách

con người, cái đẹp của sự sáng tạo nghệ thuật chân chính sẽ có sức sống bất diệt.

Đây cũng là con đường mà Thanh Thảo hằng theo đuổi.

- Bi kịch của Lor ca được truyền tải tới người đọc qua thể thơ tự do mang phong

cách tượng trưng, siêu thực giàu cảm xúc, thấm đẫm chất nhạc và tính triết lí sâu sắc.

C. KẾT BÀI

- Vũ Như Tô và Lor ca là hai người nghệ sĩ ở hai đất nước, ở hai thời đại khác nhau

nhưng đề có những bi kịch điển hình cho người nghệ sĩ tài hoa – bạc mệnh.

- Hai tác phẩm thể hiện sự tri âm của hai nhà văn với những nhân cách cao đẹp,

với4nghệ thuật chân chính. Phải chăng đó là một quy luật trong sáng tạo nghệ thuật,

vì thế mà Tiên Phong Mộng Liên Đường chủ nhân Nguyễn Đăng Tuyển từng có lời

bình Truyện Kiều như sau: “Thuý Kiều khóc Đạm Tiên, Tố Như tử làm Truyện Thuý

Kiều, việc tuy có khác nhau mà lòng thì là một, người đời sau thương người đời nay,

người đời nay thương người đời xưa, hai chữ tài tình thật là một cái thông luỵ của

bọn tài tử khắp trong gầm trời và suốt cả xưa nay vậy”.

Đề 14: Vẻ đẹp bi tráng của hình tượng người lính trong trong bài thơ Tây Tiến

của Quang Dũng và hình tượng Lor ca trong bài thơ Đàn ghi ta của Lor ca của

Thanh Thảo.

A.MỞ BÀI

- Tác giả

- Tác phẩm

B. THÂN BÀI

1. Giới thuyết

- Bi là buồn, bi ai – tráng là hào hùng, hùng tráng.

44

- Chất bi tráng hoà quyện vào nhau. Cái bi là sự gian khổ, hi sinh nhưng không lụy.

Cái bi được thể hiện bằng một giọng điệu hào hùng, màu sắc tráng lệ.

2. Giống nhau

- Đều là những hình tượng được sáng tạo bởi những người trí thức-nghệ sĩ đa tài.

- Người lính Tây Tiến và Lor ca là những con người có tài năng, phóng khoáng, yêu

tự do, anh dũng đấu tranhcho tự do và sẵng sàng hi sinh cho những lí tưởng cao đẹp.

- Đều có tình yêu quê hương đất nước sâu sắc, có trái tim nhạy cảm, yêu đời với

những nỗi nhớ da diết nồng nàn.

- Cái chết của người lính Tây Tiến và Lor ca đề mang vẻ đẹp bi tráng, hào hùng vượt

lên trên hiện thực khốc liệt, bi thảm. Cuộc đời và vẻ đẹp tâm hồn của họ có sức sống

bất tử với đất trời và trong lòng người.

3. Khác nhau

a. Người lính Tây Tiến

- Bằng bút pháp lãng mạn, Quang Dũng đã dựng lên chân dung người lính được đặt

trong khung cảnh miền Tây vừa hoang sơ dữ dội, lại vừa hết sức thơ mộng. Ngòi bút

của nhà thơ chú trọng đến những nét độc đáo khác thường làm nổi bật vẻ đẹp hào

hùng, hào hoa.

- Vẻ đẹp bi tráng của hình tượng người lính được đặc tả trên các phương diện:

+ Vẻ đẹp bi tráng ở chân dung của người lính qua bức tượng đài tập thể. Cảm

hứng lãng mạn khiến cách nhìn những người lính có vẻ tiều tuỵ tàn tạ trong hình hài

nhưng lại chói ngời vẻ đẹp lí tưởng, mang dáng dấp của những tráng sĩ thủa xưa. Đó

là ý chí, tư thế hiên ngang vượt lên, coi thường gian khổ, hi sinh. (Tây Tiến đoàn

binh….oai hùm)

+ Những câu thơ khẳng định mạnh mẽ khí phách của tuổi trẻ, không chỉ tự

nguyện chấp nhận mà còn vượt lên cái chết, sẵn sàng hiến dâng cả tuổi thanh xuân

cho nghĩa lớn của dân tộc. Đó là dũng khí tinh thần và hành động cao đẹp của người

lính Tây Tiến. Tư thế ra trận, lý tưởng lên đường hào hùng mà bi tráng. (Chiến

trường đi chẳng tiếc đời xanh….Tây tiến người đi không hẹn ước)

45

+ Quang Dũng không hề che dấu sự gian khổ, khó khăn trên những chặng

đường hành quân, những căn bệnh hiểm nghèo và cả những hi sinh của người lính.

(Anh bạn….bỏ quên đời)

+ Tuy nhiên, những người lính không hề chìm trong bi thương, bi luỵ. Bài thơ

viết về sự hi sinh của người lính một cách thấm thía bằng cảm hứng bi tráng. cái chết

gợi lên sự bi thương (hình ảnh những nấm mồ viễn xứ). Cái chết hợp trời đất và lòng

người nên thiêng liêng và bất tử.

- Bút pháp miêu tả: lãng mạn kết hợp với bi tráng, nghệ thuật tương phản, phối hợp

thanh điệu, tiết tấu...

b. Hình tượng Lor ca

- Thanh Thảo đã khắc họa thành công bối cảnh văn hóa, chính trị, xã hội đa sắc màu

của Tây Ba Nha. Đây là cái nôi nuôi dưỡng tâm hồn và hình thành nên tài năng của

Lor ca. Đó cũng thời đại đầy dữ dội để xuất hiện một thiên tài.

- Vẻ đẹp bi tráng của hình tượng Lor ca được đặc tả trên các phương diện:

+ Tây Ba Nha như một đấu trường khổng lồ. Đó là cuộc đấu quyết tử giữa một

bên là khát vọng dân chủ của người chiến sĩ Lor ca và nền chính trị độc tài thân Phát

xít; giữa người nghệ sĩ mang khát vọng cách tân nghệ thuật với sự bảo thủ của nền

nghệ thuật già nua. Vì thế, áo choàng đỏ gắt vừa gợi được khí chất ngang tang của

người nghệ sĩ yêu tự do, vừa gợi được tính chất quyết liệt trong cuộc đấu tranh giữa

ánh sáng – bóng tối, chính – tà, cũ – mới trong nền chính trị và nghệ thuật Tây Ba

Nha thời đó.

+ Hình ảnh vầng trăng, yên ngựa, những trạng thái của người thi sĩ: chếnh

choáng, mỏi mòn khắc họa bức chân dung Lor ca người nghệ sĩ lãng tử, lãng du đang

ngây ngất say đời, say nghệ thuật, say thơ, say lý tưởng. Tuy vậy, những cụm từ

miền đơn độc, mỏi mòn lại gợi ra một hình ảnh khác của Lor ca. Xét ở góc độ nào,

trong sáng tạo nghệ thuật cũng như trong tranh đấu Lor ca đều đơn độc.

+ Cái chết bi tráng: Giây phút bi phẫn nhất của Lor-ca đó là khi ông bị bọn phát

xít Phrăng-cô giết, ném xác xuống giếng để phi tang. Báo chí Tây Ba Nha nói vụ giết

Lor-ca vẫn là một trong những vết thương chưa lành ở Tây Ba Nha. Tây Ba Nha trở

46

nên kinh hoàng khi nghe tin Lor-ca bị giết hại. Từ “Tây Ba Nha - hát nghêu ngao”

đến “bỗng kinh hoàng” là một sự đổ vỡ ghê gớm. Tội ác của các thế lực tàn bạo là kẻ

thù đối nghịch của cái đẹp gây nên nỗi kinh hoàng trong lòng người. Hình ảnh Lor-

ca bị hành hình được diễn tả qua nghệ thuật hoán dụ: áo choàng bê bết đỏ, đi về bãi

bắn được miêu tả trong tâm thế “như người mộng du”. Lor-ca đã chết một cách nghệ

sĩ, chập chờn bước vào cõi tử coi thường mọi đau đớn.

+ Cái chết của Lor-ca gắn với tiếng đàn ghita. Thanh Thảo miêu tả tiếng đàn trên

hai bình diện: âm thanh và màu sắc. Bằng những hình ảnh thơ mang phong cách

tượng trưng siêu thực được viết với nghệ thật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. Dưới bút

thơ tài hoa của Thanh Thảo, tiếng đàn ghita đã vỡ ra thành hình, thành sắc để phục

sinh cái chết oan khuất của Lor-ca .Thanh Thảo đã thể hiện nỗi đau với “những vết

thương bốc cháy như mặt trời”.

+ Tuy nhiên, Lor ca không hề chìm trong bi thương, bi luỵ. Bài thơ viết về sự

hi sinh của Lor ca một cách thấm thía bằng cảm hứng bi tráng. Cái chết hợp trời đất

và lòng người nên thiêng liêng và bất tử. So sánh âm thanh tiếng đàn - vô hình với cỏ

- hữu hình, đó là một điều đặc biệt. Hình ảnh thơ biểu trưng cho sự bất diệt của

người nghệ sĩ và nghệ thuật chân chính. Lor-ca ra đi nhưng nghệ thuật, vẻ đẹp tâm

hồn của ông sẽ sống mãi kiên cường. Hình ảnh “vầng trăng long lanh trong đáy

giếng” là lời khẳng định cho vẻ đẹp đầy nhân tính, bất diệt của thơ và người Lor-ca

sẽ tỏa sáng đến muôn đời, bất chấp sự hủy diệt tàn bạo của các thế lực tàn ác. Thi sĩ

đã đi vào cõi tử bằng chiếc ghi ta mang vẻ đẹp của nghệ thuật cách tân, của khát

vọng tự do. Chiếc thuyền ghi ta có màu bạc là màu của sự trong trắng, ngay thẳng

không chịu quỳ gối trước bất công tàn bạo. Hình ảnh thơ mang vẻ đẹp thần thoại.

Điệp âm li la gợi hình ảnh những bông hoa Tử đinh hương liên tiếp xoè nở như một

cách khẳng định đầy tin tưởng về sự sống bất diệt, vĩnh hằng của Lor ca. Từ cuộc đời

nhà thơ Tây Ba Nha đã nở ra những đoá hoa li la.

- Bút pháp miêu tả: thể thơ tự do mang phong cách tượng trưng, siêu thực, kết hợp

giữa tự sự và trữ tình, giữa thơ và nhạc, giữa màu sắc thơ viếng phương đông và chất

bi tráng trong nhạc giao hưởng phương Tây, hình ảnh thơ lạ hoá, áo hoá...

47

C. KẾT BÀI

- Quang Dũng và Thanh Thảo gặp nhau ở tư tưởng lớn, bất tử vẻ đẹp bi tráng của

những con người sẵn sàng hi sinh vì độc lập, tự do và hạnh phúc của nhân loại.

- Quang Dũng và Thanh Thảo là những nhà thơ có phong cách nghệ thuật tài hoa độc

đáo.

C. ĐÔI LỜI KẾT LUẬN

Dạy văn là một nghề sáng tạo cho phép các cá nhân tự do lựa chọn những giải

pháp phù hợp với mình. Vì vậy, những gì mà chúng tôi đề xuất trên đây cũng chỉ là

những kinh nghiệm và suy nghĩ riêng. Song chúng tôi hy vọng vấn đề đặt ra vẫn còn

ý nghĩa thời sự thiết thực và gợi được nhiều suy nghĩ cho giáo viên văn học. Rất

mong nhận được sự đống góp của các quý thầy, cô!

Vĩnh Yên những ngày giáp tết nhâm thìn 2012

Người soạn: Hoàng Quyết

Chuyên đề luyện thi đại học: Bài thơ - Đàn ghi ta của Lor-Ca

Chủ đề:

- THANH THẢO -

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

của Thanh Thảo trong bài thơ “Đàn ghi ta của Larca”.

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi