L i m đ uờ ở ầ
T nh Hà Tây thu c vùng châu th sông H ng. Phía b c giáp t nh Vĩnhỉ ộ ổ ồ ắ ỉ
Phúc, phía tây giáp t nh Hoà Bình, Phú Th , phía đông giáp Hà N i, H ngỉ ọ ộ ư
Yên, phía nam giáp Hà Nam. Đ a hình c a t nh t ng đ i đa d ng bao g mị ủ ỉ ươ ố ạ ồ
đ i, núi và đ ng b ng. Hà Tây có di n tích là 2192 km, v i dân s làồ ồ ằ ệ ớ ố
2452500 (theo năm 2002). Hà Tây là vùng đ t trú nh c a m t s dân t cấ ự ủ ộ ố ộ
Vi t, M ng, Tày Dao. ệ ườ
N i đây có nhi u c nh đ p lý t ng cho phát tri n du l ch ơ ề ả ẹ ưở ể ị Chính vì
v y mà Hà Tây đã d n đ nh hình m t th ng hi u du l ch làng ngh n iậ ầ ị ộ ươ ệ ị ề ổ
ti ng trong n c và ngoài n c. Năm nay, H i du l ch làng ngh truy nế ở ướ ướ ộ ị ề ề
th ng l n th ba c a t nh s di n ra t ngày 02 đ n 04/12, t i oa th xã Hàố ầ ứ ủ ỉ ẽ ễ ừ ế ạ ị
Ðông, v i nhi u ho t đ ng thi t th c nh m tôn vinh, b o t n, phát tri nớ ề ạ ộ ế ự ằ ả ồ ể
các ngh th công và qu ng bá cho làng ngh Hà Tây.ề ủ ả ề
Hi n nay, Hà Tây có 1.160 làng có ngh th công, trong đó 201 làng đãệ ề ủ
đ c t nh công nh n danh hi u làng ngh v i nhi u ngh truy n th ng cóượ ỉ ậ ệ ề ớ ề ề ề ố
giá tr nh : s n mài, kh m trai, điêu kh c, thêu ren, t l a, điêu kh c đá, g ,ị ư ơ ả ắ ơ ụ ắ ỗ
hàng song, mây, giang tre, nón lá, rèn, đúc, v.v.
Đ n v i Hà Tây ngoài vi c tìm hi u quy trình k thu t làm ra các s nế ớ ệ ể ỹ ậ ả
ph m, khách đ c thâm nh p vào cu c s ng c ng đ ng nông thôn, l aẩ ượ ậ ộ ố ộ ồ ở ự
ch n, mua các m t hàng th công giá c v a ph i, th ng ngo n c nhọ ặ ủ ả ừ ả ưở ạ ả
quan v i v đ p đ c tr ng c a làng quê B c B và nhi u sinh ho t dânớ ẻ ẹ ặ ư ủ ắ ộ ề ạ
gian phong phú, sôi đ ng. ộ
1
I. NghÒ thªu tay
1.1:lØch sö nghÒ thªu
Vi t Nam, ngh thêu là m t ngành ngh th công truy n th ng đãỞ ệ ề ộ ề ủ ề ố
có t lâu đ i. L ch s c a ngành ngh truy n th ng này v n g n li n v iự ờ ị ử ủ ề ề ố ố ắ ề ớ
l ch s tâm linh c a ng i ph n Vi t Nam trong quá kh . Ngay t th kị ử ủ ườ ụ ữ ệ ứ ừ ế ỷ
th I, bên c nh lá c thêu “Đ n n n c tr thù nhà” c a cu c kh i nghĩaứ ạ ờ ề ợ ướ ả ủ ộ ở
Hai Bà Tr ng, ph n Vi t Nam còn bi t dùng công vi c thêu thùa đ trangư ụ ữ ệ ế ệ ể
hoàng nhà c a, h n n a là đ bày t tâm s , tình c m và đ làm đ p choử ơ ữ ể ỏ ự ả ể ẹ
chính mình.
Tuy nhiên, cho đ n nay không ai bi t đ c, ngh thêu Vi t Nam hìnhế ế ượ ề ệ
thành t bao gi ? Ai là ng i đ u tiên có ý t ng bi n công vi c may vá,ừ ờ ườ ầ ưở ế ệ
thêu thùa thành m t ngành ngh ngh thu t? T ng truy n r ng, đ u thộ ề ệ ậ ươ ề ằ ầ ế
k XVII, ngh thêu Vi t Nam đ c đánh d u m t b c ngo t phát tri nỷ ề ệ ượ ấ ộ ướ ặ ể
m i. Th i đó, ngài Lê Công Hành, (sinh ngày 18/01/1606 – m t ngàyớ ờ ấ
12/06/1661) t i làng Qu t Đ ng, xã Qu t Đ ng, huy n Th ng Tín, t nhạ ấ ộ ấ ộ ệ ườ ỉ
Hà Tây đã đúc k t kinh nghi m và k thu t thêu dân gian Vi t Nam đ phế ệ ỹ ậ ệ ể ổ
bi n r ng rãi m t ngh thu t th công mang đ m nét ngh thu t. Cho đ nế ộ ộ ệ ậ ủ ậ ệ ậ ế
th i phong ki n, ngh thêu là m t trong nh ng ngh ph c v cho Vua chúaờ ế ề ộ ữ ề ụ ụ
và gi i Quý t c. S n ph m thêu đ c hoàn thành b i nh ng ch t li u chớ ộ ả ẩ ượ ở ữ ấ ệ ỉ
v i do công s c sáng t o c a nh ng ng i ngh nhân Vi t Nam. Nh ngả ứ ạ ủ ữ ườ ệ ệ ữ
s i ch lúc đó đ c nhu m b ng công th c th công v i ch t li u hoànợ ỉ ượ ộ ằ ứ ủ ớ ấ ệ
toàn thiên nhiên nh c nâu, cây chàm, v bàng, n c đi p, lá vông, đá mài,ư ủ ỏ ướ ệ
hoa hòe ... khi n cho ng i n c ngoài ph i c m ph c đ nh n đ nh r ng:ế ườ ướ ả ả ụ ể ậ ị ằ
"Nhìn nh ng màu n c nhu m c a các cô th th y r t d dáy không ngữ ướ ộ ủ ợ ấ ấ ơ ờ
đ n khi nhu m xong đ u đ h t m t b ng màu vô cùng l lùng t ng nhế ộ ề ủ ế ộ ả ạ ưở ư
phù phép m i có đ c".ớ ượ
2
Trong th i kỳ đó ngh thêu th ng là do ng i ph n Vi t Nam đ mờ ề ườ ườ ụ ữ ệ ả
trách, theo quan ni m c a nho giáo, ng i con gái ph i hoàn thi n đ c tệ ủ ườ ả ệ ượ ứ
đ c: "Công, Dung, Ngôn, H nh" nh ng i x a t ng nói :ứ ạ ư ườ ư ừ
“Trai thì đ c sách ngâm thọ ơ
Gái thì kim ch thêu thùa vá may.”ỉ
Hocquard so n gi sách nói v ngh thêu cu i th k XIX nh n đ nh:ạ ả ề ề ố ế ỷ ậ ị
"Ng i th thêu Vi t Nam t ra r t khéo léo trong vi c phân b màu s cườ ợ ệ ỏ ấ ệ ổ ắ
trên l a, đ có nh ng b c tranh thêu hòa h p không chát chúa." Tr i quaụ ể ữ ứ ợ ả
hàng th k thăng tr m, ngh thêu có khi lên xu ng nh ng nó v n giế ỷ ầ ề ố ư ẫ ữ
đ c b n s c văn hoá lâu đ i c a dân t c.ượ ả ắ ờ ủ ộ
1.2: TÝnh thiªng liªng cña nghÒ thªu.
Ngh th công nào cũng g n li n v i nh ng ki n th c huy n bí đ cề ủ ắ ề ớ ữ ế ứ ề ượ
truy n qua các th h và b t ngu n t nh ng kh i phát ban đ u. Công vi cề ế ệ ắ ồ ừ ữ ở ầ ệ
c a ng i th th công có tính ch t thiêng liêng vì nó mô ph ng vi c làmủ ườ ợ ủ ấ ỏ ệ
c a th ng đ , và b sung cho sáng t o c a Ng i.ủ ượ ế ổ ạ ủ ườ
Th t v y, theo huy n tho i c a dân t c Vi t Nam chúng ta d y r ngậ ậ ề ạ ủ ộ ệ ạ ằ
sáng t o đ ng t i cao ch a ph i hoàn t t, và khi t o ra trái đ t, Ng i cònạ ấ ố ư ả ấ ạ ấ ườ
đ l i nh ng vi c làm ch a xong, đ cho con ng i làm n t ho c thay đ iể ạ ữ ệ ư ể ườ ố ặ ổ
nh m đ a thiên nhiên t i ch hoàn thi n toàn m . Ho t đ ng c a ng iằ ư ớ ỗ ệ ỹ ạ ộ ủ ườ
th th công khi làm vi c đ c coi nh "l p l i" bí quy t c a sáng t o.ợ ủ ệ ượ ư ặ ạ ế ủ ạ
Ho t đ ng này v n d ng t p trung m t s c m nh huy n bí, mà mu n ti pạ ộ ậ ụ ậ ộ ứ ạ ề ố ế
c n s c m nh đó b t bu c ph i tuân theo nh ng nghi th c đ c bi t.ậ ứ ạ ắ ộ ả ữ ứ ặ ệ
Vì v y, ng i th th công truy n th ng v a làm v a ngân nga nh ngậ ườ ợ ủ ề ố ừ ừ ữ
bài ca nghi l , hay nh ng câu kinh có nh p đi u và đi u b c ch c a hễ ữ ị ệ ệ ộ ử ỉ ủ ọ
cũng đ c coi nh m t th ngôn ng . Th t v y, cũng theo cách t ngượ ư ộ ứ ữ ậ ậ ượ
tr ng riêng, m i ngh ph i s d ng m t đi u b miêu t s huy n bí c aư ỗ ề ả ử ụ ộ ệ ộ ả ự ề ủ
công vi c sáng t o ban đ u g n li n v i s c m nh l i nói linh thiêng, nhệ ạ ầ ắ ề ớ ứ ạ ờ ư
đã trình bày trên ng i ta th ng nói: "Th thêu thêu l i nói, th rèn rènở ườ ườ ợ ờ ợ
3
l i nói, th d t d t l i nói còn th gi y vu t t m da là vu t cho l i nói tr nờ ợ ệ ệ ờ ợ ầ ố ấ ố ờ ơ
tru".
Ta hãy nhìn ng i th thêu thêu thành nh ng tác ph m c a đ i s ngườ ợ ữ ẩ ủ ờ ố
thiên nhiên, mà ngh nghi p g n li n v i bi u t ng coi l i nói sáng t o làề ệ ắ ề ớ ể ượ ờ ạ
m t s c m nh t a ra trong th i gian và không gian.ộ ứ ạ ỏ ờ
Ng i th thêu làm ngh c a đ ng c p mình, n m đ c bí m t c aườ ợ ề ủ ẳ ấ ắ ượ ậ ủ
nh ng k thu t c b n nh t và áp d ng vào nh ng chi ti t có ý nghĩa riêng.ữ ỹ ậ ơ ả ấ ụ ữ ế
Tr c khi b t tay vào khung thêu, ng i th ph i s và nhìn l i t ng mũiướ ắ ườ ợ ả ờ ạ ừ
kim trên tác ph m và nói lên nh ng l i, hay đ c bài kinh liên quan đ n s cẩ ữ ờ ọ ế ứ
s ng mà t ng tr ng cho tác ph m. Đôi tay nâng lên h xu ng đ a nh ngố ượ ư ẩ ạ ố ư ữ
mũi kim là l p l i nguyên th y c a l i nói sáng t o, g n li n v i tính nhặ ạ ủ ủ ờ ạ ắ ề ớ ị
nguyên c a t t c m i v t và quy lu t tu n hoàn. Ng i ta tin r ng đôi tayủ ấ ả ọ ậ ậ ầ ườ ằ
nâng lên và h xu ng phát ra l i nói nh sau:ạ ố ờ ư
"Nh p nhàng, nh p nhàngị ị
Tay trên tay d iướ
Có v Hoàng Đ băng hàị ế
Hoàng t lên ngôiử
Ông n i m tộ ấ
Cháu đích tôn ra đ iờ
Nh p nhàng nh p nhàngị ị
Tay trên tay d i"ướ
Đi u b c a nh ng ng i th thêu t o h n cho nh ng tác ph m sángệ ộ ủ ữ ườ ợ ạ ồ ữ ẩ
t o đang ho t đ ng, còn l i nói phát ra theo nh p các đi u b đó chính làạ ạ ộ ờ ị ệ ộ
sáng tác c a s s ng.ủ ự ố
Có th nói ngh nghi p hay ch c năng truy n th ng, luy n nên conể ề ệ ứ ề ố ệ
ng i, giáo d c hi n đ i và cách d y truy n mi ng c x a khác nhau chínhườ ụ ệ ạ ạ ề ệ ổ ư
là ch đó. Nh ng đi u ng i ta h c đ c c a nhà tr ng ph ng tây,ở ổ ữ ề ườ ọ ượ ủ ườ ươ
m c dù là h u ích nh ng con ng i không s ng v i nh ng đi u đó, trongặ ữ ư ườ ố ớ ữ ề
4
khi nh ng hi u bi t th a h ng đ c truy n th ng d y truy n mi ngữ ể ế ừ ưở ượ ở ề ố ạ ề ệ
l i ăn sâu bén r và hi n thân trong toàn b m i con ng i.ạ ễ ệ ộ ỗ ườ
Công c đ hành ngh là bi u hi n thành v t ch t c a nh ng l i nóiụ ể ề ể ệ ậ ấ ủ ữ ờ
linh thiêng, nên s ti p xúc c a ng i th thêu h c vi c v i ngh nghi pự ế ủ ườ ợ ọ ệ ớ ề ệ
bu c ng i đó ph i "s ng" l i nói đó trong b t kỳ m t c ch nào.ộ ườ ả ố ờ ấ ộ ử ỉ
Vì v y truy n th ng d y truy n mi ng, xét chung, không ch đ nậ ề ố ạ ề ệ ỉ ơ
thu n là truy n l i nh ng câu chuy n hay tri th c mà nó t o ra và rèn luy nầ ề ạ ữ ệ ứ ạ ệ
nên m t m u ng i đ c bi t có th nói là có n n văn minh c a ng i thộ ẫ ườ ặ ệ ể ề ủ ườ ợ
thêu.
Do đó, ng i th th công truy n th ng h c theo th ng đ b ng nh ngườ ợ ủ ề ố ọ ượ ế ằ ữ
đi u b c a mình, "l p l i" công cu c sáng t o nguyên th y c a s s ngệ ộ ủ ặ ạ ộ ạ ủ ủ ự ố
và đ a s s ng vào toàn b con ng i c a mình, ng i th tham gia vàoư ự ố ộ ườ ủ ườ ợ
vi c tái th c hi n huy n bí c a s sáng t o vĩnh c u.ệ ự ệ ề ủ ự ạ ử
NH P ĐI U ĐÔI BÀN TAYỊ Ệ
Ng i th thêu thông qua c th c a mình liên l c đ c v i vũ tr ,ườ ợ ơ ể ủ ạ ượ ớ ụ
ti p xúc đ c v i các năng l ng, các s c m nh và dòng ch y trong vũ tr .ế ượ ớ ượ ứ ạ ả ụ
Ng i thêu không ph i là r i b các giác quan c a mình, mà ng c l iồ ả ờ ỏ ủ ượ ạ
đang s d ng các giác quan y m t cách tinh t , ti p xúc đ c v i các y uử ụ ấ ộ ế ế ượ ớ ế
t trong tr i đ t, v i v t ch t.ố ờ ấ ớ ậ ấ
Ng i th đang thêu là m t con ng i xác th t bình th ng nh ngườ ợ ộ ườ ị ườ ư
mang tính ch t th đ ng th ng ngày cũng không trong m t tr ng tháiấ ụ ộ ườ ở ộ ạ
căng th ng c a m t ng i đang c s c giành l y k l c th thao, mà làẳ ủ ộ ườ ố ứ ấ ỷ ụ ể
c u n i gi a bên trong và bên ngoài. Con ng i đang thêu nh đang ch u lầ ố ữ ườ ư ị ễ
ban thánh th , ch ng đ s c v i b n thân, mà cũng ch ng đua tài v i ai, vìể ẳ ọ ứ ớ ả ẳ ớ
th gi i th thêu c n ph i có s hòa đi u, hòa âm m i thêu đ c. trong khiế ớ ợ ầ ả ự ệ ớ ượ
thêu, ng i th khám phá ra đ c không gian v i m t ni m h ng ph nườ ợ ượ ớ ộ ề ư ấ
m nh m ch ng cách xa m y v i s h ng ph n c a tâm h n.ạ ẽ ẳ ấ ớ ự ư ấ ủ ồ
5
