Ngày nhận bài: 09-12-2024 / Ngày chấp nhận đăng bài: 19-01-2025 / Ngày đăng bài: 22-01-2025
*Tác giả liên hệ: Nguyễn An Nghĩa. Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. E-mail: nghianguyen@ump.edu.vn
© 2025 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
86 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 28(1):86-93
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.11
Đặc điểm giấc ngủ ở trẻ động kinh từ 1 đến 36 tháng tuổi
Lê Thị Thu Hường1, Nguyễn An Nghĩa1,2,*
1Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Bệnh viện Nhi Đồng 1, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Các vấn đề về giấc ngủ xảy ra khá phổ biến ở trẻ động kinh. Tuy nhiên tại Việt Nam, các nghiên cứu về giấc
ngủ ở trẻ động kinh còn rất hạn chế.
Mục tiêu: Mô tả đặc điểm giấc ngủ và xác định yếu tố liên quan đến các vấn đề về giấc ngủ ở trẻ động kinh.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả 68 trẻ từ 1 - 36 tháng tuổi tại bệnh viện Nhi Đồng 1, sử dụng bộ
công cụ Brief Infant Sleep Questionnaire (BISQ).
Kết quả: Phần lớn trẻ ngủ chung phòng (89,7%) và chung giường (85,3%) với cha mẹ. Các thói quen vào giấc ngủ thường
gặp là bú mẹ/bú bình/ăn nhẹ (89,7%), chơi đùa tại chỗ (79,4%), nghe nhạc (38,2%). Tổng thời gian ngủ trung bình trong
24 giờ là 13,10 ± 2,47 giờ. 50% trẻ gặp các vấn đề về giấc ngủ, cơn động kinh xảy ra trong 2 tuần gần nhất có liên quan
đến sự xuất hiện các vấn đề về giấc ngủ (p = 0,03).
Kết luận: Các vấn đề về giấc ngủ xảy ra khá phổ biến ở trẻ động kinh, việc hiểu về đặc điểm giấc ngủ và yếu tố ảnh hưởng
đến giấc ngủ là một phần cần thiết trong chăm sóc toàn diện ở trẻ động kinh.
Từ khóa: trẻ em; động kinh; đặc điểm giấc ngủ; các vấn đề về giấc ngủ; BISQ
Abstract
SLEEP CHARACTERISTICS IN CHILDREN WITH EPILEPSY FROM 1 TO 36
MONTHS OLD
Le Thi Thu Huong, Nguyen An Nghia
Background: Sleep problems are common in epileptic children. However, in Vietnam, studies on sleep in epileptic
children remain limited.
Objective: To describe sleep characteristics and determine factors associated with sleep problems in children with epilepsy.
Methods: A case-series report 68 children with epilepsy aged 1 - 36 months at Children's Hospital 1, using the Brief
Infant Sleep Questionnaire (BISQ).
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.11 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 87
Results: Most children slept in the same room (89.7%) and in the same bed (85.3%) as their parents. Common bedtime
routine included breastfeeding/bottle feeding/snacking (89.7%), playing (79.4%), listening to music (38.2%). The
average 24-hour sleep time was 13.10 ± 2.47 hours. The percentage of children with epilepsy having sleep problems
was 50%, and the occurrence of seizures in the last 2 weeks was associated with sleep problems in epileptic children
(p=0.03).
Conclusion: Sleep problems are common in children with epilepsy, understanding sleep characteristics and factors
affecting sleep problems is a necessary part of comprehensive care in children with epilepsy.
Keywords: children; epilepsy; sleep characteristics; sleep problems; Brief Infant Sleep Questionnaire
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Động kinh là bệnh lý thần kinh mạn tính thường gặp nhất
ở trẻ em, chiếm tỷ lệ khoảng 0,5 - 2% dân số trẻ em [1,2].
Rối loạn giấc ngủ là một trong những rối loạn đi kèm phổ
biến nhất của bệnh động kinh, ảnh hưởng tới 45 - 95% trẻ
động kinh [3]. Mối quan hệ giữa giấc ngủ và động kinh là
một vòng luẩn quẩn và phức tạp, động kinh và thuốc chống
động kinh có thể làm gián đoạn chu kỳ thức - ngủ, trong khi
các vấn đề về giấc ngủ có thể làm gia tăng tần suất co giật,
giảm ngưỡng co giật và làm trầm trọng thêm các triệu chứng
động kinh. Điều này gây ra những ảnh hưởng bất lợi đến sức
khỏe của trẻ và cả người chăm sóc trẻ [4,5]. Vì vậy, việc quan
tâm đến đặc điểm giấc ngủ ở trẻ em động kinh là cần thiết để
nhận biết sớm các bất thường ở giấc ngủ của trẻ và đề ra
chiến lược can thiệp kịp thời. Do đó chúng tôi tiến hành
nghiên cứu với mục tiêu mô tả đặc điểm giấc ngủ và xác định
yếu tố liên quan đến các vấn đề về giấc ngủ ở trẻ động kinh.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Trẻ động kinh từ 1 - 36 tháng tuổi tại khoa Nhiễm - Thần
kinh bệnh viện Nhi Đồng 1 từ 1/2024 đến 5/2024.
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn
Trẻ động kinh từ 1 - 36 tháng tuổi.
Phụ huynh trẻ tự nguyện tham gia nghiên cứu sau khi được
cung cấp thông tin và tư vấn tham gia nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
Các trẻ có tổn thương thực thể ở não, đang mắc các bệnh
lý cấp tính, trẻ mắc rối loạn tâm thần hoặc bệnh lý thần kinh
khác, trẻ đang sử dụng các thuốc có tác dụng gây ngủ trừ
thuốc điều trị động kinh được loại trừ khỏi nghiên cứu.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả hàng hoạt ca.
2.2.2. Cỡ mẫu
Chọn mẫu thuận tiện, chọn tất cả trẻ động kinh đáp ứng
đủ tiêu chuẩn trong thời gian nghiên cứu.
2.2.3. Công cụ nghiên cứu
Phiếu thu thập thông tin được xây dựng dựa trên mục tiêu
nghiên cứu với phần thông tin chung của trẻ và người chăm
sóc, thông tin bệnh lý của trẻ và các câu hỏi liên quan đến giấc
ngủ. Thông tin về giấc ngủ của trẻ được thu thập bằng Bộ câu
hỏi ngắn về giấc ngủ ở trẻ nhỏ (Brief infant sleep questionnaire,
BISQ), phát triển bởi Sadeh và xuất bản đầu tiên vào năm
2004 nhằm đánh giá về mô hình giấc ngủ trẻ em từ 0 - 36 tháng
tuổi. BISQ đã được phiên dịch sang nhiều ngôn ngữ trên thế
giới, sử dụng trong hơn 50 nghiên cứu và được thực hiện trên
hơn 150.000 trẻ kể từ lần xuất bản đầu tiên. Đánh giá giấc ngủ
thông qua BISQ cho thấy có mối tương quan đáng kể với các
phương pháp đo cử động ký (actigraphy) và nhật ký giấc ngủ.
Trong nghiên cứu này chúng tôi sử dụng phiên bản mở rộng
BISQ-R gồm 33 câu hỏi về thói quen ngủ ban ngày, thói quen
ngủ ban đêm, các hành vi liên quan đến giấc ngủ của trẻ, cũng
như hành vi của cha mẹ trong quá trình chăm sóc giấc ngủ và
đánh giá của cha mẹ về giấc ngủ của trẻ, bộ câu hỏi đã được
sử dụng trong một số nghiên cứu đã công bố trước đây [6-8].
Điều tra viên tiến hành phỏng vấn trực tiếp cha, mẹ hoặc người
chăm sóc trẻ. Cha mẹ được hướng dẫn nhớ lại các thông tin
liên quan đến giấc ngủ của trẻ trong vòng 2 tuần qua. Các câu
hỏi về tần suất thường xuyên được tính khi trẻ lặp lại các hoạt
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1* 2025
88 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.11
động đó từ 5 ngày trong 1 tuần trở lên. BISQ-R không cần
người thực hiện sàng lọc có kỹ năng chuyên nghiệp hoặc đào
tạo chuyên sâu [6,8].
2.2.4. Biến số nghiên cứu
Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu: tuổi (tháng), giới, tiền
sử sản khoa, tiền sử bệnh lý động kinh. Đặc điểm về giấc
ngủ: môi trường ngủ, thói quen ngủ, thời gian ngủ. Vấn đề
về giấc ngủ: ngủ không đủ giấc, ngủ nhiều, khó vào giấc ngủ,
thức giấc trong đêm.
Ngủ không đủ giấc: Tổng thời gian ngủ trong 24 giờ ít hơn
thời gian khuyến cáo thích hợp cho trẻ theo Hiệp hội Giấc
ngủ Quốc gia Hoa Kỳ (National Sleep Foundation, NSF) [9].
Ngủ nhiều: Tổng thời gian ngủ trong 24 giờ nhiều hơn thời
gian khuyến cáo thích hợp cho trẻ theo NSF [9].
Bảng 1. Thời gian ngủ hàng ngày ở trẻ theo khuyến cáo của NSF
Tuổi Khuyến cáo
(giờ) Có thể thích
hợp (giờ) Không khuyến
cáo (giờ)
0 - 3
tháng 14 - 17 11 - 13
18 - 19
< 11
> 19
4 - 11
tháng 12 - 15 10 - 11
16 - 18
< 10
> 18
1 - 2 tuổi 11 - 14 9 - 10
15 - 16
< 9
> 16
3 - 5
tuổi 10 - 13 8 - 9
14
< 8
> 14
Khó vào giấc ngủ: Thời gian vào giấc ngủ > 45 phút [10].
Thức giấc về đêm: Thức giấc > 5 phút và không phải thức
dậy để ăn, bú hoặc không ngủ lại sau khi ăn, bú mà cần đến
các biện pháp hỗ trợ khác [10].
2.2.4. Xử lý và phân tích dữ liệu
Nghiên cứu viên trực tiếp phỏng vấn người chăm sóc, số
liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm STATA 14.
3. KẾT QUẢ
3.1. Đặc điểm lâm sàng của trẻ động kinh trong
nghiên cứu
Tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu là 17,17 ± 10,3
tháng tuổi, tỷ lệ nam:nữ là 1,3:1. Phần lớn trẻ có kiểu cơn
động kinh là cơn toàn thể (58,8%), xảy ra chủ yếu vào ban
ngày (76,5%). Khoảng hơn 3/4 trẻ được điều trị với 1 loại
thuốc chống động kinh, tỷ lệ động kinh ổn cơn chỉ chiếm
25% và có 60,3% trẻ xảy ra cơn động kinh trong 2 tuần vừa
qua (Bảng 2).
Bảng 2. Đặc điểm lâm sàng của trẻ động kinh (N = 68)
Đặc điểm n Tỷ lệ %)
Tuổi (tháng)
1 - < 6 12 17,7
6 - < 12 13 19,1
12 - < 24 20 29,4
24 - 36 23 33,8
Tuổi trung bình
(tháng ± SD) 17,17 ± 10,3
Giới tính Nam 38 55,9
Nữ 30 44,1
Kiểu cơn động kinh
Cơn cục bộ 12 17,7
Cơn toàn thể 40 58,8
Cả hai 9 13,2
Không phân loại
được 7 10,3
Thời gian xảy ra
cơn động kinh ưu
thế
Ban ngày 52 76,5
Ban đêm 10 14,7
Cả hai 6 8,8
Số lượng thuốc
chống động kinh
đang sử dụng
1 52 76,5
2 12 17,6
> 2 4 5,9
Mới chẩn đoán 16 23,5
Thời gian mắc bệnh
(tháng)
Trung vị [tứ phân
vị 25th - 75th] 5,5 [0,5 – 11,5]
Nhỏ nhất-lớn nhất 0 – 29
Tình trạng kiểm
soát bệnh
Mới chẩn đoán 16 23,5
Ổn cơn 17 25
Chưa ổn cơn 32 47,1
Kháng trị 3 4,4
Xảy ra cơn động
kinh trong 2 tuần
vừa qua
Có 41 60,3
Không 27 39,7
3.2. Đặc điểm giấc ngủ của trẻ động kinh trong
nghiên cứu
Hầu hết trẻ ngủ chung phòng với cha mẹ (89,7%) và chung
giường với cha mẹ (85,3%) trong môi trường ngủ yên tĩnh
(88,2%) và sử dụng ánh sáng mờ (69,1%) khi ngủ. Tư thế
ngủ thường gặp là nằm ngửa (55,9%), có 58,8% trẻ có thói
quen ngủ đúng giờ (Bảng 3).
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1 * 2025
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.11 https://www.tapchiyhoctphcm.vn
|
89
Bảng 3. Đặc điểm môi trường ngủ và thói quen ngủ
Đặc điểm n Tỷ lệ %
Phòng ngủ
Phòng cha mẹ 61 89,7
Phòng của trẻ 2 2,9
Khác 5 7,4
Nơi ngủ
Giường cha mẹ 58 85,3
Giường của trẻ 7 10,3
Khác 3 4,4
Ánh sáng
Ánh sáng rõ 5 7,4
Ánh sáng mờ 47 69,1
Tắt toàn bộ đèn 16 23,5
Tiếng ồn Yên tĩnh 60 88,2
Không yên tĩnh 8 11,8
Đặc điểm n Tỷ lệ %
Tư thế ngủ
Nằm sấp 7 10,3
Nằm nghiêng 23 33,8
Nằm ngửa 38 55,9
Thói quen ngủ
đúng giờ
Có 40 58,8
Không 26 41,2
Các thói quen vào giấc ngủ thường gặp là uống sữa/bú
mẹ/bú bình/ăn nhẹ, chơi đùa, ẵm bồng/đung đưa, nghe nhạc.
Một số thói quen chưa phù hợp như xem tivi/điện thoại trước
khi ngủ vẫn còn chiếm tỷ lệ cao (32,4%) (Hình 1).
Tổng thời gian ngủ trong 24 giờ và số giấc ngủ ngày giảm
dần theo lứa tuổi. Nhóm trẻ 24 - 36 tháng có giờ đi ngủ muộn
hơn và thời gian vào giấc ngủ dài hơn so với các nhóm trẻ
còn lại (Bảng 4).
Hình 1. Thói quen vào giấc ngủ của trẻ
Bảng 4. Đặc điểm về thời gian ngủ của trẻ
Nhóm tuổi (tháng) 1 - < 6 6 - <12 12 - < 24 24 - 36 Tổng
Giờ đi ngủ (giờ) 19,83±1,05 20,11±1,27 21,13±1,3 21,07±0:79 20,68±1,21
Giờ thức dậy (giờ) 6,29±0,78 6±1,14 6,5±1,04 6,65±0,88 6,42±0,98
Tổng thời gian ngủ đêm (giờ) 10,08±1,52 9,15±1,05 9,2±1,46 9,11±1,16 9,32±1,32
Tổng thời gian ngủ ngày (giờ) 5,58±1,83 4,42±1,63 3,5±1,47 2,71±1,23 3,78±1,79
Tổng thời gian ngủ trong 24 giờ (giờ) 15,67±2,72 13,58±2,35 12,7±1,96 11,83±1,71 13,10±2,47
Số giấc ngủ ngày 3,9±1,24 2,77±1,01 1,95±0,76 1,26±0,45 2,79±1,1
Thời gian vào giấc ngủ (phút) 12,5±8,92 25±16,33 24±23,2 30,43±23,06 24,33±20,64
Trung bình ± độ lệch chuẩn
89.7
79.4
32.4
38.2
32.4
23.5
10.3 5.9 10.3
16.2
8.8
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Uống sữa/
bú mẹ/ bú
bình/ ăn
nhẹ
Chơi đùa
tại chỗ
Ẵm bồng/
đung đưa
Nghe nhạc Xem tivi/
điện thoại
Hát Tắm/mát
xa
Ngậm ti giả Đọc sách/
kể chuyện
Đánh răng Khác
%Thói quen vào giấc ngủ của trẻ
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 28 * Số 1* 2025
90 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2025.01.11
3.3. Yếu tố ảnh hưởng đến vấn đề về giấc ngủ ở
trẻ động kinh
Bảng 5. Đặc điểm vấn đề về giấc ngủ ở trẻ động kinh (N=68)
Vấn đề về giấc ngủ n Tỷ lệ (%)
Ngủ không đủ giấc 2 2,9
Ngủ nhiều 6 8,8
Khó vào giấc ngủ 11 16,2
Thức giấc trong đêm (thức giấc > 1 lần) 22 32,4
Kết quả nghiên cứu cho thấy 34 trẻ động kinh (50%) có
vấn về đề giấc ngủ, trong đó 27 trẻ (79,4%) có một vấn đề
giấc ngủ và 7 trẻ (20,6%) gặp phải 2 vấn đề giấc ngủ. Vấn
đề về giấc ngủ thường gặp nhất là thức giấc trong đêm
(32,4%) và khó vào giấc ngủ (16,2%) (Bảng 5).
Tình trạng xảy ra cơn động kinh trong 2 tuần gần đây có
liên quan đến sự xuất hiện vấn đề về giấc ngủ ở trẻ động kinh
với p = 0,03 (Bảng 6).
Bảng 6. Phân tích hồi quy đa biến các yếu tố liên quan đến
vấn đề về giấc ngủ ở trẻ động kinh
Các yếu tố OR [Khoảng tin
cậy 95%] Giá trị p
Giới tính 0,3 [0,1 - 1,2] 0,10
Tiền căn sinh non 0,1 [0 - 1,6] 0,10
Bú bình trước khi ngủ 1,1 [0,2 - 5,4] 0,90
Tư thế ngủ 1,6 [0,6 - 4,4] 0,33
Thói quen ngủ đúng giờ 0,6 [0,2 - 2,1] 0,40
Ngủ chung giường với
cha mẹ 0,9 [0,1 - 5,4] 0,90
Tuổi của người chăm sóc 1 [1 - 1,1] 0,59
Xảy ra cơn trong 2 tuần
gần đây 0,2 [0 - 0,8] p = 0,03
Số lượng thuốc chống
động kinh đang sử dụng 2,4 [0,6 - 8,7] 0,19
Tình trạng kiểm soát
bệnh 1,2 [0,4 - 3,8] 0,72
4. BÀN LUẬN
Giấc ngủ đóng vai trò vô cùng quan trọng cho quá trình tăng
trưởng và phát triển của trẻ em. Các vấn đề về giấc ngủ thường
xảy ra phổ biến và nghiêm trọng hơn ở trẻ mắc bệnh động kinh,
ảnh hưởng đến khả năng học tập, cảm xúc, hành vi cũng như
làm trầm trọng thêm bệnh lý động kinh của trẻ [4,11]. Tại Việt
Nam, nghiên cứu về đặc điểm giấc ngủ ở trẻ động kinh còn rất
hạn chế. Từ thực tế trên, chúng tôi tiến hành khảo sát trên 68 trẻ
động kinh với tuổi trung bình là 17,17 ± 10,3 tháng tuổi, tỷ lệ
nam: nữ là 1,3:1. Tuổi trung bình của trẻ trong nghiên cứu của
chúng tôi thấp hơn so với các nghiên cứu trước đây như nghiên
cứu của Zhao F có tuổi trung bình là 7,56 ± 2,4 tuổi, nghiên cứu
của Dehghani M là 5,69 ± 2,76 tuổi [3,12].
Về môi trường ngủ, phần lớn trẻ ngủ chung phòng với cha
mẹ (89,7%) và chung giường với cha mẹ (85,3%). Kết quả này
khá tương đồng với các nghiên cứu tại các nước châu Á, như
nghiên cứu của Dehghani M cho thấy 83,7% trẻ ngủ chung
phòng với cha mẹ, nghiên cứu Zhao F ghi nhận 70,1% trẻ ngủ
chung giường với cha mẹ [3,12]. Có nhiều yếu tố được cho là
ảnh hưởng đến quyết định ngủ chung giường/phòng, bao gồm
sự khác biệt về văn hóa giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ, điều
kiện tài chính kinh tế của mỗi gia đình, tình trạng các vấn đề về
giấc ngủ và bệnh lý của trẻ. Nghiên cứu của Ong LC cho thấy
tỷ lệ ngủ chung giường/phòng với cha mẹ ở trẻ động kinh cao
hơn so với trẻ khỏe mạnh (p <0,001) [13], điều này có thể liên
quan đến sự lo lắng và nhu cầu giám sát liên tục của cha mẹ đối
với trẻ động kinh, nhằm đảm bảo an toàn và can thiệp kịp thời
khi cần thiết. Trong nghiên cứu của chúng tôi, đa số trẻ ngủ trong
phòng có ánh sáng mờ (69,1%) và môi trường ngủ yên tĩnh
(88,2%), vẫn còn 7,4% trẻ cần ánh sáng rõ (sử dụng đèn phòng)
khi ngủ. Các nghiên cứu trước đây đã báo cáo rằng các yếu tố
môi trường như ánh sáng, tiếng ồn, nhiệt độ đều có ảnh hưởng
đến chất lượng giấc ngủ của trẻ. Ánh sáng quá mức trong không
gian ngủ, tiếng ồn từ cả bên ngoài nhà và bên trong nhà có liên
quan đến chất lượng giấc ngủ kém và tình trạng rối loạn giấc
ngủ ở trẻ. Vì vậy theo khuyến cáo trẻ cần được ngủ trong
phòng tối, yên tĩnh và nhiệt độ mát mẻ để tạo điều kiện cho
giấc ngủ tối ưu [14].
Kết quả của chúng tôi cho thấy các thói quen vào giấc ngủ
phổ biến ở trẻ là uống sữa/bú mẹ/bú bình/ăn nhẹ (89,7%), chơi
đùa tại chỗ (79,4%), ẵm bỗng/đung đưa (38,2%), nghe nhạc
(38,2%), xem tivi/ điện thoại (32,4%). Kết quả này khá tương
đồng với nhiều nghiên cứu ở trẻ có độ tuổi tương đương bao
gồm ở trẻ khỏe mạnh như nghiên cứu của Nguyễn Thị Ngọc
Trâm ở trẻ dưới 2 tuổi tại Việt Nam. Một số thói quen ngủ
không tốt ở trẻ động kinh được ghi nhận trong nghiên cứu của
chúng tôi với tỷ lệ khá cao như xem tivi/ điện thoại trước khi
ngủ (32,4%) và không có thói quen ngủ đúng giờ (41,2%) [7].
Việc thực hiện thói quen vào giấc ngủ được xem là thành phần
quan trọng của giấc ngủ lành mạnh và thường được tích hợp
vào các biện pháp can thiệp hành vi đối với các vấn đề về giấc
ngủ ở trẻ nhỏ. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng thực hiện