Dẫn liệu về thành phần loài và phân bố của ốc cạn (Gastropoda) ở núi Voi, huyện An Lão, Hải Phòng

33(2): 40-44 T¹p chÝ Sinh häc 6-2011<br /> <br /> <br /> <br /> DÉn liÖu vÒ thµnh phÇn loµi vµ ph©n bè cña èc c¹n<br /> (Gastropoda) ë Nói Voi, huyÖn An L"o, H¶i Phßng<br /> <br /> §ç V¨n Nh−îng, Ng« ThÞ Minh<br /> <br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> Ch©n bông (Gastropoda) lµ líp ®éng vËt lín N¨m 2005, NguyÔn Xu©n §ång vµ céng sù cã<br /> nhÊt trong ngµnh Th©n mÒm, cã sè l−îng loµi ®Ò cËp ®Õn 2 loµi èc nói khu vùc nói Bµ §en<br /> rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ ph©n bè réng. Ch©n (T©y Ninh) [6]. DÉn liÖu míi nhÊt (2007) cña<br /> bông ë c¹n lµ nh÷ng ®éng vËt sèng trong m«i M. Maassen vµ E. Gotenberger c«ng bè 3 loµi<br /> tr−êng c¹n ë vïng nói vµ ®ång b»ng, trong hang èc c¹n míi ë Pï Lu«ng (Thanh Hãa) vµ C¸t Bµ<br /> ®éng, trªn mÆt ®Êt vµ trªn c¸c thùc vËt ë c¹n. (H¶i Phßng) [10].<br /> §©y lµ nhãm ®éng vËt Th©n mÒm bao gåm c¸c Víi nh÷ng lý do trªn, chóng t«i ®ã lùa chän<br /> loµi èc Cã phæi (Pulmonata) vµ Cã mang khu vùc Nói Voi gÇn thµnh phè H¶i Phßng ®Ó<br /> (Prosobranchia) rÊt ®a d¹ng, cã ë nhiÒu n¬i, nghiªn cøu.<br /> nh−ng tÇm quan träng cña chóng vÒ khoa häc vµ<br /> thùc tiÔn trong m«i tr−êng thiªn nhiªn cho tíi PhÝa B¾c nói Voi (huyÖn An LMo,<br /> nay ch−a ®−îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ, ®Æc biÖt vÒ ý H¶i Phßng) gi¸p quËn KiÕn An, phÝa Nam gi¸p<br /> nghÜa thùc tiÔn chØ thÞ t×nh tr¹ng m«i tr−êng nh− Tiªn LMng, phÝa T©y gi¸p Thanh Hµ (H¶i<br /> nh÷ng sinh vËt chØ thÞ (bioindicator). D−¬ng), phÝa §«ng gi¸p KiÕn Thôy. Nói Voi<br /> kh¸ réng, cã täa ®é 20o50’40,51”N -<br /> ë ViÖt Nam vµ vïng §«ng D−¬ng nãi 106o33’46,00”E, vÞ trÝ cao nhÊt lªn ®Õn 108 m<br /> chung, cïng víi èc n−íc ngät, èc ë c¹n còng ®M so víi mÆt n−íc biÓn.<br /> ®−îc ®iÒu tra nghiªn cøu tõ gi÷a thÕ kû XIX.<br /> Nói Voi chia 2 phÇn: Nói ®¸ v«i vµ nói ®Êt<br /> Theo tµi liÖu ®M biÕt, c¸c dÉn liÖu ®Çu tiªn vÒ èc<br /> (®Êt feralit vµng ®á). Do qu¸ tr×nh ho¹t ®éng<br /> c¹n ë ViÖt Nam cã trong c¸c c«ng tr×nh kh¶o s¸t<br /> cacxto, nói ®¸ v«i ®¸ng ®−îc chó ý v× ý nghÜa<br /> vÒ trai èc ë c¹n vïng §«ng D−¬ng cña Souleyet<br /> thùc tiÔn, ®©y lµ vïng cã phong c¶nh ®Ñp, nhiÒu<br /> trong thêi gian tõ 1841 - 1842, trong ®ã ®M ghi<br /> hang ®éng, lµ khu di tÝch ®M ®−îc Nhµ n−íc xÕp<br /> nhËn mét sè loµi èc c¹n ë miÒn Trung ViÖt Nam<br /> h¹ng, do ®ã chÞu t¸c ®éng nhiÒu cña kh¸ch du<br /> (Annam) t×m thÊy ë Touranne (§µ N½ng) nh−<br /> lÞch. L−îng m−a t−¬ng ®èi cao, trung b×nh n¨m<br /> Streptaxis aberratus, S. deflexus, Eulota<br /> tõ 1.600 mm - 1.800 mm. §é Èm lín, trung b×nh<br /> touranenis....<br /> tõ 80% - 85%, cao nhÊt vµo th¸ng 7, th¸ng 8.<br /> C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ Th©n mÒm HÖ thùc vËt ë phÇn nói ®¸ v«i chñ yÕu lµ c¸c<br /> phÝa B¾c ViÖt Nam xuÊt hiÖn nhiÒu trong nöa c©y th©n th¶o, c©y bôi, th¶m thùc vËt th−êng<br /> sau thÕ kû XIX. Cã thÓ thÊy nh÷ng c«ng tr×nh xanh, l¸ réng, l¸ kim hoÆc hçn giao l¸ réng, l¸<br /> quan träng cña nh÷ng chuyªn gia ®−îc biÕt ®Õn<br /> nhiÒu nh−: Morlet (1886, 1891, 1892); kim. ë phÇn nói ®Êt ®−îc ng−êi d©n tËn dông<br /> Dautzenberg vµ Hamonville (1887); trång s¾n (Manihot esculenta), æi (Psidium<br /> Dautzenberg (1893); Bavay vµ Dautzenberg guyjava), chÌ (Camellia sinensis), khoai<br /> (1899, 1900, 1901, 1903); Fischer (1848); (Ipomoea batatas)... hoÆc trång b¹ch ®µn<br /> Mollendorff (1901); Dautzenberg et Fisher (Eucalyptus spp.), keo tai t−îng (Acacia<br /> (1905)... [1, 2, 3, 5]. mangium).<br /> Cho ®Õn nay, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ<br /> I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> èc c¹n ë ViÖt Nam cßn rÊt Ýt. N¨m 2003,<br /> Vermeulen cã dÉn liÖu vÒ nhiÒu loµi èc c¹n ®M<br /> Thêi gian thu mÉu tõ th¸ng 08/2008 ®Õn<br /> gÆp ë Pï Lu«ng, Cóc Ph−¬ng vµ H¹ Long [15].<br /> 04/2009.<br /> <br /> 40<br />  MÉu ®−îc thu theo 2 sinh c¶nh lµ nói ®¸, MÉu ®−îc ®Þnh lo¹i dùa vµo c¸c tµi liÖu cña<br /> nói ®Êt vµ thu theo 3 ®é cao lµ ch©n nói, l−ng Bavay vµ Dautzenberg, 1899 ®Õn 1904; G. W.<br /> chõng nói, ®Ønh nói. MÉu ®Þnh tÝnh thu tÊt c¶ Tryon, 1885, 1886 [1, 2, 3, 7, 8].<br /> c¸c mÉu b¾t gÆp (nÕu mÉu nhiÒu thu ®¹i diÖn). MÉu s¾p xÕp theo hÖ thèng ph©n lo¹i cña<br /> MÉu ®Þnh l−îng thu trong « vu«ng 1 m2. §Þnh Bouchet vµ Rocroi, 2005 [4]. L−u tr÷ mÉu t¹i Bé<br /> h×nh vµ b¶o qu¶n mÉu trong cån 90o, vá chÕt m«n §éng vËt häc, Khoa Sinh häc, tr−êng ®¹i<br /> ®−îc t¸ch riªng vµ ®−îc b¶o qu¶n kh«. häc S− ph¹m Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 1. S¬ ®å khu vùc Nói Voi (H¶i Phßng)<br /> <br /> II. KÕt qu¶ nghiªn cøu vËy viÖc so s¸nh víi c¸c dÉn liÖu tr−íc ®©y cña<br /> c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc cÇn ph¶i ®−îc<br /> 1. Thµnh phÇn loµi Ch©n bông ë khu vùc tiÕp tôc nghiªn cøu thªm.<br /> nghiªn cøu Trong sè nµy, loµi Ellobium aurismidae<br /> §M ph¸t hiÖn ë khu vùc nói Voi cã 36 loµi thuéc nhãm èc Cã phæi, sèng ë vïng ven biÓn tõ<br /> èc c¹n (b¶ng 1), thuéc 2 ph©n líp, 4 bé, 14 hä Trung Quèc ®Õn Singapore, khu vùc nói Voi lµ<br /> vµ 28 gièng. VÒ cÊu tróc ph©n lo¹i häc, c¸c hä vïng ven biÓn cho nªn cã loµi nµy.<br /> cã sè loµi nhiÒu nhÊt lµ Cyclophoridae, Nh×n chung thµnh phÇn loµi èc c¹n khu vùc<br /> Ariophantidae, Camaenidae vµ Subulinidae nói Voi cã nh÷ng loµi chung víi vïng ®¶o<br /> chiÕm tíi 70% (25/36) sè loµi ®M gÆp. §iÒu nµy nh− Opeas pyrgula, Opeas gracilia, Opeas<br /> phï hîp víi ®Æc ®iÓm chung cña èc c¹n vïng filare, Diplommatina herziana (ë ®¶o §«ng Sa,<br /> nhiÖt ®íi nãng Èm phong phó c¸c hä nµy. Trong Kiang Su, H¶i Nam, Trung Quèc), Coniglobus<br /> thµnh phÇn loµi, ®a sè thuéc nhãm èc Cã phæi albius (ë §µi Loan), Cyclophorus siamensis<br /> (Pulmonata) 26 loµi trong tæng sè 36 loµi, nhãm (ë Philippine) vµ mét vµi loµi chung víi<br /> èc Cã mang (Prosobranchia) chiÕm tû lÖ nhá NhËt B¶n, Malaysia, ®Æc biÖt Clausilia<br /> h¬n. Gièng cã sè loµi nhiÒu lµ Cyclophorus (5 ardouiniana ®M gÆp ë vÞnh H¹ Long [10]. NhËn<br /> loµi), c¸c gièng kh¸c chØ cã tõ 1 ®Õn 2 loµi. CÇn ®Þnh b−íc ®Çu cã thÓ thµnh phÇn loµi èc c¹n ®M<br /> l−u ý trong hÖ thèng ph©n lo¹i bËc gièng cña èc gÆp ë nói Voi cã xu h−íng gÇn víi khu hÖ èc<br /> c¹n hiÖn nay thay ®æi rÊt nhiÒu so víi tr−íc ®©y c¹n mét sè ®¶o phÝa t©y Th¸i B×nh D−¬ng gÇn<br /> theo xu h−íng h×nh thµnh nhiÒu gièng míi, v× ViÖt Nam.<br /> <br /> 41<br />  B¶ng 1<br /> Thµnh phÇn loµi, sè l−îng c¸ thÓ (n), ®é phong phó (n%)<br /> cña nhãm Ch©n bông trªn c¹n theo sinh c¶nh ë khu vùc nghiªn cøu<br /> S Nói ®¸ Nói ®Êt<br /> Thµnh phÇn loµi<br /> TT n n (%) n n (%)<br /> Prosobranchia<br /> Neritopsina<br /> 1. Hydrocenidae 552 45,13<br /> 1. Georissa sulcata (Mollendorff, 1884) 552 45,13<br /> 2. Helicinidae 34 2,78<br /> 2. Pseudotrochatella nogieri Daut. et d’Ham., 1887 34 2,78<br /> Architaenioglossa<br /> 3. Cyclophoridae 78 6,38 110 46,42<br /> 3. Cyclophorus diplochilus (Mollendorff, 1894) 22 1,80 12 5,06<br /> 4. Cyclophorus siamensis (Sowerby, 1850) 9 0,74 4 1,69<br /> 7. Cyclophorus zebrinus (Benson, 1836) 17 1,39 15 6,33<br /> 5. Cyclophorus sp.1 4 0,33 5 2,11<br /> 6. Cyclophorus sp.2 12 0,98 5 2,11<br /> 8. Spirostoma sp. 14 1,14 69 29,12<br /> 4. Pupinidae 37 3,03 56 23,63<br /> 9. Pseudopomatias amoneus (Mollendorff, 1885) 37 3,03 56 23,63<br /> 5. Diplommatinidae 194 15,86<br /> 10. Diplommatina herziana Mollendorff, 1886 194 15,86<br /> Pulmonata<br /> Archaeopulmonata<br /> 6. Ellobiidae 29 2,37<br /> 11. Ellobium aurismidae Linnaeus, 1758 29 2,37<br /> Stylommatophora<br /> 7. Vertiginidae 95 7,77<br /> 12. Gyliotrachela salpinx Benthem-Jutting, 1961 94 7,69<br /> 13. Vertigo sp. 1 0,08<br /> 8. Achatinidae 8 0,65 27 11,39<br /> 14. Achatina fulica Bowdich, 1822 8 0,65 27 11,39<br /> 9. Ariophantidae 89 7,28<br /> 15. Ariophanta inferrupta (Benson, 1834) 1 0,08<br /> 16. Euplecta sp.1 5 0,41<br /> 17. Euplecta sp.2 17 1,39<br /> 18. Indrella ampulla (Benson, 1850) 2 0,16<br /> 19. Macrochlamys sp. 2 0,16<br /> 20. Microcystis sp. 5 0,41<br /> 21. Trochomorpha haenseli Schmacker et Boettger, 1891 57 4,66<br /> 10. Camaenidae 50 4,09 35 14,77<br /> 22. Camaena sakishimana T. Kuroda, 1960 2 0,16<br /> 23. Chloritis balantensis Korbelt, 1896 13 1,06 25 10,55<br /> 24. Chloritis sp. 1 0,08<br /> 25. Coniglobus albidus (H. Adams, 1870) 3 0,25 2 0,84<br /> 26. Mollendorffia spurca Bavay et Daut., 1899 28 2,29<br /> <br /> 42<br />  27. Satsuma mercatoria (Pfeiffer, 1845) 3 0,25 8 3,38<br /> 11. Clausiliidae 18 1,47<br /> 28. Clausilia ardouiniana Heuse, 1882 18 1,47<br /> 12. Helicarionidae 6 0,49<br /> 29. Sasakina sp. 6 0,49<br /> 13. Streptaxidae 1 0,08<br /> 30. Oophana thamnophila Van Benthem, 1954 1 0,08<br /> 14. Subulinidae 32 2,62 9 3,79<br /> 31. Allopeas gracilis (Hutton, 1834) 4 0,33<br /> 32. Allopeas pyrgula (Schmacker et Boettger, 1891) 5 0,41<br /> 33. Opeas filare (Heude, 1882) 5 0,41 2 0,84<br /> 34. Pseudopeas douvillei (Dautz. et Fisch) 9 0,74 5 2,11<br /> 35. Pseudopeas lavillei Dautz. et Fisch, 1908 3 0,25<br /> 36. Tortaxis erectus (Benson, 1842) 6 0,49 2 0,84<br /> Tæng 1.223 100 237 100<br /> Tû lÖ 83,7% 16,2%<br /> <br /> Hä Hydrocenidae cã sè l−îng c¸ thÓ cao chia thµnh 3 vµnh ®ai:<br /> nhÊt kho¶ng h¬n 1/3 sè c¸ thÓ (37,81%), thø 2 ë gÇn ®Ønh nói gÆp 12 loµi (33,33%) trong<br /> lµ Diplommatinidae (13,29%), tiÕp theo lµ tæng sè c¸c loµi thu ®−îc, −u thÕ nhÊt lµ<br /> Cyclophoridae (12,88%). C¸c hä cßn l¹i ®Òu cã Georissa sulcata vµ Pseudopomatias amoneus<br /> sè l−îng c¸ thÓ d−íi 7%, thËm chÝ cßn 2 hä d−íi (chiÕm 71,5 %).<br /> 1% (Helicarionidae vµ Achatinidae).<br /> Hä Ariophantidae cã sè gièng nhiÒu nhÊt ë l−ng chõng nói gÆp ®ñ c¶ 36 loµi, trong ®ã<br /> víi 6 gièng (21,43%), thø 2 lµ Camaenidae víi 5 loµi −u thÕ nhÊt lµ Georissa sulcata, Spirostoma<br /> gièng (17,86%), thø 3 lµ Subulinidae víi 4 sp. vµ Diplommatina herziana chiÕm tíi 44,8%,.<br /> gièng (14,29%), thø 4 lµ Cyclophoridae vµ ë ch©n nói gÆp 9 loµi chiÕm 25%; trong ®ã<br /> Vertiginidae víi 2 gièng chiÕm 7,14%, vµ c¸c c¸c loµi −u thÕ lµ Achatina fulica,<br /> hä cßn l¹i chØ cã 1 gièng chiÕm 3,57%. Gyliotrachela salpinx, Satsuma mercatoria vµ<br /> Hä Ariophantidae cã sè loµi nhiÒu nhÊt víi Cyclophorus diplochilus (73,08%).<br /> 7 loµi (19,44%), thø 2 lµ Subulinidae, VÒ sinh khèi, c¸c loµi gÆp ë ch©n nói th−êng<br /> Cyclophoridae vµ Camaenidae víi 6 loµi cã kÝch th−íc vµ träng l−îng lín h¬n c¸c sinh<br /> (16,67%), thø 3 lµ Vertiginidae víi 2 loµi c¶nh kh¸c.<br /> (5,56%) vµ c¸c hä cßn l¹i chØ cã 1 loµi chiÕm<br /> 2,78%. VÒ mÆt sinh th¸i, Ariophantidae còng lµ III. KÕt luËn<br /> hä th−êng ph©n bè ë vïng Èm vµ thÝch nghi víi<br /> n¬i cã th¶m thùc vËt dÇy. §M ph¸t hiÖn ë khu vùc nói Voi (H¶i Phßng)<br /> Loµi Georissa sulcata cã sè l−îng c¸ thÓ 36 loµi èc c¹n thuéc 28 gièng, 14 hä vµ 4 bé.<br /> nhiÒu nhÊt chiÕm 37,81% tæng sè c¸ thÓ; Trong ®ã, Hydrocenidae, Diplommatinidae,<br /> Oophana thamnophila, Ariophanta inferrupta, Cyclophoridae chiÕm −u thÕ. Hydrocenidae cã<br /> Chloritis sp. vµ Vertigo sp. cã sè l−îng c¸ thÓ Ýt sè l−îng c¸ thÓ nhiÒu nhÊt chiÕm 38,71%, cã sè<br /> nhÊt, chiÕm 0,07%. l−îng c¸ thÓ Ýt nhÊt lµ hä Streptaxidae chØ chiÕm<br /> 0,08%.<br /> 2. §Æc tr−ng ph©n bè<br /> Ph©n bè cña èc c¹n theo sinh c¶nh cã sù<br /> Sinh c¶nh nói ®¸ v«i phong phó h¬n, chiÕm kh¸c biÖt râ rÖt gi÷a nói ®¸ v«i vµ nói ®Êt. ë nói<br /> 83,77% tæng sè c¸ thÓ vµ 36/36 sè loµi ®M ph¸t ®¸ v«i thµnh phÇn loµi phong phó nhiÒu h¬n h¼n<br /> hiÖn ë khu vùc nµy. Sinh c¶nh nói ®Êt ®é phong nói ®Êt, cã tíi 83,7% trªn tæng sè loµi. ë l−ng<br /> phó thÊp h¬n chiÕm 16,23% sè c¸ thÓ vµ chØ gÆp chõng nói cã sè loµi phong phó nhÊt, ë ch©n nói<br /> 14 loµi (b¶ng 1). Theo ®é cao cña nói, cã thÓ vµ ®Ønh nói cã sè loµi Ýt h¬n.<br /> <br /> 43<br />  TµI LIÖU THAM KH¶O 9. Hsieh, Bo Chuan, Hwang, Chung Chi<br /> Wu, Shu Ping, 2006: Landsnails of Taiwan.<br /> 1. Bavay et Dauzenberg, 1899: Description Forestry Bureau Council of Agriculture<br /> des Coquilles nouvelles de L’Indo - Chine. Executive Yuan, Taipei Taiwan, R. O. C.<br /> Extrait du Journal de Conchyliologie. 10. W. J. M. Maassen, E. Gottenberger, 2007:<br /> 2. Bavay et Dauzenberg, 1908: Extrait du Three new Clausiliid land snails from<br /> Journal de Conchyliologie. Tonkin, northern Vietnam (Gastropoda:<br /> 3. Bavay et Dauzenberg, 1909: Extrait du Pulmonata: Clausiliidae). Zoologische<br /> Journal de Conchyliologie, vol. LVII: 5-32, Mededelingen, 81-1.<br /> 81-105, 163-206, 279-288. 11. J. E. Morton and J. Machin, 1949: A key<br /> 4. Bouchet P. & Rocroi J. P., 2005: to the land snails of the flatford area,<br /> Malacologia: International Journal of Suffolk. Department of Zoology, Queen<br /> Malacology, 47(1-2). Mary College, University of London.<br /> 5. Dautzenberg et Fischer, 1908: Extrait du 12. Teng Chien Yen, 1939: Die chinesischen<br /> Journal de Conchyliogie, vol. LVI. P.: 169- Land und Susswasser Gastropoden des<br /> 217. Natur - Museum Senchenberg. Alle Rechte<br /> vorbehalten Printed in Germany.<br /> 6. NguyÔn Xu©n §ång, NguyÔn Quý TuÊn,<br /> Hoµng §øc §¹t, 2005: DÉn liÖu sinh häc 2 13. §Æng Ngäc Thanh, 2008: T¹p chÝ Sinh häc,<br /> loµi èc nói Bµ §en tØnh T©y Ninh. Nh÷ng 30(4): 1-15.<br /> vÊn ®Ò c¬ b¶n trong khoa häc sù sèng. 14. Van Benthem Jutting W. S. S., 1954: The<br /> Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. Malayan Streptaxidae of the genera<br /> 7. George W. Tryon, 1885: Manual of Discartemon and Oophana. The Bulletin of<br /> Conchology. Vol. I. Philadelphia: Academy the Raffles Museum, 25: 71-106.<br /> of Natural Sciences, 6-364. 15. J. J. Vermeulen and W. J. M., 2003: The<br /> 8. George W. Tryon, 1886: Manual of non-marine Mollusca fauna of the Pu<br /> Conchology. Vol. II. Philadelphia: Academy Luong, Cuc Phuong, Phu Ly, and Ha Long<br /> of Natural Sciences, 6-265. regions in Northern Vietnam. A survey for<br /> the Vietnam Programme of FFI. 1-26.<br /> <br /> Data on species composition and Distribution of land<br /> snail’s fauna (Gastropoda) on Nui Voi hill, An Lao district,<br /> Hai Phong province<br /> Do Van Nhuong, Ngo Thi Minh<br /> <br /> Summary<br /> In this report, we provide information about composition species, distribution of land snails and difference<br /> of them about habitats and topographies on Nui Voi, Hai Phong.<br /> Based on analysis of land snail samples collected from Nui Voi hill in Hai Phong province, research<br /> results show that land snail fauna has 36 species belong to 28 genera, 14 families, 4 orders (Neritopsina,<br /> Architaenioglossa, Archaeopulmonata and Stylommatophora) and 2 subclasses Prosobranchia and Pulmonata.<br /> In which, Pulmonata occupied 72.2% of total recorded species in survey area. The most in number of species<br /> in Cyclophoridae, Ariophantidae, Camaenidae and Subulinidae.<br /> Distribution about habitat is very different. Number of landsnail species on the limestone mountains is<br /> more abundant than on feralit soil mountains. In this species composition, some species (Opeas pyrgula, O.<br /> gracilia, O. filare, Diplommatina herziana, Coniglobus albius and Cyclophorus siamensis) were also recorded<br /> on many islands in the Western Pacific Ocean region. Preliminary comments show that the landsnails fauna<br /> on this area close to fauna of many islands in the western Pacific Ocean (Hainan island, the Philippines,<br /> Malaysia...).<br /> Ngµy nhËn bµi: 16-7-2009<br /> <br /> 44<br />