KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
730
ĐẶC ĐIỂM MỘT SỐ CHỈ SỐ XÉT NGHIỆM ĐÔNG CẦM MÁU
TRÊN BỆNH NHÂN CHẤN THƯƠNG SỌ NÃO
TẠI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ VIỆT ĐỨC
Đoàn An Sơn1, Trần Thị Hằng1, Nguyễn Văn Chỉnh1, Nguyễn Thu Hạnh1,
Trịnh Thị Thu Hiền1, Trần Thị Thanh Huyền1, Trần Thị Kiều My2
TÓM TẮT88
Đặt vấn đề: Chấn thương sọ não (CTSN) là
bệnh lý ngoại khoa với tỷ lệ tử vong cao và để lại
di chứng nặng nề, rối loạn đông máu (RLĐM)
càng làm nghiêm trọng tình trạng của người
bệnh. Mục tiêu: Mô tả đặc điểm một số chỉ số
xét nghiệm đông cầm máu trên bệnh nhân CTSN
tại bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Đối tượng và
phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt ngang, tiến
cứu trên 297 bệnh nhân CTSN. Kết quả: Tỷ lệ
RLĐM là 18,2%, chủ yếu giảm fibrinogen và
tiểu cầu. Tỷ lệ tử vong ở nhóm có RLĐM
(16,7%) cao hơn so với nhóm không có RLĐM
(0,8%). Mức độ CTSN càng nặng thì tỷ lệ giảm
fibrinogen càng cao. Tỷ lệ giảm fibrinogen ở
nhóm có phẫu thuật (14,0%) cao hơn nhóm
không phẫu thuật (3,4%). Kết luận: Tỷ lệ
RLĐM chung ở bệnh nhân CTSN là 18,2%.
RLĐM chủ yếu là giảm fibrinogen và giảm tiểu
cầu mức độ nhẹ. Tỷ lệ RLĐM cao ở bệnh nhân
CTSN có liên quan đến mức độ chấn thương,
tình trạng phẫu thuật.
Từ khóa: Chấn thương sọ não, rối loạn đông
máu.
1Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức
2Đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Đoàn An Sơn
SĐT: 0989781206
Email: sondoanvd@gmail.com
Ngày nhận bài: 05/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 06/8/2024
Ngày duyệt bài: 28/9/2024
SUMMARY
CHARACTERISTICS OF SOME
HEMOSTASIS TEST INDICES IN
TRAUMATIC BRAIN INJURY
PATIENTS AT VIET DUC
UNIVERSITY HOSPITAL
Background: Traumatic brain injury (TBI)
is a surgical condition with a high mortality rate
and severe sequelae. Coagulation disorders
further exacerbate the patient’s condition.
Objectives: To describe the characteristics of
some hemostasis test indices in TBI patients at
Viet Duc University Hospital. Subjects and
Methods: A cross-sectional, prospective study
was conducted on 297 TBI patients. Results: The
rate of coagulation disorders was 18.2%, mainly
due to decreased fibrinogen and platelets. The
mortality rate in the group with coagulation
disorders (16.7%) was higher than in the group
without coagulation disorders (0.8%). The more
severe the TBI, the higher the rate of decreased
fibrinogen. The rate of decreased fibrinogen in
the surgical group (14.0%) was higher than in the
non-surgical group (3.4%). Conclusion: The
overall rate of coagulation disorders in TBI
patients was 18.2%. Coagulation disorders were
mainly mild decreases in fibrinogen and
platelets. The high rate of coagulation disorders
in TBI patients was related to the severity of the
injury, surgical status of TBI patients.
Keywords: Traumatic brain injury (TBI),
coagulation disorders.
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
731
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chấn thương sọ não (CTSN) là những
tổn thương xương sọ và/hoặc nhu mô não do
chấn thương. CTSN nặng có tỷ lệ tử vong
cao và để lại di chứng nặng nề, mỗi năm có
khoảng 1300 – 1500 bệnh nhân tử vong tại
Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức do CTSN[1].
Theo tác giả Wafaisade tỷ lệ rối loạn
đông máu (RLĐM) trên bệnh nhân CTSN
khi nhập viện là 22,7% và tỷ lệ tử vong của
nhóm bệnh nhân có RLĐM là 50,4% so với
17,3% ở những bệnh nhân không có RLĐM.
Bệnh nhân RLĐM phải nằm viện và chăm
sóc đặc biệt lâu hơn, tỷ lệ phải mổ hộp sọ cao
hơn và thời gian đặt nội khí quản lâu hơn.
Những bệnh nhân bị RLĐM trong vòng 24
giờ đầu có tỷ lệ tử vong là 55% so với 23% ở
những người bị RLĐM sau 24 giờ [2].
Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các yếu
tố độc lập liên quan với RLĐM ở bệnh nhân
CTSN bao gồm 1) Mức độ nghiêm trọng của
chấn thương (đánh giá bằng thang đo AIS),
2) Thang điểm hôn mê GCS (< 8 điểm), 3)
Hạ huyết áp 90 mmHg, 4) Truyền tĩnh mạch
2000 mL dịch trước khi nhập viện và 5) Tuổi
> 75.
Việc nhanh chóng xác định tình trạng
đông máu của bệnh nhân khi nhập viện giúp
các bác sĩ phát hiện kịp thời các vấn đề bất
thường và đưa ra chỉ định phù hợp đặc biệt là
các trường hợp có can thiệp phẫu thuật. Do
đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu “Đặc
điểm một số chỉ số xét nghiệm đông máu
trên bệnh nhân CTSN tại Bệnh viện Hữu
nghị Việt Đức” với mục tiêu: Mô tả đặc
điểm một số chỉ số đông cầm máu trên bệnh
nhân CTSN tại Bệnh viện Hữu nghị Việt
Đức.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Tiêu chuẩn lựa chọn
Bệnh nhân CTSN nhập viện tại bệnh viện
Hữu nghị Việt Đức, tuổi từ 18 - 70.
Tiêu chuẩn loại trừ
Bệnh nhân có tiền sử bệnh lý về máu,
bệnh nhân có tiền sử dùng thuốc chống đông,
bệnh nhân có truyền máu và chế phẩm máu
trước khi nhập viện, bệnh nhân có kèm các
chấn thương tại cơ quan khác ngoài sọ.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Thiết kế nghiên cứu: Cắt ngang, tiến
cứu.
- Phương pháp chọn mẫu: Thuận tiện.
- Địa điểm nghiên cứu: Khoa Xét
nghiệm Huyết học, Bệnh viện Việt Đức.
- Thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu tiến
hành từ tháng 05/2023 – tháng 12/2023.
2.3. Các xét nghiệm và tiêu chuẩn chẩn
đoán sử dụng trong nghiên cứu
Phương tiện và vật liệu nghiên cứu
Mẫu xét nghiệm: Máu tĩnh mạch chống
đông natri citrate 3,2% làm xét nghiệm đông
máu. Máu tĩnh mạch chống đông EDTA để
đếm số lượng tiểu cầu. Bệnh nhân được lấy
mẫu khi nhập viện.
Thiết bị, dụng cụ, hóa chất sinh phẩm
- Máy đông máu tự động ACL TOP 750
LAS, hóa chất để làm các xét nghiệm PT,
APTT, fibrinogen (hãng IL – Mỹ).
- Máy đếm tế bào tự động Advia 2120i,
kèm hóa chất xét nghiệm (Siemens - Đức).
Các kỹ thuật áp dụng và tiêu chuẩn
đánh giá
- Các xét nghiệm thực hiện: PT, APTT,
Fibrinogen, số lượng tiểu cầu.
- Tiêu chuẩn đánh giá RLĐM: có 1 trong
các chỉ số thỏa mãn PT% < 70%, APTT ratio
> 1,25, Fibrinogen < 2,0 g/L, Số lượng tiểu
cầu < 150 G/L [3].
- Tiêu chuẩn đánh giá mức độ CTSN:
Mức độ nặng: GCS 3-8 điểm; Mức độ trung
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
732
bình: GCS 9-12 điểm; Mức độ nhẹ: GCS 13-
15 điểm [1].
2.4. Xử lý và phân tích số liệu
Các số liệu được xử lý theo phương pháp
thống kê y học trên chương trình SPSS.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng
nghiên cứu
Tổng số bệnh nhân được theo dõi trong
nghiên cứu của chúng tôi là 297 bệnh nhân:
Bảng 3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Kết quả
Đặc điểm
Kết quả
Tuổi trung bình, năm
43,1 ± 15,1
Giới nam, n (%)
222 (74,7%)
Nguyên nhân CTSN, n (%)
Mức độ CTSN, n (%)
+ Tai nạn giao thông (TNGT)
216 (72,7%)
+ Mức độ nặng
40 (13,5%)
+ Tai nạn sinh hoạt (TNSH)
66 (22,2%)
+ Mức độ trung bình
63 (21,2%)
+ Tai nạn lao động (TNLĐ)
11 (3,7%)
+ Mức độ nhẹ
194 (65,3%)
+ Nguyên nhân khác
4 (1,3%)
Bệnh nhân phẫu thuật
179 (60,3%)
Nhận xét: Tuổi trung bình là 43,1 ± 15,1 tuổi, nam chiếm chủ yếu 74,7%, nguyên nhân
CTSN gặp nhiều nhất do TNGT (72,7%), phổ biến là CTSN mức độ nhẹ (60,3%).
3.2. Đặc điểm RLĐM ở bệnh nhân CTSN
3.2.1. Tỷ lệ RLĐM ở bệnh nhân CTSN
Bảng 3.2. Tỷ lệ RLĐM ở bệnh nhân CTSN
Chỉ số XN đông máu
Có rối loạn
Không rối loạn
PT%, n (%)
291 (98,0%)
APTTr, n (%)
294 (99,0%)
Fibrinogen, n (%)
268 (91,2%)
Tiểu cầu, n (%)
270 (91,8%)
Rối loạn từ 1 - 4 chỉ số, n (%)
243 (81,8%)
Nhận xét: Tỷ lệ bệnh nhân có rối loạn từ 1 đến 4 chỉ số đông máu là 18,2%. Giảm
fibrinogen và tiểu cầu chiếm cao nhất lần lượt là 9,8% và 9,1%. Chủ yếu giảm fibrinogen và
tiểu cầu mức độ nhẹ tương ứng là 75,8% và 77,8%.
Bảng 3.3. Đặc điểm bệnh nhân giữa nhóm RLĐM và không RLĐM
Thông số
Chung
(n=297)
Có RLĐM
(n=54)
Không RLĐM
(n=243)
p
Tuổi (năm, TB ± SD)
43,1 ± 15,1
44,7 ± 15,3
42,7 ± 15,1
0,403
Giới nam, n (%)
222 (74,7%)
44 (81,5%)
178 (73,3%)
0,138
GCS (điểm, TB ± SD)
12,5 ± 2,9
11,3 ± 3,4
12,8 ± 2,7
0,003
Số ngày nằm viện (TB ± SD)
7,9 ± 7,3
7,1 ± 5,1
8,1 ± 7,6
0,263
Tỷ lệ tử vong, n (%)
11 (3,7%)
9 (16,7%)
2 (0,8%)
0,000
PT% (TB ± SD)
93,5 ± 11,6
86,1±14,8
95,1±10,2
0,000
APTTr (TB ± SD)
0,94 ± 0,10
0,97±0,13
0,93±0,09
0,029
Fibrinogen (g/L) (TB ± SD)
3,15 ± 0,95
2,58±1,2
3,27±0,83
0,000
Tiểu cầu (G/L) (TB ± SD)
230,4 ± 69,4
171,2±83,8
243,6±63,6
0,000
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
733
Nhận xét: Nhóm RLĐM có mức độ
CTSN nặng hơn với điểm GCS 11,3 ± 3,4
thấp hơn so với nhóm không rối loạn với
GCS 12,8 ± 2,7 (p < 0,01); Tỷ lệ tử vong
chung là 3,7%. Tỷ lệ tử vong cao hơn ở
nhóm có RLĐM 16,7% so với 0,8% ở nhóm
không RLĐM.
3.2.2. Đặc điểm RLĐM theo mức độ
chấn thương, can thiệp điều trị và tình
trạng bệnh nhân
Bảng 3.4. Kết quả các chỉ số đông máu và tỷ lệ RLĐM theo mức độ chấn thương
Chỉ số
Mức độ chấn thương theo GCS
p
Nặng (n=40)
Trung bình (n=63)
Nhẹ (n=194)
PT% (TB ± SD)
88,1 ± 10,7
93,1 ± 11,5
94,7 ± 11,6
0,005
PT% (< 70%), n (%)
1 (2,5%)
1 (1,6%)
4 (2,1%)
0,947
APTTr (TB ± SD)
0,95 ± 0,12
0,92 ± 0,10
0,94 ± 0,09
0,279
APTTr (> 1,25), n (%)
1 (2,5%)
1 (1,6%)
1 (0,5%)
0,456
Fibrinogen (TB ± SD)
2,58 ± 1,0
3,11 ± 1,03
3,27 ± 0,87
0,000
Fibrinogen (<2,0 g/L), n (%)
14 (35,0%)
7 (11,1%)
8 (4,1%)
0,000
Tiểu cầu (TB ± SD)
233,5 ± 74,1
229,0 ± 68,3
230,3 ± 69,2
0,950
Tiểu cầu (< 150 G/L), n (%)
3 (7,5%)
4 (6,3%)
20 (10,3%)
0,493
Nhận xét: Mức độ CTSN càng nặng thì kết quả xét nghiệm đông máu càng giảm và tỷ lệ
RLĐM càng cao, thể hiện rõ nhất là giảm fibrinogen ở nhóm chấn thương nặng, trung bình,
nhẹ lần lượt là: 35%, 11,1% và 4,1% (p < 0,001).
Bảng 3.5. Kết quả các chỉ số đông máu và tỷ lệ RLĐM trước phẫu thuật giữa nhóm có
phẫu thuật và điều trị bảo tồn
Chỉ số
Có phẫu thuật
(n=179)
Điều trị bảo tồn
(n=118)
p
PT% (TB ± SD)
93,5 ± 11,0
93,4 ± 12,6
0,924
PT% (< 70%), n (%)
1 (0,6%)
5 (4,2%)
0,038
APTTr (TB ± SD)
0,94 ± 0,1
0,95 ± 0,1
0,373
APTTr (> 1,25), n (%)
2 (1,1%)
1 (0,8%)
0,652
Fibrinogen (TB ± SD)
3,04 ± 1,05
3,3 ± 0,75
0,014
Fibrinogen (< 2,0 g/L), n (%)
25 (14,0%)
4 (3,4%)
0,002
Tiểu cầu (TB ± SD)
229,0 ± 72,3
232 ± 65,1
0,660
Tiểu cầu (< 150 G/L), n (%)
14 (7,8%)
13 (11,0%)
0,231
Nhận xét: Fibrinogen ở nhóm bệnh nhân CTSN có phẫu thuật thấp hơn đáng kể so với
nhóm điều trị bảo tồn (p < 0,05). Tỷ lệ giảm fibrinogen ở nhóm có phẫu thuật cao hơn nhóm
điều trị bảo tồn, với tỷ lệ 14,0% so với 3,4% (p < 0,05).
Bảng 3.6. Kết quả các chỉ số đông máu và tỷ lệ RLĐM theo tình trạng bệnh nhân lúc
xuất viện
Chỉ số
Tình trạng bệnh nhân
p
Không tử vong (n=286)
Tử vong (n=11)
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
734
PT% (TB ± SD)
93,9 ± 11,5
82,2 ± 11,6
0,004
PT% (< 70%), n (%)
5 (1,7%)
1 (10%)
0,264
APTTr (TB ± SD)
0,94 ± 0,10
1,01 ± 0,14
0,031
APTTr (> 1,25), n (%)
3 (1,0%)
0 (0%)
0,934
Fibrinogen (TB ± SD)
3,18 ± 0,92
2,19 ± 1,25
0,002
Fibrinogen (< 2,0 g/L), n (%)
21 (7,3%)
8 (70%)
0,000
Tiểu cầu (TB ± SD)
231,8 ± 69,6
195,4 ± 56,9
0,188
Tiểu cầu (< 150 G/L), n (%)
25 (8,7%)
2 (20%)
0,603
Nhận xét: Nhóm bệnh nhân tử vong có
kết quả đông máu giảm hơn so với nhóm
không tử vong thể hiện ở cả 3 loại xét
nghiệm PT, APTT, Fibrinogen (p < 0,05). Tỷ
lệ RLĐM ở nhóm này cũng cao hơn thể hiện
rõ ở thông số fibrinogen và tiểu cầu với tỷ lệ
tương ứng là 70% và 20% (p < 0,05).
IV. BÀN LUẬN
Nghiên cứu của chúng tôi được thực hiện
từ tháng 05/2023 đến tháng 12/2023 với 297
bệnh nhân. Tỷ lệ bệnh nhân nam trong
nghiên cứu của chúng tôi là 74,7% cao gấp
khoảng 3 lần so với nữ giới với 25,3% (Bảng
3.1). Kết quả này cũng tương tự như những
nghiên cứu khác như tác giả J.K.Bohm (nam
70,1%), Bùi Xuân Cương, Đồng Văn Hệ
(nam cao gấp khoảng 3,7 lần nữ) [4].
Nguyên nhân CTSN do TNGT chiếm tỷ lệ
cao nhất lên đến 72,7%, sau đó là TNSH và
TNLĐ lần lượt là 22,2% và 3,7% (Bảng 3.1).
Kết quả này cũng tương tự như trong nghiên
cứu của Bùi Xuân Cương (TNGT 69,96%,
TNSH 16,37%, TNLĐ 10,98%)[4]. Mức độ
CTSN theo thang điểm GCS của đối tượng
nghiên cứu chủ yếu là mức độ nhẹ chiếm
65,3%, mức độ vừa với 21,2% và mức độ
nặng là 13,5% (Bảng 3.1). Nghiên cứu của
Bùi Xuân Cương cũng đưa ra tỷ lệ CTSN
nhẹ là 59,58%, mức độ vừa là 18,66%, mức
độ nặng 21,76% [4].
Trong nghiên cứu của chúng tôi, tình
trạng RLĐM sớm, xuất hiện ngay tại thời
điểm nhập với tỉ lệ 18,2% (Bảng 3.2). Tình
trạng RLĐM ở bệnh nhân CTSN đã được
báo cáo xảy ra ở 13 – 54% các trường hợp.
Phạm vi rộng và có sự thay đổi giữa các
nghiên cứu có thể do định nghĩa về RLĐM,
thời gian lấy máu và mức độ nghiêm trọng
của tình trạng CTSN [5]. Tại Việt Nam, theo
nghiên cứu của tác giả Nguyễn Việt Thắng
năm 2020 trên 137 bệnh nhân nhi CTSN điều
trị tại bệnh viện Việt Đức cho thấy kết quả
xét đông máu (PT% giảm) là 5,84%, nhóm
bệnh nhi có phẫu thuật (n=34) thì tỷ lệ có
RLĐM là 16,28%.
Trong các biểu hiện của RLĐM, chúng
tôi quan sát thấy tình trạng giảm fibrinogen
là thường gặp nhất với 9,8% (Bảng 3.2).
Theo đó, giảm fibrinogen mức độ nhẹ gặp
nhiều nhất, chiếm 75,8%. Nghiên cứu đơn
trung tâm của Ke. Lv và cộng sự trên 2.570
bệnh nhân CTSN, nồng độ fibrinogen < 2
g/L được quan sát thấy ở 992 (38,6%) bệnh
nhân tại thời điểm nhập viện [6]. Việc theo
dõi nồng độ fibrinogen trong huyết tương có
thể rất quan trọng và cần được thực hiện
thường xuyên ở bệnh nhân CTSN [7].
Bên cạnh tình trạng giảm fibrinogen,
giảm tiểu cầu cũng là một trong các biểu hiện
của RLĐM, với tỷ lệ là 9,1% (Bảng 3.2).
Theo đó giảm số lượng tiểu cầu gặp chủ yếu