Lý lu n văn h cậ ọ
1. Văn h cọ nh n th c, ph n ánh đi s ng con ng iậ ứ ả ờ ố ườ
Cũng nh h i h a, ca nh c, điêu kh c… ư ộ ọ ạ ắ văn h cọ là một môn ngh thu t. Đi ệ ậ ố
t ng c a ượ ủ văn h cọ là con ng i – con ng i trong h c t p, lao đng, chi n đu, ườ ườ ọ ậ ộ ế ấ
con ng i trong tình yêu và nh ng m i quan h xã h i khác, con ng i trong ườ ữ ố ệ ộ ườ
không gian th i gian v i thiên nhiên, vũ tr . Nói ờ ớ ụ văn h cọ là nhân h c, đúng th . ọ ế
Văn h cọ không ch ph n ánh đi s ng con ng i mà còn ph i nh n th c con ỉ ả ờ ố ườ ả ậ ứ
ng i và đi s ng con ng i, nói lên nh ng c m , khát v ng, nh ng tâm t , ườ ờ ố ườ ữ ướ ơ ọ ữ ư
tình c m c a con ng i trong chi u sâu tâm h n v i s đa d ng, phong ả ủ ườ ề ồ ớ ự ạ phú.
Ch đn lúc nào đó ỉ ế văn h cọ m i là ớvăn h cọ đích th c khi ựvăn h cọ th hi n ể ệ
đc s khám phá và sáng t o, có nh ng ki n gi i hay và đp v con ng i và ượ ự ạ ữ ế ả ẹ ề ườ
đi s ng con ng i.ờ ố ườ
“Ramayana” có 24.000 câu th đôi, “ơTam qu c di n nghĩaố ễ ” v i hàng tri u ch , ớ ệ ữ
bài th “ơCây chu iố” c a ủNguy n Trãiễ, bài th tình c a ơ ủ Xuân Di uệ… đó là văn
h cọ.
2. Văn h cọ là s th hi n tinh t t t ng và tình c m, c m và khát ự ể ệ ế ư ưở ả ướ ơ
v ng, quan đi m và lý t ng th m mĩ c a ọ ể ưở ẩ ủ nhà văn đi v i con ng i và cu c ố ớ ườ ộ
s ng. M i trang văn, m i bài th (đích th c) dù nói v gì, đ tài gì r ng l n ố ỗ ỗ ơ ự ề ề ộ ớ
hay bé nh đu th hi n lòng yêu, s ghét c a tác gi , th hi n ỏ ề ể ệ ự ủ ả ể ệ một quan
đi m nhân sinh ho c lên án cái ác, ho c ca ng i tình yêu, đa t i s h ng ể ặ ặ ợ ư ớ ự ướ
thi n, cái cao c , cái đp c a thiên nhiên và con ng i. ệ ả ẹ ủ ườ Văn h cọ mang tính
khuynh h ng rõ r t.ướ ệ
“Đc ác thay, trúc Nam S n không ghi h t t i,ộ ơ ế ộ
D b n thay, n c Đông H i không r a s ch mùiơ ẩ ướ ả ử ạ
L nào tr i đt dung thaẽ ờ ấ
Ai b o th n dân ch u đcả ầ ị ượ
1
(Nguy n Trãiễ)
“Trăng nh p vào dây cung nguy t l nhậ ệ ạ
Trăng th ng, trăng nh , h i trăng ng n.ươ ớ ỡ ầ
Đàn bu n, đàn l ng, ôi đàn ch m,ồ ặ ậ
M i gi t r i tàn nh l ngân…ỗ ọ ơ ư ệ
(Nguy t C m – ệ ầ Xuân Di uệ)
“Yêu bi t m y, nh ng con ng i đi t iế ấ ữ ườ ớ
Hai cánh tay nh hai cánh bay lênư
Ng c dám đón nh ng phong ba d d iự ữ ữ ộ
Chân đp bùn không s các loài sên”ạ ợ
(“Mùa thu t i” – ớT H uố ữ )
3. Văn h cọ nh n th c và th hi n b ng ậ ứ ể ệ ằ hình t ng ngh thu tượ ệ ậ
Văn th hàm ch a t t ng tình c m. Nh ng văn ch ng không nói ý ơ ứ ư ưở ả ư ươ một cách
khô khan. Vì sao mà có th n i đng, con cóc? Văn ch ng đích th c là hoa quí ơ ồ ồ ươ ự
nên m i có h ng s c. Văn ch ng th m vào lòng ng i, b t t v i th i gian, ớ ươ ắ ươ ấ ườ ấ ử ớ ờ
không có biên gi i b i l ớ ở ẽ văn h cọ nh n th c và th hi n b ng ậ ứ ể ệ ằ hình t ng ngh ượ ệ
thu tậ.
Hình t ng ngh thu tượ ệ ậ do nhi u y u t , chi ti t ngh thu t h p thành. Đc ề ế ố ế ệ ậ ợ ọ tác
ph m văn h cẩ ọ ph i phát hi n ra và c m nh n các chi ti t ngh thu t, có th m i ả ệ ả ậ ế ệ ậ ế ớ
khám phá đc cái hay, cái đp c a ượ ẹ ủ hình t ng ngh thu tượ ệ ậ .
V y ậhình t ng ngh thu tượ ệ ậ là gì?
- Trong th văn, ơhình t ng ngh thu tượ ệ ậ có th là ểmột bông hoa, một v ng ầ
2
trăng, một nàng Ki uề, một Tr ng Phiươ – cũng có th là ểmột nét c a tâm tr ng, ủ ạ
tình c m nh “T ng t ” c a Nguy n Bính, v.v…ả ư ươ ư ủ ễ
- V y, ậhình t ngượ là b c v v con ng i, v cu c đi, v thiên nhiên c th ứ ẽ ề ườ ề ộ ờ ề ụ ể
đc ượ nhà văn sáng t o nên qua liên t ng, t ng t ng đ th hi n t t ng, ạ ưở ưở ượ ể ể ệ ư ưở
tình c m và khái quát hi n th c ả ệ ự một cách th m mĩẩ
- Có c m nh n đc ả ậ ượ hình t ngượ m i th y đc cái hay, cái ý v c a văn ớ ấ ượ ị ủ
ch ng.ươ
Văn h cọ là ngh thu t c a ệ ậ ủ ngôn từ
1. Ngôn từ là ch t li u xây d ng ấ ệ ự hình t ngượ c a ủvăn h cọ
H i h a dùng màu s c, đng nét… âm nh c di n t b ng âm thanh, ti t ộ ọ ắ ườ ạ ễ ả ằ ế
t u… điêu kh c dùng ch t li u (kim lo i, đá, g ...) t o nên hình kh i, đng nét ấ ắ ấ ệ ạ ỗ ạ ố ườ
v.v… Còn văn h cọ ph i di n t b ng ả ễ ả ằ ngôn từ. M i ỗtác ph m văn h cẩ ọ ph i đc ả ượ
g n li n v i ắ ề ớ một th ngôn ng và văn t (g c) nh t đnh. Ngôn ng , văn t là ứ ữ ự ố ấ ị ữ ự
công c c a ụ ủ nhà văn. Nhà văn Nguy n Tuânễ đc ca ng i là b c th y v ngôn ượ ợ ậ ầ ề
ng . Văn c a ông là t hoa, là trang văn. ữ ủ ờ H Chí Minhồ vi t văn làm th b ng ế ơ ằ
ti ng m đ, b ng ti ng Pháp, b ng ch Hán. Th t là kì tài.ế ẹ ẻ ằ ế ằ ữ ậ
2. Nh ng đc đi m c a ữ ặ ể ủ ngôn từ văn h cọ
Nhà văn nhà th ph i s d ng ơ ả ử ụ ngôn từ và trau chu t nó, t o thành ố ạ một th ngônứ
ng văn ch ng giàu có, sang tr ng, đp đ. Ngôn ng ữ ươ ọ ẹ ẽ ữ văn h cọ có nh ng đc ữ ặ
đi m sau:ể
- Tính h th ngệ ố
- Tính chính xác
3
- Tính truy n c mề ả
- Tính hình t ngượ
- Tính hàm súc, đa nghĩa
- Tính cá th hoáể
Trong đó, tính chính xác, tính truy n c m, tính ề ả hình t ngượ là c c k quan tr ng.ự ỳ ọ
Nói r ng “Văn hoa dã ch t chi đi”, “L i l i châu ng c, hàng hàng g m thêu” là ằ ấ ố ờ ờ ọ ấ
nh v y. Kim Tr ng khen ư ậ ọ Ki uề khi nàng làm một bài th vi t lên b c tranh Kim ơ ế ứ
Tr ng m i v :ọ ớ ẽ
“Khen tài nh ng c phun châu,ả ọ
Nàng Ban, T cũng đâu th này!”ả ạ ế
Nhà văn s d ng ử ụ ngôn từ đ xây d ng ể ự hình t ngượ văn h cọ. Vì th đc sách ế ọ
ho c phân tích th văn không đc thoát li văn b n và ặ ơ ượ ả ngôn từ
3. Tính ch t “ấphi v t thậ ể” c a ch t li u ủ ấ ệ ngôn từ và kh năng di n t đc ả ễ ả ặ
bi t phong ệphú c a ngh thu t ủ ệ ậ ngôn từ
- Xem tranh xem ti vi… đã th y đc c th c nh v t, s vi c bi u hi n. Đc ấ ượ ụ ể ả ậ ự ệ ể ệ ọ
văn, ta ph i t ng t ng, liên t ng, suy lu n, c m xúc v i t t c m i giác quan ả ưở ượ ưở ậ ả ớ ấ ả ọ
và tâm h n, m i hình dung đc c nh v t, s vi c. Đi u đó nói lên r ng, ồ ớ ượ ả ậ ự ệ ề ằ ngôn từ
mang tính ch t “ấphi v t thậ ể”. Con ch đy, câu th đy nh ng không ph i ai ứ ấ ơ ấ ư ả
cũng hi u và c m nh nhau.ể ả ư
- Ngôn từ có s c m nh v n năng, có th di n t s vi c theo dòng ch y l ch sứ ạ ạ ể ễ ả ự ệ ả ị ử
qua hàng trăm năm, hàng v n năm trên ạmột không gian h u h n ho c r ng l n vôữ ạ ặ ộ ớ
h n.ạ
4
- Ngôn từ còn có kh năng di n t nh ng rung đng bi n thái c a tâm h n conả ễ ả ữ ộ ế ủ ồ
ng i.ườ
Th t là k di u khi ậ ỳ ệ Nguy n Trãiễ vi t:ế
“Ng ca tam x ng yên h khoát,ư ướ ồ
M c đích nh t thanh thiên nguy t cao!”ụ ấ ệ
( c Trai thi t p)Ứ ậ
N u không hi u đc ế ể ượ ngôn từ sao có th c m đc cái hay c a hai câu th ể ả ượ ủ ơ
trên?
Nh à v ăn v à qu á tr ình s áng t oạ
1Vai trò c a ủnhà văn v i đi s ng ớ ờ ố văn h cọ
Không có ong m t thì ch ng có m t ong. Và không có hoa thì ong ậ ẳ ậ
cũng ch ng th làm ra m t. Không có ẳ ể ậ nhà văn thì không có tác ph m, ẩ
t t nhiên cũng không th có đi s ng ấ ể ờ ố văn h cọ. L i còn ph i có hi n ạ ả ệ
th c phong ựphú t o ngu n sáng t o cho ạ ồ ạ nhà văn thì m i có th văn. Tớ ơ ừ
mu n m n, phù sa, h ng s c cu c đi… ố ặ ươ ắ ộ ờ nhà văn s ng h t mình v i ố ế ớ
hi n th c phong ệ ự phú y may ra m i có ấ ớ tác ph m văn h cẩ ọ .
Vi t v m i quan h gi a ếềố ệữnhà văn và đi s ng hi n th c, ờ ố ệ ự Ch Lan ế
Viên nói:
“Bài th anh, anh làm ơmột n a mà thôi,ử
Còn một n a cho mùa thu làm l y.ử ấ
Cái xào x c, h n anh chính là xào x c láạ ồ ạ
Nó không là anh, nh ng nó là mùa…”ư
5